pdw-bergen-handleiding

BERGEN
29 mei 1953
BERGEN
Inleiding
Op 29 mei 1953 bereiken Edmund Hillary en de Sherpa Tenzing Norgay als eersten de
top van de Everest. Deze berg in de Himalaya is de hoogste ter wereld met 8848
meter. Bergen hebben altijd tot de verbeelding gesproken en hebben vaak een rol in
godsdiensten en mythologieën. Ook vormen ze een sportieve uitdaging.
Deze lesbrief over bergen past binnen de reeks die het Centrum voor Mondiaal
Onderwijs in 2003 over ‘speciale plekken’ op aarde heeft samengesteld. Eerdere en
thema’s handelen over oceanen (24 september), onbewoonde eilanden (30
september), de achterkant van de maan (7 oktober), het onderduikadres (14 maart),
de Noord- en Zuidpool (21 april), woestijnen (19 mei) en het tropisch regenwoud (22
mei).
Doelgroep:
Leerlingen Groep 7 en 8 van het basisonderwijs (10-12 jaar)
Doelstellingen:
- De leerlingen kunnen uitleggen hoe bergen ontstaan
- De leerlingen kunnen in grote lijnen aangeven hoe het planten- en dierenleven
eruit ziet in bergstreken en dat koppelen aan de heersende klimaatomstandigheden
- De leerlingen kunnen aan de hand van enkele voorbeelden aangeven wat voor rol
bergen spelen in mythologie en godsdienst
- De leerlingen kunnen uitleggen waarom bergen een sportieve uitdaging vormen
voor mensen als Edmund Hillary en Tenzing Norgay.
Vakken en kerndoelen:
Aardrijkskunde,
Domein A: Geografisch perspectief
2 De leerlingen kunnen de (ruimtelijke gevolgen van) verschijnselen aangeven en
het verspreidingspatroon benoemen
Domein B: Ruimtelijke inrichting
9 De leerlingen kunnen de spreiding beschrijven van:
- de belangrijkste klimaten op aarde. Ze kunnen deze klimaten typeren naar
temperatuur- en neerslagkenmerken en kunnen aangeven wat de gevolgen
zijn voor mensen, planten, dieren en landschappen
© STICHTING KENNISNET /  CMO
INTRODUCTIE - II
BERGEN
Bronnen
- S. Hedin: Van pool tot pool, De Haan, Utrecht, 1912
- Jeruzalem, Scriptiepakket, Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2000
- J. v.d. Putten: In de ban van de Geliefde Leider, in: De Volkskrant van 25 januari
2003
- Vulkanen, Scriptiepakket, Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 1999
© STICHTING KENNISNET /  CMO
INTRODUCTIE - III
BERGEN
© STICHTING KENNISNET/  CMO
HANDLEIDING - 1
BERGEN
Hoe ontstaan bergen?
De titel zegt het al: hoe ontstaan bergen? We onderscheiden twee manieren.
1. De Vaalserberg vormt het Drielandenpunt. Daar grenst Nederland aan
België en Duitsland. De Pyreneën vormen een natuurlijke grens tussen
Spanje en Frankrijk.
2. Californië en Japan liggen in een zone waar platen met elkaar botsen en
Nederland niet. Japan en Californië maken deel uit van een ring van vulkanen en
bergketens die helemaal rond de Stille Oceaan loopt. Andere zones waar
veelvuldig aardbevingen voorkomen zijn onder andere de Himalaya en de
Apennijnen. Berucht om de talrijke, soms rampzalige aardbevingen zijn ook
Turkije en noordelijk Iran en Irak. Ook in die gebieden botsen platen met elkaar.
3. Geografen gebruiken het wereldwijde zeeniveau als basis om de hoogte van
bergen te meten. Volgens deze definitie is de Everest de hoogste berg ter wereld.
Meet men echter het hoogteverschil tussen de voet en de top van bergen, dan
komt de Mauna Kea op Hawaii als hoogste berg ter wereld uit de bus. De voet ligt
op ongeveer 5600 meter onder de zeespiegel en de top 4205 meter erboven. Dat
levert een hoogteverschil op van ongeveer 9800 meter.
Planten en dieren in de bergen
Het planten- en dierenleven past zich aan de hoogte en klimatologische omstandigheden aan.
1. Bovenaan is de berg wit door sneeuw en ijs. Daaronder is de kleur van
de hellingen bruin of grijs waar de kale rotsbodem te zien is en daaronder zijn de hellingen groen door plantengroei;
2. Boven 3900 meter: polaire zone
3600-3900 meter: gematigde zone
3000-3600 meter: gematigde zone
2100-3000 meter: gematigde zone
1000-2100 meter: gematigde zone
Beneden 1000 meter: tropische zone
3. De Mont Blanc ligt in de gematigde zone: hier komen geen oerwouden voor. En op
de bergen van Alaska liggen in de polaire zone: hier kan geen gras groeien.
Heilige bergen
Bergen hebben in sommige culturen een heilige status.
1. De Maya’s en andere indianenvolken bouwden piramides om offers aan
hun goden te brengen omdat deze kunstmatige bergen hen dichter bij
het domein van hun goden brachten.
2. De Bijbel vermeldt de Sion, het centrum en de bakermat van Israël, de
Sinaï omdat Mozes daar van Jahweh de Tien Geboden heeft ontvangen en de
Golgota waar Jezus Christus aan het kruis is geslagen en gestorven. Bij de
jaarlijkse bedevaart van moslims naar Mekka, de Hadj speelt de berg Arafat,
vlakbij deze stad een belangrijke rol. In het oostelijke deel van Jeruzalem ligt een
heuvel die voor drie verschillende godsdiensten een heilige plaats is, voor de
joden omdat daar de Tempel van koning Salomon heeft gestaan, voor de moslims
omdat de profeet Mohammed van daaruit een reis naar de hemel heeft gemaakt
(daar staat nu de al Aksa-moskee) en voor de christenen omdat daar vlakbij het
lijdensverhaal van Jezus Christus zich heeft afgespeeld.
© STICHTING KENNISNET/  CMO
HANDLEIDING - 2
BERGEN
Bergen als uitdaging
Bergen spreken tot de verbeelding. Nog steeds kijken we op naar bergbeklimmers.
1. De topsport biedt talrijke voorbeelden van mensen die prestaties willen
leveren die nog niet eerder verricht zijn. Zo heeft schaatser Hiroyasu
Shimizu als eerste man de 500 meter binnen 35 seconden afgelegd. Hij
heeft met 34,32 seconden het wereldrecord op deze afstand in handen
en hoopt als eerste de 500 meter binnen 34 seconden te rijden. Zijn drijfveer is
het verleggen van grenzen net zoals Hillary en andere bergbeklimmers gedaan
hebben. Andere redenen om een onovertroffen prestatie neer te zetten zijn onder
andere rivaliteit met andere beoefenaars van dezelfde sport, nationale eer en
zelfvervulling. Een ander domein waarin mensen tot steeds grotere prestaties
proberen te komen is de luchtvaart. In de jaren ’60 bijvoorbeeld voerden
Engeland en Frankrijk met hun Concorde een wedloop met de Toepolev-144 van
de voormalige Sovjet-Unie om als eersten een supersoon passagiersvliegtuig te
bouwen en als lijnvliegtuig in dienst te nemen. De Concorde kwam als winnaar uit
de bus. Op gebied van ontdekkingsreizen was er in 1911 de wedloop tussen de
Brit Scott en de Noor Amundsen om als eerste de Zuidpool te bereiken. Amundsen
kwam daar als eerste aan.
2. In de koninginnenrit van de Ronde van Frankrijk zit soms de hoogste col (hoogste
punt op een berg dat over de weg bereikt kan worden) van het hele parcours van
de ronde. Ook als dat niet zo is, maken het aantal en de hoogte van de cols deze
etappe zwaarder dan de overige bergetappes.
3. De Seven Summits zijn:
1. Afrika: de Kilimanjaro in Tanzania met 5963 meter
2. Azië: de Everest in Nepal met 8848 meter
3. Europa: de Elbruz in Rusland met 5633 meter
4. Noord-Amerika: de McKinsey in Alaska met 6195 meter
5. Zuid-Amerika: de Aconcagua in Argentinië met 6961 meter
6. Oceanië: Carstensz-piramide Irian Jaya 4884 meter en de Kosciusko in
Australië met 2228 meter
7. Zuidpoolgebied: de Vinson in Oost-Antarctica (het vasteland van het
Zuidpoolgebied) met 4897 meter
4. Een creatieve eindopdracht waarbij leerlingen wat ze bij het doorwerken van de
werkbladen over de natuur in de bergen hebben geleerd, aan kunnen wenden.
Meer informatie op internet:
http://www.everestnews.com/
Engelstalige site met de naam van de hoogste bergtop van ieder continent (inclusief
Oceanië) en van de bergbeklimmers die deze toppen hebben bedwongen
http://www.nkbv.nl/
Site van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging
http://www.ronaldnaar.nl/
Website van de Nederlander die als eerste de Mount Everest beklom
© STICHTING KENNISNET/  CMO
HANDLEIDING - 3