Begeleidende tekst bij Powerpointpresentatie De Troonswisseling

Begeleidende tekst bij de Powerpointpresentatie De Troonswisseling
Deze tekst is bedoeld als ondersteuning bij de Powerpointpresentatie ‘De Troonswisseling’. Het is gemaakt en
bedoeld als een werkdocument. De tekst is niet volledig en er kunnen zelf aanvullingen/ wijzigingen in
aangebracht worden. De tekst is te downloaden als Word-document. Onder aan deze tekst staat een
bronvermelding. Voor extra (achtergrond-)informatie kunnen deze bronnen geraadpleegd worden. Natuurlijk
zijn er nog veel andere bronnen beschikbaar. In de bibliotheek vindt u er ongetwijfeld vele.
Dia
1
2
3
4
5
Tekst
Titel
Europa zag er 500 jaar geleden heel anders uit
Qua vorm en qua bestuur
Nederland ook.
Nederland 10 e eeuw
Idem
Het jaar 1403 – Graaf Engelbrecht.
De band tussen het huis van Nassau en Nederland ontstaat in 1403.
Graaf Engelbrecht I van Nassau trouwt met Johanna van Polanen, vrouwe van Breda, in
1403.
Twee families zijn bij elkaar gekomen en dus ook hun familiebezit.
8
9
10
11
12
13
14
16
Kaart Nassau en Breda
Graaf Engelbert I en Johanna van Polanen krijgen
…een zoon: Johan IV
…en nog een zoon: Hendrik II
Johan IV krijgt ook twee zonen: Engelbert II en Johan V
Engelbert II omringt zich met veel weelde. In Brussel laat hij een schitterend paleis
bouwen. Hij heeft veel bezittingen. Hij koopt in Brabant o.a. Roosendaal, Wouw en NIspen,
Antwerpen.
Maar hij krijgt geen kinderen. Als hij dood gaat, gaan al zijn bezittingen naar zijn broer.
Zijn broer heeft wel kinderen: twee zonen. Hij verdeelt zijn bezittingen over zijn twee
zonen. Hendrik, zijn oudste zoon, krijgt het Nederlandse deel met het hof te Breda.
Willem de Duitse bezittingen met het hof Dillenburg en ook Vianden.
Hendrik is drie keer getrouwd.
Als tweede: Hendrik III trouwt met Claudia van Chalon. Zij overlijdt. Maar zij laat hem wel
een zoon na.
Het derde huwelijk leverde hem ook voordelen op: Mencia de Mendoza . Zij is een rijke
dochter van een Spanjaard. Hendrik III is 40 als hij met Mencia trouwt, Mencia de Mendoza
is 16.
Willem de Rijke trouwt ook 2 keer. Juliana van Stolberg is zijn tweede vrouw. Zij krijgen
samen 11 kinderen. Hun oudste zoon heet Willem
17
René Chalon, zoon van Hendrik III en Claudia van Chalon, erft het soevereine
prinsdom Orange van zijn oom Philibert van Chalon. Als René in 1544 kinderloos
sterft, laat hij zijn bezittingen na aan zijn Duitse neef Willem van Nassau (15331584). Als Prins Willem is hij de stamvader van het Huis Oranje-Nassau.
1
Orange ligt in het zuiden van Frankrijk en is sinds 1163 een prinsdom in handen van
het Huis van Chalon. Hier komen ook de wapenspreuk 'Je maintiendrai'en de
jachthoorn vandaan, die nog steeds in het wapen van de Oranjes staat. Het
prinsdom Orange is in de 18e eeuw opgegaan in Frankrijk. Wel is het sinds 1963 lid
van de Unie van Oranjesteden.
18
19
20
Orange
René van Chalon overlijdt en heeft geen kinderen. Hij laat al zijn bezittingen na aan
zijn neefje Willem.
En zo krijgt de 11-jarige Willem van Nassau heel veel bezittingen.
Maar de keizer (Karel V), vindt dat Willem te Luthers wordt opgevoed. Hij wil niet
dat er in Orange of in de Nederlanden een protestantse vorst is. Wil Willem de
erfenis hebben, dan moet hij als Nederlandse edelman katholiek worden opgevoed.
Hij moet dus weg bij zijn ouders. Eerst gaat de jonge Willem een paar jaar naar het
kasteel in Breda. Later woont hij bij de keizer in Brussel.
Keizer Karel V wil voorkomen dat door vererving de bezittingen van de Nassaus in
Nederland en Duitsland in handen van één persoon,Willem van Oranje, komen.
Willem van Oranje erft daarom wel alle bezittingen van René van Chalon, maar zijn
broer, Jan de Oude, volgt hun vader op in het graafschap Nassau en wordt de
stamvader van de Friese tak van de Nassaus.
21
Keizer Karel V
Keizer Karel V raakte zeer gesteld op de jonge Prins, die mede daardoor snel
carrière maakte. De opvolger van Karel V, Koning Filips II van Spanje als Heer der
Nederlanden, benoemde Willem in 1559 tot stadhouder van Holland, Zeeland en
Utrecht. Daarna verslechterde de verhouding tussen beiden snel. Willem van
Oranje had moeite met de Brusselse centralisatiepolitiek. Bovendien steunde hij de
vervolging van de protestanten door Spanje niet. Op 10 juli 1584 werd Prins Willem
I in Delft vermoord door Balthasar Gerards.
22
Karels vader heette Filips de Schone
In de eerste helft van de 16e eeuw bestonden de Nederlanden uit verschillende
gewesten, gebieden met eigen wetten en regels. Eén ding was voor allemaal hetzelfde:
hun landsheer Karel V.
Karels vader was hertog Filips de Schone. Filips was een zoon van de machtige adellijke
familie Bourgondië. Sinds het einde van de 14e eeuw hadden de Bourgondiërs veel
hertogdommen en graafschappen in de Nederlanden in handen gekregen. Via zijn
moeder erfde Karel ook grote stukken van Spanje. Filips stierf toen Karel nog jong was,
en zo kwam het dat Karel al jong moest regeren.
Karel voerde oorlog na oorlog
Sinds Karel de Grote had niemand meer zo'n groot rijk gehad in Europa. De baas zijn
over dit grote rijk bracht veel problemen met zich mee. Zo waren er Duitse koningen, die
Karel liever niet als keizer wilden. Turken bedreigden zijn rijk in het zuidoosten. En de
2
Franse koning bekeek de uitbreiding van Karels rijk zee r wantrouwend. Zo trok Karel van
oorlog naar oorlog en dat kostte veel geld. Een deel van dat geld kwam uit de rijke
Nederlanden.
 Canonclip Karel V
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
 Beeldbankclip: Karel V
Stamboom
Deel 2
Herhaling Keizer Karel V
 Het Klokhuis: Karel V
De zoon van keizer Karel V heet Filips II. Wanneer zijn vader moe is van alle
oorlogen en zorgen, volgt Filips II zijn op als Heer der Nederlanden in 1550.
Willem van Nassau heeft inmiddels Orange geërfd van zijn neef en is hiermee een
machtig edelman geworden. Keizer Karel V wil over deze jonge erfgenaam (Willem
van Oranje is dan nog maar 11) wel zeggenschap hebben. Hij keurt de bezittingen
van Willem wel goed, maar dan moet hij wel aan het hof van keizer Karel V worden
opgevoed.
Keizer (Karel V), vindt dat Willem te Luthers wordt opgevoed. Hij wil niet dat er in
Orange of in de Nederlanden een protestantse vorst is. Wil Willem de erfenis
hebben, dan moet hij als Nederlandse edelman katholiek worden opgevoed. Hij
moet dus weg bij zijn ouders. Eerst gaat de jonge Willem een paar jaar naar het
kasteel in Breda. Later woont hij bij de keizer in Brussel.
Hoewel Filips II en Willem van Oranje samen opgroeien aan het hof, ontstaan er
grote verschillen tussen beide jongens. Filips II is overtuigd katholiek en Willem van
Oranje raakt zijn protestantse wortels niet kwijt.
Filips II is niet blij met de (protestantse) ontwikkelingen in De Nederlanden. Hij
stuurt eerst zijn Margaretha van Parma. Maar omdat hij haar eigenlijk te slap vindt,
stuurt hij Alva. En die wil die protestanten in de lage landje wel even flink
aanpakken. De strijd begint.
Filips II is niet blij met de (protestantse) ontwikkelingen in De Nederlanden. Hij
stuurt eerst zijn Margaretha van Parma. Maar omdat hij haar eigenlijk te slap vindt,
stuurt hij Alva. En die wil die protestanten in de lage landje wel even flink
aanpakken. De strijd begint.
Inmiddels is de inquisitie (kerkelijke rechtbank) ingesteld. Deze rechtbank bepaalt
de straffen van de verdachten. Meestal had de verdenking te maken met of iemand
wel goed katholiek was. Veel mensen die werden veroordeeld als ketter kwamen
terecht op de brandstapel of werden onthoofd.
De strijd van Filips II tegen de Nederlanden werd heviger. Willem van Oranje vecht
terug. Er worden slagen gewonnen, maar ook verloren. Dan krijgt Willem van
Oranje steun van de watergeuzen. Zij weten veel steden te heroveren.
De strijd van de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing werd niet alleen
gevoerd door middel van wapens en veldslagen, maar ook door het verspreiden
van spotprenten en zingen van strijdliederen. Het Wilhelmus is een voorbeeld van
3
zo’n strijdlied.
35
36
37
38
 Canonclip: Willem van Oranje
Het levensverloop van Willem van Oranje op een rijtje.
Willem van Oranje werd geboren in 1533. Op 11-jarige leeftijd erft hij het Franse
Orange van zijn neef René van Chalôn.
Hij erft Orange van zijn neef en wordt in één klap een machtig edelman. Omdat
keizer Karel V hem daar te jong voor vindt, en graag vat wil houden op de macht
van de 11-jarige Willem, komt Willem van Oranje aan het hof van keizer Karel V en
is de keizer verantwoordelijk voor de opvoeding van de jonge Willem.
Willem van Oranje groeit op met de zoon van keizer Karel V, Filips II. In 1555 volgt
Filips II zijn vader op.
Willem van Oranje is 4 x getrouwd geweest. Zijn eerste vrouw heette Anna van
Buren. Met dit huwelijk krijgt Willem van Oranje er nog meer bezittingen bij. Samen
krijgen ze twee kinderen: Filips Willem en Maria.
Anna van Buren sterft jong. Willem van Oranje trouwt met Anna van Saksen. Dit
huwelijk staat als slecht bekend. Er schijnen vele ruzies te zijn geweest en beide
echtelieden hadden ook belangstelling voor anderen vrouwen/mannen. Anna van
Saksen schijnt de jonge Filips Willem en Maria slecht behandeld te hebben. Willem
van Oranje is gescheiden van deze Anna. Maurits was de zoon van Willem van
Oranje en Anna van Saksen.
Hierna trouwde Willem van Oranje met Charlotte van Bourbon. Zij hebben samen
geen kinderen gekregen.
39
40
41
42
43
t/m
47
Na de dood van Charlotte de Bourbon trouwde Willem van Oranje met Louise de
Coligny. Uit de huwelijk werd Frederik Hendrik geboren.
idem
Inmiddels was er nog steeds geen vriendschap ontstaan tussen Filips II en Willem
van Oranje. Sterker nog: Filips II wilde heel graag de last van Willem van Oranje
kwijt zijn. In 1580 verklaarde hij Willem van Oranje vogelvrij. Dat betekende dat
iedereen gerechtigd was Willem van Oranje te doden. Filips II had zelfs een
beloning uitgeloofd voor wie een einde aan het leven van Willem van Oranje zou
maken.
In 1584 is dit gelukt. De Fransman Balthasar Gerards kwam onder valse
voorwendselen aan het hof van Willem van Oranje en wist hem van dichtbij met
een pistoolschot te doden.
Idem
 Het Klokhuis: Willem van Oranje
Deel 3: de stadhouders
De bevolking van de Nederlanden wilden heel graag van Filips II af.
4
48
49
50
51
52
53
t/m
60
61
62
63
64
65
67
68
69
70
71
72
73
74
75
D.m.v. het Plakkaat van Verlatinghe had de bevolking afstand gedaan van het gezag
van Filips II. Filips II was het hier uiteraard niet mee eens.
In die tijd bestonden de Nederlanden uit gewesten. De stadhouders waren de
‘baas’ over zo’n gewest. Er waren veel verschillen tussen de gewesten. Om sterker
te staan, werkten de verschillende gewesten wel samen.
idem
In tegenstelling tot veel andere landen, wilden de Nederlanden geen koning
hebben. Ze hadden namelijk slechte ervaringen met Koning Filips II.
Kinderen van Willem van Oranje. Maria ontbreekt in deze rij. Zij was het zusje van
Filips Willem.
Stamboom van de familie Oranje Nassau
Zie ook dia 23
 Het Klokhuis: De Republiek
Deel 4
Hoe was het ook al weer?
We hadden Willem de Rijke. Hij was getrouwd met Juliana van Stolberg. Samen
kregen ze 11 kinderen. Willem was de oudste.
Hij werd later ook wel Vader des Vaderlands en Willem Zwijger. Niet omdat hij
altijd zijn mond hield, maar omdat Willem erg diplomatiek was.
Willem is 4 x getrouwd geweest. Zijn kinderen waren Filips Willem (die door Filips II
is ontvoerd), Maria, Anna, Maurits en Frederik Hendrik.
In 1566 vond de Beeldenstorm plaats. Dit was eigenlijk het begin van de
tachtigjarige oorlog.
Filips II is niet blij met de (protestantse) ontwikkelingen in De Nederlanden. Hij
stuurt eerst zijn Margaretha van Parma. Maar omdat hij haar eigenlijk te slap vindt,
stuurt hij Alva. En die wil die protestanten in de lage landje wel even flink
aanpakken. De strijd begint.
1568 – begin tachtigjarige oorlog. Plaat is Slag bij Heiligerlee. De broer van Willem
van Oranje, Adolf, sneuvelt bij deze strijd. (zie Wilhelmus). Hendrik en Lodewijk
sneuvelen zes jaar later.
Willem van Oranje vecht terug. Er worden slagen gewonnen, maar ook verloren.
Dan krijgt Willem van Oranje steun van de watergeuzen. Zij weten veel steden te
heroveren.
De strijd wordt nog heviger. Filips II, ooit een vriend, verklaart Willem van Oranje
vogelvrij. Iedereen mag hem vermoorden. En je kan er zelfs een beloning voor
krijgen!
In 1584 wordt Willem van Oranje door Balthasar Gerards vermoord.
Idem
Even leek het alsof de strijd tegen Spanje verloren was, nu Willem van Oranje er
niet meer was. Maar Maurits neemt het stokje van zijn vader over en hij blijkt een
hele goede strateeg te zijn. Hij krijgt veel overwinningen op zijn naam te staan!
In 1625 overlijdt Maurits. Vlak voor zijn dood dwingt hij zijn jongere broer Frederik
Hendrik te trouwen. Maurits vindt het namelijk erg belangrijk dat er nageslacht.
Frederik Hendrik trouwt met de 18 jaar jongere Amalia van Solms. Ze krijgen 4
5
dochters en één zoon. Frederik Hendrik en Amalia vonden het belangrijk dat hun
kinderen met belangrijke families trouwden. Hun zoon Willem trouwde op 14-jarige
leeftijd met de 9 jarige Mary Stuart. O
76
77
78
79
80
81
Ondertussen vocht Frederik Hendrik verder in de strijd tegen de Spanjaarden. Ook
hij was erg goed op de slagvelden en veroverde veel steden. Hij werd dan ook
Stedendwinger genoemd. In 1647 overleed Frederik Hendrik. Dit was een jaar voor
het einde van de Tachtigjarige Oorlog. Net als zijn vader Willem van Oranje en zijn
broer Maurits werd hij in Delft begraven.
De zoon van Frederik Hendrik, Willem II, volgde zijn vader op als stadhouder van de
meeste gewesten. Maar veel hoefde hij niet meer te doen. Want een jaar na zijn
aantreden, kwam een einde aan de Tachtigjarige Oorlog.
Willem II wilde heel graag stadhouder blijven. Maar in 1650 overleed hij aan de
waterpokken. Hij was nog maar amper 24 jaar.
Een week na de dood van Willem II werd zijn zoontje geboren. Willem III. Die kon
nog geen stadhouder worden. En de meeste gewesten hadden helemaal geen zin in
stadhouders.
Het ging een hele poos goed in de Nederlandse gewesten. Maar 1672 werd een
rampjaar. De Republiek werd aan alle kanten bedreigd: Troepen uit Engeland,
Frankrijk, Keulen en Münster rukten op. Johan de Witt en zijn broer kregen van de
vele ellende de schuld. Zij werden op gewelddadige wijze gelyncht.
De jonge Willem III (inmiddels 22 jaar) vocht terug tegen de Fransen. Hij zocht
bondgenoten in de strijd tegen de Fransen. Zijn moeder was een Engelse. En
bovendien trouwde hij met zijn nicht (die net als zijn moeder Mary Stuart heette)
en zo kreeg hij er ‘gratis’ Engelse steun bij.
Zie je overeenkomsten tussen beide schilderijen?
Ze zijn de dezelfde figuur! Willem III is namelijk ook koning geweest van Engeland!
Maar daar heette hij William III. Zijn schoonvader was Jacobus II. Jacobus II werd
koning van Engeland, maar hij was katholiek. En dat vonden de Engelsen niet zo
leuk. Willem III was (net als Willem van Oranje) protestant. Hij heeft zijn
schoonvader van de troon gejaagd en is toen koning van Engeland geworden.
82
83
Een roemrijke koning. Helaas kregen Willem III en Mary Stuart geen kinderen. Toen
Willem III in 1702 overleed, had hij geen nageslacht achtergelaten. Wie moest hem
nu opvolgen?
We gaan weer terug in de tijd. Op dit schilderij zie je vier broers van Willem van
Oranje. Drie ervan zijn gesneuveld op het slagveld. Jan de Oude is blijven leven. Hij
kreeg kinderen, zij kregen ook weer kinderen. Veel van die kleinkinderen waren
stadhouder geweest van Friesland en soms ook van Groningen en Drechte. Eén van
die achter-achterkleinkinderen was Willem Frederik. Willem Frederik trouwde met
Albertine Agnes.
Albertine Agnes en Willem Frederik kregen een zoon: Hendrik Casimir II. Helaas
stierf Willem Frederik. (door een kogel. Niet op het slagveld, maar deze kogel kwam
uit zijn eigen pistool toen hij deze aan het schoonmaken was). Hendrik Casimir II
was toen nog maar 7 jaar. Albertine Agnes nam het stadhouderschap over. Later
trouwde Hendrik Casimir II met Henriëtte Amalia.
6
84
Uit dit huwelijk werd Johan Willem Friso geboren. Die was nog maar 8 jaar toen zijn
vader, Hendrik Casimir II, overleed. Zijn moeder nam even het stadhouderschap op
zich, tot Johan Willem Friso oud genoeg was om het te gaan doen.
Weet je nog dat Willem III (of William III) stadhouder was? En dat hij geen kinderen
had? Hij liet alles na aan zijn neefje Johan Willem Friso, die toen nog maar 14 jaar
was. Niet iedereen was het daar mee eens. Lang werd er met andere vorsten
onderhandeld. Toen Johan Willem Friso 24 jaar was, kwam hij met de boot naar
Den Haag voor een nieuwe onderhandelingsronde. Maar tijdens noodweer
verdronk hij.
85
Zijn vrouw was Maria Louise van Hessen-Kassel (1688 – 1765. Weer moest in
Friesland een vrouw optreden als stand-in voor haar gestorven echtgenoot. Toen
haar man Johan Willem Friso verdronk, was Maria Louise in verwachting. Kort
daarna kreeg zij haar kind. Een zoon. Ze noemde hem Willem IV.
Tijdens het leven van Willem Frederik en Johan Willem Friso werd er druk
onderhandeld wie nu de baas was van wat. Pas in 1732 werden er besluiten
genomen en werden gebieden en spullen verdeeld. Ze mochten zich nu ook Prins
van Oranje noemen. Maar dat stelde niet zo veel voor. Lodewijk XIV had het
prinsdom bij Frankrijk ingelijfd.
Toen Willem III was overleden, wilden de meeste gewesten geen nieuwe
stadhouder. De gewesten regelden het liever zelf. Er kwam weer een
stadhouderloze tijdperk.
In 1747 waren Franse troepen opnieuw de Republiek binnen gevallen. Er was
paniek onder de bevolking. De mensen wilden graag iemand die voor hen opkwam.
Willem IV werd daarom stadhouder van alle gewesten. Maar ook hij kon deze baan
niet lang uitvoeren. Hij overleed op 40 jarige leeftijd. Zijn zoon Willem V was nog
maar 3 jaar. Hij kon natuurlijk het werk van zijn vader niet overnemen. Maar toen
hij 18 was, werd ook hij stadhouder van alle gewesten.
In de Republiek was het nog niet rustig. Vanaf 1785 was er een felle strijd bezig
tussen voorstanders van de Oranjes en de patriotten die wilden dat de Republiek
zich democratisch zou vernieuwen en veranderen. Willem V vond het gaandeweg
te spannend worden en vluchtte van Den Haag naar Nijmegen. Toen het weer wat
rustiger werd, kwam Willem V terug. Maar toen Franse troepen in 1795 de
Republiek binnenvielen, vluchtte Willem V heel snel naar Engeland. In de Republiek
was de familie van Oranje niet meer belangrijk.
86
87
Fransen vallen de Republiek binnen. In Frankrijk was al een paar jaar de Franse
Revolutie gaande. (sinds 1789)
En Willem V vlucht naar Engeland. Het kon de mensen in de Republiek niet zo veel
schelen. Ook leek het wel alsof de mensen in de Nederlanden het Oranje-huis leek
7
te vergeten.
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
Napoleon Bonaparte zwaait vanaf 1799 de scepter in Frankrijk en in de Bataafse Republiek.
Om alles goed te kunnen regelen willen hij niet te veel mensen in het bestuur van het land.
Hij benoemde eerst een Nederlander (Rutger Jan Schimmelpenninck) tot raadspensionaris.
Maar daar was hij niet zo tevreden over.
Daarom stuurde hij zijn broer: Lodelijk Napoleon. (in het Frans Louis Bonaparte). Lodewijk
Napoleon werd koning van Holland (1806).
Lodewijk Napoleon begreep goed wat het volk nodig had. Hij probeerde van het kersverse
koninkrijk een eenheidsstaat te maken door bijv. gelijk belastingstelsel.
De Nederlanden moesten heel lang niets van een koning hebben. De laatste koning die ze
hadden gehad, was Filips II. En daar hadden ze geen goede herinneringen aan. Maar door
Lodewijk Napoleon konden ze een koning wel weer accepteren.
Lodewijk Napoleon was meestal snel ter plaatse bij rampen, om zijn medeleven te
betuigen. Bijvoorbeeld bij de kruitramp in Leiden in 1807. Een schip met buskruit aan
boord, ontplofte midden op de dag in het centrum van Leiden. Er kwamen zo’n 160
mensen om het leven. Vooral vrouwen en kinderen. Dat kwam omdat er 6 scholen in de
buurt van het schip stonden. De meeste mannen waren op hun werk. 216 huizen werden
volledig verwoest.
Lodewijk Napoleon was binnen enkele uren ter plaatse en hielp met het regelen van de
hulpverlening.
Lodewijk Napoleon maakte Amsterdam tot hoofdstad.
Lodewijk Napoleon woonde in het Paleis op de Dam in Amsterdam. Hij zette zijn deuren
voor het volk open, zodat zij konden genieten van de kunst.
Maar zijn broer Napoleon Bonaparte was niet zo tevreden over Lodewijk Napoleon. Hij
vond dat Lodewijk Napoleon meer aan de Nederlanden dacht dan aan Frankrijk. Hij stuurde
zijn broer weg en nam zelf de leiding over.
Napoleon ondernam een veldtocht naar Rusland. De winter was daar inmiddels ingevallen
en het werd een hele zware strijd, die Napoleon uiteindelijk verloor.
In 1813 stortte het rijk van Napoleon in.
Toen de Fransen waren vertrokken, besloot een groep heren dat de Nederlanden niet uit
elkaar moest vallen. Op 30 november 1813 landde Willem in Scheveningen. Hij werd nu
wel enthousiast ontvangen door het volk.
In december 1813 legde hij de eed af en in maart 1814 werd hij in de Nieuwe Kerk in
Amsterdam officieel ingehuldigd als koning.
Het leek nog even verkeerd te gaan. De Fransen kwamen weer terug. Maar vlakbij Brussel,
bij Waterloo, werd het Franse Leger een lesje geleerd. Door het leger van de Nederlanden
maar geholpen door de Engelsen. Dit is bekend geworden als de Slag bij Waterloo.
De zoon van Willem I, Frederik, heeft meegevochten. Hij werd hiermee de ‘held van
Waterloo’.
Willem I liet zijn zoon Willem II trouwen met Anna Palowna. Zij was een zus van de
Russische tsaar. Dit was dus een ‘vette vangst’.
Willem I was nog niet klaar. Hij voelde zich machtig en trok zich niet zo veel aan van zijn
ministers en parlement. Hij nam de ene beslissing na de andere. Hierdoor noemden ze hem
ook wel ‘besluitenkoning.’
Toch was het volk wel gek op hem. Elke woensdagochtend ging de paleisdeur open en
mocht iedereen die dat wilde, persoonlijk met hem spreken. Dat werd erg gewaardeerd en
hij werd hierdoor ook wel ‘Vadertje Willem’ genoemd.
8
102
103
104
105
106
107
108
Hij zorgde er ook voor dat er flink gehandeld kon worden, zodat er veel geld verdiend
werd. Daarom liet hij kanalen graven. De schepen konden nu makkelijker van de ene plek
naar de andere komen. Hij werd daarom ook ‘Kanalenkoning’ genoemd.
En vanwege alle handel ook ‘Koopmankoning’.
Het leek allemaal goed te gaan. Maar dat Koning Willem I zichzelf ook had uitgeroepen als
koning over België, daar kwamen de Belgen op een gegeven moment in opstand. Willem I
kon dit niet winnen. Hij verloor de strijd, hij verloor heel veel geld en hij was diep
teleurgesteld. In 1840 besloot hij af te treden. Zijn zoon Willem II volgde hem op.
 Het Klokhuis: Willem I
Inhuldiging in 1840
Willem II was niet zo populair als zijn vader. Hij probeerde het wel te worden. Zo hielp hij
met blussen van een brand in Den Haag. Hij gaf geld aan goede doelen.
Maar Willem II had niet zo’n eigen mening. Hij liet zich makkelijk beïnvloeden door
mensen. Hij was wispelturig. Hij werd langzamerhand steeds strenger en ouderwetser.
En daarnaast kon hij ook nog niet goed met geld omgaan.
Maar … er veranderde iets.
In Europa was er veel onrust. Veel koningshuizen werden door het volk weggestuurd. De
mensen wilden eigen baas zijn.
Willem II had dit in de gaten en wilde niet dat dit zijn kop zou kosten. Hij zorgde voor een
grondwetcommissie. Die moest zorgen voor de belangrijkste wet van het land.
In 1848 werd de grondwet van kracht. Dit zorgde er voor dat koning veel minder macht
kreeg en het volk veel meer.
De Grondwet is de belangrijkste wet van een staat. (Je spreekt over een ‘staat’ wanneer
er macht wordt uitgeoefend over een volk dat op een grondgebied woont.)
De Grondwet bepaalt wie de macht in de praktijk uitoefenen in zo’n staat en hoe dat
gebeurt. De Nederlandse Grondwet regelt bijvoorbeeld wat de rol is van de koning(in) en
van de ministers. Ook bepaalt de Grondwet hoe de andere wetten moeten worden
gemaakt, wat de rechters doen, en wat het werk is van gemeenten en provin cies.
Bovendien stelt de Grondwet vast welke invloed en macht het Nederlandse volk heeft in
de staat.
109
De familie van Willem II was hier niet zo blij mee. Zeker zijn zoon Willem III niet. Hij vond
dat de koning nu een symbool was geworden en geen handelend persoon.
In 1849 stierf Willem II. Hij was maar 56 jaar geworden. Zijn zoon was hier niet bij. Die
woonde op dat moment in Engeland. Ze moesten hem opsporen om het nieuws te
vertellen. Willem III wist nog niet of hij op de troon wilde. Uiteindelijk besloot hij dat hij
toch de nieuwe koning van de Nederlanden zou worden. Hij heette vanaf dat moment
Willem III.
110
Op 12 mei 1849 legde hij de eed af. Hij zal in zichzelf enorm gevloekt en gegromd hebben
dat hij de eed op de grondwet moest afleggen.
Willem III was niet geliefd. Hij was lomp, wilde vaak zijn zin doordrijven en hij bemoeide
zich met van alles. Hij werd, toen hij ouder was ….
Ook wel Koning Gorilla genoemd.
Hij trouwde met Sophie van Württemberg en kreeg drie zonen. Het was niet echt een
gelukkig gezin. Hendrik III vond het namelijk ook heel gezellig met allemaal andere
vrouwen.
Ze kregen drie zonen.
Alle drie zonen overleden, terwijl Willem III nog in leven was. En dat bedreigde wel het
koningshuis. Want wie moest nu Willem III gaan opvolgen?
111
112
113
9
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
Na de dood van koningin Sophie (in 1877) trouwde Willem III twee jaar later met Emma
van Waldeck-Pyrmont. Zij was ruim 40 jaar jonger!
Samen kregen ze een dochter: Wilhelmina.
In 1890 stierf koning Willem III. Wilhelmina was nog maar 10 jaar. Nog veel te jong om haar
vader op te volgen. Daarom nam koningin Emma koningschap tijdelijk over.
Willem III had zichzelf als koning en drager van de naam Oranje niet echt populair gemaakt.
Koningin Emma wilde dit beeld herstellen.
Ze reisde met Wilhelmina het hele land door, zodat het volk de toekomstige koningin
konden leren kennen..
Wilhelmina groeit op als een eenzaam meisje. Ze ziet maar weinig kinderen. Om haar zijn
heen zijn er vooral volwassenen: verzorgsters, gouvernantes, leraren, hofhouding. Ze kan
dus ook geen echte vrienden en vriendinnen maken.
Op 5 september 1898 (Wilhelmina was net 18 jaar geworden) werd Wilhelmina ingehuldigd
in Amsterdam.
De dag na de inhuldiging kreeg Wilhelmina de Gouden Koets van de bewoners van
Amsterdam. Deze wordt nog altijd gebruikt tijdens Prinsjesdag.
Er was voor het eerst een vrouw op de troon. Dat moet niet makkelijk zijn geweest. De
mensen waren niet gewend dat vrouwen ook iets hadden in te brengen in belangrijke
zaken zoals regeren.
Maar Wilhelmina stond haar mannetje. Ze bemoeide zich met mannenzaken zoals het
leger en buitenlands beleid. En ook was ze niet makkelijk om te praten. Integendeel. Ze
probeerde regelmatig haar zin door te drijven.
Wilhelmina trouwde met Hendrik. Dit was geen gelukkig huwelijk. Hendrik vond de
zwijnenjacht erg belangrijk en ook andere vrouwen vond hij heel interessant.
Ook kwamen er maar geen kinderen. En dit maakte het opnieuw weer spannend voor het
koningshuis. Want wanneer er kind zou komen, zou er ook geen troonopvolger zijn. Dit zou
het einde van het Huis van Oranje betekenen.
Na vele miskramen, werd dan tot op 30 april 1909 Juliana geboren. Juliana was een bron
van geluk voor Wilhelmina én Hendrik.
Ondertussen zorgde Wilhelmina ervoor dat haar geld ‘groeide’ en ze bouwde een fortuin
op.
Koningin Wilhelmina wil niet dat Juliana ook in een ‘gouden kooi’ opgroeit. Daarom krijgt
Juliana les met nog een paar andere kinderen. Juliana kon op deze manier vriendinnetjes
maken. Maar toch bleef ze een prinses. Toen ze 3 was, was ze al eregast op een
kinderfeest. En daarna volgden veel meer officiële plichten.
In 1934 overleed de man van koningin Wilhelmina, prins Hendrik en haar moeder, Emma.
Ze waren nu nog maar met zijn tweetjes over.
Het was dus zaak dat Juliana zou trouwen en kinderen zou krijgen. Anders zou het
koningshuis weer in gevaar zijn.
Er werd dus driftig gezocht naar een geschikte man. Dit werd de Duitse prins Bernhard van
Lippe-Biesterveld.
In 1937 trouwden Juliana en Bernhard. Dit was wel een lichtpuntje in deze donkere tijd. In
heel Europa was een ernstige crisis.
En die kwam ook in Nederland.
In 1940 viel Duitsland Nederland binnen. De nazi’s wilden snel naar Den Haag om de
Koningin en de regering gevangen te nemen. Maar Wilhelmina ontsnapte net op tijd naar
Engeland. Daar bleef ze tijdens de hele oorlog.
Vanuit Engeland probeerde ze alles te doen om de nazi’s te verslaan. Ze sprak bijvoorbeeld
10
125
126
boodschappen in voor de radio, om het volk moed in te spreken. De radio-zender heette
overigens ook Radio Oranje.
Prins Bernhard bleef ook in Engeland. Hij kreeg een belangrijke plek in het leger en streed
samen met haar en de geallieerden tegen de bezetting van Nederland.
Juliana ging met haar dochters Beatrix en Irene naar Canada. Daar zijn ze tijdens de hele
Wereldoorlog gebleven.
Toen de Tweede Wereldoorlog in 1945 was afgelopen, kwam Wilhelmina weer terug in
Nederland. Ook prinses Juliana en haar drie kinderen, in Canada was prinses Margriet
geboren, zetten weer voet op Nederlandse bodem.
Drie jaar na de oorlog legt ze haar functie neer. Ze treedt af en prinses Juliana wordt nu
koningin.
 Toespraak Wilhelmina tijdens inhuldiging
127
128
129
130
131
132
Idem
Koningin Juliana werd een hele andere koningin. Door haar jaren in Canada tijdens de
Tweede Wereldoorlog, had ze ervaren hoe het was om een ‘gewoon mens’ te zijn. En ze
merkte dat ze zich daar het beste bij voelde. Ze wilde geen bijzonderheden omdat ze nu
‘toevallig’ koningin was. Dus mensen hoefden niet achteruit te lopen bij het weggaan, wat
voorheen wel een gebruik was. Ze hoefden geen majesteit te zeggen maar gewoon
mevrouw.
Op een belangrijk portret heeft ze zich laten schilderen als een mevrouw. Nergens zie je
kronen, juwelen of andere zaken die je voorheen wel altijd zag op staatsieportretten.
(Sierk Schröder, 1974)
Juliana vond dat je als koningin een rol moest spelen wanneer er een ramp gebeurde. Toen
in 1953 Zeeland en Zuid-Holland en een deel van Noord-Brabant getroffen werd door een
grote overstromingsramp, was Juliana heel snel aanwezig om te kijken naar de schade en
de mensen te troosten, die deze verschrikkelijke Watersnoodramp hadden meegemaakt.
De mensen stelden dit zeer op prijs.
Juliana was op nog meer gebieden anders dan haar moeder. Ze hield niet van het leger en
was een voorstander van geweldloosheid. Vrede was haar doel.
Hoewel Koningin Juliana erg geliefd was, gebeurden er tijdens haar ambtsperiode ook een
aantal zaken die opschudding veroorzaakten.
De vierde dochter die koningin Juliana en prins Bernhard kregen, heette prinses Marijke.
Prinses Marijke heeft zich later prinses Christina laten noemen. Dit prinsesje werd geboren
met een oogafwijking. Koningin Juliana kwam in contact met een gebedsgenezeres: Greet
Hofmanns, in de hoop dat deze vrouw haar dochter kon genezen. Deze Greet Hofmanns
kreeg steeds meer invloed op de koningin. De regering maakte zich zorgen. Wie was er nu
koningin? Juliana of Greet Hofmanns? Wie bepaalde wat de koningin ging zeggen? Juliana
of Greet Hofmanns? Prins Bernhard was het ook helemaal niet eens met deze gang van
zaken. Bijna werd het een scheiding. Uiteindelijk is Greet Hoffmanns weggestuurd en
keerde de rust op het paleis (en de regering) terug.
Er gebeurden nog meer zaken.
Prinses Irene trouwde met de Spaanse prins Carlos Hugo de Bourbon de Parme. Hij was
katholiek en Irene werd dat ook. Dat was in die tijd een enorme schok voor de bevolking en
het koningshuis. Het volk was vooral protestant. Het koningshuis was dit ook. Dit had nog
te maken met de strijd van Willem van Oranje en Filips II.
Prinses Irene stapte uit de lijn van de troonsopvolging. Koningin Juliana was niet bij de
bruiloft van Irene en Carlos Hugo. Dat moet haar als moeder enorm veel pijn hebben
gedaan.
11
133
134
135
136
137
138
139
140
Een jaar later verloofde prinses Beatrix met Claus von Amsberg. Hij was een Duitser en had
tijdens de Tweede Wereldoorlog gediend als soldaat. DeTweede Oorlog was nog maar 20
jaar geleden en de bevolking kon zich niet voorstellen hoe je nu ooit met een Duitser kon
trouwen! Tijdens het huwelijk in 1966 lieten groepjes mensen weten dat ze niet blij waren
met dit huwelijk. Er werden verschillende rookbommen gegooid.
Maar al snel werd prins Claus erg geliefd bij de Nederlanders. Toen ze hem beter leerden
kennen, merkten de mensen dat hij een aardige, verstandige man was. Prins Claus deed
erg zijn best om Nederlands te leren. Dat lukte hem goed. En ook dat waardeerden de
Nederlandse bevolking erg.
En ook prins Bernhard deed een duit in het opschuddingszakje.
Men verdacht prins Bernhard dat hij geld had aangenomen in ruil voor het kopen van
vliegtuigen door de regering. Met andere woorden. Prins Bernhard zou er wel voor zorgen
dat er bepaalde vliegtuigen zouden worden gekocht. Als dank hiervoor kreeg hij stiekem
geld. Steekpenningen worden dit genoemd. Dit ging de geschiedenis in als de Lockheedaffaire. Er werd onderzoek gedaan. Men kon geen bewijs vinden én men wilde de koningin
niet vernederen. Als straf mocht Prins Bernhard zijn uniform niet meer dragen. Wanneer er
een officiële gebeurtenis was, droeg hij een gewoon pak. Maar altijd had hij daar een witte
anjer in.
Maar er waren ook hele leuke gebeurtenissen die erg in de smaak vielen bij de
Nederlandse bevolking. Zoals Koninginnedag. Elk jaar stond koningin Juliana op het bordes
van haar paleis, paleis Soestdijk. Daar mocht een delegatie van de Nederlandse bevolking
langs het bordes lopen. Ze boden de koningin cadeautjes aan, deden dansjes en zongen
liedjes en het was een groot feest.
Op de televisie kon je het hele feest volgen. En dat werd steeds leuker, want het bordes
werd steeds voller. Er kwamen steeds meer prinsjes en prinsesjes bij. En die haalden ook
wel eens kattekwaad uit.
 Impressies defilé op 30 april Soestdijk
Op 30 april 1980 trad Koningin Juliana af. Zij werd opgevolgd door haar oudste dochter.
Nederland had nu een nieuwe koningin: koningin Beatrix.
Dit ging overigens ook niet zonder donkere randjes. In Amsterdam was er in de jaren ’70 en
’80 woningnood. Heel veel mensen konden geen huis kopen of huren. Wel stonden er
huizen leeg. Groepen mensen kraakten deze huizen. Dit als protest tegen de woningnood.
Op de dag van de inhuldiging lieten deze krakers zich duidelijk horen. Er waren veel rellen.
Er werden rookbommen gegooid, vernielingen gepleegd en gevochten met de ME. Dit
gebeurde allemaal in de buurt van het Paleis op de Dam en de Nieuwe Kerk. In de kerk kon
je dit zelfs horen. De leus was in die dagen: “Geen woning, geen kroning.”
 Toespraak prinses Juliana tijdens inhuldiging
 korte biografie Juliana (NOS-journaal)
 Het Klokhuis: paleis Soestdijk
Koningin Beatrix had in de jaren dat ze prinses was, drie zonen gekregen: Willem
Alexander, Johan Friso en Constantijn. Beatrix had al weer een vrijere jeugd gehad dan
Juliana.
Zij mocht naar een gewone school en naar clubs en verenigingen. Dit wilden Beatrix en
Claus ook hun kinderen geven. De drie prinsen kenden een gelukkige jeugd met veel
sociale contacten. Nadat Beatrix koningin was geworden, verhuisde het koninklijk gezin van
Baarn naar Den Haag.
Beatrix vulde haar koningschap anders in dan haar moeder. Juliana wilde vooral een
‘mevrouw’ zijn, Beatrix was een echte koningin. Ze wilde het koningschap fleur geven en
haalde de koetsen weer van stal en zorgde dat haar staf geprofessionaliseerd werd. Prins
12
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
Claus hielp Beatrix bij haar moeilijke taak. Ze maakten er eigenlijk een duobaan van.
Koningin Beatrix was al snel geliefd bij de bevolking van Nederland. Ze maakte indruk op
mensen wanneer er in Nederland een ramp was gebeurd. Zij ging er snel naar toe en kon
de mensen goed troosten. Bijvoorbeeld bij de Bijlmerramp in 1992, toen een vliegtuig op
een grote flat in Amsterdam neerstortte; bij de vuurwerkramp in Enschede in 2000 en bij
de cafébrand in Volendam.
Idem
Idem
Idem
Beatrix is een groot liefhebber van kunst. Ze bezoekt graag tentoonstellingen, stimuleert
jonge kunstenaars en ze heeft zelf ook veel kennis van kunst. Sterker nog, Beatrix is zelf
ook getalenteerd. Ze kan goed beeldhouwen. Wist je dat Beatrix het beeldje van Jantje
Beton heeft geboetseerd?
Beatrix heeft ook moeilijkheden t.a.v. haar koningschap gekend. Zo wilde haar zoon
Willem-Alexander trouwen met Maxima Zorreguieta. Maxima was een dochter van een
Argentijnse politicus. Jaren geleden gebeurde er in Argentinië nare dingen. Door de
regering zijn bijvoorbeeld veel mannen verdwenen, die mogelijk een gevaar waren voor de
regering. In die jaren was de vader van Maxima minister.
Uiteindelijk werd besloten dat Maxima’s vader niet bij het huwelijk mocht zijn.
Daarna wilde hun zoon Friso trouwen met Mabel. En die had ook een geschiedenis. Zij had
namelijk korte tijd een relatie gehad met een topcrimineel. Besloten werd dat Friso wel
mocht trouwen met Mabel, maar dat Friso niet meer troonopvolger was.
In 2002 overleed prins Claus. Koningin Beatrix verloor hiermee haar steun en toeverlaat.
Vlak daarna overleden ook haar moeder, prinses Juliana en prins Claus.
En jaren later, in 2012, werd Friso de zoon van de koningin en de man van Mabel, zwaar
gewond tijdens een ski-ongeluk. Het was al snel duidelijk dat dit ongeluk desastreus was.
Friso heeft een hele zware hersenbeschadiging opgelopen.
Gelukkig gebeurden er ook zaken waar de koningin blij van werd. Zoals de geboorte van
haar kleinkinderen. Willem Alexander en Maxima kregen drie dochters: Amalia, Alexia en
Ariane. Een leuk weetje: bij hun doop hadden ze de doopjurk aan die ook hun
overgrootmoeder Wilhelmina aan had gehad.
En ook haar andere kinderen, Constantijn en Leontien en Friso en Mabel kregen kinderen.
Koningin Beatrix is nu grootmoeder van 8 kleinkinderen; 7 meisjes en 1 jongen.
In de geschiedenis van de familie Oranje Nassau was het een paar keer spannend of er wel
een troonopvolger zou zijn, wanneer er een koning dood zou gaan. Bijna was de familie van
Oranje Nassau uitgestorven. Maar dat is nu niet meer het geval. Er is een heel nageslacht
van Oranje Nassau.
Omdat prinses Irene en prinses Christina afstand hebben gedaan van de troon, vallen hun
kinderen (en kleinkinderen) buiten de troonsopvolging.
Op 28 januari 2013 kwam het bericht dat koningin Beatrix ’s avonds een toespraak zou
houden op de televisie. ’s Avonds werd duidelijk wat iedereen die dag al voorspeld had: ze
zou afstand doen van de troon. Op 30 april 2013 volgt Willem Alexander haar op .
En dan kunnen we met een nieuw hoofdstuk beginnen in het boek over de familie van
Oranje Nassau. Wordt vervolgd!
 aankondiging abdicatie koningin Beatrix
152
13
Bronnen:
Bree, H. van en Lekkerkerk, P. (2006). De Oranjes – Van Willem van Oranje tot erfprinses Amalia.
Amsterdam: Rijksmuseum
Ditzhuizen, R. van (1979). Het Huis van Oranje.Bussum: Unieboek.
www.hetkoninklijkhuis.nl
www.entoen.nu
www.wikipedia.nl
www.google.nl/afbeeldingen
14