Geschiedenis aantekeningen 05-11-2013 t/m 08-01

Geschiedenis aantekeningen 05-11-2013 t/m 08-01-2014
05-11-2013
Race to space: waarin het westerse kapitalistische/ democratische systeem tegenover het
communistische systeem staat.
Kapitalistisch: economisch
Democratisch: politiek
Communisme: economisch en politiek
Een marxist is altijd een materialist
Toestand communisme: utopie, bezitsloze maatschappij, of het streven daarnaar op
Lenins en Marx’ manier. Het marxisme/ leninisme probeert een bezitsloze maatschappij te
bereiken.
De staat zelf noemde zich niet communistisch, omdat dat impliceert dat een bezitsloze
maatschappij al bereikt is. De staat noemt zichzelf daarom socialistisch.
Sovjet = raad
USSR = Sovjet-Unie
Wat is de weg naar een bezitsloze maatschappij? Planeconomie (plan = bezitsloze
maatschappij creëren). Tegenover de planeconomie staat het kapitalisme.
Bij Marx zijn de productiefactoren in de handen van het volk.
Het kapitalisme is een vrije markt economie/ een kapitalist is een ondernemer (´uitbuiter')
1) Particulieren kunnen een bedrijf beginnen
2) Streven naar zo hoog mogelijke winst
In het liberalisme geldt bovenstaande ook.
=> socialisme...
Kapitalistische maatschappij/ klassenstrijd
1917: Revolutie
Revolutie
einde:
bezitsloze maatschappij
1) Economie: onteigening van de bourgeoisie
2 ) Politiek: dictatuur van het proletariaat, zodat het volk niet de
planeconomie kan terugdraaien (zo kwam er een 1-partij stelsel)
Paranoia: achtervolginswaanzin
Uit territorial pissings: ‘’Just because you’re paranoid, doesn’t mean they’re not after you.
2 systemen staan tegenover elkaar in de Koude oorlog.
Koude oorlog: oorlog waarbij niet echt wordt gevochten.
Er wordt wel gevochten, maar niet deoor Russen/ Amerikanen. Er zijn wel plaatsvervanger
oorlogen, zoals bijvoorbeeld in Angola (vanwege de dekolonisatie).
NB: Bij dekolonisatie is de kans op een machtsvacuüm heel groot.
Een communistische regering vecht onder leiding van Cuba. Wat speelde er
voor Angola? Stammen (Unita- NPLA)
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
1/30
Race to space => prioriteit
Russen en Amerikanen bouwen beide raketten. Wernher von Braun, een Duitser, heeft
als eerste een raket gemaakt. Hij wordt later hoofd van de NASA. De Russen zijn op zoek
naar Duitse atoom- en raketgeleerden.
Waarom hadden de Duitsers een voorsprong? Van heel hoog, konden Duitse vliegtuigen
in een duikvlucht vleugels van andere vliegtuigen tippen. Er zat niemand in dat andere
vliegtuig en geen computer, dus dat vliegtuig stort dan neer.
De V1 was geen ballistische raket, de V2 wel.
NB: Ballistische koers => kogelbaan
(V2 raket bij Den Haag.)
V1 was een straalvliegtuig, een voorloper van kruisluchtwapens. (niet hetzelfde als
drones)
Waarom die raketten? De Russen en Amerikanen willen elkaar ermee aanvallen.
Race to space: telkens door Stalin gewonnen.
Succes industrialisering/ positief voor Stalin:
1)
Oorlogsindustrie
2)
Race to space
Ad 2)
Spoetnik
Laika
Youri Gagarik
06-11-2013
1969: Eerste man op de maan: Neil Armstrong
Wernher von Braunn kan zijn jongensdroom waarmaken en een man op de maan zetten.
Wie zorgt ervoor dat hij dit kan? John F. Kennedy. Kennedy beslist dat de VS de eerste
moeten zijn op de maan.
Race to space is niet alleen nieuwsgierigheid van de mens. Er zijn miljarden ingepompt.
Race to space
Nieuwsgierigheid mens
Koude oorlog: concurrentie tussen 2 ideologische systemen
Wapens: militair strategisch is rakettechnologie interessant
vanwege atoomwapens.
12-11-2013
Verklaringen voor race to space
Ideologisch: welk systeem is beter? Elkaar verslaan is het doel
Militair strategisch: intercontinentale raketten met atoomwapens
ICBM: intercontinental ballistic missile met atoombommen: vanwege rakettechnologie.
Link tussen geld in ruimtevaarttechnologie en Koude oorlog: raketten op elkaar gooien.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
2/30
Waarom ook geld steken in ruimtevaart? Was ruimtevaart een dekmantel voor het bouwen
van raketten? Deels, maar ook ideologie.
Waarom verkondigt JF Kennedy het plan om een man op de maan te zetten? Het betekent
praktisch gezien namelijk niks. Het gaat om status: dat jij de baas bent in de ruimte.
De Russen hadden de race to space tot die tijd namelijk gewonnen. Juist hierom gaan de
Verenigde Staten revange nemen.
De Russen hebben geprobeerd eerder een man op de maan te zetten, maar dit lukte niet.
Daarom doen ze alsof ze dit nooit geprobeerd hebben. Rusland was heel gesloten.
Eind november 1943: de Grote 3 bij elkaar.
De conferentie van Teheran: Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk en de Sovjet-Unie.
Teheran is makkelijk bereikbaar voor Stalin.
Afspraken die worden gemaakt waar Stalin blij van wordt:
1) Een aanval door de Geallieerden op het westelijk front
2) Polen + Baltische staten voor Rusland (dit was een geheime afspraak!)
ad 1) Mei 1944: In West-Frankrijk aanvallen, gecombineerd met een aanval op
Vichy-Frankrijk
ad 2) Dit is een geheime afspraak voor na de oorlog => in de conferentie van Jalta
1) Oostelijke Poolse gebied hoort bij Rusland
2) De door het rode leger bezette Baltische landen worden Sovjet gebied.
Dit was een geheime afspraak, omdat Polen natuurlijk boos zou worden als gevolg van
deze afspraak. Maar Polen krijgt ook wat terug, namelijk Duitse gebieden.
Polen verschuift dus naar het westen.
- Curzon-lijn: oostgrens Polen
- Oder-Neisse: westgrens Polen
Pommeren en Silezië en Oost-Pruisen (deels Pools, deels Russisch) komen bij Polen
Wat vinden Russen fijn aan koningsberg (Kalimingrad)? Het is een haven => handel!
Dit is de eerste stap naar Sovjet-invloedssfeer in Oost-Europa. Stalin wilde een buffer om
het communisme te behouden (eerder waren er juist bufferstaten om het communisme
tegen te gaan).
Dit is het begin van de verdeling van Europa in een communistisch blok en een westelijk
blok.
13-11-2013
Beslissingen in Teheran:
- Westelijk front
- Wat er met Polen gebeurt (oostgrens: curzon-lijn (zie ook Molotov-von Ribbentrop pact)
westgrens oder-neisse grens
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
3/30
Oder neisse: de exacte lijn wordt niet in Teheran besproken, maar in de conferentie van
Jalta. Polen zal worden gecompenseerd met Duitse gebieden: Pommeren, Silezië en de
zuidelijke helft van Oost-Pruisen (waarvan koningsberg een onderdeel is).
Waar zijn we mee bezig? Het hele lot van Europa bespreken na de Tweede Wereldoorlog.
De conferenties die we bespreken (vastleggen grenzen en invloedssferen) lopen uit op
een oostblok en westblok. Daartussen lag een ijzeren gordijn: die loopt tussen oost en
west Duitsland. Dat gordijn is oorspronkelijk figuurlijk bedoeld (eens door de koningin van
België gezegd), maar wordt de scheiding van Europa/ Duitsland/ Berlijn (inzoomend).
Uiteindelijk is de scheiding op wereldniveau. Dit is ook de scheiding tussen het kapitalisme
en het communisme. Blokvorming.
Atlantikpact: NAVO
Stalin had wantrouwen tegen het westen. Westelingen worden ´machrabi´ (arabieren)
genoemd. Angst van Churchill en het westen voor Rusland kwamen voort uit de angst voor
een Russische aanval op het westen.
NB: Na de val van de muur: de wilde jaren 90 in Rusland. Uit de archieven blijkt dat de
Russen nooit datgene van plan waren, waar de NAVO zo bang voor was, namelijk een
Russische aanval op het westen.
Tanks zijn wapens om aan te vallen.
Marx zegt: Productiemiddelen moeten onteigend worden en een communistische
verovering op de wereld moet gebeuren.
Waarom hadden wij kunnen concluderen dat Stalin nooit zoiets zou doen?
Tegenstelling Stalin en Trotski => Trotski wilde het communisme exporteren, maar Stalin
wilde het socialisme in eigen land.
Wat maakt de zaak lastig voor het westen? Welk geo-strategisch nadeel had het westen?
Het westen kan zich niet terugtrekken, want het heeft geen achterland, zoals Rusland.
Dus westerse soldaten staan in Duitsland om aan te vallen. Als oostlanden het westen
gaan aanvallen, zijn de oostlanden zo in Den Haag/ Parijs. Wat kan het westen hiertegen
doen? Dreigen met kernwapens.
Geo-strategisch logisch: als jullie met ook maar één tank het westen aanvallen,
bombarderen wij Moskou met kernwapens.
1949: Rusland heeft kernwapens
Waarom een atoomboom 500 m in de lucht laten ontploffen? Groter gebied
gebombardeerd. Waarom 2 atoombommen op Japan (Hiroshima + Nagasaki)? Japan gaf
zich niet over.
Wat gebeurt er als een atoombom ontploft? Je ziet eerst een lichtflits feller dan de zon,
dan komt er geluid en een drukgolf. Huizen in Japan waren van hout/ papier, dus die
vatten snel vlam. Ook is er enorm veel radioactiviteit. Stralingsziekten hebben gevolgen op
korte en lange termijn. Het aantal slachtoffers is moeilijk te meten.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
4/30
ratificeren: door de soevereine macht laten ondertekenen
Een ideologie is een systeem/ stelsel van samenhangende ideeën/ opvattingen, gericht op
de inrichting van de samenleving op basis van opvattingen over hoe een mens is of hoort
te zijn. De basis is je mensbeeld.
Liberalisme: vrijheid (economisch/ vraag en aanbod)
Staan in ideologieën idealen/ emoties/ iets anders centraal? Het kan materialisme zijn.
Wat verdedigt het westen? Vrijheid. West-Europa als afzet?
Government Issue: G.I. (uitgave van wapens)
Torgau aan de Elbe: waar het Rode leger en de Amerikanen elkaar ontmoeten. Dit was
niet toevallig! Voorin in het leger zaten de frontniks (die het echte vechten deden), daarna
veel chaos (verkrachters etc.) en daarachter de NKWD-troepen (geheime dienst).
De NKWD troepen hadden 2 doelstellingen
1) Vluchtende soldaten vermoorden (desertie verhinderen)
2) Veiligstellen van veroverde gebieden => wat wordt veiliggesteld? De dictatuur van het
proletariaat + bedreigingen worden weggewerkt.
Kadaver-discipline: te strenge discipline (tucht brengen => opvoeden): dat je je houdt aan
wat je hebt geleerd. Dit is vergelijkbaar met grüne polizei.
NB: Joe Stalin: Stalin wordt uncle Joe genoemd. Stalin snapte niet dat de Amerikanen dat
liefdevol hadden bedoeld (en aangezien hij paranoïde was dacht Stalin dat het een
belediging was).
Egalitair: minder hiërarchisch, maar dit kan schijnbaar zijn. (Nederland is egalitair).
NB: Bij de NKWD: getuigenissen van een officier. Hij beschrijft zijn twijfels over het beeld
dat hij heeft over Amerikanen en over wat ze roken. Het valt hem op. De Amerikanen
roken allemaal Lucky Strike.
19-11-2013
Het ontstaan van een gespleten wereld
De NKWD troepen hadden 2 doelstellingen
1) Vluchtende soldaten vermoorden (desertie verhinderen)
2) Veiligstellen van veroverde gebieden => wat wordt veiliggesteld? De dictatuur van het
proletariaat + bedreigingen worden weggewerkt.
NB: Een NKWD officier beschrijft dat alle Amerikanen dezelfde sigaretten roken bij Torgau
(verpakking Luckies oorspronkelijk groen, maar ´omdat het leger groene kleur nodig had´
werd het wit). De NKWD officier dacht dat Russen ´hetzelfde´ waren, maar Russen zelf
roken allemaal andere soorten sigaretten (of voor de officieren: (dure!) sigaren). Hij ziet
dus meer klassenonderscheid in het Rode leger dan in het ´verfoeide´ Amerikaanse leger.
Russische soldaten werden geëlimineerd door de NKWD-troepen, want Stalin was bang
voor het ´overdraagbare´ kapitalisme. Ook Russische krijgsgevangenen en
dwangarbeiders werden vermoord.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
5/30
Conferentie van Teheran: Wat werd er afgesproken over na de oorlog? Dat Pommeren en
Silezië bij Polen zouden horen.
Waarom wil Rusland een Russische invloedssfeer in Oost-Europese landen?
Bufferstaten om
1) het communisme te behouden
2) economisch uitbuiten van die landen (legitimering: wij hebben jullie
immers bevrijd!
ad 2) Nog makkelijker is dit voor Roemenië en Bulgarije, dat waren namelijk bondgenoten
van Hitler met (semi-)fascistische regeringen
Hoe reageert het westen op Stalins wens om bufferstaten te hebben? Het wordt duidelijk
dat het westen dit accepteert in Teheran. Stalin krijgt dus zijn zin.
1956: Hongaarse opstand. De Hongaren smeken om hulp van westerse landen, maar
krijgen dat niet. Het westen is namelijk niet bereid om afspraken te breken. Tijdens de
Koude Oorlog: het westen wil de Koude Oorlog niet warm laten worden, want het is bang
voor een atoomoorlog.
1968: Tsjechoslowakije is in opstand en de Tsjechoslowaken smeken om hulp van
westerse landen, maar krijgen dat niet.
NB: Het westen is wel bereid om het westen te verdedigen!
Indeling invloedssferen: het westen is niet bereid afspraken te breken
Stalin wilde niet ver weg van huis gaan, vandaar dat er conferenties zijn in
Teheran/ Jalta/ Potsdam. (Jalta: chique plaats => ligt in Rusland)
Wat was er met het hotel in Jalta? Dat zat vol met microfoons (door de Russen
geïnstalleerd). Waarom in Potsdam een conferentie? Potsdam was door het Rode Leger
bezet, dus was het geschikt voor Stalin om erheen te gaan.
Tijdens de conferentie van Jalta worden geen exacte grenzen van Polen bepaald, dat
gebeurt pas tijdens de conferentie van Potsdam.
20-11-2013
Conferentie van Jalta: afspraken over Polen lekken uit, namelijk de uitwerking van de
landsgrenzen. Deze afspraken zijn bedacht in de conferentie van Teheran en uitgewerkt in
de conferentie van Potsdam.
De Sovjet-Unie en Oost-Slowaijke: Beserabië (Moldavië) en Moldau republiek. (bron 4)
De Sovjet-Unie ´moest´ aan zoveel mogelijk oostbloklanden - landen die achter het ijzeren
gordijn komen te liggen - grenzen. Oostbloklanden: Warschaupact.
Karakter van deze toekomstige staten: satellietstaten.
Afspraken Jalta (februari 1945)
1) Oprichting Verenigde Naties (gebeurt op 15 april 1945 in San Francisco)
2) Democratisch en vrij Europa
3) Deling Duitsland onder de Grote 3 (VS, VK, SU)
4) Polen: publiekmaking afspraken over Polen bekend
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
6/30
ad 1) Oprichting Verenigde Naties (gebeurt op 15 april 1945 in San Francisco)
In augustus 1941 wordt de kiem voor de VN gelegd; het moet een verbetering van de
volkenbond zijn (Atlantisch handvest). Verschil tussen volkenbond en VN:
- Alle landen moeten in de VN (bij de volkenbond niet)
- Ingrijpendere dwangmaatregelen (´blauwhelmen´, ofwel uitgeleende soldaten)
ad 2) Democratisch en vrij Europa
Stalin en communisten kunnen nog veel democratischer: volksdemocratisch (dubbelop!).
Alles in handen van het volk: de dictatuur van het proletariaat. Stalin tekent dus graag voor
een democratisch (en vrij) Europa, maar verstaat iets anders onder democratie dan
Churchill en Roosevelt.
ad 3) Deling Duitsland onder de Grote 3 (VS, VK, SU)
In de bezettingszones komen VS, VK en SU, maar ook Frankrijk (hoort niet bij de Grote 3).
De Franse wens naar veiligheid wordt hiermee ingewiligd en ook de Gaulle is tevreden.
´grandeur´/ chauvinistisch
ad 4) Polen: publiekmaking afspraken over Polen bekend
Polen komt in de invloedssfeer van Rusland. Er zit dan een profisorische regering. Die
treedt af en er komen ´vrije verkiezingen´.
Aan deze verdeling en invloedssferen zullen het westen en de VS nooit tornen.
juli t/m augustus 1945: Conferentie van Potsdam
Zonder Roosevelt, maar met Harry S. Truman. Truman was vice-president en volgt
Roosevelt op na diens dood. Later wint Truman ook de verkiezingen. Churchill en Stalin
zijn ook in Potsdam (vlakbij Berlijn). Halverwege de conferentie van Potsdam gaat
Churchill weg, want hij wordt niet herkozen. In het VK is er een verkiezingszege voor
Labour en Clement Attlee volgt hem op.
Potsdam: Sovjet-Unie belooft mee te vechten tegen Japan. Een gevolg: in het noorden
van Korea verdrijven het Rode leger en Koreaanse communisten de Japanners.
In satellietstaten (schijnbaar soevereine staten):
´democratie´: het recht om op een communistische partij te stemmen OF
het recht om te kiezen voor een politiek die aansluit op de wensen van Moskou
Het is niet Stalins bedoeling dat Hongarije zelfstandig ´naar´ het communisme gaat.
Daarom moeten de oostbloklanden schijnsoevereine satellietstaten zijn. Stalin hoeft dan
namelijk slechts de communistische partijen te besturen, om zo alle partijen gelijk te
schakelen. Want als die staten niet naar Stalin luisteren, zouden ze weleens naar Trotski
kunnen luisteren! Dat is al helemaal niet Stalins bedoeling! Het is dus belangrijk dat
oostbloklanden satellietstaten worden. Stalin denkt dat het communisme alleen op zijn
manier kan worden bereikt.
Waarom laten de Geallieerden toe dat Oost-Duitsland en ook Roemenië economisch
worden goedgekeurd? De Russen hadden hen bevrijd en ´verdienden´ het. Ook lieten de
Geallieerden het toe om de prille afspraken over Polen niet in de weg te staan.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
7/30
26-11-2013
Afspraken met betrekking tot Europa
Conferentie van Potsdam (met Attlee, Truman en Stalin)
1) In Duitsland: demilitarisering, denazificering, democratisering
2) Het akkoord van Potsdam over de deling van Duitsland
3) Top nazi's worden berecht in Neurenberg. (Hess krijgt levenslang; de meesten worden
opgehangen)
4) Er wordt een voorlopige grens getrokken tussen Polen en Duitsland en die wordt
definitief.
5) Repatriëring/ Vertreibung van Duitsers in Duitse gebieden in andere landen
ad 1) In Duitsland: demilitarisering, denazificering, democratisering
Democratisering lukt (in het westen én het oosten, maar er is wel verschil)
Demilitarisering lukt voorlopig, want een deling waarbij Rusland en de VS een deel hebben
leidt tot militarisering, want er zijn Duitse soldaten nodig.
Denazificering is nauwelijks mogelijk. Je hebt bestuur nodig, maar er waren heel mensen
lid van de NSDAP. Je wilt wel rechtspraak hebben, dus moet je roeien met de riemen die
je hebt en dus moet je nazi-rechters en -bestuur aannemen. Heel veel nazi's werden heel
snel communistisch/ katholiek. Duiters denazificeren zichzelf. Democratisering in
Duitsland, was dat al eerder bedacht? Ja, bij Jalta (toen het ging over Europa, is de
democratie in Duitsland bevestigd). In Potsdam wordt hierop teruggekomen.
Dit is de kiem van het typisch Duitse karakter in de jaren 60. Een generatieconflict
verscherpt: kinderen gaan aan hun ouders vrage n waarom ze nooit over de oorlog
vertellen en waarom ze partijlid waren etc. In Duitsland komen kinderen van (voormalige)
nazi's in opstand. Dit is een algemeen westers fenomeen.
ad 2) Het akkoord van Potsdam over de deling van Duitsland
Nu wordt het precies gedaan (een deel van deze afspraak was dus niet nieuw). Berlijn
wordt, net als Duitsland, verdeeld in 4 zones. Berlijn ligt midden in het door het Rode leger
bezette gebied. Hetzelfde geldt voor Wenen: het wordt in 4 zones verdeeld.
Militairen mogen wel in elkaars gebied komen.
ad 3) Top nazi's worden berecht in Neurenberg
Hess krijgt levenslang; de meesten worden opgehangen. Het duurt tot de jaren 60 tot ook
de lagere kaders worden aangepakt. Befehlsnotstand: Befehl ist Befehl (mythe)
De politieke top rond Hitler werd aangeklaagd. (In Neurenberg worden mensen berecht die
zelf opdrachten gaven.) Maar de rechters zijn nog niet gedenazificeerd in Duitsland, dus
de Britten en Amerikanen zijn rechters. Die zijn niet objectief genoeg => het woord ´Sieger
justiz´ ontstaat bij de Duitsers. Verder zijn de Britse en Amerikaanse boeken van strafrecht
anders.
NB: Stel je bent een strafpleiter. Je kunt zeggen tegen de rechters: jullie hebben het recht
niet. Volgens welk wetboek moet er recht gesproken worden? Tegenwoordig het
internationaal recht; men heeft hier toen een begin aan gemaakt, met als basis het Duitse
boek van strafrecht.
Juridische problemen:
- bezetting
- berechting op
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
8/30
De mythe van de Befehlsnotstand: een combinatie van ambtelijk bevel en psychische
overmacht. Tegenwoordig accepteert men dat niet meer: een Nederlandse soldaat die
oorlogsmisdaden pleegt, mag de schuld daaraan niet afschuiven op zijn baas: beiden zijn
schuldig.
ad 4) Er wordt een voorlopige grens getrokken tussen Polen en Duitsland en die wordt
definitief.
De grens tussen Polen en Duitsland, de Oder-Neisse grens is voorlopig, maar wordt nu
definitief. Er was namelijk en West-Neisse en een Oost-Neisse. De Russen pakken de
westgrens en dan is het klaar.
NB: 1991: Duitse hereniging; west slokt oost op; dan wordt die grens Oder-Neisse (de
westkant ervan) nog eens definitief vastgesteld.
ad 5) Repatriëring/ Vertreibung van Duitsers in Duitse gebieden in andere landen
In het naar het westen verschoven Polen zitten Duitsers. Wat moet er gebeuren met deze
Duitsers in Pommeren/ Silezië/ Oost-Pruisen en ook Sudetenland (Tsjechoslowakije)?
Repatriëring: terug naar het vaderland. Dit is een eufemisme, gezien dat wat er echt
gebeurt, namelijk een etnische zuivering (met alle gevolgen van dien, o.a. moord en
verkrachting). Het wordt ook wel ´Die Vertreibung´ (het ´wegjagen´) genoemd (in
Duitsland).
NB: Im Winter ist den Pommer noch dümmer als den Sommer
27-11-2013
Beschrijf de vormgeving van Polen in 4 stappen
1) Molotov-von Ribbentroppact
2) Conferentie van Teheran
3) Conferentie van Jalta
4) Conferentie van Potsdam
Blokvorming wordt versterkt door verschil van mening wat betreft democratie.
Stalin wil een communistische invloedssfeer.
´Mir´ is Russisch voor vrede (= geen oorlog)
Het Kremlin (regering Rusland) (pars pro toto; het Kremlin is een deel van Rusland)
NB: totum pro parte is het omgekeerde van pars pro toto
NB: semantiek: de leer die zich bezighoudt met de betekenis van woorden
(it's just semantics => you say tomato, I say tomato)
Vrede in Rusland: Lenin-/ Marx-stijl: Stalin wil een bufferzone in de Sovjet-Unie. Stalin
kwam zelf uit Georgië. ´Op naar de bevrijding van het proletariaat!´ Er zouden vrije
verkiezingen in Europa moeten zijn, maar Stalin houdt zich hier niet aan. Het westen gaat
ook niet (proberen te) zorgen dat Stalin zich er wel aan gaat houden (i.v.m angst voor een
atoomoorlog).
Vorming 1945-1949: Oost-Europese verkiezingen zijn niet vrij. Dit blijkt in deze jaren. Er
zijn communistische partijen onder leiding van Moskou.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
9/30
1949: DDR
BRD: Bondsrepubliek Duitsland (west)
DDR: Duitse Democratische (volksdemocratische) Republiek (oost)
Traditionele Duitse partijen worden nu gesticht, sommige (die al bestonden) met nieuwe
namen, dan worden ze namelijk ´opnieuw´ uitgevonden.
FDP: Freiheit Deutsche Partei (liberalen)
SPD: Social Democratische Partei Deutschland (sociaal-democraten)
DKP: Communistenpartij
CDU: Christendemocratisch
De partijen in de DDR worden niet afgeschaft, maar er zijn geen verkiezingen.
Waarom is er een andere manier van partijvorming in Duitsland? Vanwege de in Potsdam
gemaakte afspraken.
In het oosten waren er schijnvrije partijen in het parlement (CDU en FDP), maar de
partijen waren wel gelijkgeschakeld (blokflöten). Zij vormden een parlement dat naar het
pijpen danst van Moskou (ze fluiten mee op de communistische mars).
De SPD en de DKP zijn samengevoegd tot de Socialistische Eenheid Duitsland (SED).
Dat is de partij van Oost-Duitsland. Waarom samengevoegd? Stalin wil dit, tegen de wil
van de sociaal-democraten in. Dit betekent het afschaffen van de SPD. Het wordt kocht
als het vrijwillig bundelen van marxistische krachten (maar dat is het niet).
In de BRD is de DKP een tijdje verboden. Er worden in het westen parlementen gevormd
uit de SPD, CDU en FDP.
NB: Nu is er een kiesdrempel (5%) in Duitsland, waardoor er geen kleine partijen meer
kunnen komen.
Christendemocratie: Je pleegt verraad aan je eiegn ideologie
1949 is een belangrijk jaar.
Joegoeslavië heeft zichzelf bevrijd door middel van Tito's partizanen en is communistisch
buiten de invloedssfeer van Moskou. ´De derde weg in de Koude Oorlog´ => zij
organiseren zich in de ´blokvrijen´.
Een gedeeld Berlijn is een doorn in Stalins oog.
NB: containment is niet het bestrijden van het communisme!!
Wat gebeurt er in het westen?
1949: Rusland heeft kernwapens
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
10/30
Dollarimperialisme
Doelstelling Marshall plan
Tegen het communisme (uit angst voor het communisme)
=> welvaart beschermt tegen het communisme
(goede economie => goede handel => welvaart => bestrijding communisme)
´Het Marshallplan versterkt blokvorming´, leg uit.
Het westen neemt de (Marshall-) hulp wel aan, het oosten niet, want dat laat Stalin niet
toe. Zo wordt de blokvorming versterkt.
NB: Waarom wordt er niet zo extreem zwaar bewaakt in Tsjechoslowakije? Drang om
grens over te gaan was groter voor een Duitser (familie, kennis over hoe het eerst was,
geen taalbarrière) dan een Tsjechoslowaak. Als Duitsers vluchten, vluchten zij dus naar
Duitsland.
Het Marshall plan geldt dus ook voor Duitsland! in tegenstelling tot het Morgenthau plan.
Morganthau: minister van Financiën onder Roosevelt.
Het Morganthau-plan hield in dat Duitsland zou worden gedeïndustrialiseerd => het maken
van Duitsland tot een agrarische samenleving zonder wapens (zo bestaat er geen kans tot
(Duitse) aggressiviteit). Dit is een plan voor alleen Duitsland. Het Marshallplan is het
tegenovergestelde en is heel tegenstrijdig.
(Hypothetisch) Gevolg Morganthau-plan:
1) Je vraagt om opstandigheid => er zullen opstanden komen bij doorvoering van dit plan
2) Duitsland is economisch te belangrijk om op die manier ´hulp´ te geven
Het Morgenthauplan zou dus alleen gelden voor Duitsland en het Marshallplan de iure in
heel Europa (de facto alleen in west-Europa).
bron 5) Deze spotprent komt uit de Washington Post. Een hek stond er niet in 1949. Stalin
zegt: ´it's the same thing without mechanical problems´ over de Russische manier van
landbouw. Dit is heel cynisch. Er is een hamer en sikkel op de bron te zien en een man die
ossenwerk doet, namelijk een ploeg voorttrekken (een os = een gecastreerde stier; functie
os: lastendier). De man heeft een juk en is uitgeput. In het midden staan een hek en
Stalin, die heel blij uitlegt dat alles hetzelfde is in Rusland als in Europa. Platte petten:
typisch voor Russische boeren. Eentje draagt geen platte pet, maar een slaapmuts. Dit is
een allegorie (= verbeelding van een abstract begrip door middel van bijvoorbeeld
personificatie. Grens tussen symbool en allegorie? Of het een persoon is.) voor Duitsland
en in het bijzonder een allegorie voor de brave Duitse burger. ´der Deutsche Michel´ de
(19de eeuwse) sullige Duitse burger (´Jan met de pet´).
NB: Tractor voor Stalin =>Stalin wilde collectivisering van de landbouw; heeft graan aan
buitenland verkocht; boeren daardoor verhongerd => Stalin wil industrialiseren =>
industriële begrippen worden (populaire) namen. Tractorina is bijvoorbeeld een
meisjesnaam.
Marshal Stalin plan = het Molotovplan
Marshal = maarschalk => Marshal Stalinplan is dus een woordgrap
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
11/30
03-12-2013
NB: In Teheran is er nog niet een concrete oostgrens van Polen, wel een westgrens en
welke gebieden bij Polen horen. In Potsdam worden de grenzen van Polen concreet
gemaakt.
In hoeverre is 1949 een sleuteljaar voor de Koude Oorlog?
Je zou kunnen zeggen dat vanaf 1949 de oorlog echt kan beginnen.
1945-1949: Er is geen Duitse staat
In het oosten het Molotov-plan
In het westen het Marshallplan
Wat is er (economisch) gebeurd in de door het Rode leger ´bevrijde´ gebieden (waaronder
Duitsland)? Er is daar geplunderd door het Rode Leger. Dit was niet afgesproken!
De bedoeling was dat er herstelbetalingen zouden worden gedaan door Duitsland. De
bedoeling van het Marshallplan was heel Europa economisch te steunen.
NB: De Vrede van Versailles (1919) legt de kiem voor Hitlers macht.
Hier heeft men van geleerd, vandaar dat er werd afgezien van herstelbetalingen.
De 3 westelijke bezettingsmachten besluiten tot een gemeenschappelijke munt in
Duitsland in maart 1948: de D-Mark (Deutsche Mark)
Wat gebeurt er dus? Economisch ontstaat er één zone, dit is de eerste stap naar het
ontstaan van West-Duitsland.
Het plan was het in 4 zones verdeelde Duitsland tot 1 Duitsland te maken
1) Economische hoofdzaak
2) Effectiever gebruik maken van de Marshall hulp
NB: Marx
1) economisch: Productiemiddelen onteigenen = revolutie
2) politiek: dictatuur van het proletariaat
Stalin blokkeert Berlijn, tegen de afspraken van Potsdam in.
Er ligt in Sovjet-gebied een stad met andere zones. Duitsers (in Berlijn) kunnen makkelijk
kiezen in welke zone ze willen zijn. Deze blokkade is een doorn in Stalins oog.
De D-Mark was een excuus voor Stalin (de directe aanleiding) om de blokkade te
beginnen. Hij viel aan
1) Omdat Berlijn een doorn in Stalins oog was
2) Om het westen testen
Rosinenbomber: zo worden de vliegtuigen genoemd (die kwamen namelijk eten brengen)
97 doden: vliegtuigpersoneel
Berlijnse blokkade: 1948-1949
luchtbrug: vliegtuigen tussen 2 punten (die 2 punten overbruggen)
Wat had Stalin kunnen doen tegen de luchtbrug? De vliegtuigen neerschieten. Maar dat
doet hij niet, want hij test het westen. Het westen leert dat Stalin niet bereid is een Derde
Wereldoorlog te straten en Stalin leert dat het westen wel het westen wil verdedigen.
Dit is gebleken uit de blokkade van Berlijn. Dit eindigt in 1949.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
12/30
Nu gaat het 2 kanten op:
1) Drie westers zones (met D-Mark)
2) Oostelijke zone
1949 - 2 staten:
1) BRD (westen)
2) DDR (oosten)
- De Sovjet-Unie heeft een atoombom
Vanaf nu zou een WOIII een kernoorlog betekenen (De VS verliezen nu hun monopolie).
De Sovjet-Unie is nu ook een atoommacht.
1949: Navo (Noord-Atlantische Verdrags Organisatie) wordt opgericht => west-Europese
landen, de VS en Canada doen mee
NB: crisis = omslagpunt
Tegen de Sovjet-Unie volgens het principe van het defensief bondgenootschap. Een
aanval op één, is een aanval op allen (NAVO art. 5). De NAVO heeft vergaande militaire
samenwerking.
1949: China wordt communistisch
NB: China is een voorzichtige bondgenoot van Stalin, maar Stalin heeft al gauw door dat
Mao zich niet voor Stalins karretje laat spannen.
De eerste plek waar de Koude Oorlog heet wordt, is Korea.
04-12-2013
1949 (einde Berlijn crisis):
1) BRD
2) DDR
3) SU heeft kernwapens
4) Mao (communisme China)
5) NAVO
Vanaf wanneer is er geen sprake meer van een vierdeling, maar van een tweedeling?
Vanaf de D-Mark (maart 1948). Dit leidt tot de Berlijn blokkade. Stalin was boos dat de
D-Mark werd ingevoerd. Hij wilde Berlijns geld invoeren, maar dat kon niet. Vervolgens
blokkeert Stalin Berlijn, vanwege de D-Mark, maar ook om het westen te testen (in
hoeverre houdt het westen zich aan afspraken gemaakt in Jalta + Potsdam).
NB: Een nieuw gekozen president van de VS wordt (meestal) geprovoceerd. Verkiezingen
in de VS waren tijdens de Berlijn blokkade nog niet geweest.
Hoe ver kan het westen het oosten provoceren? Het is voor het westen moeilijker om te
weten wat er zich in het Kremlin afspeelt, dan voor het oosten om te weten wat er zich in
Washington afspeelt.
In hoeverre is 1949 een sleuteljaar?
In hoeverre is het zo dat de blokvorming stop en de Koude Oorlog ´echt´ kan beginnen?
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
13/30
NB: Ten tijde van de invoering van de D-Mark wilde men al een eenheid. De Berlijn crisis
werkt daarbij als een katalysator => en dit verlangen naar eenheid wordt dus versterkt.
Wat draagt de Berlijn blokkade bij aan 1949? Daar blijkt uit dat het westen en oosten
willen (op dat moment) geen Derde Wereldoorlog riskeren. Ook leert men nu dat het
westen West-Berlijn wil behouden.
Het akkoord van Potsdam blijft dus overeind.
Stichting van de BRD + DDR
de iure: Berlijn is hoofdstad DDR
de facto: Oost-Berlijn is hoofdstad DDR
Hoofdstad van de BRD was Bonn (een ingeslapen stadje, vlakbij Keulen). De exodus uit
Bonn => ambassadeurs etc. gaan weg als Berlijn (weer) de hoofdstad van Duitsland
wordt.
1949 heeft Europa gescheiden.
1949: NAVO (art. 5: aanval op één, is een aanval op allen! => 3 musketiers idee)
Verenigde Naties
1) Beslissing tot VN in Jalta
2) Stichting VN in San Francisco
3) ´Hoofdstad´ VN in New York
De VN zijn de opvolger van de onsuccesvolle volkenbond.
Wilson bedacht de volkenbond (en dit idee werd vastgelegd in de Vrede van
Versailles 1919), maar deze valt tegen.
Het valt tegen, want
1) Niet alle landen doen mee
=> De VS trekken zich terug en keren terug naar hun isolationistische politiek
=> de Sovjet-Unie mag niet meedoen, want die wordt gezien als verrader
=> Duitsland mag ook niet meedoen (en als het later wel mee mag doen, stapt Hitler er
direct uit)
2) Maatregelen in de volkenbond (sanctie-mogelijkheden) zijn beperkt; alleen economisch:
boycot, blokkade, protest.
De VN wil deze (1 en 2) dingen anders doen.
NB: Iran boycot
NB: Zuid-Afrika viel buiten de wereldgemeenschap; Shell hield zich niet
aan de boycot in Zuid-Afrika
de VN heeft ook protest, boycot en blokkade, maar daarbij ook militaire sancties:
blauwhelmen (leensoldaten uit verschillende lidstaten) worden hiervoor ingezet, met het
doel toezicht te houden op afspraken (resoluties), maar ze moeten soms ook knokken.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
14/30
Besluitvorming van de VN: de Algemene Vergadering
Met de vertegenwoordigers van alle landen. New York is de stad van de VN.
De Algemene Vergadering kan met een meerderheid uitspraken doen: resoluties.
Een resolutie is een aangenomen uitspraak van de Algemene Vergadering van de VN over
een of meer landen.
Maar alle maatregelen om landen te dwingen zich aan resoluties te houden, worden
beslist door de VN Veiligheidsraad, het belangrijkste orgaan van de VN.
Israël houdt zich niet aan resoluties. de VN veiligheidsraad heeft 15 leden; 10 wisselende
en 5 permanente. De permanente hebben vetorecht.
Permanent:
1) VS
2) Rusland (SU)
3) VK
4) Frankrijk
5) China
Deze 5 zijn permanent, vanwege aantal inwoners (koloniale gebieden).
Verklaar waarom Israël, aan welk land resoluties gesteld zijn - en waar Israël zich niet aan
houdt - geen sancties te verduren krijgt. De VS krijgen de schuld van bv. jihaddisten wat
betreft Joden en de VS hebben een geostrategisch belang bij Israël (Midden oosten is
heel belangrijk voor olie), dus vetoën de VS de evt. sancties die aan Israël zouden worden
gesteld.
1948: Israël gesticht => Ligging Israël is belangrijk vanwege olie en het Suez-kanaal
Waarom is Nederland positief tegenover Israël? Schuldgevoel WOII (Joden)
Voor de VS geldt vooral sympathie als ´motivatie´, maar er is ook een politiek belang: Elke
Amerikaanse president wil herkozen worden en om dat te doen ´heb je de
Joods-Amerikaanse stemmen nodig´.
NB: Joden zijn goed opgeleid in de VS.
NB: (Voor Hollywood er was, zat de filmindustrie in Berlijn)
In de VS moet je geregistreerd staan om te mogen stemmen. Lager opgeleiden gaan
minder stemmen (dat is het plan). ´Het heel simpele volk moet niet te veel te zeggen
hebben´ een zeer indirecte democratie dus. Politiek bewuste stemmers en daarmee
hoogopgeleiden zijn dus oververtegenwoordigd.
Rusland verklaart eind WOII aan Japan de oorlog. Wat is interesse Rusland; IJsvrije
havens )gebieden die Japan achterlaat ) NB Japan 1905 Port Arthur.
De Russen helpen bij de bevrijding van Korea. De Amerikanen ook. Korea was een
slachtoffer. Het noorden van Korea wordt bevrijd door Koreaanse communisten. Het
zuiden wordt bevrijd door de Amerikanen. Korea wordt gedeeld in 1945 op 38° NB.
Er ontstaat in het noorden van Korea een volksdemocratie en het zuiden wordt een
satellietstaat van de VS (kapitalistische economie).
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
15/30
Waarom waren de VS daar? Om te vechten tegen Japan!
Leider communistisch Noord-Korea:
Kim Il Sung (stichter)
Zoon Kim Il Sung = Kim Jong Il
Zoon Kim Jong Il = Kim Jung Un
De scheiding op de 38ste breedtegraad zit iedereen dwars.
1950: Kim Il Sung wil een einde aan de splitsing; hij wil de eenwording van Korea.
Noord-Korea valt het zuiden binnen. de Amerikanen willen niet in hun eentje Zuid-Korea
bevrijden, dus willen ze hulp van de VN.
Er is daarbij een probleem: China en Rusland zitten als permanente leden in de VN
Veiligheidsraad.
Vanaf 1949 is er de vraag; welk China (er zijn er twee; Taiwan (ROC) onder Tsjang Kai
Tsjek en China) zit er in de VN? De Russische ambassadeur van de VN is woedend over
de twist over welk China en stapt uit de VN Veiligheidsraad (boycot zelfs!). Dan brengen
de Amerikanen het idee op om Zuid-Korea te helpen, en iedereen is het daarmee eens.
10-12-2013
Na de Korea-oorlog wordt een grens getrokken vrijwel langs de 38ste breedtegraad om
het kapitalistische westen te scheiden van het communistische noorden.
De huidige grens van Korea ligt bij Panmoenjon
1953: Het verdrag van Panmoenjan; een wapenstilstand
Noord- en Zuid-Korea zijn 2 staten die nog steeds in oorlog zijn met elkaar. De
oorlogstoestand blijft bestaan. De 38ste breedtegraad-grens is het laatste plekje waar de
Koude Oorlog nog steeds bestaat.
Hoe komt het dat de blauwhelmen (= sanctie VN) komen helpen? De Sovjet-Unie had de
VN Veiligheidsraad geboycot. (NB: De Sovjet-Unie wilde dat Mao besloot (dat Mao de
zetel krijgt), dus is de Sovjet Unie boos en dus besluit het tot een boycot.). De Sovjet-Unie
kon het idee om de VS te helpen dus niet vetoën. Waarom gebruikt Mao zijn vetorecht
dan niet? Mao zit niet in de VN Veiligheidsraad op dat moment, maar Tsjang Kai Tsjeck
(Taiwan: ROC) wel. Pas in 1971 gaat de zetel naar Mao.
Nederland heeft een versterkt bataljon bijgedragen aan de Korea-oorlog. Er waren echter
zo'n 4000 Nederlanders in Korea. Hoe kan dat? Soldaten lossen elkaar af (rouleren): je
bleef er maar voor korte tijd.
NB: Een populaire mythe in Nederland was dat er nogal wat ex-SSers (Waffen SS) in
Korea zaten. Dat klopt, maar het waren er niet zoveel. Waarom? Er was een deal gemaakt
met ex-SSers: zij konden zich rehabiliteren voor het vaderland. Ex-SSers hadden hun
staatsburgerschap namelijk verloren, omdat zij vreemde krijgsdienst hadden gedaan.
Nederlanders vechten. de VS leiden deze zaak. Dit is een deel van de buitenlandse
politiek van de VS.
Berlijn-blokkade: de VS zijn bereid zich aan afspraken Teheran/ Jalta/ Potsdam te houden.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
16/30
1947: Trumandoctrine
1947: Communistische opstanden in Griekenland. Griekenland hoort niet bij de
invloedssferen van de Sovjet-Unie. de VS geven wapens aan Griekenland om tegen de
communisten te vechten (Griekse communisten vluchten naar een land dat wel onder de
invloedssferen van de Sovjet-Unie valt).
Alle landen helpen om verdere expansie van het Sovjet-communisme over de hele wereld
te voorkomen.
Trumandoctrine:
Containment = ´indamming´; de praktische invulling van de Truman doctrine.
In Korea gaat men een stapje verder dan containment: de VN/ VS dringen het
communisme terug.
(Het wordt steeds duidelijker dat er volksdemocratieën komen in Russische
invloedssferen)
NB: Ingrijpen binnen Sovjet-invloedssferen hoort niet bij de Trumandoctrine!
In Berlijn is de Trumandoctrine in zijn meest pure vorm => West-Berlijn beschermen tegen
Sovjet-rijk.
Korea is een voorbeeld van roll-back: aanval op Korea is geen deel van de
Trumandoctrine, want het gaat een stap verder; méér dan containment: roll-back.
In Berlijn en Griekenland: containment politiek
Korea is meer, namelijk roll-back
Trumandoctrine: theorie
Containment politiek: praktijk
In hoeverre vormt de oprichting van de NAVO een breuk in de buitenland politiek van de
VS? Voor de Trumandoctrine was er de Monroedoctrine: isolationisme. De VS zijn niet
meer van het isolationisme vanaf de Koude Oorlog. De Koude Oorlog en de dekolonisatie
bepalen de politiek van de VS en geen isolationisme, maar interventionisme. De NAVO is
een stapje verder: de VS bemoeien zich niet alleen met Europa, maar ook gaan ze
militaire bondgenootschappen (en verplichtingen) aan, zonder er zelf over te kunnen
beslissen. Dit is een beperking van de speelruimte op gebied van de politiek. Dit toont hoe
zeer de VS het isolationisme verlaten hebben.
NB: NAVO moet ingrijpen als er een conflict is tussen Turkije en Griekenland (die 2
kunnen niet goed met elkaar opschieten).
NB: Noord-Noorwegen en Turkije grenzen direct aan Rusland
1955: Warschaupact (reactie op en tegenhanger van de NAVO)
1955: Er komt een Bundeswehr (een west-Duits leger)
Onder het motto ´Een NAVO zonder west-Duits leger is zinloos´ wordt west-Duitsland
herbewapend. West-Duitsland is bij deze dus lid van de NAVO. de DDR doet mee in
Warschaupact. Oost-leger: NVA
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
17/30
11-12-2013
1945-1953 Truman
1953-1961 Eisenhouwer
1961-1963 Kennedy
1963-1969 Johnson
1969-1974 Nixon
1974-1977 Ford
1977-1981 Carter
1981-1989 Reagan
1989-1993 Bush sr.
1993-2001 Clinton
2001-2009 Bush jr.
2009-heden Obama
TOETSVRAAG?
Lenin sterft in 1924. Pas in 1928 komt Stalin aan de macht.
1953: Stalin sterft.
´Beria juicht als Stalin sterft.´ => Dit hoeft niet te kloppen.
Beria raakt in een conflict; een interne machtsstrijd en overleeft dit niet.
In 1956, 3 jaar na Stalins dood, komt er pas een opvolger: Nikita Chroesjtsjov.
haviken vs. duiven: inpraten op president bv.
Cremlin-watchers: analisten die ''in'' het gesloten Kremlin kijken wie erde baas is.
inlichtingendienst: verzamelt informatie; er werken spionnen
veiligheidsdienst: beschermt een land tegen spionnen, maar ook tegen bedreigingen van
binnenuit.
Mao zat in de Verboden Stad. Men vraagt zich af of hij nog leeft, als hij lange tijd ziek is in
de jaren 70. Er waren mensen die een dubbelganger konden scheiden van de echte Mao
(Mao gebruikte vaak dubbelgangers i.v.m. veiligheid).
1956: Nikita Chroesjtsjov
Hij maakt zichzelf publiek op het 20ste partijcongres: CPSU: de communistische partij van
de Sovjet-Unie
CPSU:
1) destalinisatie
- standbeelden Stalin verwijderen
- verhalen over hoe slecht Stalin was
2) vreedzame coëxistentie
destalinisatie is niet het opgeven van de dictatuur van het proletariaat!!
duivenwind: door het kremlin op het binnenland gericht.
Er mag tamelijk open gesproken over Stalins fouten, maar absoluut niet over die van
Lenin. De nieuwe economische politiek: economische gouden tijd.
Lenin is eigenlijk ´net op tijd´ gestorven. Lenin is verkozen tot grootste Rus aller tijden.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
18/30
destalinisatie: er gaat een zucht van verlichting door Sovjet-Unie en Oostbloklanden
vreedzame coëxistentie: we laten elkaar naast elkaar bestaan, dan kunnen we
concurreren. De Koude oorlog blijft koud.
´De wereld zal vanzelf zien welk systeem beter is´ is het motto. Vooral gedekoloniseerde
landen staan voor een keuze (van een nieuw systeem).
Als in een gedeeld landje iemand de macht grijpt, dan grijpt de containment politiek in.
NB: Chroesjtsjov heeft een goede uitstraling.
Kunnen Oostbloklanden ook echt loskomen van de Sovjet-landen? Nee, dit valt dus vies
tegen. In Polen en Hongarije testen ze hoe ver ze kunnen gaan.
Polen: Gomulka
Hongarije: Imre Nagy
In Polen loopt het met een sisser af: enkel oppervlakkige hervormingen worden
doorgevoerd om te voorkomen dat Polen bezet wordt. Na de oorlog komt er een stukje
van het oude Slowakije bij de Sovjet-Unie. Wat is het belang dat de Sovjet-Unie een klein
stukje Slowakije (afgesproken in Jalta) krijgt? Zodat de Sovjet-Unie aan zoveel mogelijk
van haar satellietstaten grenst.
Hongaarse opstand:
- Nikita lijkt wel een duif, maar als het gaat om Sovjet-invloedssferen is hij een havik
- Het westen wil niet ingrijpen
Een heel andere gebeurtenis in 1956: Egypte wordt, na eeuwenlang deel van het
Ottomaanse rijk te zijn, overgenomen door de Britten. Dan wordt Egypte gedekoloniseerd
en komt er een koning.
1952: Staatsgreep Egypte door het leger
Nasser wordt leider van Egypte. Hij wil Egypte moderniseren.
Geo-strategisch belang Egypte: Suez-kanaal
Het Suez-kanaal is in handen van de Britten/ Fransen. Nasser wil steun bij de
modernisering. De Britten helpen niet. Concreet betekent dit een stuwmeer:
de Aswan-dam/ Nassermeer.
NB: Tempel zou onder water komen, dus wordt die verplaatst.
De bedoeling is elektriciteit in Egypte. De landbouw van Egypte is gebaseerd op de
overstromingen van de Nijl en zorgt dus voor (het goed werken van) de economie.
Nasser is van de Baath-beweging.
NB: Invloed islam is toegenomen.
Suez-kanaal wordt genationaliseerd, omdat de Britten Egypte niet helpen. => Suez-crisis
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
19/30
Egypte aanvallen: de Britten en Fransen werken samen en Israël helpt ook (omdat dit
handig ligt). De Gazastrook hoort dan nog bij Egypte. Deze gezamenlijke actie levert een
hoop op, namelijk de Sinaï-woestijn. De Britten en de Fransen hadden gerekend op
morele steun van de VS. de VS waren echter niet op de hoogte gebracht van dit plan om
Egypte aan te vallen, dus keren de VS zich tegen de Britten/ Fransen.
Waarom kiezen de VS de kant van Egypte? (al is dat meer in woord dan in daad) Het past
niet in de containment politiek:
1) Egypte is (nog) geen bondgenoot van de Sovjet-Unie, de VS moeten een
keuze maken tussen de NAVO (art. 5 slaat niet op het Midden-Oosten) en anders zou
Egypte communistisch worden. Dit is buiten Europa.
2) De VS zijn anti-koloniaal, want zij weten hoe het is. de VS denken: wij kunnen net zo
goed met Nasser samenwerken.
Na 1956: Nasser haalt de Sovjet-Unie binnen. Dus dit leidt alleen maar tot de versterking
van de Sovjet-Unie.
De VS gaan in de VN Veiligheidsraad in tegen de Fransen en de Britten: veto. Het
Suez-kanaal is belangrijker.
De ´Unity for peace´-resolutie is de afkeuring van de VN tegen VK en Frankrijk.
De VS willen steun van de Sovjet-Unie voor deze resolutie, daarom werken ze samen met
Sovjet-Unie.
Doelstelling Israël om mee te doen aan gevecht tegen Egypte: buffer (Sinaï). De
Amerikanen kiezen voor Egypte en veroordelen Engeland en Frankrijk. De Amerikanen
hoeven Israël niet meer te veroordelen, omdat het toeval lijkt dat Israël net op dat moment
Egypte aanvalt (voordat het VK en Frankrijk dat doen)
De Amerikanen zwijgen over Hongarije, want ze willen samenwerken met Chroesjtsjov in
de VN. Dat is niet de verklaring dat Hongarije niet wordt geholpen door de VS, want daar
waar het communisme dreigt, wordt het gekeerd/ ingedamd, maar niet wordt er
ingegrepen binnen de invloedssferen van de Sovjet-Unie.
De VS zijn niet bereid in te grijpen in de invloedssferen. Daar is ook geen sprake van,
want er is onenigheid in het westen door de Suez-crisis. de VS protesteren niet eens
tegen Hongarije, omdat de VS samenwerkten met de Sovjet-Unie op dat moment.
De Sovjet-invloedssfeer is veiliggesteld in Hongarije in 1956. Imre Nagy gaat zijn eigen
richting uit. Aanleiding: Nagy kondigt een plan aan dat Hongarije uit het Warschaupact
stapt. Dit is de druppel. Dat kunnen de Russen niet accepteren. Dit is misschien ook wel
de belangrijkste oorlog.
Israël trok troepen terug uit de Sinaï, daarvoor in de plaats kwamen er mensen van de VN.
2 koloniale machten drijf je in de handen van de Sovjet-Unie. Dit maakt de VS boos. Wat
maakt het de Amerikanen uit als Nasser het Suez-kanaal heefT? Niks, want de
Amerikanen verdienen niet aan het Suez-kanaal.
NB: Pas in de jaren 60 is er sprake van een fysiek ijzeren gordijn; voor die tijd is het dus
een symbool
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
20/30
17-12-2013
sovjet = raad
de ´red scare´ => angst voor het communisme
red scare => hieruit af te leiden zijn: Trumandoctrine, redenen voor angst, redenen
waarom de angst ongegrond is (achteraf gezien vooral)
McCarthyisme
McCarthy was een parlementariër die zich profileert (zich naar voren brengt) om een
heksenjacht te beginnen. Dit loopt uit de hand => hierdoor ontstaat de term McCarthyisme
Beklemming van de elite door McCarthy. Men is bang dat communisten de overheid etc.
hebben geïnflitreerd.
Dit is een mogelijke ´5de kolonne´ => onder eigen mensen zijn vijanden/ potentiële
landverraders aan jouw kant. Bijvoorbeeld: mei 1940: NSBers worden uit hun bed gelicht
als de Duitsers binnenvallen, omdat ze potentiële landverraders zijn
State Department: ministerie van Buitenlandse Zaken (VS)
Hilary Clinton is de ´Secretary of State´ (minister van Buitenlandse Zaken)
McCarthy is een senator. Hij kan een parlementair onderzoek instellen. Hij is ook de leider
van ´the Committee on Un-American Activities´, het onderzoekscomité. McCarthy was een
loser => hij stierf aan levercirrose (ofwel, hij was een alcoholist).
´heksenjacht´ => de kerk deed dat vroeger, verhoor staat centraal (inquisitoir) NB: Doel
kerk was alle zieltjes naar de hemel te krijgen
Heksenjacht: actieve vervolging (het opsporen van heksen) door dit comité.
Belangrijkste vragen:
- Ben je ooit lid geweest van een communistische partij?
- Wie heeft je geïntroduceerd?
- Wie heb je allemaal gezien (bijv. bij een ´communistische´ vergadering o.i.d.)?
NB: Volgens Wilders is de Volkskrant links (hij vindt alles links behalve zichzelf)
NB: Bij passieve vervolging is er geen sprake van opsporing
In die tijd staat links zijn gelijk aan communistisch zijn. Links zijn was gebruikelijk in je
studententijd. Voor McCarthy was het al voldoende als je behoorde tot de culturele elite
(Los Angeles/ New York vooral) of zelfs alleen op een feestje geweest was van iemand die
ooit eens lid was van een communistische partij. Dus zonder dat je zelf communistisch
was of iets in die richting, kon je al zijn volgende slachtoffer worden.
Het ging ook niet om veroordelen => dit comité kon ook niet straffen. Wat wel werd gedaan
is iemands naam slecht maken, zodat je nooit meer aan werk kwam. Hollywood bazen
laten iedereen die ook maar richting links kijkt vallen, want die bazen zijn bang het
volgende slachtoffer te worden. Als McCarthy het leger aanvalt, gaat hij ten onder. Het
leger bijt namelijk terug. casus belli: het leger had een ex-communistisch die uit dienst
ging, eervol uit dienst laten gaan.
1950-1954 McCarthy tijdperk
1954: Einde McCarthy tijdperk
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
21/30
18-12-2013
McCarthy heeft geen zelfmoord gepleegd.
House Committee => daar kon McCarthy helemaal geen leiding aan geven; hij geeft
leiding aan een subcomité van de senaat.
Trumandoctrine: De VS bieden hulp aan alle landen die dreigen in de Sovjet-greep te
belanden. Dit geldt dus niet voor de landen die al tot Sovjet-invloedssferen behoren.
Domino-theorie: aanvulling op de Trumandoctrine
Domino-theorie: Eisenhouwer
Als één land omvalt (communisme), dan verspreid het zich als een domino-effect.
Domino-effect is extra lading Trumandoctrine.
dekolonisatie: dit proces raakt vanaf WOII in een stroomversnelling.
NB: Continentaal imperialisme = buren veroveren
Kolonialisme = over zee
Dekolonisatie is een wereldwijd gegeven met uitzondering van het continent Amerika
(dekolonisatie rond 1789)
Spanje dondert al in de 19de eeuw op Latijns-Amerika. Ten tijde van de Monroedoctrine
zijn er al vrijheidsbewegingen in Latijns-Amerika. Latijns-Amerikaanse landen zijn landen
waar ze Romaanse talen spreken (Spaans en Portugees).
Als de Monroedoctrine zo belangrijk is voor Latijns-Amerika, wat krijgen de
Latijns-Amerikanen dan terug in ruil voor Spanje? Invloed van Amerika.
Verbindende factor dekolonisatie en domino effect? Angst voor machtsvacua
Welke rol hebben de VS in de dekolonisatie van Nederlands-Indië? Steun, want
1) Antikoloniaal (Monroedoctrine)
2) Angst communisme, Soekarno is geen communist (Trumandoctrine)
Wat heeft dat met machtsvacuüm te maken? Als koloniale machten zich terugtrekken
kunnen er machtsvacua ontstaan die makkelijk door het communisme opgevuld kunnen
worden. Ook het domino-effect draagt bij aan die angst.
1954: Slag bij Dien Bien Phu (noorden en Indochina)
Indochina = Frans koloniaal gebied (Vietnam, Laos, Cambodja)
Ho Chi Minh => steeds meer leider van de bevrijdingsbeweging Vietnam. Hij wil zich
tegenover de VS niet verkopen als communist, maar als nationalist.
NB: Fransen werden niet in kampen gestopt in Japan zoals de Nederlanders.
De Vietnamezen hadden vaak geen technologie en zetten daarvoor in de plaats veel
manschappen in. In bergketens zaten de Viet Minh, die daar kanonnen heen brengen. De
Fransen worden verslagen door de Viet Minh. Gevolg: conferentie van Genève in 1954
Splitsing Vietnam noorden en zuiden op 17°NB.
Noorden: communistisch onder Ho Chi Minh
Zuiden: dictatuur onder verschillende leiders. In het noorden steunt men guerilla van de
Vietnamese communisten in het zuiden (Viet Cong) Dictatuur zuiden met hulp van de VS.
De Viet Cong wordt steeds sterker in het zuiden 1957.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
22/30
Kennedy laat een beperkt aantal adviseurs naar Vietnam gaan. Dan sterft Kennedy.
Johnson, zijn opvolger, heeft een plan. Hij is democraat en wil de onderdrukking van zijn
eigen volk wegwerken: war on poverty. Zijn handen zijn echter gebonden door Vietnam.
Tonkin-incident: in 1964 wordt er gedaan alsof noord-Vietnamezen een Amerikaanse boot
aanvallen. De smoes is dat zij als eerst schieten op de Amerikanen. Dit is de aanleiding
voor de Amerikanen om veel meer te doen.
De Viet Cong is een guerrilla beweging die heel Vietnam communistisch wil hebben. De
Viet Minh is het leger van Noord-Vietnam. De Viet Cong identificeert zich met dit leger.
Er is een continue toename van Amerikaanse soldaten in Vietnam. De dienstplicht wordt
gereactiveerd. Johnsons bedoeling: verbetering van Amerika. Dit lukt totaal niet omdat hij
vastzit aan de Vietnamoorlog. Johnson ziet zichzelf in de traditie van Roosevelt.
Uiteindelijk loopt het uit op een fiasco/ catastrofe van de Vietnamoorlog.
Het westen keert zich tegen de Vietnamoorlog, op het moment dat de protestgeneratie ook
ontstaat. De jeugd wordt interessant en jeugdculturen en ontevredenheid ontstaan. Men is
bijvoorbeeld ontevreden over de verstikkende sfeer tijdens de vroege Koude Oorlog.
Nixon wist de Vietnamoorlog te stoppen. De VS proberen hun gezicht te bewaren, maar ze
hebben deze oorlog gewoon verloren. Het zuiden wordt direct communistisch als de
Amerikanen weg zijn. Link met dekolonisatie: probeer in te dammen tegen het
communisme door een tegenstaatje te steunen. Dit staatje kan zich niet verdedigen, dus
moet roll-back worden toegepast. Dit werkt niet, en de VS verliezen de oorlog.
NB: Nixon is afgezet door het parlement vanwege het afluisterschandaal
1954: Fransen weg
1 januari 1959: Castro en Che Guevara (staatsgreep)
Cuba valt binnen de invloedssferen van de VS. Het is de ´achtertuin´ van de VS, waar een
regime zit dat onder leiding van de VS regeert. Batista is de leider. Cuba is een vakantieeiland. Daar doen Amerikanen alles wat niet mag (VS zijn preuts). Vooral gokken op Cuba
(of in Vegas). Deze Cubaanse regering wordt gesteund door de Amerikaanse CIA.
Cuba wordt veel welvarender door Castro. Cuba is geen Sovjet-Unie, maar het is wel een
dictatuur. Tijdens oud en nieuw is er een staatsgreep. Er komt een nieuwe regering: een
dictatuur, want mannen van het oude regime worden in showprocessen veroordeeld.
Steun voor Castro is enorm tot op de dag van vandaag.
De verslechtering van de relatie tussen de VS en Cuba => de Amerikanen zijn niet blij,
want 1) Economie (suiker!)
2) Angst om invloed in eigen invloedssferen verliezen
3) Showprocessen
De Amerikanen hadden ook vriendschappelijke contracten kunnen opstellen, maar doen
dit niet omdat ze vastzitten in hun Koude Oorlogsdenken. De showprocessen zijn een
excuus voor de Amerikanen (eigenlijk maakt het ze geen zak uit, zolang het communisten
zijn die worden gemarteld/ veroordeeld etc)
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
23/30
In hoeverre voelen de VS zich economisch bedreigd? Vele Cubaanse bedrijven zijn
Amerikaans. Als Cuba communistisch wordt, zullen deze bedrijven worden
genationaliseerd (dit gebeurt ook, alleen niet meteen). Dan kunnen de VS geen winst
meer maken op die bedrijven en dat is economisch nadelig.
productiemiddelen => veel Amerikaanse bedrijven in Cuba
De Amerikanen hebben een probleem in hun ´achtertuin´.
Het leek ontspannender te gaan met het aan de macht komen van Chroestsjov. In 1961
begint hetzelfde gelazer in Duitsland, als dat in Hongarije in 1956 gebeurde.
13 augustus 1961: Bouw Berlijnse muur (om heel west-Berlijn heen)
Vluchtelingenstroom van oost- naar west-Berlijn => braindrain, want vooral
hoogopgeleiden gaan. Het is makkelijk (o.a. taal, familie) om naar west-Berlijn te gaan en
in het westen is het beter.
Chroestsjov zei tijdens het 20ste congres te zorgen voor:
1) Destalinisatie
2) Vreedzame coëxistentie => concurreren
Dit is gênant en daarom wordt een muur gebouwd (braindrain)
1961 is de Tweede Berlijncrisis
Waarom verhuizen vooral hoogopgeleiden?
1) Ze hebben genoeg geld om te verhuizen
2) In het kapitalistische systeem kunnen zij meer geld verdienen
Dit verscherpt de spanningen tussen de VS en de Sovjet/Unie. De VS moeten hun tanden
laten zien.
Kennedy is tijdens deze crisis naar Berlijn gevlogen en eindigde zijn speech met ´Ich bin
ein Berliner´ => solidariteit.
Bouw van de berlijnse muur is een schending van Potsdam. Breuk door Chroestjsjov met
het verdrag van Potsdam. Maar de VS beginnen geen WOIII. Walter Ulbricht (SED) zegt:
´Keiner hat die Absicht eine Mauer zu bauen.´ Later gebeurt dit toch.
Dit verscherpt de Koude Oorlogsspanningen tussen de VS en de SU wereldwijd
1962: Cubacrisis => het gevaarlijkste punt in de Koude Oorlog
07-01-2014
1961: Tweede Berlijncrisis; muur wordt gebouwd
- Kennedy naar Berlijn: ´Ich bin ein Berliner´
- Ulbricht: ´Keiner had die Absicht eine Mauer zu bauen´
Waarom bouwt de DDR de muur, of ´der anti-fascistische Schutzwall´?
Om saboteurs tegen te houden; om mensen die het verleden willen herstellen
(reactionairen) tegen te houden.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
24/30
Waarom wordt de smoes onder de naam ´anti-fascistische Schutzwall´ verkocht door
Ulbricht?
Gevolgen zijn
1) braindrain
2) gezichtsverlies DDR
Het volk ´stemde met de voeten´ => door weg te lopen; het volk liep weg
Er kwam een wet over ´Republikflucht´: je mag je land niet ontvluchten.
Ook kwam er een maatregel: ´der Schiessbefehl´ => VoPo's hadden het bevel om op
vluchtende Duitsers te schieten.
Mensen in de DDR missen vrijheid van meningsuiting en vrijheid van (Westerse) luxe
producten heel erg.
1961: Invasie varkensbaai: gesteund door Amerika, gevluchte Cubanen proberen de
Castrobeweging omver te blazen
Amerikanen doen een boycot op de Cubaanse economie => rietsuiker is het belangrijkst
Amerika wil geen suiker meer van Cuba, dus wordt de Cubaanse afzet in Rusland
verkocht.
NB: Amerikanen doen een boycot op de Cubaanse economie; de sigarenbusiness verhuist
naar Jamaica (Davidoff), want dit mocht niet meer op Cuba aan de VS verkocht worden.
NB: De suikerhandel hangt samen met de rumhandel
De Cubacrisis is het gevaarlijkste punt in de Koude Oorlog, maar het belangrijkste om
daarbij te weten, is dat de oorlog koud bleef.
Redenen dat de VS zich afkeren van Cuba:
1) Castro is aan de macht => er worden schijnprocessen gedaan (op Batista-aanhangers)
2) Onteigening van (deels Amerikaanse) bedrijven
Amerikanen steunen Batista's
Cuba raket-crisis: Militaire agressie tegen het Castro-regime. Dit gaat fout. De Amerikanen
voeren een suikerembargo door. Dit drijft Cuba in de handen van de Sovjet-Unie.
NB: De CIA beraamt moord(en) op Castro
missile: (geleid) projectiel)
De Cuba raket-crisis begint met missiles, waarom plaatsen Russen dan raketten op Cuba?
Raketten haalden het niet om vanuit de Sovjet-Unie de VS te bereiken. Vanaf Cuba kan
dat wel (60 zeemijl van Cuba naar Miami is niet zo ver). De Amerikanen hadden in Turkije
raketten.
Er worden dus raket-bases opgericht op Cuba. Een spionage-vliegtuig ondekt dit. Een
beroemde mythe is dat dit vliegtuig de U2 was. De spanningen lopen op en er zijn
schepen (waarschijnlijk gevuld met onderdelen) vanuit de Sovjet-Unie onderweg naar
Cuba.
NB: De invasie op de varkensbaai was vóórdat er raket-bases op Cuba waren.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
25/30
Niemand weet wat er zich afspeelt in het Kremlin. De communicatie met het Kremlin is niet
direct (gaat nl. via ambassade) en die ambassade wordt niet vertrouwd.
Er is ook onenigheid in Washington, het Pentagon was bereid tot oorlog, en haviken
oefenen druk uit op Kennedy om toch vooral de poot stijf te houden (denk aan
appeasement-politiek; als je ze een vinger geeft, grijpen ze de hele hand. Daarom moet je
hard optreden en niks geven). Kennedy wil dat ook, maar wil tegelijkertijd geen oorlog.
NB: Pentagon in Washington:
1) Ministerie van Defensie
2) Hoofdkwartier Amerikaanse leger
Kennedy luistert goed naar zijn broer: Robert Kennedy. Men wil weten wat er in het
Kremlin gebeurt. Dan komen er contacten. Via via zou een tweederangs advocaat
informatie hebben, namelijk dat Chroesjtsjov geen oorlog wil en wil onderhandelen. De
broers Kennedy nemen een risico en geloven de advocaat (die uiteindelijk de waarheid
blijkt te hebben gesproken).
Chroesjtsjov wil onderhandelen, en er wordt een deal gesloten:
1) ´de rode telefoon´ => direct communicatiemiddel tussen de VS en de Sovjet-Unie
(is eigenlijk niet rood en is eigenlijk ook geen telefoon, maar een soort fax)
2) Raket-bases worden ontmanteld op Cuba en ´Kennedy verhindert WO3´
Geheim aan deze deal is dat de raket-bases van de VS in Turkije vernietigd worden (die
waren aan vervanging toe; werden in plaats daarvan niet vervangen, maar helemaal
weggehaald uiteindelijk) en Chroestjsjov moet Kennedy de held uit laten hangen. Dit heeft
Chroesjtsjov de das omgedaan.
08-01-2014
Naast spionnen, waartegen beschermt een veilligheidsdienst? Bedreigingen van binnenuit.
Wat is het belang dat de Sovjet-Unie een klein stukje Slowakije (afgesproken in Jalta)
krijgt? Zodat de Sovjet-Unie aan zoveel mogelijk van haar satellietstaten grenst.
Waarom kiezen de VS de kant van Egypte in de Suez-crisis (al is dat meer in woord dan in
daad)?
1) Anders zou Egypte communistisch worden
2) VS zijn anti-kolonialistisch
Belangrijker is de Koude Oorlog op dat moment. Waarom geven de VS Nasser dan geen
geld (voor die stuwdam)? Blijkbaar zagen de VS niks in dat project, maar het is moeilijk te
beantwoorden. Opvolger Nasser: Sadad
Sadad heeft later vriendschappelijke contacten gelegd met de VS.
Toenemende spanning: sinds 1959 (Nieuwjaarsdag Castro grijpt de macht)
Wie wint de Cuba-crisis?
Haviken in het Kremlin hebben Chroestsjov verweten slap te zijn vanwege het omkeren
van Russische schepen (die op weg waren naar Cuba, hoogstwaarschijnlijk gevuld met
(kern)wapens). Het wapengekletter in de 3de wereld: plaatsvervangersoorlogen.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
26/30
Castro stuurt soldaten en artsen over de wereld; Cuba doet dus heel vaak mee met
plaatsvervangersoorlogen. De Sovjet-Unie doet dat niet, de VS doen dit wel (Korea,
Vietnam)
Dekolonisatie: wat maakt dit belangrijk? Waarom zijn gedekoloniseerde landen belangrijk?
Er ontstaan machtsvacua als de koloniale bestuurder zich terugtrekt. Wat komt er dan,
communisme/ kapitalisme/ iets anders? Dat is belangrijk.
Waarom willen de VS dat Nederland met Nederlands-Indië praat/ het probleem
oplost? de VS willen dat Nederlands-Indië nationalistisch (PNI)/ kapitalistisch wordt.
Angst bij dekolonisatie dat de communisten de macht overnemen dus. Korea is anders,
want het noorden is al communistisch. Vietnam is ook anders. Vietnam was Frans gebied
(onderdeel van Indo-China: Laos, Cambodja en Vietnam). Ho Chi Minh (Vietnam) zegt dat
hij nationalist is (en geen communist).
1954: Dien Bien Phu: nederlaag Frankrijk => onderhandelingen
Amerikanen (Eisenhouwer) willen voorkomen dat een volledig communistisch Vietnam
ontstaat. In hoeverre is de dominotheorie bevestigd?
Ho Chi Minh had steun uit China en uit de Sovjet-Unie. Alleen hulp van China is niet fijn,
want China is hegemoniaal en Vietnamezen zijn gekookte barbaren.
In Vietnam wordt de 2-statenoplossing toegepast. In het zuiden is echter een corrupt
regime, dus de verkiezingen die plaats zouden vinden, gaan in het zuiden niet door, omdat
men weet dat Ho Chi Minh die ook in het zuiden zal winnen (en dat wil de corrupte
regering van het zuiden niet). In het noorden is er steun voor communisten in het zuiden.
Viet Cong: communistische guerilla's in het zuiden (hebben niet zoveel succes, is minder
gedisciplineerd dan de Viet Minh, doel is vereniging van een communistisch Vietnam. Dit
gebeurt uiteindelijk ook.) Vietminh: groepering noorden
Onder Kennedy wordt besloten adviseurs te sturen. Later komt een nieuwe afdeling
(ervaren militairen): Green Barrets.
Johnson heeft doelstelling (meer gelijkheid en welvaart): hij wil the great civic society.
Apartheid wordt opgeheven onder Kennedy. Johnson ziet zichzelf in de traditie van
Roosevelt. Johnson voert de war on poverty (politieke campagne). ''War'' => doel heiligt de
middelen. Iemand die tegen zo'n politieke campagne (war) is, wordt al snel unamerican
genoemd. Het ''war'' noemen is een hyperbool. Is de war on drugs ooit beëindigd/ zal de
war on terrorism ooit beëindigd worden? Nee, dus moet je bekennen dat je die oorlog
verloren hebt.
Johnson wil van de Vietnam oorlog af. Veel meer Amerikanen gaan erheen (in 1964 nog
helemaal niet veel) en de dienstplicht wordt heringevoerd. Wie hoeven niet te vechten? De
rijken. Vooral armen gaan in dienst.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
27/30
Vanaf 1957: Viet Cong
Nixon weet de VS uit de oorlog te halen. De VS zijn niet het land uitgeschopt, maar
verlaten Vietnam (om gezichtsverlies te beperken). Als de Amerikanen zich terugtrekken is
er een Zuid-Vietnam, maar zodra ze weg zijn is er één Vietnam.
Ho Chi Minh is niet zoals Stalin of Mao, maar Ho heeft wel de dictatuur van het proletariaat
doorgevoerd en heeft bedrijven genationaliseerd. ''revolution is not a walk in the park''
Jaren 70: ontspanning tussen het westen en de Sovjet-Unie.
De Amerikanen zijn het vechten zat. Bresjnjev (van de Sovjet-Unie) is de opvolger van
Chroestjsjov. Er komen irritaties binnen het Westblok. De Amerikanen zijn agressiever.
Amerika is de ''suikeroom'' (Marshall hulp o.a.)
De Fransen en Britten moeten erkennen dat ze niet meer zo'n belangrijke wereldmacht
zijn. Charles de Gaulle doet wat hij zelf wil en luistert zeker niet naar de VS. De
protestgeneratie van de jaren 60 komt in verschillende landen op. Gemeenschappelijke
factor van de protestgeneratie? De Vietnamoorlog. Dit voedt het anti-Amerikanisme in het
westen. Europese landen gaan zich zelfstandiger maken.
Willy Brandt = burgemeester Berlijn (BRD) in de 2de Berlijncrisis. Hij bezocht het centrale
monument van de WOII in Warschau, legt een krans neer en knielt (spijtbetuiging): de
knieval in Warschau in de jaren 70. Willy Brandt is belangrijk geweest omdat hij het
toonbeeld was van de goede Duitser. Willy Brandt neemt contact op met de DDR
(vertegenwoordiger)
De Amerikanen ergeren zich eraan dat de Europeanen lage bijdragen even aan de NAVO.
Toegenomen vertrouwen West-Europa: economisch gaat het goed in de jaren 60 (in de
jaren 70 is er wel een recessie), welvaartsniveau is hoger dan ooit (ongekend).
West-Duitsers hadden hun eigen nationalisme, waar ze trots op waren, maar dit mocht
niet met oude nationalistische dingen worden gedaan.
Wirtschaftswunder: het economisch wonder: West-Duitsers zijn trots op hun
(economische) prestaties. Duitsers zijn goed in machinebouw.
NB: Met kwaliteit hebben de Duitsers de huidige crisis/ recessie goed doorstaan. (ook
voetbal zijn ze trots op; behalve 1974 Jürgen Sparwaster (DDR verslaag BRD)).
Zelfvertrouwen West-Europa komt dus op. Stel, in 1960: je ouders zeggen Amerikanen zijn
top. Wat zou je daar tegenin kunnen brengen (heeft met gedachte Koude Oorlog te
maken): er zijn Amerikaanse kernwapens in West-Europa => Amerikanen zien WestEuropa als slagveld. Cynisch...
NB: Men voelde ook echt een oorlogsdreiging.
Dit vertrouwen leidt tot een wapenwedloop die draait om intercontinentale raketten en
kerntoppen. Dat is duur. Na Vietnam wil men weinig geld stoppen in Defensie. Dus beide
partijen (SU + VS) vinden het te duur worden in de jaren 70 en er komen
wapenbeheersingsgesprekken om het aantal strategische wapens te beperken
(atoombommen, weapons of mass destruction). Reductie van het aantal wapens dus.
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
28/30
2 Amerikaanse presidenten (duiven): Ford en Carter. Onder Ford en Carter komen die
gesprekken er. Na Vietnam trekken de VS zich een beetje terug in hun isolationistische
politiek.
De Amerikanen hebben behoefte aan herstel van hun zelfbewustzijn. Ronald Reagan,
beroemd (B-film acteur), een Republikein, zeer rechts, schroeft de Koude Oorlog weer op.
Daarnaast wil hij harde opstelling communisme. Hij was ''smart'' maar niet intellectueel.
Onder Reagan wordt teruggedraaid hoe de VS waren. De VS hebben geld (voor de
wapenwedloop), de SU niet.
ICBM (intercontinentale raketten): hoe verdedigen?
Er is een planvoor een Strategic Defense Initiative De S.D.I; een nieuwe
wapentechnologie, maar die wordt uiteindelijk niet/ nauwelijks uitgevoerd. (het wordt Star
Wars geoemd; in ruimte een schild maken is het doel).
Reagan denkt dat de race to space economisch handig was. Houding Amerikanen wordt in
de jaren 80 ''tougher''. NB: De Russen hebben nooit actief ingegrepen, behalve in
Afghanistan 1979. => Veel dode Russen door ziekte en honger.
Het westen verhardt hierdoor weer tegen Rusland. Dit komt Reagan goed uit; hij ziet hierin
een verklaring dat de Russen de wapenwedloop afleggen. Binnen de Sovjet-Unie:
wapenwedloop is niet meer vol te houden/ is planeconomie wel goed (geeft nl. niet zoveel
meer welvaart als kapitalisme)?
Michhael Gorbatsjov: populair in Duitsland, want door hem was de eenwording van
Duitsland mogelijk. Gorbatsjov verandert de Sovjet-Unie (wordt hem verweten) =>
Rusland.
Gorbatsjov wil perestrojka: verbouwing en glasnost: transparantie.
glasnost (transparantie) hoort niet bij de dictatuur van het proletariaat!
Men durft nu vrijer te denken/ praten. Ook volksdemocratieën komen een beetje los van
de Sovjet-Unie. Eerste land: Polen. Er wordt in Polen een verboden vakbond opgericht:
Solidanosc. Het Rode Leger valt Polen niet binnen! Door Polen leren andere landen dat
meer vrijheid nu mogelijk is, er mogen meerdere partijen zijn en in 1989 gooit Hongarije de
grens met Oostenrijk open.
De DDR leiding wil - van iedereen - het communisme het minst graag opgeven. Als
Tsjechië stopt met het communisme, is het nog steeds een land daarna. Als de DDR dat
doet, is het klaar met de DDR. Hannecker: baas Oost-Duitsland wil niet dat de grenzen
open gaan. Gorbatsjov zegt: wie te laat is, wordt snel vergeten...
9 november 1989: Duits-Duitse grens gaat open (de slagbomen van de Muur
gaan open).
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
29/30
Chronologie
1917
1924
1928
eind november 1943
mei 1944
februari 1945
15 april 1945
juli t/m augustus 1945
1945-1949
1945-1953
1947
1948-1949
1949
1949
1949
1950-1954
1950
1952
1953
1953
1953-1961
1954
1954
1954
1955
1955
1956
1956
1956
Na 1956
Vanaf 1957
1 januari 1959
1961-1963
1961
13 augustus 1961
1961
1962
1963-1969
1964
1968
1969
1969-1974
1974-1977
1977-1981
1981-1989
1989-1993
1993-2001
2001-2009
2009-heden
Russische Revolutie
Lenin sterft
Stalin komt aan de macht
De conferentie van Teheran: de Grote 3 bij elkaar: VS, VK, SU
Aanval in West-Frankrijk en Vichy-Frankrijk
Conferentie van Jalta
Oprichting Verenigde Naties
Conferentie van Potsdam (Truman, Churchill/ Attlee, Stalin)
Er is geen Duitse staat
Truman president VS
Trumandoctrine
Berlijnse blokkade
Een belangrijk jaar (sleuteljaar?)
Rusland heeft kernwapens
Navo wordt opgericht (Noord-Atlantische Verdrags Organisatie)
McCarthy tijdperk
Kim Il Sung wil einde aan splitsing => hij wil eenwording Korea
Staatsgreep Egypte door het leger => Nasser wil moderniseren
Het verdrag van Panmoenjon; een wapenstilstand
Stalin sterft
Eisenhouwer president VS
Einde McCarthy tijdperk
Slag bij Dien Bien Phu (noorden en Indochina)/ Fransen weg
Conferentie van Genève
Warschaupact (reactie op en tegenhanger van de NAVO)
Er komt een Bundeswehr (een west-Duits leger)
Chroesjtsjov komt aan de macht
Hongaarse opstand (Hongaren smeken om westerse hulp)
De Sovjet-invloedssfeer veiliggesteld in Hongarije
Nasser haalt de Sovjet-Unie binnen
Viet Cong
Castro en Che Guevara
Kennedy president VS
Tweede Berlijncrisis
Bouw Berlijnse muur (om heel west-Berlijn heen)
Invasie varkensbaai
Cubacrisis => het gevaarlijkste punt in de Koude Oorlog
Johnson president VS
Tonkin-incident
Opstand Tsjechoslowakije; men smeekt om westerse hulp
Eerste man op de maan: Neil Armstrong
Nixon president VS
Ford president VS
Carter president VS
Reagan president VS
Bush sr. president VS
Clinton president VS
Bush jr. president VS
Obama president VS
Faber quisque fortunae suae est – Ieder is de bewerker van zijn eigen geluk GS 05-11-2013 t/m 08-01-2014
Tara Fokker
30/30