Korte handleiding Stellarium met mogelijke hemelobjecten (winter

Korte handleiding Stellarium met mogelijke hemelobjecten
(winter 2016)
Een voorbeeld van een planetariumprogramma voor je PC is Stellarium. Het toont een realistische 3D
hemel, net als wat je kan zien met het blote oog, verrekijker of telescoop.
- Op www.stellarium.org is dit prachtige planetariumprogramma gratis te downloaden.
- Hieronder zijn enige functietoetsen weergegeven, maar je leert de werking van dit programma het
beste kennen, door ermee te werken. Daartoe zijn verderop enige oefenopdrachten gegeven.
- Er zijn voor leerlingen vele opdrachten met Stellarium te bedenken, zoals bijvoorbeeld
- Bepaal de synodische en/of siderische omlooptijd van de maan
- Schets de baan van (een van) de planeten in gedurende een of meer jaren in in het equatorial
coördinatenstelsel en bepaal de omlooptijd
- ………………………………………………….
Opdracht: bedenk een of meerdere Stellariumopdrachten, proefwerkopgaven, onderwerpen voor
Profielwerkstukken waarbij Stellarium een rol kan spelen.
Toets
Functie
CTRL-F
Zoek object
Linker muisknop
Selecteer object
Rechter muisknop
Deselecteer object
Scroll-muisknop


Centreer object (handig bij zoomen)
In- en uitzoomen
J
Tijd langzamer of terug
K
Tijd normale snelheid
L
Tijd sneller
G
Grond aan/uitzetten
A
Atmosfeer aan/uitzetten
H
Help
Functietoetsenoverzicht
F1 Helpscherm
F2 Configuratiescherm
F3 Zoek object of positie
F4 Beeldinstellingen
F5 Datum en tijd van getoond beeld
F6 Locatievenster
F7 Sneltoetsenoverzicht
Voorbeeld Stellariumdemo met wintersterrenbeelden (11 februari 2016)
Actie
F6: Locatievenster
Toelichting
Stel je locatie in, bewaar als standaard locatie.
Groningen, Zernikecomplex: +53 ͦ14’21,29” +6 3ͦ 2’5,78”
F5: Datum & Tijd venster Hiermee kun je makkelijk in de tijd navigeren. Je kunt bv. ook in
stapjes per dag, maand of jaar terug of vooruit gaan.
Begin
vandaag,
11
 Zon, dichtstbijzijnde ster, is al onder
februari, 19:00 (19:45) in
 Windrichtingen, Zon komt in oosten op en gaat in westen
richting ZW
onder
 Hemel beweegt door draaiing Aarde
Tijd terug naar 17:00
 De Zon is 17:36 ondergegaan
(Groningen – bron:
http://hemel.waarnemen.com/)
Kijk naar oosten
 De Maan is vandaag om 9:14 opgekomen en gaat vandaag
onder
om
21:41
(Groningen
–
bron:
http://hemel.waarnemen.com/). Op 8 februari was het
nieuwe maan. Vandaag is een smal verlicht sikkeltje te zien en
de hele oppervlakte van de maan is flauw verlicht – hoe kan
dat?
Selecteer Maan, centreer,
 Kraters en vulkanische vlaktes Maan
zoom
Laat tijd versneld
 Venus, momenteel ochtendster
vooruitlopen naar
 Rotsachtige planeet zoals Aarde maar met hele dichte
volgende ochtend
atmosfeer van koolstofdioxide en wolken van zwavelzuur
Selecteer Venus,
 Venus heeft fasen, net zoals de Maan. Doordat het een
centreer, zoom in
binnenplaneet is binnen de baan van de Aarde kijken we
telkens anders tegen Venus aan, net zoals bij de Maan.
Selecteer Jupiter,
 Jupiter, gasreus, grootste planeet zonnestelsel
centreer, zoom in
 Galileïsche manen
Indien gewenst: laat
 Zet grond en atmosfeer uit
manen Jupiter draaien
 Wissel van azimutaal naar equatoriaal draaivlak (CTRL-M)
 Versnel in tijd: manen draaien rond
 Wanneer klaar: terug naar normale snelheid en terug naar
azimutaal draaivlak
 Met datum-tijd venster terug naar huidige datum
Selecteer Saturnus,
 Saturnus, gasreus
centreer, zoom in
 Ringen Saturnus: eerst waargenomen door Galileo die de
ringen o.a. als ‘oren’ van de planeet omschreef. Het duurde
nog zo’n 40 jaar voor Christiaan Huygens ontdekte dat het
ringen om de planeet waren, in 1655.
 Je kunt ook hier op dezelfde manier de manen laten draaien
indien gewenst
Indien gewenst:
 Toon banen planeten, uitleg vlak van zonnestelsel
F4 – Beeldinstellingen
 Planeet = dwaalster
 NB: als je één planeet selecteert terwijl je de banen laat zien,
wordt alleen de baan van die planeet nog getoond, dus de
andere banen verdwijnen. Als je de Zon selecteert zie je alle
planeetbanen weer.
Ga naar middernacht
 Echt donker laten worden...
Zorg dat Polaris bovenin
beeld staat
E = equatoriaal raster
Zet sterrenbeeldlijnen
aan




Wijs steelpannetje aan
Hiermee kun je Polaris vinden
Polaris staat boven de noordpool van de Aarde
Een sterrenbeeld is een verzameling sterren die ogenschijnlijk
een figuur vormt als men ze door lijnen zou verbinden.
 Dit zijn alle sterrenbeelden die we vandaag kunnen zien.
Zet sterrenbeeldkunst
 En zo kunnen we de figuren die ze voorstellen beter zien.
aan
 Met het steelpannetje kun je makkelijk sterrenbeelden
vinden. We gaan een paar wintersterrenbeelden opzoeken.
F2: Configuratie - Tools
 Selecteer ‘Kies een sterrenbeeld uit’
Ter toelichting voor jezelf:
 Als je nu op een ster in een sterrenbeeld klikt, zie je hiervan de
lijnen verschijnen.
 Als je op meer sterren in andere sterrenbeelden klikt, komen
daar ook de sterrenbeeldlijnen van tevoorschijn (en de vorige
sterrenbeelden blijven staan).
 Als je weer alleen 1 sterrenbeeld wilt selecteren klik je op een
punt tussen de sterrenbeelden om alle sterrenbeelden
tevoorschijn te laten komen en klik je vervolgens op degene
die je wilt laten zien.
 Je kunt ook de sterrenbeeldtekeningen/kunst afzonderlijk aan
en uit zetten, dus bv. telkens eerst de lijnen en dan de
tekening laten zien.
Selecteer Grote Beer, evt.
 Het steelpannetje is maar een gedeelte van het sterrenbeeld
eerst lijnen dan kunst
de Grote Beer
Selecteer ook Kleine Beer
 Polaris is het puntje van de staart van de Kleine Beer
 De Grote en de Kleine Beer zien we het hele jaar vanuit
Groningen (“circumpolair”)
Selecteer ook Orion
 Lijkt op zeil van een 16-kwadraat met in het midden drie
sterren op een rij
 Betelgeuze is een voorbeeld van een roodachtige ster, Rigel
een voorbeeld van een blauwachtige ster
 Welke ster is heter?
 In de Griekse mythologie was Orion een jager die de
Plejaden achtervolgde, door Artemis per ongeluk werd gedood
en daarna tot sterrenbeeld werd verheven.
 Orion-nevel: kraamkamer voor nieuwe sterren!
Selecteer ook Stier
 Helderste ster: Aldebaran
 Sterrenhopen Pleiaden
 Belangrijk sterrenbeeld uit de astrologie ca. 20 april-20 mei
Selecteer ook Grote hond
 Helderste ster: Sirius
Selecteer ook Leeuw
 De heldere ster van de Leeuw is Regulus.
 Het voorste deel van de Leeuw is het helderst en ziet eruit als
een vraagteken of sikkel, Regulus is het handvat van de sikkel.
De Sikkel is een heel herkenbaar figuur aan de hemel en werd
om die reden vaak voor navigatie gebruikt.
Dierenriem (als er tijd is)





Melkweg (als er tijd is)



Zorg dat sterrenbeeldlijnen en sterrenbeeldkunst aan staan
Selecteer eerst weer alle sterrenbeelden door op een
willekeurig punt aan de hemel te klikken
Selecteer dan achtereenvolgens Maagd, Leeuw, en de andere
zichtbare sterrenbeelden van de Dierenriem (links van Maagd:
Weegschaal en Schorpioen, rechts van Leeuw: Kreeft) NB:
vereist enige oefening!
O.a Ram, Stier, Tweelingen, Kreeft en Leeuw zijn momenteel
zichtbare sterrenbeelden in de Dierenriem. De Zon beweegt
gedurende het jaar langs deze sterrenbeelden. Als de zon bv.
in het sterrenbeeld Maagd staat als je geboren wordt, is dat je
sterrenbeeld.
Ram (20 mrt-20 apr), Stier (20 april-20 mei), Tweelingen (20
mei-20 jun), Kreeft (20 jun-20 jul), Leeuw (20 jul-20 aug),
Maagd (20 aug-20 sep), Weegschaal (20 sep-20 okt),
Schorpioen (20 okt-20 nov), Boogschutter (20 nov-20 dec),
Steenbok (20 dec-20 jan), Waterman (20 jan-20 feb), Vissen
(20 feb-20 mrt)
Wijs de band van de Melkweg aan (eventueel helderheid
Melkweg vergroten in F4: Beeldinstellingen)
Gloed van een groep van sterren waar wij middenin zitten, ons
sterrenstelsel: de Melkweg. De Melkweg is een spiraalvormig
sterrenstelsel in de vorm van een schijf, met miljarden sterren
waar de Zon één van is.
Er is dus heel veel te zien in de sterrenhemel boven
Groningen!