fact sheet koninginnen van het nieuwe rijk (1539

FACT SHEET KONINGINNEN VAN HET NIEUWE RIJK (1539-1077 V.CHR.)
Tentoonstelling ‘Koninginnen van de Nijl’
18 november 2016 t/m 17 april 2017
Koningin Ahmose Nefertari
Ahmose Nefertari (ca. 1562-1494 v.Chr.) was de eerste koningin met de titel
‘Godsgemalin van Amon’. Deze priesterfunctie was de hoogst denkbare
maatschappelijke rol voor een vrouw.
Ahmose Nefertari trouwde met haar broer, farao Ahmose I, de stichter van het
Nieuwe Rijk. Zij kregen minstens vijf kinderen. Toen Ahmose I stierf, volgde hun
zoon Amenhotep I zijn vader op. Hij huwde zijn zus: Meritamon. Die stierf
echter op jonge leeftijd, waarna Ahmose Nefertari de rol van ‘Grote Koningin’
overnam.
Ahmose Nefertari speelde een belangrijke rol bij de overgang van oorlog naar
vrede aan het begin van de 18de dynastie. Na haar dood verkreeg zij een
goddelijke status en werd zij nog lang door de bevolking vereerd. Mogelijk
werd zij wel zeventig jaar oud. Haar oorspronkelijke graf is nooit gevonden.
Haar mummie belandde in een bergplaats voor koninklijke mummies in de
Thebaanse dodenstad en werd daar in 1871 teruggevonden.
Ahmose Nefertari wordt vaak afgebeeld met een zwart gezicht. Die kleur refereert aan de vruchtbare aarde als
bron van nieuw leven en is een verwijzing naar de verheerlijkte status van de koningin.
Foto: Koningin Ahmose Nefertari; hout, bepleisterd en beschilderd; hoogte 48 cm.; ca. 1200 v.Chr.; uit Deir elMedina (Luxor). Collectie en foto Museo Egizio, Turijn, cat. C. 1369.
Koningin Hatsjepsoet
Hatsjepsoet (ca. 1508-1458 v.Chr.) was de eerste vrouwelijke farao van het
Nieuwe Rijk. Zij regeerde 22 jaar, langer dan enige andere vrouwelijke koning in
het oude Egypte. Hatsjepsoet werd zo’n vijftig jaar oud. Ze trouwde met haar
halfbroer Thoetmosis II. Hij stierf echter jong. Bij een andere vrouw, Isis, liet hij
de zoon Thoetmosis na. Hatsjepsoet werd regentes van dit prinsje, dat als
Thoetmosis III op de troon kwam. Na enkele jaren liet zij zichzelf tot farao
kronen, waarbij ze zich meestal als mannelijke farao liet afbeelden. Dit
zeldzame beeld van roze graniet toont haar echter tegelijkertijd als vrouw èn
als koning. Het stond in Hatsjepsoets dodentempel in Thebe (Luxor). Haar
stiefzoon Thoetmosis III liet na haar dood al haar beelden kapotslaan en
begraven. Millennia later kwam de romp terecht in het Rijksmuseum van
Oudheden en het hoofd en het onderstuk in het Metropolitan Museum of Art
in New York. In 1998 zijn de delen weer samengevoegd. Sindsdien is het beeld afwisselend te zien in het
Metropolitan Museum en het Rijksmuseum van Oudheden, en momenteel in de tentoonstelling ‘Koninginnen
van de Nijl’.
Koningin Hatsjepsoet; roze graniet; hoogte 1.70 m.; ca. 1460 v.Chr.; uit Luxor. Collectie Rijksmuseum van
Oudheden, Leiden, cat. F 1928/9.2 en Metropolitan Museum of Art, New York, nr. 29.3.3; Foto Rijksmuseum
van Oudheden.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Koningin Teje
Teje (ca. 1395–1345 v.Chr.) was niet van koninklijke afkomst, maar werd
toch de koningin van Amenhotep III. Hij trouwde met haar in zijn tweede
regeringsjaar, toen hij tussen de elf en dertien jaar oud was. Het koppel
kreeg minstens zeven kinderen, waaronder de troonopvolger Amenhotep
IV (de latere farao Achnaton).
Teje had opmerkelijk veel invloed op haar echtgenoot en werd vaak
afgebeeld op koninklijke monumenten. Zij onderhield zelfs haar eigen
diplomatieke correspondentie met buitenlandse vorsten. Na de dood van
haar echtgenoot bracht Teje haar laatste jaren waarschijnlijk door in de
nieuwe hoofdstad Amarna, die gesticht was door haar zoon. Uit
onderzoek naar haar mummie bleek dat zij hooguit vijftig jaar oud is
geworden. Haar mummie vertoont de neerhangende mondhoeken die zo
karakteristiek zijn voor haar gezicht in verschillende beeltenissen.
Koningin Teje; kalksteen; hoogte 42 cm., breedte 39 cm.; regeringsperiode van Amenhotep III (ca. 1390-1353
v.Chr.); reliëf uit het graf van de Opzichter van de koninklijke harem, Oeserhat, in Luxor. Collectie en foto
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, cat. nr. E. 2157.
Koningin Nefertiti
Koningin Nefertiti (1370-1334 v.Chr.) en haar roemruchte echtgenoot farao
Achnaton zorgden voor een totale revolutie in de oud-Egyptische kunst, de
religie en de politiek. Ze verkondigden het geloof in één god, de zonnegod Aton,
en stichtten een nieuwe hoofdstad, Amarna, waar in korte tijd 40.000
Egyptenaren kwamen te wonen. Hun revolutionaire visie op de eeuwenoude
Egyptische tradities komt tot uiting in fascinerende nieuwe vormen van kunst,
die voor het eerst mensen en hun emoties toonden.
Nefertiti was een machtige koningin. Met haar echtgenoot Achnaton kreeg zij
zes dochters. Vroeger werd verondersteld dat zij in het twaalfde regeringsjaar
van Achnaton plotseling van het toneel verdween. Dit voedde theorieën over
een eventuele (onverwachte) dood. In 2012 vond een Vlaams opgravingsteam
echter een inscriptie over Nefertiti uit Achnatons zestiende regeringsjaar.
Tegenwoordig wordt aangenomen dat Nefertiti na de dood van Achnaton
mogelijk zelf farao is geweest.
Haar mummie en graf zijn nooit gevonden. Archeoloog Nicholas Reeves meende in 2015 dit graf te hebben
gelokaliseerd, dat verborgen zou zijn achter gepleisterde wanden in het graf van Toetanchamon. Tot op heden
is niet duidelijk of deze bewering waar is.
Dit beroemde portret van koningin Nefertiti is gevonden in Amarna, in het atelier van een beeldhouwer met
de naam Thoetmosis. Het is gemaakt van kalksteen en gips en had ingelegde ogen. De kroon heeft een
specifieke vorm die alleen Nefertiti droeg. De betekenis of de oorsprong daarvan is niet bekend. Het beeld
diende waarschijnlijk als model voor de beeldhouwer.
Replica van beschilderd gips; gemaakt tussen 1913 en 1932; origineel in Neues Museum (Berlijn), uit regeringsperiode van farao Achnaton (1353-1336 v.Chr.), gevonden in Amarna. Collectie en foto Rijksmuseum van
Oudheden, cat. F 1932/5.1.
Koningin Nefertari, de echtgenote van farao Ramses II
Het huwelijk tussen koningin Nefertari en farao Ramses II (ca. 1301-1245
v.Chr.) begon waarschijnlijk als een politieke overeenkomst, maar ging over in
echte liefde. Ramses trouwde met haar op vijftienjarige leeftijd, tien jaar voor
hij de troon besteeg. Nefertari was toen dertien. Ramses liet op monumenten
blijken hoeveel hij van haar hield en bezong in teksten haar schoonheid. Ze
werd ‘mooi van gezicht’ en ‘godin van charme’ genoemd.
Ze woonden in de nieuwe hoofdstad Piramesse in de oostelijke Nijldelta.
Naast Nefertari had Ramses II vele andere vrouwen, waarmee hij zo’n
honderd kinderen kreeg. Met Nefertari had hij acht kinderen, maar geen van
hen leefde lang genoeg om Ramses op te kunnen volgen.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Nefertari begeleidde Ramses II bij diens ceremoniële taken en kreeg al tijdens
haar leven een goddelijke status. De Hathortempel bij Aboe Simbel is aan haar
opgedragen. Haar graf in het Dal der Koninginnen behoort tot de mooiste
graven van het oude Egypte. In de tentoonstelling ‘Koninginnen van de Nijl’ is
een zaal geheel aan dit graf gewijd.
Wandschilderingen in het graf van Nefertari in het Dal der Koninginnen
(Luxor). Foto’s Olaf E. Kaper.
Koningin Takhat (ca. 1240-1200 v.Chr.), wandschildering in het graf van haar
zoon Amenmesse in het Dal der Koningen
Takhat was een dochter van Ramses II, en een belangrijke koningin aan het
einde van de 19de dynastie. Haar naam staat in hiërogliefen naast haar
portret. Zoals gebruikelijk is bij koninklijke namen is die geschreven in een
‘cartouche’, een ovale ring.
Lithografie, ingekleurd met de hand, door de Italiaanse egyptoloog Ippolito
Rosellini (1800-1843). Uit de publicatie: Monumenti dell'Egitto e della Nubia
(1832 en 1834). Collectie en foto: Rijksmuseum van Oudheden.
De koningin van farao Ramses VII (ca. 1138-1131 v.Chr.), wandschildering in
diens graf in het Dal der Koningen
De naam van deze koningin is niet bekend, maar dat ze een koningin is, is
duidelijk te zien aan haar kleding en haar kroon. Ze is hier afgebeeld in de rol
van de godin van het koningschap, Weret-hekaoe. Op haar kleding zijn veel
meer details weergegeven dan gebruikelijk. Langs de onderzijde hangt franje
en ook de stof zelf is versierd. Haar pruik heeft versiering van een rij metalen
cobra’s, zoals dat ook soms bij de godin Hathor wordt weergegeven.
Lithografie, ingekleurd met de hand, door de Italiaanse egyptoloog Ippolito
Rosellini (1800-1843). Uit de publicatie: Monumenti dell'Egitto e della Nubia
(1832 en 1834). Collectie en foto: Rijksmuseum van Oudheden.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden