Het Nederlands theater moet zichzelf eerst

Tarkan Köroglu
en hun rechts-populistische aanhangers hun definitie van
Het Nederlands theater moet zichzelf eerst
herdefiniëren
kunst
te
m akkelijk
gedicteerd. De
legitim atie
van
kunst
wordt alleen m aar herkend in een econom ische term inologie.
W ie zijn eigen m arkt creëert (zij bedoelen hier het publiek),
heeft bestaansrecht.
Het Nederlandse Theater kent twee grote crises in afgelopen
50 jaar. De eerste, ‘Actie Tom aat’
was een aanval op het
Bij
de
podium kunst
uitbarstingen,
waren
schreeuwen,
er
zeker
ophef,
gesprekken,
em otionele
acties,
lobby’s
toenm alige theaterbeleid binnen de sector. In 2010 kwam de
enzovoort,
aanval van buiten de sector,
verenigd was onder één m otto om hun bestaansrecht te
van de overheid - van de
m aar
De
er
staking,
garde
die
theaterpubliek dus-. M en kan nog veel verschillen tussen
verdediging
deze twee crises noem en; ander tijdperk, andere politieke
verantwoorden”; de ander stond daar diam etraal tegenover
situatie, econom ische crisis e.a. M aar er is één opm erkelijke
en om arm de cultureel ondernem erschap gulzig, som m igen
overeenkom st: Beide stelden de legitim iteit van theater, haar
beweerden dat sociaal-m aatschappelijke waarde m eer woog
bestaansrecht ter discussie m et de constatering: ‘Het theater
dan
stond m et de rug naar de m aatschappij. Het leeft niet in de
econom ische
sam enleving.’
ontstond, een identiteitscrisis; wat m oet in welke gronden
de
anderen
waarde
“Autonom e
geen
verdedigen.
nodig,
zei:
geen
vertegenwoordigers van het Nederlandse volk, de bron van
kwaliteit,
ene
was
kunstenaar
zweerden
had.
Een
dat
kunst
heeft
geen
m oet
zich
nooit
theater
volwaardige
zeker
ook
verwarring
aan wie verdedigd te worden. I.p.v. een gelijkwaardige strijd
De strijd in 1969 is gestreden tussen concrete partijen.
Binnen
het
veld
vertegenwoordigden
de
partijen
hun
te kunnen voeren, heeft de kunstwereld uiteindelijk als een
kafkaësk veroordeelde de beul geaccepteerd. Ze accepteerde
argum enten en zochten erkenning van hun legitim iteit. Zij
juist
bij
voorbaat
al
dat
er
inderdaad
bezuinigd
m oest
wisten waar zij voor stonden.
worden. Nog m eer bezuinigd m oest worden dan de eerste
bezuinigingen in 2008 die toen al m inder dan 1 procent van
Echter, de laatste strijd is naar m ijn inzien zelfs niet
de rijksbegroting bedroegen. Ik noem dit collaboratie, uit
gestreden. W ant alleen m aar een partij – de regering – had
angst, om m aar te overleven zonder aan eigen principes vast
een duidelijk standpunt. Daarom hebben neoliberale politiek
te houden.
gezien,
het
was
blasé!
Het
verhaal
was
voor
de
En waar was het publiek? W aarom hebben ze niet m assaal
schouwburgen en gewoon publiek m oest daarnaar toe. M aar
geprotesteerd: “Ik wil m ijn theater niet kwijt!” Heeft het
schouwburgen konden niet het risico lopen om lege zalen te
theater
hebben.
niet
de
eerste
strijd
voor
hen
gewonnen?
De
Alleen
m aar
producties
m et
bekend
repertoire,
legendarische vraag van M ulisch die hij aan het credo van
beroem de acteurs en regies zonder riskante interpretaties en
toenm alige beleid toegevoegd had was niet: “Voor wie spelen
zonder
wij?”
verdieping heb je geen toeschouwers m aar klanten. Zo kun
verdieping
konden
kans
hebben.
M aar
zonder
je geen verbinding opbouwen. Zo’n klant beschouwt het
Zij waren er niet. W ant zij waren gewoonweg m et niet zo
veel. Theater leefde niet in de sam en leving. M aar waarom ?
toneel alleen m aar als een consum ptie en zij kunnen hun
behoefte zom aar m et iets anders bevredigen als het er niet
m eer is.
M ijn m ening is dat na actie tom aat de autonom e kunst
ontplooide, m aar ze is er niet in geslaagd om m eer publiek
te
bereiken.
Er
ontstond
een
specifiek
publiek,
Deze paradox verklaart de polarisatie in toneelbestel: Aan
de ene kant is kwantiteit noodzakelijker dan verdieping,
theaterliefhebbers, een klein wereldje dat vooral bestond uit
zingeving
en
urgentie.
En
de
andere
kant
is
het
m ensen uit het veld. “Vernieuwing” werd een heilig doel.
experim entele toneel niet toegankelijk voor breed publiek.
Vlakke vloer theaters waren het walhalla voor dit publiek en
zij
werd
gaandeweg
geraffineerder.
Het
nog
m oest
selectiever
alleen
en
m aar
haar
sm aak
vernieuwend,
De discrepantie tussen deze twee bewegingen is gegroeid
na de eerste golf van bezuinigin gen in 2008.
verrassend, grensverleggend. Het doel “Vernieuwing” bood
gedeelte
helaas niet zoveel kans aan nieuwe toneelauteurs en aan
strom en.
nieuw repertoire. W ant experim enten in theater waren vooral
publieksaantallen in de gehele kunst ook begon in 2008?
gebaseerd
belangrijker
op
vorm taal.
dan
de
Daarom
regisseur
was
te
de
auteur
nooit
beschouwen,
want
Ik
ben
van
het
beschikbare
geld
Het grootste
steunde
deze
twee
Is het niet toevallig dat de grote daling van de
niet
tegen
autonom e
belangrijk
theater
acht
en
die
het
repertoire vertegenwoordigde de oude tijden. Het verhaal
publieksaantal
was –voor dit specifieke publiek- nooit verrassend genoeg;
vorm experim enten doet. En ook niet tegen het com m ercieel
zij wisten het al, zij waren er al geweest, zij hadden het al
theater die econom isch waarde van theater belangrijker acht
niet
het
1
vooral
dan sociaal-m aatschappelijke waarde. Volgens m ij zijn beide
ontdekken en het theater zal een levensbehoefte worden, net
standpunten
zoals het de behoefte van toneelauteurs en regisseurs is om
waardevol
en
m oeten
ze
vertegenwoordigd
worden in het spectrum van het theaterbestel.
hun verhalen vertellen. Het publiek en de m akers sam en
gaan uiteindelijk de vraag van M ulisch beantwoorden: “Het
W aar ik tegen ben is de polarisatie. Tussen die polen zie ik
theater is van ons!”
een woestijn. Er wordt niet genoeg theater gem aakt dat
toegankelijk is voor breed publiek. Niet genoeg repertoire
Er m oet gestreden worden , er m oet geïnvesteerd worden,
dat verdieping zoekt, dat zin geeft. Dat verhalen brengt die
er m oet een verandering in de criteria van de subsidiering en
herkenbaar zijn voor het publiek, die ze wezenlijk raken, die
program m ering
ze
worden. Het gaat zeker tijd kosten, daarom m oeten wij erin
uitdagen
erover
te
denken,
die
behoefte
creëert
om
plaatsvinden.
verdragen. M aar allereerst m oet de sector zich herdefiniëren,
onderhouden
is;
een
ritueel
dat
vergeten is, dat afgeleerd is; daar is de ontm oetingsplek,
langdurig
gebouwd
theater
niet
dit
publiek
blijven
lang
om
m oet
erover te spreken. Daar in het m idden bestaat de as van
die
vertrouwen
Er
proces
kunnen
een identiteit creëren en pas dan hun strijd beginnen.
waar het publiek sam en m et het verhaal, de regie en de
acteurs het theater schept. W ant wat op het podium staat is
nooit genoeg om het theater te noem en. De sam enwerking
Als het Nederlandse theater überhaupt, welke strijd dan
ook, wilt strijden.
m et het publiek m aakt theater wat theater is. Theater is niet
afhankelijk van alleen de m aker en daarom al kan theater
nooit puur autonoom zijn.
Deze as is ook gunstig voor het com m ercieel en avantgarde theater. Hoe stevig en hoog de as is, hoe m eer
aandacht ook voor hen.
1
Het theater waar ik voor pleit gaat het ritueel van theater
herscheppen. Deelnem en aan dit ritueel zal een gewoonte
van het publiek worden. Zij zal de potentie van theater
Volgens VSCD rapport “Podia 2013 Cijfers en Kerngetallen” in 2008
waren er 13,96 miljoen en in 2013 11,2 miljoen bezoekers. Dit betekent
meer
dan
2,5
miljoen
verlies
in
bezoekers
(http://www.vscd.nl/media/files/podia-2013-1.pdf)
aantallen.