om een beweging over een afstand door te geven

... om een beweging over een
afstand door te geven
met een riem: de drijver en de volger zijn schij-
ven die je verbindt met een riem. Zijn de schijven even
groot, wordt de draaibeweging met dezelfde snelheid
én dezelfde draairichting doorgegeven. Als je riem erg
breed is, kan je er zelfs voorwerpen mee verplaatsen
(zoals met een transportband).
met een ketting: in plaats van riemschijven, plaats
je tandwielen. De tanden haken in de ketting (zoals bij een
fiets). Zijn de tandwielen even groot? Dan blijven draairichting en snelheid gelijk.
met een tandriem: da’s eigenlijk een combina-
tie van riem en ketting. De riemschijven hebben inkepingen, de riemen hebben tanden die in die inkepingen
passen. Het geeft de riem meer grip en voorkomt dat
hij gaat doorslippen.
met een tandwiel: tandwielen die naast of boven
elkaar liggen, geven een beweging over een heel kleine
afstand aan elkaar door. En ze keren de draaizin om. De
beweging kan ook onder een hoek worden doorgegeven, bijvoorbeeld met conische tandwielen.
... om een beweging om te keren
met tandwielen:
• gebruik je tandwielen met een gelijk aantal tanden,
dan wordt de draairichting met dezelfde snelheid
omgekeerd. Bij een blikopener maak je daar handig
gebruik van.
• gebruik je tandwielen met een verschillend aantal
tanden, dan verander je niet alleen de draairichting,
maar ook de snelheid.
Waar gebruik je overbrengingen voor?
met een gekruiste riem
... om een snelheid te veranderen
versnellingspook
motorblok
nokkenas
versnellingsbak
Een klein tandwiel heeft minder tanden en draait sneller rond dan een groot. Als je
een klein bewegend tandwiel tegen een groot aanlegt, zet je een snelle beweging om
in een trage. Met een groot tandwiel doe je net het omgekeerde. In de tandwielkast
van een windturbine komt dit van pas om de generator aan te drijven.
... om krachten te doseren
Cilinder
overbrengingsas
T1=40
T2=20
klep
T1=40
T2=10
zuiger
T1/T2=overbrengingsverhouding
loos
tandwiel
Tandwielen geven kracht door. Een groot tandwiel
draait trager maar met meer kracht dan een klein
tandwiel. Daarom bestaan versnellingen bij een fiets
of een auto uit tandwielen. Kijk maar naar je fiets:
als je achteraan voor een groot tandwiel kiest, moet
je sneller maar minder zwaar trappen dan met een
klein tandwiel.
Je kan ook berekenen hoeveel keer het drijvend
tandwiel het aangedreven tandwiel doet draaien
per omwenteling. Dat is de overbrengingsverhouding. Hoe hoger het getal, hoe hoger de snelheid
van het aangedreven tandwiel, hoe meer kracht er
nodig is.
... om een bewegingsrichting te
behouden
Tandriem
gebruik een loos tandwiel.
krukas
Tandwiel
3de versnelling
tandwiel
Tandwiel
1ste versnelling
In een auto levert de viertaktmotor de kracht om te rijden. Dankzij een nauwkeurig gecontroleerde verbranding van brandstof in de vier cilinders worden zuigers omlaag geduwd. Zo drijven ze
een krukas aan. De beweging van de krukas wordt:
• met een tandriemoverbrenging op de nokkenas overgebracht
• met een tandwiel op de koppelingsas overgebracht
De nokkenas beweegt kleppen die de luchtinlaat en de gasuitlaat regelen.
koppelingsas
Tandwiel
4 versnelling
de
Tandwiel
5 versnelling
de
Tandwiel
achteruitversnelling
Tandwiel
2de versnelling
Om de motor bij alle snelheden zo goed mogelijk te laten presteren, is hij verbonden met een
koppelingsas. Daarop staan tandwielen van verschillende grootte. Met de versnellingspook kiest
de bestuurder voor een groter of een kleiner tandwiel om de wielassen op de juiste draaisnelheid te brengen. Hoe groter het tandwiel, hoe hoger de versnelling. Een loos tandwiel keert de
rijrichting om bij de achteruitversnelling.
Als je tussen twee tandwielen een derde tandwiel
plaatst, blijft de draairichting van de andere twee
gelijk. In kleine ruimtes (zoals bij mechanische
horloges) is dat erg handig. Ook de achteruitversnelling van een wagen heeft een loos tandwiel.
gebruik een riem of een ketting.