Stap 04 - Ernst Leeftink

Laat ons de rustdag wijden – welke rustdag en waarom?
De meeste christenen vieren de zondag als rustdag. Het is ‘de dag des HEREN’ zoals we het
plechtig uitdrukken. Maar wat is de reden, dat God in de Tien Geboden ons oproept de rustdag te
onderhouden? Je kunt je er van afmaken door te zeggen: ‘Dat is toch wel duidelijk. Omdat God
het wil en goed voor ons vindt. Het staat in het vierde gebod. Zes dagen werken, één dag rust.’
Toch is dat net even te gemakkelijk. Want de Tien Geboden staan twee keer in de bijbel. In
nagenoeg dezelfde bewoordingen. Alleen bij het Vierde Gebod worden er twee verschillende
motiveringen gegeven om de sabbat te vieren. Dus dat is probleem 1. Probleem 2 is de vraag:
waarom zijn de meeste christenen overgestapt van de sabbat naar de zondag als HEER-lijke dag?
EXODUS EN DEUTERONOMIUM
De eerste keer dat we de Wet van God in de bijbel tegenkomen, is in Exodus 20. Daar ontvangt Mozes bij
de verbondssluiting op de berg Sinai de twee stenen platen met de Tien Woorden van het verbond die
God er eigenhandig in gegraveerd heeft.
In Deuteronomium 5 komen we de Wet van de HERE opnieuw tegen. Daar worden de Tien Geboden door
Mozes herhaald vlak voor de intocht in het land Kanaän. Dat is veertig jaar later.
Beide keren wordt er een andere reden gegeven waarom gelovigen zich aan het Vierde Gebod moeten
houden.
In Exodus 20 staat:
8 Houd de sabbat in ere, het is een heilige dag.
11 Want in zes dagen heeft de H E E R de hemel en de aarde gemaakt, en de zee met alles wat er leeft,
en op de zevende dag rustte hij. Daarom heeft de H E E R de sabbat gezegend en heilig verklaard.
In Deuteronomium 5 staat:
12 Neem de sabbat in acht, zoals de H E E R , uw God, u heeft geboden; het is een heilige dag.
14b Want uw slaaf en slavin moeten evengoed rusten als u. 15 Bedenk dat u zelf slaaf was in Egypte
totdat de H E E R , uw God, u met sterke hand en opgeheven arm bevrijdde. Daarom heeft Hij u
opgedragen de sabbat te houden.
WAAROM TWEE VERSCHILLENDE REDENEN?
Hoe is die geheel verschillende motivering van het Vierde Gebod nu te verklaren? In de loop der tijden zijn
er veel oplossingen voor dit probleem aangedragen. Hier volgen de drie belangrijkste.
1) De meest eenvoudige verklaring is deze: we nemen aan dat in Exodus 20 de precieze tekst van de
Tien Geboden staat. In Deuteronomium 5 heeft Mozes bij de herhaling van de Wet zich enige vrijheid
veroorloofd. Daarbij werd hij geleid door Gods Geest. Op zich is deze veronderstelling wel te
verdedigen. Er zijn zo'n twintig verschillen tussen de tekst van de Tien Geboden in Exodus 20 en in
Deuteronomium 5. Waarschijnlijk heeft Mozes bij de herhaling een paar keer een woord vervangen
('Hou de sabbat in ere' wordt 'Neem de sabbat in acht') en heeft hij een enkele keer de volgorde van
een zin omgekeerd of een kleine toevoeging erbij gegeven. Zulke kleine verschillen treffen we ook in
het Nieuwe Testament aan wanneer de bijbelschrijvers citaten uit het Oude Testament aanhalen. Hier
is het verschil alleen wel zo groot, dat we Mozes ervan zouden moeten beschuldigen, dat hij een heel
andere reden voor de sabbat zou hebben bedacht.
2) De tweede verklaring is deze: in Exodus 20 hebben we met de echte tekst van de Tien Geboden te
maken. In Deuteronomium 5 is sprake van een eerste uitleg en toepassing van Gods Wet door Mozes.
Maar zowel in Exodus 20 als in Deuteronomium 5 wordt ons voorgehouden, dat God 'deze woorden'
sprak. Waaraan ontlenen wij dan het recht om te zeggen: in Exodus 20 spreekt de HERE en in
Deuteronomium 5 spreekt Mozes, die door Gods Geest geïnspireerd is. De bijbel noemt in beide
gevallen de HERE als enige spreker.
3) De derde verklaring is deze: zowel de verwijzing naar de schepping in Exodus 20 als de verwijzing naar
de uittocht in Deuteronomium 5 horen níet bij de Tien Geboden zoals de HERE Zelf die op de stenen
platen gegrift heeft, maar zijn er later aan toegevoegd. Anders gezegd: het Vierde Gebod is
oorspronkelijk korter geweest. Het is ook moeilijk voor te stellen, dat de beide versies naast elkaar op
dezelfde stenen plaat van de Wet gestaan hebben.
Daar komt nog een argument bij: in het eerste gedeelte van het Vierde Gebod is de HERE Zelf aan het
woord. Hij spreekt ons toe in de eerste persoon: 'Hou de sabbat in ere / Neem de sabbat in acht'. Als
daarna de motivering volgt, wordt er over God gesproken in de derde persoon: 'Want in zes dagen
heeft de HERE ...' en '… totdat de HERE, uw God, u … bevrijdde'. Als je aanneemt dat het in beide
gevallen om een toevoeging van Mozes gaat, is de persoonswisseling helemaal niet vreemd, maar ligt
zij voor de hand.
Deze derde oplossing spreekt mij het meest aan. Het lijkt heel radikaal. Maar het gaat erom, dat je als
gelovige eerbied hebt voor de eenheid van de bijbel. Daarom moet je het verschil tussen Exodus 20 en
Deuteronomium 5 respekteren en mag je niet zeggen, dat één van de twee versies minder belangrijk of
minder origineel is. Beide motiveringen van het sabbatsgebod zijn door de Heilige Geest ingegeven en
hebben door zijn leiding een plaats in de bijbel gekregen, ook al ontbraken ze op de stenen tafels. Deze
opvatting wordt ook verdedigd door prof. J.P. Lettinga, die Hebreeuws gegeven heeft aan onze
Theologische Universiteit. Zijn argumenten staan in het boek 'De Tien Geboden deel 1' van prof. J.
Douma, blz. 148-151.
DE BEDOELING VAN DE RUSTDAG
Maakt het nu veel uit, welke reden gegeven wordt, waarom wij van de HERE één dag in de week moeten
rusten van ons werk?
Ik denk van niet. De motivering van het Vierde Gebod om de rustdag te houden is wel verschillend, maar
niet met elkaar in tegenspraak. Integendeel, ze vullen elkaar aan. De verwijzing naar de schepping geeft
aan, dat ook God uitrustte na zes dagen werken. Zo mogen wij, als kinderen van God, ook uitrusten en
adem scheppen na onze werkweek. We hoeven geen slaven van ons werk te zijn. Daarom wordt ook naar
de bevrijding uit de slavernij van Egypte verwezen.
Maar in beide gevallen gaat het om meer dan uitrusten op zich. Er wordt niet voor niets naar God
verwezen. Hij is onze Schepper en Verlosser. Daarom mogen we op de rustdag Hém niet vergeten.
Integendeel: 't Is goed de HEER te loven, zijn dag zij Hem gewijd' zingen we in Psalm 92. De Israelieten
moeten de sabbatdag heiligen = apart zetten, en onderhouden = in ere houden om aan God te denken.
Alleen bij Hem komen we pas echt tot rust en weer op adem.
VAN SABBAT NAAR ZONDAG
Een ander punt is de vraag, waarom in de christelijke kerk de zondag in de plaats gekomen is van de sabbat. Over die kwestie zou een veel bredere bespreking op z'n plaats zijn dan ik in dit artikel geven kan.
Voor wie er meer over wil lezen, verwijs ik naar de bespreking van het Vierde Gebod door J. Douma in 'De
Tien Geboden deel 2'.
Heel kort, krachtig en kernachtig gezegd is de overgang als volgt te verklaren: de opstanding van onze
Heer Jezus Christus is Gods allergrootste werk, dat Hij voor ons en in ons verricht heeft.
Door zijn opstanding heeft Jezus je bevrijd uit de macht van de zonde en uit de slavernij van satan. Dat is
een grotere verlossing dan de bevrijding uit Egypte.
Door zijn opstanding legt Jezus het fundament voor de herschepping van alle dingen. Dat begint al in dit
leven. Door de opstandingskracht van Jezus kom je tot geloof en word je nu al opgewekt tot een nieuw
leven; en dat zal voltooid worden op de dag van Christus’ terugkomst, want dan volgt het leven in de
nieuwe hemel en op de nieuwe aarde. Dan heb je het einddoel van je geloof bereikt: je redding (1 Petrus
1:9). Dan breekt ook de blijvende rust aan: het eeuwige leven bij de HERE, onze God (Hebreeën 4:9-10).
Dus vieren de meeste christen de zondag als feestdag en rustdag om Gods grote daden te gedenken: de
schepping in zeven dagen, de bevrijding uit Egypte en de opstanding van Jezus Christus onze Heer. Want
nu de Heer is opgestaan, nu vangt het nieuwe leven aan: een leven door zijn dood bereid, een leven tot in
eeuwigheid. (Gezang 95:4)