Mineralen van Phital

Mineralen van Phital
Waardevolle aanvulling voor groei en ontwikkeling
In brood zit zink
(de vorming van enzymen)
In kaas zit calcium
(de opbouw van de beenderen, de
overdracht van zenuwimpulsen
en de spiersamentrekking)
In chocolade zit fosfor
(de kalkvorming in de beenderen, de
aaneenschakeling van de reacties op
de stofwisseling)
In keukenzout zit
natrium
(het handhaven van
de homeostase, het
compenseren van de
obligate verliezen
(zweet, urine), de
groeibehoefte )
In bananen zit
magnesium
(de normale hartfunctie
en botontwikkeling, de overdracht van de zenuwimpulsen
en de eiwitsynthese )
In aardappel zit kalium
(het handhaven van de
homeostase, het compenseren van
de obligate verliezen, de groei en
de spiervorming)
In schelpdieren zit selenium
(antioxidatie)
Mineralen
Suppletie met mineralen
Een multi met vitamines, mineralen en spoorelementen is voor veel mensen een welkome aanvulling op de voeding. Naast een multi kan het zinvol
zijn een afzonderlijk supplement met één of meerdere mineralen te gebruiken. Immers, in een multi
is maar een beperkte ruimte beschikbaar voor
iedere voedingsstof. Vooral calcium en magnesium (mineralen waar de mens vrij veel van nodig
heeft) komen er bekaaid van af. Suppletie met een
mineraal is bedoeld om een (relatief) tekort in de
voeding aan te vullen en klachten en ziekten te
beïnvloeden die mogelijk met een mineraaltekort
of verhoogde mineraalbehoefte samenhangen. In
deze brochure worden vier mineralen besproken:
calcium, magnesium, zink en selenium.
Calcium
Functies calcium
Calcium is een belangrijke bouwsteen van botweefsel (99% van het calcium in het lichaam
bevindt zich in botweefsel en tanden) en is daarnaast van essentieel belang voor bloeddrukregulatie, spiercontractie, bloedstolling, celsignalering
en overdracht van zenuwprikkels. 2,3 Bij een lage
104. Gupta R, Garg VK, Mathur DK et al. Oral zinc therapy in diabetic neuropathy. J Assoc Physicians India. 1998;46:939–942.
105. Chausmer AB. Zinc, insulin and diabetes. J Am Coll Nutr.
1998;17:109–115.
106. Brewer GJ. Zinc acetate for the treatment of Wilson’s disease. Expert Opin
Pharmacother 2001;2:1473–7.
107. Fabris N, Mocchegiani E, Amadio L et al. Thymic hormone deficiency in
normal ageing and Down’s syndrome: is there a primary failure of the thymus? Lancet 1984;1:983–986.
108. Age-Related Eye Disease Study Research Group. A randomized, placebocontrolled, clinical trial of high-dose supplementation with vitamins C and
E, beta carotene, and zinc for age-related macular degeneration and vision loss: AREDS Report No. 8. Arch. Ophthalmol. 2001;119:1417–1436.
109. Sharquie KE, Najim RA, Al-Salman HN. Oral zinc sulfate in the treatment
of rosacea: a double-blind, placebo-controlled study. Int J Dermatol.
2006;5:857–861.
110. Merchant HW, Gangarosa LP, Glassman AB et al. Zinc sulfate supplementation for treatment of recurring oral ulcers. South Med J.
1977;70:559–561.
111. Bang RL, Sharma PN, Al-Sayer H et al. Role of zinc supplementation in
burn management. Burns 2007;33(S1):S172.
112. Orbak R, Cicek Y, Tezel A et al. Effects of zinc treatment in patients with
recurrent aphthous stomatitis. Dent Mater J. 2003;22:21–29.
113. Frommer DJ. The healing of gastric ulcers by zinc sulphate. Med J Aust
1975;2:793-6.
114. Ertekin MV, Koc M, Karslioglu I et al. The effects of oral zinc sulphate
during radiotherapy on antioxidant enzyme activities in patients with head
and neck cancer: a prospective, randomised, placebo-controlled study. Int
J Clin Pract. 2004;58:662–668.
115. Ripamonti C, Zecca E, Brunelli C et al. A randomized, controlled clinical trial to evaluate the effects of zinc sulfate on cancer patients with taste alterations caused by head and neck irradiation. Cancer. 1998;82:1938–1945.
116. Nowak G, Siwek M, Dudek D et al. Effect of zinc supplementation on antidepressant therapy in unipolar depression: a preliminary placebo-controlled study. Pol J Pharmacol. 2003;55:1143-1147.
117. Bilici M, Yildirim F, Kandil S et al. Double-blind, placebocontrolled study
of zinc sulfate in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder.
Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry 2004;28:181-190.
118. Bryce-Smith D, Simpson RI. Case of anorexia nervosa responding to zinc
sulphate. Lancet 1984;2:350.
119. Safai-Kutti S, Kutti J. Zinc supplementation in anorexia nervosa. Am J Clin
Nutr. 1986;44:581-582.
120. Ochi K, Kinoshita H, Kenmochi M et al. Zinc deficiency and tinnitus. Auris
Nasus Larynx. 2003;30S:S25-8.
121. Kirkil G, Hamdi Muz M, Seçkin D et al. Antioxidant effect of zinc picolinate in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Respir Med.
2008;102(6):840-4.
122. Voedsel en Waren Autoriteit. Zink – kennisblad (16 juli 2008). http://
www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_
schema=PORTAL&p_file_id=29455
123. Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Level of Zinc (expressed on 5 March 2003). www.ec.europa.
eu/food/fs/sc/scf/out177_en.pdf
124. Hininger-Favier I, Andriollo-Sanchez M, Arnaud J et al. Age- and sex-dependent effects of long-term zinc supplementation on essential trace element status and lipid metabolism in European subjects: the Zenith Study.
Br J Nutr. 2007;97(3):569-78.
125. Diamond AM. Selenium: not just another nutrient. Mol Nutr Food Res.
2008;52(11):1233.
126. Voedsel en Warenautoriteit. Seleen – kennisblad (14 juli 2008). www.vwa.
nl/cdlpub/servlet/CDLServlet?p _file_id=29433
127. Rayman MP. Food-chain selenium and human health: emphasis on intake.
Br J Nutr. 2008;100(2):254-68.
128. Navarro-Alarcon M, Cabrera-Vique C. Selenium in food and the human
body: A review. Sci Total Environ. 2008;400(1-3):115-41.
129. Thomson CD. Assessment of requirements for selenium and adequacy of
selenium status: a review. Eur J Clin Nutr 2004;58:391–402.
130. Schomburg L, Köhrle J. On the importance of selenium and iodine metabolism for thyroid hormone biosynthesis and human health. Mol Nutr
Food Res. 2008;52(11):1235-46.
131. Rayman MP. The use of high-selenium yeast to raise selenium status: how
does it measure up? Br J Nutr. 2004;92:557–573.
132. Strain JJ, Bokje E, Van’t Veer P. Thyroid hormones and selenium status in
breast cancer. Nutr Cancer 1997;27:48–52.
133. Arnaud J, Akbaraly NT, Hininger I et al. Factors associated with longitudinal plasma selenium decline in the elderly: the EVA study. J Nutr Biochem
2007;18:482–7.
134. Gonzalez S, Huerta JM, Alvarez-Uria J et al. Serum selenium is associated with plasma homocysteine concentrations in elderly humans. J Nutr
2004:1736–40.
135. Sunde RA. Selenium. In: Stipanuk MH, editor. Biochemical and physiological aspects of human nutrition. New York: W.B. Saunders Company; 2000.
p. 782–809.
136. Bjelakovic G, Nikolova D, Simonetti RG et al. Antioxidant supplements for
prevention of gastrointestinal cancers: a systematic review and metaanalysis. Lancet 2004;364:1219-1228.
137. Berr C, Balansard B, Arnaud J et al. Cognitive decline is associated with
systemic oxidative stress: the EVA study. Etude du Vieillissement Arteriel.
J Am Geriatr Soc. 2000;48:1285-1291.
138. Yu MW, Horng IS, Hsu KH et al. Plasma selenium levels and the risk of hepatocellular carcinoma among men with chronic hepatitis virus infection.
Am J Epidemiol. 1999;150:367-374.
139. Derumeaux H, Valeix P, Castetbon K et al. Association of selenium with
thyroid volume and echostructure in 35- to 60-year-old French adults. Eur
J Endocrinol. 2003;148:309–315.
140. Glattre E, Thomassen Y, Thoresen SO et al. Prediagnostic serum selenium
in a case–control study of thyroid cancer.Int J Epidemiol. 1989;18:45-49.
141. Jellum E, Andersen A, Lund-Larsen P et al. The JANUS serum bank. Sci
Total Environ. 1993;139-140:527-535.
142. Sher L. Role of selenium depletion in the effects of dialysis on mood and
behavior. Med Hypotheses. 2002;59(1):89-91.
143. Ebert R, Jakob F. Selenium deficiency as a putative risk factor for osteoporosis. Int Congress Series 2007;1297:158-164.
144. Akbaraly NT, Arnaud J, Hininger-Favier I et al. Selenium and mortality in
the elderly: results from the EVA study. Clin Chem. 2005;51:2117-2123.
145. Walston J, Xue Q, Semba RD et al. Serum antioxidants, inflammation, and
total mortality in older women. Am J Epidemiol. 2006;163:18-26.
146. Wei WQ, Abnet CC, Qiao YL et al. Prospective study of serum selenium
concentrations and esophageal and gastric cardia cancer, heart disease,
stroke and total death. Am J Clin Nutr 2004;79:80-5.
147. Ray AL, Semba RD, Walston J et al. Low serum selenium and total carotenoids predict mortality among older women living in the community: the
women’s health and aging studies. J Nutr 2006;136:172-6.
148. Flores-Mateo G, Navas-Acien A, Pastor-Barriuso R et al. Selenium and coronary heart disease: a meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2006;84:762–773.
149. Peretz A, Siderova V, Neve J. Selenium supplementation in rheumatoid
arthritis investigated in a double blind, placebo-controlled trial. Scand J
Rheumatol 2001;30:208-212.
150. Vernardos KM, Kaye DM. Myocardial ischemia-reperfusion injury, antioxidant enzyme systems, and selenium: a review. Curr Med Chem
2007;14:1539–49.
151. Navarro-Alarcon M, López-Martínez MC. Essentiality of selenium in
the human body: relationship with different diseases. Sci Total Environ
2000;249:347–71.
152. Kantola M, Purkunen R, Kröger P et al. Selenium in pregnancy: is selenium an active defective ion against environmental chemical stress? Environ Res. 2004;96(1):51-61.
153. Peretz A, Neve J, Desmedt J et al. Lymphocyte response is enhanced by
supplementation of elderly subjects with selenium-enriched yeast. Am J
Clin Nutr. 1991;53:1323-1328.
154. Duffield-Lillico AJ, Reid ME, Turnbull BW et al. Baseline characteristics
and the effects of selenium supplementation on cancer incidence in a randomized clinical trial: a summary report of the nutritional prevention of
cancer trial. Cancer Epidemiol Biomark Rev. 2002;11:630–9.
155. Karunasinghe N, Ferguson LR, Tuckey J et al. Homolysate thioredoxin reductase and glutathione peroxidase New Zealand mean at high prostate
cancer risk. J Nutr 2006;136:2232-5.
156. Etminan M, FitzGerald JM, Gleave M et al. Intake of selenium in the prevention of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis. Cancer
Causes Control 2005;16:1125–31.
157. Rayman MP. Selenium in cancer prevention: a review of the evidence and
mechanism of action. Proc Nutr Soc. 2005;64:527-542.
158. Faure P, Ramon O, Favier A et al. Selenium supplementation decreases
nuclear factor-kappa B activity in peripheral blood mononuclear cells
from type 2 diabetic patients. Eur J Clin Nutr. 2004;34:475–81.
159. Kornhauser C, Garcia-Ramirez JR, Wrobel K et al. Serum selenium and
glutathione peroxidase concentrations in type 2 diabetes mellitus patients. Prim Care Diabetes. 2008;2(2):81-5.
160. Campbell SC, Aldibbiat A, Marriott CE et al. Selenium stimulates pancreatic beta-cell gene expression and enhances islet function. FEBS Lett.
2008;582(15):2333-7.
161. Scott R, MacPherson A, Yates RW et al. The effect of oral selenium supplementation on human sperm motility. Br J Urol. 1998;82(1):76-80.
162. Rayman MP, Bode P, Redman CW. Low selenium status is associated with
the occurrence of the pregnancy disease preeclampsia in women from the
United Kingdom. Am J Obstet Gynecol. 2003;189:1343-1349.
163. Güvenç M, Güven H, Karatas F et al. Low levels of selenium in miscarriage. J Trace Elem Experim Med. 2002;15(2):97-101.
164. Barrington JW, Taylor M, Smith S et al. Selenium and recurrent miscarriage. J Obstet Gynaecol. 1997;17:199-200.
165. Li W, Zhu Y, Yan X et al. The prevention of primary liver cancer by selenium in high risk populations. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi.
2000;34:336–338.
166. Burbano X, Miguez-Burbano MJ, McCollister K et al. Impact of a selenium
chemoprevention clinical trial on hospital admissions of HIV-infected participants. HIV Clin Trials. 2002;3:483-491.
167. Hurwitz BE, Klaus JR, Llabre MM et al. Suppression of human immunodeficiency virus type 1 viral load with selenium supplementation: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2007;167:148-154.
168. Gartner R, Gasier BC, Dietrich JW et al. Selenium supplementation in patients with autoimmune thyroiditis decreases thyroid peroxidase antibodies concentrations. J Clin Endocrinol Metab. 2002;87:1687-1691.
169. Duntas LH, Mantzou E, Koutras DA. Effects of six month treatment with
selenomethionine in patients with autoimmune thyroiditis. Eur J Endocrinol. 2003;148:389–393.
170. Turker O, Kumanlioglu K, Karapolat I et al. Selenium treatment in autoimmune thyroiditis: 9-month follow-up with variable doses. J Endocrinol.
2006;190:151-156.
171. Vrca VB, Skreb F, Cepelak I et al. Supplementation with antioxidants in the
treatment of Graves’ disease; the effect on glutathione peroxidase activity
and concentration of selenium. Clin Chim Acta. 2004;341(1-2):55-63.
172. Geoghegan M, McAuley D, Eaton S et al. Selenium in critical illness. Curr
Opin Crit Care. 2006;12:136–41.
173. Spallholz J, Tatum L, Boylan L et al. Improvement in depression scores in elderly subjects given selenium supplements. J Am Diet Assoc.
2005;105(8):26.
174. Dumont E, Vanhaecke F, Cornelis R. Selenium speciation from food source
to metabolites: a critical review. Anal Bioanal Chem. 2006;385:1304–23.
175. Akbaraly NT, Hininger-Favier I, Carrière I et al. Plasma selenium over
time and cognitive decline in the elderly. Epidemiology. 2007;18(1):52-58.
176. Dobrzynski W, Trafikowska U, Trafikowska A et al. Decreased selenium
concentration in maternal andcord bloodin preterm compared to term deliveries. Analyst. 1998;123:93–97.
8
Mogelijke toepassingen voor calciumsuppletie
genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van calcium uit voeding (mijden
van zuivel).
• Gebruik van medicijnen die de calciumbehoefte
verhogen waaronder anticonvulsiva (phenytoïne, fenobarbital, carbamazepine), corticosteroïden en lisdiuretica.17-19
• Darmaandoeningen: inflammatoire darmziekten en coeliakie gaan gepaard met verminderde
opname van calcium en/of vitamine D en/of verlies van calcium via calciumbevattende darm­
epitheelcellen.20
• Preventie (en behandeling) osteoporose en botbreuken: een calciuminname (uit voeding en
supplementen) van 1300–1700 mg/dag stopt
leeftijdsgerelateerde botafname en verlaagt de
kans op botbreuken bij ouderen boven 65 jaar
beter dan de aanbevolen calciuminname van
1200 mg/dag.21 Suppletie met 1200 mg calcium
per dag gedurende 4 jaar zorgde voor significante verlaging van de kans op botbreuken bij
oudere proefpersonen. 22 Het aanbieden van
voldoende calcium tijdens de groeispurt van
kinderen helpt bij het bereiken van een hoge
piekbotmassa en is een goede strategie om de
kans op leeftijdsgerelateerde osteoporose te
verkleinen.23,24
• Hypertensie (preventie): calciumsuppletie heeft
mogelijk een licht bloeddrukverlagend effect bij
hypertensie, met name bij een lage calciuminname uit voeding (‹ 800 mg/dag).2,9 Nog belangrijker is dat verbetering van de calciuminname
(maar ook de kalium en magnesium inname) via
een verhoogde consumptie van fruit en groenten de bloeddruk verbetert.10
• Calciumsuppletie lijkt het risico van preeclampsie te verminderen.25
• Diabetes type 2: een optimale inname van calcium (en vitamine D) kan de glycemische controle verbeteren.26
• Premenstrueel syndroom (PMS): suppletie met
1000-1200 mg calcium per dag kan de ernst van
PMS-klachten (stemmings- en gedragsveranderingen, pijn, vochtretentie) met 50% verlagen.7,11
• Calcium speelt mogelijk een rol bij Polycysteuze ovaria.3,27
• Overgewicht: mensen met overgewicht hebben
40% meer kans obees te worden wanneer hun
calciuminname laag is.28
calciuminname uit voeding wordt calcium aan de
botten onttrokken en neemt de renale uitscheiding
van calcium af om de calciumbloedspiegel constant te houden. Vitamine D bevordert de calcium­
absorptie en –depositie; vitamine K2 bevordert de
afzetting van calcium in botweefsel en gaat verkalking van zachte weefsels (bloedvaten, nieren etc.)
tegen.4
Verlaagde calciumstatus
Veel Nederlanders hebben een suboptimale calciuminname. 5,6 Volgens de Gezondheidsraad
bedraagt de adequate inneming van calcium voor
1-3 jaar: 500 mg/dag; 4-8 jaar: 700 mg/d; 9-18 jaar:
1100 mg/dag (jongens) en 1200 mg/d (meisjes);
19-50 jaar: 1000 mg/dag; 51-70 jaar: 1100 mg/dag
en › 70 jaar: 1200 mg/dag.5 De feitelijke (gemiddelde) calciuminname is voor veel groepen (meisjes/vrouwen boven 9 jaar, mannen tussen 9-18 jaar
en boven 70 jaar) 100-300 mg/dag onder de norm.6
Dit zijn gemiddelde innamen: mensen die geen
zuivel consumeren hebben over het algemeen
grote moeite dagelijks de aanbevolen hoeveelheid calcium binnen te krijgen. Melk(producten) en
kaas vormen de belangrijkste bron van calcium in
Nederlandse voeding en leveren circa 70% van het
benodigde calcium. Andere bronnen van calcium
zijn groenten, bonen, noten en zaden. De huidige
aanbevelingen zijn mogelijk te laag voor een optimale calciumstatus en calciumgerelateerde ziektepreventie, met name bij ouderen.3
Hypocalcemie kan zich onder meer uiten in klachten
als vermoeidheid, angst, neerslachtigheid, geheugenproblemen, prikkelbaarheid en spierkrampen.7
Een lage calciuminname leidt tot afname van de
botmineraaldichtheid, waardoor sneller botbreuken optreden, en is mogelijk geassocieerd met een
verhoogd risico op metabool syndroom, overgewicht/obesitas, hoge bloeddruk, hypercholesterolemie, pre-eclampsie, premenstrueel syndroom,
osteoporose en (darm)kanker. 3,8-14,21 Kinderen die
langdurig geen zuivel consumeren, blijven kleiner
en bouwen een minder sterk skelet op.15
Bepalen calciumstatus
Er is (nog) geen goede functionele marker voor het
bepalen van de calciumstatus. De calciumstatus
kan het beste worden afgeleid uit de calciuminname uit voeding en voedingssupplementen.16
2
37. Schulze MB., Schulz M, Heidemann C et al. Fiber and magnesium intake
and incidence of type 2 diabetes: a prospective study and meta-analysis.
Arch Intern Med. 2007;167:956–965.
38. McKeown NM, Jacques PF, Zhang XL et al. Dietary magnesium intake is related to metabolic syndrome in older Americans. Eur J Nutr.
2008;47(4):210-6.
39. Rodríguez-Hernández H, Gonzalez JL, Rodríguez-Morán M et al. Hypomagnesemia, insulin resistance, and non-alcoholic steatohepatitis in
obese subjects. Arch Med Res. 2005;36(4):362-6.
40. Barbagallo M, Dominguez LJ. Magnesium metabolism in type 2 diabetes
mellitus, metabolic syndrome and insulin resistance. Arch Biochem Biophys. 2007;458(1):40-7.
41. Fung TT, Manson JE, Solomon CG et al. The association between magnesium intake and fasting insulin concentration in healthy middle-aged
women. J Am Coll Nutr. 2003;22(6):533-8.
42. Resnick LM, Barbagallo M, Bardicef M et al. Cellular-free magnesium
depletion in brain and muscle of normal and preeclamptic pregnancy: a nuclear magnetic resonance spectroscopic study. Hypertension.
2004;44:322–326.
43. Sibai BM. Diagnosis, prevention, and management of eclampsia. Obstet
Gynecol. 2005;105(2):402-10.
44. Champagne CM. Magnesium in hypertension, cardiovascular disease,
metabolic syndrome, and other conditions: a review. Nutr Clin Pract.
2008;23(2):142-51.
45. Gontijo-Amaral C, Ribeiro MA, Gontijo LS et al. Oral magnesium supplementation in asthmatic children: a double-blind randomized placebo-controlled trial. Eur J Clin Nutr. 2007;61(1):54-60.
46. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC et al. Long-term effect of magnesium
consumption on the risk of symptomatic gallstone disease among men.
Am J Gastroenterol. 2008;103(2):375-82.
47. Hantoushzadeh S, Jafarabadi M, Khazardoust S. Serum magnesium levels, muscle cramps, and preterm labor. Int J Gynaecol Obstet.
2007;98(2):153-4.
48. Disorders of Magnesium Metabolism. J Int Fed Clin Chem.
1999;11(2):10-18.
49. Arnaud MJ. Update on the assessment of magnesium status. Br J Nutr.
2008;99(S3):S24-36.
50. Gupta A, Eastham KM, Wrightson N et al. Hypomagnesaemia in cystic fibrosis patients referred for lung transplant assessment. J Cyst Fibros.
2007;6(5):360-2.
51. Schrag D, Chung KY, Flombaum C et al. Cetuximab therapy and symptomatic hypomagnesemia. J Natl Cancer Inst. 2005;97(16):1221-4.
52. Rodríguez-Morán M, Guerrero-Romero F. Oral magnesium supplementation improves insulin sensitivity and metabolic control in type 2 diabetic subjects: a randomized double-blind controlled trial. Diabetes Care.
2003;26(4):1147-52.
53. Yokota K, Kato M, Lister F et al. Clinical efficacy of magnesium supplementation in patients with type 2 diabetes. J Am Coll Nutr.
2004;23:506S–509S.
54. Song Y, He K, Levitan EB et al. Effects of oral magnesium supplementation on glycaemic control in Type 2 diabetes: a meta-analysis of randomized
double-blind controlled trials. Diabet Med. 2006;23:1050–1056.
55. Rodríguez-Morán M, Guerrero-Romero F. Low serum magnesium levels and foot ulcers in subjects with type 2 diabetes. Arch Med Res.
2001;32(4):300-3.
56. Paolisso G, Sgambato S, Gambardella A et al. Daily magnesium supplements improve glucose handling in elderly subjects. Am J Clin Nutr.
1992;55:1161–1167.
57. Rude RK, Gruber HE. Magnesium deficiency and osteoporosis: animal and
human observations. J Nutr Biochem. 2004;15(12):710-6.
58. Ryder KM, Shorr RI, Bush AJ et al. Magnesium intake from food and supplements is associated with bone mineral density in healthy older white
subjects. J Am Geriatr Soc. 2005;53(11):1875-80.
59. Lukaski HC. Magnesium, zinc, and chromium nutriture and physical activity. Am J Clin Nutr. 2000;72(2 Suppl):585S-93S.
60. Shechter M, Bairey Merz CN, Stuehlinger HG et al. Effects of oral magnesium therapy on exercise tolerance, exercise-induced chest pain, and
quality of life in patients with coronary artery disease. Am J Cardiol.
2003;91(5):517-21.
61. Shechter M, Merz CN, Paul-Labrador M et al. Oral magnesium supplementation inhibits platelet-dependent thrombosis in patients with coronary artery disease. Am J Cardiol. 1999;84(2):152-6.
62. Lichodziejewska B, Kłoś J, Rezler J et al. Clinical symptoms of mitral
valve prolapse are related to hypomagnesemia and attenuated by magnesium supplementation. Am J Cardiol. 1997;79(6):768-72.
63. Stepura OB, Martynow AI. Magnesium orotate in severe congestive heart
failure (MACH). Int J Cardiol. 2008 Feb 15.
64. Almoznino-Sarafian D, Berman S, Mor A et al. Magnesium and C-reactive
protein in heart failure: an anti-inflammatory effect of magnesium administration? Eur J Nutr. 2007;46(4):230-7.
65. Fuentes JC, Salmon AA, Silver MA. Acute and chronic oral magnesium
supplementation: effects on endothelial function, exercise capacity, and
quality of life in patients with symptomatic heart failure. Congest Heart
Fail. 2006;12(1):9-13.
66. Kawano Y, Matsuoka H, Takishita S et al. Effects of magnesium supplementation in hypertensive patients: assessment by office, home, and ambulatory blood pressures. Hypertension. 1998;32(2):260-5.
67. Sanjuliani AF, de Abreu Fagundes VG, Francischetti EA. Effects of magnesium on blood pressure and intracellular ion levels of Brazilian hypertensive patients. Int J Cardiol. 1996;56(2):177-83.
68. Sontia B, Touyz RM. Role of magnesium in hypertension. Arch Biochem
Biophys. 2007;458(1):33-9.
69. Quaranta S, Buscaglia MA, Meroni MG, Colombo E, Cella S. Pilot study of
the efficacy and safety of a modified-release magnesium 250 mg tablet
(Sincromag) for the treatment of premenstrual syndrome. Clin Drug Investig. 2007;27(1):51-8.
70. De Souza MC, Walker AF, Robinson PA et al. A synergistic effect of a daily
supplement for 1 month of 200 mg magnesium plus 50 mg vitamin B6
for the relief of anxiety-related premenstrual symptoms: a randomized, double-blind, crossover study. J Womens Health Gend Based Med.
2000;9(2):131-9.
71. Mauskop A. Complementary and Alternative Treatments for Migraine.
Drug Development Research 2007;68:424–427.
72. Aziz HS, Blamoun AI, Shubair MK et al. Serum magnesium levels and acute exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease: a retrospective
study. Ann Clin Lab Sci. 2005;35(4):423-7.
73. Maret W, Sandstead HH. Zinc requirements and the risks and benefits of
zinc supplementation. J Trace Elem Med Biol. 2006;20(1):3-18.
74. Salgueiro MJ, Zubillaga M, Lysionek A et al. Zinc as an essential micronutrient: a review. Nutr Res. 2000;20(5):737-755.
75. Rink L, Haase H. Zinc homeostasis and immunity. Trends Immunol.
2007;28,:1–4.
76. Voedingscentrum.nl / EtenEnGezondheid / Voedingstoffen / vitamines + en
+ mineralen
77. Hyun TH, Barrett-Connor E, Milne DB. Zinc intakes and plasma concentrations in men with osteoporosis: the Rancho Bernardo Study. Am J Clin
Nutr 2004;80:715-21.
78. Pilz S, Dobnig H, Winklhofer-Roob BM et al. Low serum zinc concentrations predict mortality in patients referred to coronary angiography. Br J
Nutr. 2008:1-7.
79. Ho E. Zinc deficiency, DNA damage and cancer risk. J Nutr Biochem.
2004;15(10):572-8.
80. Golik A, Zaidensttein R, Dishi V et al. Effects of captopril and enalapril on
zinc metabolism in hypertensive patients. J Am Coll Nutr 1998;17:75-8.
81. Neuvonen PJ. Interactions with the absorption of tetracyclines. Drugs
1976;11(1):45-54.
82. Peretz A, Neve J, Famaey JP. Effects of chronic and acute corticosteroid
therapy on zinc and copper status in rheumatoid arthritis patients. Trace
Elem Electrolytes Health Dis 1989;3(2):103-8.
83. Murry JJ, Healy MD. Drug-mineral interactions: a new responsibility for
the hospital dietician. J Am Diet Assoc 1991;91(1):66-73.
84. Herzberg M, Lusky A, Blonder J et al. The effect of estrogen replacement
therapy on zinc in serum and urine. Obstet Gynecol 1996;87:1035–40.
85. Sturniolo GC, Montino MC, Rossetto L et al. Inhibition of gastric acid secretion reduces zinc absorption in man. J Am Coll Nutr 1991;10(4):372-5.
86. Haase H, Mocchegiani E, Rink L. Correlation between zinc status and immune function in the elderly. Biogerontology 2006;7:421–428.
87. Prasad AS, Beck FW, Bao B et al. Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines
and oxidative stress. Am J Clin Nutr. 2007;85(3):837-44.
88. Hulisz, D. Efficacy of zinc against common cold viruses: an overview. J Am
Pharm Assoc. 2004;44:94–603.
89. Fischer Walker C, Black RE. Zinc and the risk for infectious disease. Annu
Rev Nutr. 2004;24:255–275.
90. Lukacik M, Thomas RL, Aranda JV. A meta-analysis of the effects of
oral zinc in the treatment of acute and persistent diarrhea. Pediatrics.
2008;121(2):326-36.
91. Sazawal S, Black RE, Jalla S et al. Zinc supplementation reduces the
incidence of acute lower respiratory infections in infants and preschool
children: a doubleblind, controlled trial. Pediatrics. 1998;102:1–5.
92. Mahalanabis D, Lahiri M, Paul D et al. Randomized, double-blind, placebocontrolled clinical trial of the efficacy of treatment with zinc or vitamin
A in infants and young children with severe acute lower respiratory infection. Am J Clin Nutr. 2004;79:430–436.
93. Karyadi E, West CE, Schultink W et al. A double-blind, placebo-controlled
study of vitamin A and zinc supplementation in persons with tuberculosis
in Indonesia: effects on clinical response and nutritional status. Am J Clin
Nutr. 2002;75:720–727.
94. Duggan C, MacLeod WB, Krebs NF et al. Plasma zinc concentrations are
depressed during the acute phase response in children with falciparum
malaria. J Nutr. 2005;135:802–807.
95. Shankar AH, Genton B, Baisor M et al. The influence of zinc supplementation on morbidity due to Plasmodium falciparum: a randomized
trial in preschool children in Papua New Guinea. Am J Trop Med Hyg.
2000;62:663–669.
96. Muller O, Becher H, van Zweeden AB et al. Effect of zinc supplementation
on malaria and other causes of morbidity in west African children: randomised double blind placebo controlled trial. BMJ 2001;322:1567.
97. Van Weyenbergh J, Santana G, D’Oliveira Jr A et al. Zinc/copper imbalance
reflects immune dysfunction in human leishmaniasis: an ex vivo and in
vitro study. BMC Infect Dis. 2004;4:50.
98. Prasad AS, Schoomaker EB, Ortega J et al. Zinc deficiency in sickle cell
disease. Clin Chem. 1975;21:582–587.
99. Stamoulis I, Kouraklis G, Theocharis S. Zinc and the liver: an active interaction. Dig Dis Sci. 2007;52(7):1595-612.
100. Zoli A, Altomonte L, Caricchio R et al. Serum zinc and copper in active
rheumatoid arthritis: correlation with interleukin 1 beta and tumour necrosis factor alpha. Clin Rheumatol. 198;17:378–382.
101. Clemmensen OJ, Siggaard-Andersen J, Worm AM et al. Psoriatic arthritis
treated with oral zinc sulphate. Br J Dermatol. 1980;103:411–415.
102. Roussel AM, Kerkeni A, Zouari N et al. Antioxidant effects of zinc supplementation in Tunisians with type 2 diabetes mellitus. J Am Coll Nutr
2003;22:316–21.
103. Faure P, Benhamou PY, Perard A et al. Lipid peroxidation in insulin dependant diabetic patients with early retinal degenerative lesions: effect of an
oral zinc supplementation. Eur J Clin Nutr 1995;49:282–8.
7
Mogelijke toepassingen voor seleniumsuppletie
genoemd in wetenschappelijke onderzoeken:
Er zijn aanwijzingen dat een goede seleniumstatus bijdraagt aan de preventie en remming van
leeftijdsgerelateerde degeneratieve aandoeningen.128,135,144-147
Seleniumsuppletie kan een rol spelen bij:
• Lage inname van selenium uit voeding.128
• Verhoogde seleniumbehoefte bij ziekten die
gepaard gaan met toename van oxidatieve
stress (onder meer astma, reumatoïde artritis,
hart- en vaatziekten, ontstekingsziekten, infectieziekten).127,128,149-151
• Zware metalenbelasting (kwik, lood, cadmium),
leverziekten, roken.127,128,152
• Verminderde weerstand bij ouderen.127,153
• Diabetes: preventie micro- en macrovasculaire
diabetescomplicaties158 waaronder diabetische
nefropathie159, ondersteuning functie eilandjes
van Langerhans.160
• Verminderd vruchtbare mannen met een lage
selenium status. Selenium zou de spermamotiliteit kunnen verbeteren en daarmee de kans
op een succesvolle conceptie .161
• Zwangerschap: een lage seleniumstatus is
geassocieerd met pre-eclampsie162 , miskraam163,164 en vroeggeboorte176; Selenium zou
een actieve rol kunnen spelen bij de bescherming van moeder en kind tegen milieutoxines152
• Virale infecties127: verhoging van de seleniumstatus kan de kans op leverkanker bij patiënten
met hepatitis B/C verlagen127,138,165; verhoging
van de seleniumstatus verbetert de prognose
bij een HIV-infectie.127,166,167
• Kritieke ziekte (trauma, sepsis, brandwonden,
ARDS).172
• Depressie (vooral bij een suboptimale seleniumstatus).142,173
Referenties
1.
2.
3.
4.
5. 6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Dosering en veiligheid
De Scientific Committee for Food heeft een aanvaardbare bovengrens voor inname (UL=upper
limit) van 300 microgram per dag voor volwassenen vastgesteld. Deze bovengrens geldt ook voor
zwangere en zogende vrouwen.126 In de Verenigde
Staten geldt een UL van 400 mcg per dag.128 Seleniummethionine, een organisch gebonden vorm van
selenium die in voeding voorkomt, heeft een hoge
biologische beschikbaarheid en wordt veel beter
opgenomen dan anorganische vormen zoals natriumseleniet.128,174,175 Langdurige inname van selenium (uit voeding en voedingsupplementen) boven
de UL-waarde moet worden vermeden.
28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 6
Haase H, Overbeck S, Rink L. Zinc supplementation for the treatment or
prevention of disease: current status and future perspectives. Exp Gerontol. 2008;43(5):394-408.
van Mierlo LA, Arends LR, Streppel MT et al. Blood pressure response to
calcium supplementation: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hum Hypertens. 2006;20(8):571-80.
Heaney RP. Calcium intake and disease prevention. Arq Bras Endocrinol
Metabol. 2006;50(4):685-93.
Adams J, Pepping J. Vitamin K in the treatment and prevention of
osteoporosis and arterial calcification. Am J Health Syst Pharm.
2005;62(15):1574-81.
Gezondheidsraad. Voedingsnormen: calcium, vitamine D, thiamine, riboflavine, niacine, pantotheenzuur en biotine. Den Haag: Gezondheidsraad,
2000;publicatie nr 2000/12.
Zo eet Nederland: resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 19971998. Den Haag: Voedingscentrum, 1998.
Thys-Jacobs S. Micronutrients and the premenstrual syndrome: the case
for calcium. J Am Coll Nutr. 2000;19(2):220-7.
Jorde R, Sundsfjord J, Haug E et al. Relation between low calcium
intake, parathyroid hormone, and blood pressure. Hypertension.
2000;35(5):1154-9.
Dwyer JH, Dwyer KM, Scribner RA et al. Dietary calcium, calcium supplementation, and blood pressure in African American adolescents. Am J
Clin Nutr. 1998 Sep;68(3):648-55.
Houston MC, Harper KJ. Potassium, magnesium, and calcium: their role
in both the cause and treatment of hypertension. J Clin Hypertens (Greenwich). 2008;10(7 Suppl 2):3-11.
Bertone-Johnson ER, Hankinson SE, Bendich A et al. Calcium and vitamin
D intake and risk of incident premenstrual syndrome. Arch Intern Med.
2005;165(11):1246-52.
Jacqmain M, Doucet E, Després JP et al. Calcium intake, body composition, and lipoprotein-lipid concentrations in adults. Am J Clin Nutr.
2003;77(6):1448-52.
DeJongh ED, Binkley TL, Specker BL. Fat mass gain is lower in calciumsupplemented than in unsupplemented preschool children with low dietary calcium intakes. Am J Clin Nutr. 2006;84(5):1123-7.
Lappe JM, Travers-Gustafson D, Davies KM et al. Vitamin D and calcium
supplementation reduces cancer risk: results of a randomized trial. Am J
Clin Nutr. 2007;85(6):1586-91.
Black RE, Williams SM, Jones IE et al. Children who avoid drinking cow
milk have low dietary calcium intakes and poor bone health. Am J Clin
Nutr. 2002;76(3):675-80.
Theobald HE. Dietary calcium and health. British Nutrition Foundation
Nutrition Bulletin 2005;30:237-277.
Gough H, Goggin T, Bissessar A et al. A comparative study of the relative
influence of different anticonvulsant drugs, UV exposure and diet on vitamin D and calcium metabolism in out-patients with epilepsy. Q J Med.
1986;59(230):569-77.
Reid IR, Ibbertson HK. Calcium supplements in the prevention of steroidinduced osteoporosis. Am J Clin Nutr. 1986;44(2):287-90.
Friedman PA, Bushinsky DA. Diuretic effects on calcium metabolism. Semin Nephrol. 1999;19(6):551-6.
Abrams SA, O’Brien KO. Calcium and bone mineral metabolism in children with chronic illnesses. Annu Rev Nutr. 2004;24:13-32.
Heaney RP. Calcium needs of the elderly to reduce fracture risk. J Am
Coll Nutr. 2001;20(2S): 192S-197S.
Bischoff-Ferrari HA, Rees JR, Grau MV et al. Effect of calcium supplementation on fracture risk: a double-blind randomized controlled trial. Am J
Clin Nutr. 2008;87(6):1945-51.
Heaney RP, Abrams S, Dawson-Hughes B et al. Peak bone mass. Osteoporos Int. 2000;11:985–1009.
Bailey DA, Martin AD, McKay AA et al. Calcium accretion in girls
and boys during puberty: A longitudinal analysis. J Bone Miner Res.
2000;15:2245–2250.
Hofmeyr G, Duley L, Atallah A. Dietary calcium supplementation for prevention of pre-eclampsia and related problems: a systematic review and
commentary. BJOG 2007;114:933–943.
Pittas AG, Lau J, Hu FB et al. The role of vitamin D and calcium in type 2
diabetes. A systematic review and meta-analysis. J Clin Endocrinol Metab.
2007;92(6):2017-29.
Thys-Jacobs S. Polycystic ovary syndrome and reproduction. In: Weaver
CM, Heaney RP, eds. Calcium in Human Health. New Jersey: Humana
Press, 2006. pp. 341-55.
Pereira MA, Jacobs DR, Van Horn L et al. Dairy consumption, obesity,
and the insulin resistance syndrome in young adults. J Am Med Assoc
2002;287:2081-9.
Zemel MB, Thompson W, Milstead A et al. Calcium and dairy acceleration
of weight and fat loss during energy restriction in obese adults. Obes Res
2004;12:582-90.
Zemel MB, Richard J, Mathis S et al. Dairy augmentation of total and central fat loss in obese subjects. Int J Obesity 2005;29:391-7.
Bowen J, Noakes M, Clifton PM. A high dairy protein, high-calcium diet
minimizes bone turnover in overweight adults during weight loss. J Nutr.
2004;134(3):568-73.
Kennisbank Voedselveiligheid VWA. Kennisblad magnesium (15 juli 2008).
http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_
schema=PORTAL&p_file_id=29412
Rude RK. Magnesium deficiency: a cause of heterogeneous disease in humans. J Bone Miner Res. 1998;13(4):749-58.
Vormann J. Magnesium: nutrition and metabolism. Mol Aspects Med.
2003;24(1-3):27-37.
Fawcett WJ, Haxby EJ, Male DA. Magnesium: physiology and pharmacology. Br J Anaesth. 1999;83(2):302-20.
Evangelopoulos AA, Vallianou NG, Panagiotakos DB et al. An inverse relationship between cumulating components of the metabolic syndrome and
serum magnesium levels. Nutrition Research 2008;28:659–663.
• Afvallen: calciumsuppletie tijdens afvallen
helpt botafbraak tegen te gaan kan de effectiviteit van het dieet verhogen.3,29-31
• Het verbeteren van de calcium status vermindert de kans op verschillende kankersoorten
bij postmenopauzale vrouwen.14
Magnesiumdepletie kan leiden tot een veelheid
van klachten als gebrek aan eetlust, misselijkheid, (chronische) vermoeidheid, verminderde
concentratie, nervositeit, geïrriteerdheid, toegenomen stressgevoeligheid, hartritmestoornissen,
duizeligheid, (spannings)hoofdpijn, spierkramp,
gespannen spieren, spierzwakte, tremoren, bronchiale hyperreactiviteit en afname van de longfunctie. Magnesiumdepletie is daarnaast mogelijk geassocieerd met een toegenomen kans op
overgewicht/obesitas, hypertensie, dyslipidemie,
insulineresistentie, metabool syndroom, diabetes
type 2, ischemische hartziekte, hartfalen, hartritmestoornissen, acute hartdood, osteoporose,
niet-alcoholische leververvetting, mentale problemen (depressie, psychose), migraine, astma,
zwangerschapsproblemen (pre-eclampsie, vroeggeboorte), symptomatische galstenen en convulsies. 33-48 Magnesiumdepletie leidt tot verstoring
van de vitamine D-stofwisseling en/of vitamine Dactiviteit, kaliumdepletie en calciumdepletie (door
afname van de secretie van parathormoon); een
kalium- of calciumsupplement heeft onvoldoende
effect als de magnesiumstatus verlaagd is.33
Dosering en veiligheid
De Gezondheidsraad heeft de aanvaardbare bovengrens van inname van calcium (uit voeding en voedingssupplementen) vastgesteld op 2500 mg/dag
(vanaf 1-jarige leeftijd).5 Dit betekent dat suppletie
met (maximaal) 1000-1500 mg calcium per dag,
naast (niet met calcium verrijkte) voeding voor de
meeste mensen geen problemen oplevert.
Magnesium
Functies magnesium
In het lichaam fungeert magnesium vooral als
(essentiële) co-factor van honderden enzymen, die
onder meer betrokken zijn bij de energieproductie,
celsignalering, glucose-, insuline- en lipidenstofwisseling, DNA-transcriptie, celdeling en eiwit- en
nucleïnezuursynthese. 32,33 Magnesium heeft een
stabiliserend en beschermend effect op membranen en is belangrijk voor de zenuwgeleiding, vaaten spiertonus, antioxidantbescherming, afweer,
hormoonhuishouding, opbouw van botten en tanden, natrium-, kalium-, calciumbalans en vitamine
D-stofwisseling.
Bepalen magnesiumstatus
Slechts 1% van het magnesium bevindt zich in
de extracellulaire ruimte, de rest bevindt zich in
lichaamscellen en botweefsel. Met het bepalen van
het magnesiumgehalte in serum kan alleen een
ernstig magnesiumtekort worden vastgesteld. 33
Een beter beeld van de magnesiumstatus geeft de
magnesiumbelastingstest.49
Verlaagde magnesiumstatus
De gehaltes van magnesium in levensmiddelen
lopen aanzienlijk uiteen. Magnesiumbronnen zijn
onder meer cacao, garnalen, groene groenten,
noten, peulvruchten, zuivel en (volkoren)granen.
De ADH voor magnesium is 250-300 mg/dag voor
vrouwen en 300-350 mg/dag voor mannen. De
geschatte inname van magnesium in Nederland
ligt tussen 139 en 558 mg magnesium per dag,
wat betekent dat een deel van de bevolking onvoldoende magnesium binnenkrijgt.32 De ADH is voldoende om magnesiumdeficiëntie te voorkomen,
maar is vermoedelijk te laag voor de preventie van
(chronische) ziekten. 34 Het dieet van onze verre
voorouders bevatte naar schatting 600 mg magnesium per dag. Dit is mogelijk de hoeveelheid
magnesium die ons lichaam nodig heeft om goed
te functioneren (homeostatische mechanismen en
genoom zijn niet verschillend van onze verre voorouders).34
Mogelijke toepassingen voor magnesiumsuppletie genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van magnesium uit voeding.
• Verlaging van de magnesiumstatus door onder
meer braken, excessief zweten, alcoholisme,
(acute, chronische) diarree, malabsorptie (syndromen), pancreatitis, cystische fibrose, metabole acidose en chronische nierziekten.33,50
• Diabetes type 2: diabetes type 2 wordt gekenmerkt door cellulaire en extracellulaire magnesiumdepletie; magnesiumsuppletie verlaagt
de nuchtere glucosespiegel, verhoogt de insulinegevoeligheid, verhoogt het (gunstige) HDLcholesterol en verbetert de glycemische controle; verbetering van de magnesiumstatus zou
mogelijk vasculaire diabetescomplicaties en
voetulcers tegen kunnen gaan.40,52-55
3
• (Preventie) metabool syndroom: magnesiumsuppletie verbetert de glucosestofwisseling
bij (gezonde) ouderen; verhoging van de mag­
nesium­inname is geassocieerd met verlaging
van de nuchtere insulinespiegel.41,56
• Osteoporose 34,57,58: een hogere magnesiuminname uit voeding en voedingssupplementen is
positief geassocieerd met de botmineraaldichtheid bij ouderen.58
• (Top)sport: magnesiumsuppletie kan spierfunctie, spierkracht en uithoudingsvermogen
bij (top)sporters verbeteren.59
• Bij diverse hartziekten kan magnesiumsuppletie mogelijk een rol spelen 35,60-68
• Een aantal studies beschrijven de rol van
magnesium bij zwangerschapscomplicaties:
(pre)eclampsie 35,43, preventie vroeggeboorte.47
• Premenstrueel syndroom: eventueel in combinatie met vitamine B6.69,70
• Migraine.71
• Astma bij kinderen45
op), vegetariërs en veganisten (vlees is de rijkste
bron van zink; daarbij is zink uit plantaardige bronnen moeilijker opneembaar dan uit dierlijke bronnen), vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding
geven (verhoogde zinkbehoefte) en (chronisch)
zieken (slechte voedingsstatus, verhoogde zinkbehoefte).73 Deze groepen kunnen baat hebben bij
een zinksupplement.
Een (mild) zinktekort kan allerlei (niet-specifieke)
klachten veroorzaken waaronder afname van de
weerstand (vooral celgemedieerde immuniteit),
vertraagde wondheling, vertraagde groei en ontwikkeling bij kinderen, vermoeidheid, moeite met
denken, emotionele klachten, verminderde vruchtbaarheid, haaruitval, nachtblindheid, diarree,
afname van de botmineraaldichtheid en verstoorde
reuk- en smaakzin.73,74,77 Dermatitis treedt pas op
bij een ernstig zinktekort.73
Bepalen zinkstatus
Er is nog geen gouden standaard voor het bepalen
van de zinkstatus.73 De plasma- of serumzinkspiegel is alleen geschikt om een ernstig zinktekort
vast te stellen. Een wat gevoeliger parameter is
het zinkgehalte in witte bloedcellen.1,73
Dosering en veiligheid
Magnesium heeft een lage toxiciteit bij mensen
met een normale nierfunctie, omdat een teveel
snel wordt uitgescheiden door de nieren. Bij nierziekten moet de magnesiumspiegel goed gemonitord worden. 32,33 Diarree kan optreden bij doses
vanaf 250-500 mg/dag en de UL (upper limit) voor
magnesium (uitsluitend uit voedingssupplementen) is mede daarom vastgesteld op 250 mg/dag.32
Een inadequate zinkinname beïnvloed mogelijk de
gezondheid. Verschillende ziekten kunnen bijdragen aan verhoging van de zinkbehoefte, bijvoorbeeld door verminderde opname, verhoogde uitscheiding of toegenomen verbruik van zink.
Zink
Functies zink
Zink is bestanddeel van duizenden eiwitstructuren en is als cofactor onmisbaar voor de activiteit
van meer dan 300 enzymen die uiteenlopende biochemische reacties kalalyseren.73,74 Dit betekent
dat veel fysiologische processen in het lichaam
zinkafhankelijk zijn. Zink is onder meer belangrijk voor groei en ontwikkeling, stofwisseling,
energie­productie, immuunsysteem, antioxidatieve
bescherming, wondheling en weefselvernieuwing,
voortplanting, zintuigen en zenuwstelsel.1,73,75
Mogelijke toepassingen voor zinksuppletie
genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van zink uit voeding.
• Verminderde weerstand bij (gezonde) ouderen
(boven 55 jaar): leeftijdsgerelateerde achteruitgang van het immuunsysteem (immunosenescense) is gerelateerd aan leeftijdsgerelateerde
afname van de zinkstatus en wordt tegengegaan door zinksuppletie.1,86,87
• Vaccinatie: zinksuppletie kan de effectiviteit van
vaccinatie verhogen, met name als tijdig (minimaal een maand voorafgaande aan vaccinatie)
met zinksuppletie wordt gestart.1
• Infectieziekten: verkoudheid 88; diarree 1,89,90;
(acute) infecties van de onderste luchtwegen
1,91,92
; HIV-infectie 1,74; tuberculose 1,93; malaria
94-96
; leishmaniasis.1,97
Verlaagde zinkstatus
In Nederland is de hoeveelheid zink in voeding
vaak aan de magere kant.76 Een (subklinisch)
zinktekort komt vermoedelijk vaak voor, tenzij de
voeding geregeld wordt aangevuld met een multisupplement met zink.74 Groepen die extra risico
lopen op een zinktekort zijn ouderen (ze eten minder en vaak eenzijdiger en nemen zink minder goed
4
Selenium
• Intestinale malabsorptie door onder meer coeliakie en cystische fibrose (taaislijmziekte).73,74
• Inflammatoire darmziekten: ziekte van Crohn,
colitis ulcerosa.73,74
• Bloedverlies door menorragie, hemolytische
anemie (sikkelcelziekte, thalassemie) of een
parasitaire infectie.1,73,98
• Chronische nierziekten.73
• Acute en chronische leverziekten, alcoholisme.73,74,99
• Chronische ontstekingsziekten waaronder
reumatoïde artritis en psoriatrische artritis.1,73,100,101
• Diabetes type 1 en 2: zink heeft een insulinomimetische werking, beschermt tegen oxidatieve stress door diabetes en helpt mogelijk
diabetescomplicaties (waaronder diabetische
neuropathie) tegen te gaan.1,73,102-105 Het is nog
onduidelijk of zinksuppletie zorgt voor een
betere glycemische controle.1
• Aangeboren ziekten: acrodermatitis enterohepatica, ziekte van Wilson en syndroom van
Down.1,74,106,107
• Leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie
(AMD).1,108
• Huidproblemen: vertraagde wondheling, zweren, acne, rosacea, brandwonden.1,109-111
• Recidiverende orale ulceraties (aften).1,112
• Maagzweren.113
• Bestraling: zinksuppletie kan mogelijk stralingsgeïnduceerde smaakafwijkingen bij kankerpatiënten verminderen.115
• Psychische stoornissen: depressie, ADHD en
anorexia nervosa (casusbeschrijvingen).1,116-119
• Tinnitus (met name bij een goed gehoor).120
• COPD (chronische obstructieve longziekte).121
Functies selenium
Het essentiële spoorelement selenium (seleen)
maakt deel uit van selenoproteïnen, die uiteenlopende functies vervullen in het lichaam. Selenium
is onder meer van belang voor groei en ontwikkeling, energieproductie, immuunsysteem, regulatie van ontstekingsprocessen, bescherming tegen
zware metalen, antioxidantbescherming, leverdetoxificatie, signaaloverdracht, metabolisme van
essentiële aminozuren, synthese van schildklierhormoon, hersenfunctie, spierfunctie en voortplanting.125-130
Verlaagde seleniumstatus
Wereldwijd verschilt de inname van selenium uit
voeding aanzienlijk, afhankelijk van het seleniumgehalte in de bodem. Vlees, vis, zuivel, eieren en
granen zijn belangrijke bronnen van selenium.128
In Nederland is de seleniuminname uit voeding
gemiddeld 39 tot 67 mcg per dag, terwijl een volwassene circa 70 mcg (of 1 mcg per kilogram
lichaamsgewicht per dag) nodig heeft voor het
handhaven van de seleniumbalans.126,130,131 Vegetariërs en veganisten hebben vaak een lagere seleniuminname dan omnivoren.128 De seleniumstatus
neemt af bij het ouder worden.131
Een ernstig seleniumtekort, dat wordt gezien in
sommige delen van China en Siberie, leidt tot Keshanziekte (juveniele cardiomyopathie) en KashinBeckziekte (osteoartropathie) en zorgt tot degeneratie van de alvleesklier.125,126,128 Verlaging van de
seleniumstatus is mogelijk geassocieerd met een
verminderde weerstand, vermoeidheid, degeneratieve veranderingen in de lever, toename van oxidatieve stress en ontstekingsactiviteit, verhoging
van de homocysteïnespiegel, cognitieve achteruitgang bij ouderen, depressie en een toegenomen
kans op hypothyroïdie, osteoporose, hart- en vaatziekten, overgewicht/obesitas en bepaalde vormen
van kanker.125,128-130,132,135-143,175
Dosering en veiligheid
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor
zink uit voeding en voedingssupplementen is 10-15
mg voor volwassenen; voor een zwangere vrouw
20 mg en een zogende vrouw 25 mg per dag.122
De veilige bovengrens (UL ofwel Upper Limit)
bedraagt 25 mg zink per dag voor volwassenen
en respectievelijk 7, 10, 13, 18 en 22 mg zink per
dag voor kinderen van 1-3, 4-6, 7-10, 11-14 en 1517 jaar.123 Hierbij dient de koperinname voldoende
te zijn (verhouding zink:koper maximaal 10:115:1).1,73,122 Het gebruik door volwassenen van zinksupplementen met 15 mg elementair zink is in de
regel veilig.124 Hogere (therapeutische) doses zink
worden het beste alleen op voorschrift van een
deskundige gebruikt.
Bepalen seleniumstatus
Het seleniumgehalte in bloed(plasma) of serum
geeft een goede indicatie van de seleniumstatus
en seleniuminname; het seleniumgehalte in haar
en nagels weerspiegelt de seleniumstatus over
een langere periode.128
5
• (Preventie) metabool syndroom: magnesiumsuppletie verbetert de glucosestofwisseling
bij (gezonde) ouderen; verhoging van de mag­
nesium­inname is geassocieerd met verlaging
van de nuchtere insulinespiegel.41,56
• Osteoporose 34,57,58: een hogere magnesiuminname uit voeding en voedingssupplementen is
positief geassocieerd met de botmineraaldichtheid bij ouderen.58
• (Top)sport: magnesiumsuppletie kan spierfunctie, spierkracht en uithoudingsvermogen
bij (top)sporters verbeteren.59
• Bij diverse hartziekten kan magnesiumsuppletie mogelijk een rol spelen 35,60-68
• Een aantal studies beschrijven de rol van
magnesium bij zwangerschapscomplicaties:
(pre)eclampsie 35,43, preventie vroeggeboorte.47
• Premenstrueel syndroom: eventueel in combinatie met vitamine B6.69,70
• Migraine.71
• Astma bij kinderen45
op), vegetariërs en veganisten (vlees is de rijkste
bron van zink; daarbij is zink uit plantaardige bronnen moeilijker opneembaar dan uit dierlijke bronnen), vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding
geven (verhoogde zinkbehoefte) en (chronisch)
zieken (slechte voedingsstatus, verhoogde zinkbehoefte).73 Deze groepen kunnen baat hebben bij
een zinksupplement.
Een (mild) zinktekort kan allerlei (niet-specifieke)
klachten veroorzaken waaronder afname van de
weerstand (vooral celgemedieerde immuniteit),
vertraagde wondheling, vertraagde groei en ontwikkeling bij kinderen, vermoeidheid, moeite met
denken, emotionele klachten, verminderde vruchtbaarheid, haaruitval, nachtblindheid, diarree,
afname van de botmineraaldichtheid en verstoorde
reuk- en smaakzin.73,74,77 Dermatitis treedt pas op
bij een ernstig zinktekort.73
Bepalen zinkstatus
Er is nog geen gouden standaard voor het bepalen
van de zinkstatus.73 De plasma- of serumzinkspiegel is alleen geschikt om een ernstig zinktekort
vast te stellen. Een wat gevoeliger parameter is
het zinkgehalte in witte bloedcellen.1,73
Dosering en veiligheid
Magnesium heeft een lage toxiciteit bij mensen
met een normale nierfunctie, omdat een teveel
snel wordt uitgescheiden door de nieren. Bij nierziekten moet de magnesiumspiegel goed gemonitord worden. 32,33 Diarree kan optreden bij doses
vanaf 250-500 mg/dag en de UL (upper limit) voor
magnesium (uitsluitend uit voedingssupplementen) is mede daarom vastgesteld op 250 mg/dag.32
Een inadequate zinkinname beïnvloed mogelijk de
gezondheid. Verschillende ziekten kunnen bijdragen aan verhoging van de zinkbehoefte, bijvoorbeeld door verminderde opname, verhoogde uitscheiding of toegenomen verbruik van zink.
Zink
Functies zink
Zink is bestanddeel van duizenden eiwitstructuren en is als cofactor onmisbaar voor de activiteit
van meer dan 300 enzymen die uiteenlopende biochemische reacties kalalyseren.73,74 Dit betekent
dat veel fysiologische processen in het lichaam
zinkafhankelijk zijn. Zink is onder meer belangrijk voor groei en ontwikkeling, stofwisseling,
energie­productie, immuunsysteem, antioxidatieve
bescherming, wondheling en weefselvernieuwing,
voortplanting, zintuigen en zenuwstelsel.1,73,75
Mogelijke toepassingen voor zinksuppletie
genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van zink uit voeding.
• Verminderde weerstand bij (gezonde) ouderen
(boven 55 jaar): leeftijdsgerelateerde achteruitgang van het immuunsysteem (immunosenescense) is gerelateerd aan leeftijdsgerelateerde
afname van de zinkstatus en wordt tegengegaan door zinksuppletie.1,86,87
• Vaccinatie: zinksuppletie kan de effectiviteit van
vaccinatie verhogen, met name als tijdig (minimaal een maand voorafgaande aan vaccinatie)
met zinksuppletie wordt gestart.1
• Infectieziekten: verkoudheid 88; diarree 1,89,90;
(acute) infecties van de onderste luchtwegen
1,91,92
; HIV-infectie 1,74; tuberculose 1,93; malaria
94-96
; leishmaniasis.1,97
Verlaagde zinkstatus
In Nederland is de hoeveelheid zink in voeding
vaak aan de magere kant.76 Een (subklinisch)
zinktekort komt vermoedelijk vaak voor, tenzij de
voeding geregeld wordt aangevuld met een multisupplement met zink.74 Groepen die extra risico
lopen op een zinktekort zijn ouderen (ze eten minder en vaak eenzijdiger en nemen zink minder goed
4
Selenium
• Intestinale malabsorptie door onder meer coeliakie en cystische fibrose (taaislijmziekte).73,74
• Inflammatoire darmziekten: ziekte van Crohn,
colitis ulcerosa.73,74
• Bloedverlies door menorragie, hemolytische
anemie (sikkelcelziekte, thalassemie) of een
parasitaire infectie.1,73,98
• Chronische nierziekten.73
• Acute en chronische leverziekten, alcoholisme.73,74,99
• Chronische ontstekingsziekten waaronder
reumatoïde artritis en psoriatrische artritis.1,73,100,101
• Diabetes type 1 en 2: zink heeft een insulinomimetische werking, beschermt tegen oxidatieve stress door diabetes en helpt mogelijk
diabetescomplicaties (waaronder diabetische
neuropathie) tegen te gaan.1,73,102-105 Het is nog
onduidelijk of zinksuppletie zorgt voor een
betere glycemische controle.1
• Aangeboren ziekten: acrodermatitis enterohepatica, ziekte van Wilson en syndroom van
Down.1,74,106,107
• Leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie
(AMD).1,108
• Huidproblemen: vertraagde wondheling, zweren, acne, rosacea, brandwonden.1,109-111
• Recidiverende orale ulceraties (aften).1,112
• Maagzweren.113
• Bestraling: zinksuppletie kan mogelijk stralingsgeïnduceerde smaakafwijkingen bij kankerpatiënten verminderen.115
• Psychische stoornissen: depressie, ADHD en
anorexia nervosa (casusbeschrijvingen).1,116-119
• Tinnitus (met name bij een goed gehoor).120
• COPD (chronische obstructieve longziekte).121
Functies selenium
Het essentiële spoorelement selenium (seleen)
maakt deel uit van selenoproteïnen, die uiteenlopende functies vervullen in het lichaam. Selenium
is onder meer van belang voor groei en ontwikkeling, energieproductie, immuunsysteem, regulatie van ontstekingsprocessen, bescherming tegen
zware metalen, antioxidantbescherming, leverdetoxificatie, signaaloverdracht, metabolisme van
essentiële aminozuren, synthese van schildklierhormoon, hersenfunctie, spierfunctie en voortplanting.125-130
Verlaagde seleniumstatus
Wereldwijd verschilt de inname van selenium uit
voeding aanzienlijk, afhankelijk van het seleniumgehalte in de bodem. Vlees, vis, zuivel, eieren en
granen zijn belangrijke bronnen van selenium.128
In Nederland is de seleniuminname uit voeding
gemiddeld 39 tot 67 mcg per dag, terwijl een volwassene circa 70 mcg (of 1 mcg per kilogram
lichaamsgewicht per dag) nodig heeft voor het
handhaven van de seleniumbalans.126,130,131 Vegetariërs en veganisten hebben vaak een lagere seleniuminname dan omnivoren.128 De seleniumstatus
neemt af bij het ouder worden.131
Een ernstig seleniumtekort, dat wordt gezien in
sommige delen van China en Siberie, leidt tot Keshanziekte (juveniele cardiomyopathie) en KashinBeckziekte (osteoartropathie) en zorgt tot degeneratie van de alvleesklier.125,126,128 Verlaging van de
seleniumstatus is mogelijk geassocieerd met een
verminderde weerstand, vermoeidheid, degeneratieve veranderingen in de lever, toename van oxidatieve stress en ontstekingsactiviteit, verhoging
van de homocysteïnespiegel, cognitieve achteruitgang bij ouderen, depressie en een toegenomen
kans op hypothyroïdie, osteoporose, hart- en vaatziekten, overgewicht/obesitas en bepaalde vormen
van kanker.125,128-130,132,135-143,175
Dosering en veiligheid
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor
zink uit voeding en voedingssupplementen is 10-15
mg voor volwassenen; voor een zwangere vrouw
20 mg en een zogende vrouw 25 mg per dag.122
De veilige bovengrens (UL ofwel Upper Limit)
bedraagt 25 mg zink per dag voor volwassenen
en respectievelijk 7, 10, 13, 18 en 22 mg zink per
dag voor kinderen van 1-3, 4-6, 7-10, 11-14 en 1517 jaar.123 Hierbij dient de koperinname voldoende
te zijn (verhouding zink:koper maximaal 10:115:1).1,73,122 Het gebruik door volwassenen van zinksupplementen met 15 mg elementair zink is in de
regel veilig.124 Hogere (therapeutische) doses zink
worden het beste alleen op voorschrift van een
deskundige gebruikt.
Bepalen seleniumstatus
Het seleniumgehalte in bloed(plasma) of serum
geeft een goede indicatie van de seleniumstatus
en seleniuminname; het seleniumgehalte in haar
en nagels weerspiegelt de seleniumstatus over
een langere periode.128
5
Mogelijke toepassingen voor seleniumsuppletie
genoemd in wetenschappelijke onderzoeken:
Er zijn aanwijzingen dat een goede seleniumstatus bijdraagt aan de preventie en remming van
leeftijdsgerelateerde degeneratieve aandoeningen.128,135,144-147
Seleniumsuppletie kan een rol spelen bij:
• Lage inname van selenium uit voeding.128
• Verhoogde seleniumbehoefte bij ziekten die
gepaard gaan met toename van oxidatieve
stress (onder meer astma, reumatoïde artritis,
hart- en vaatziekten, ontstekingsziekten, infectieziekten).127,128,149-151
• Zware metalenbelasting (kwik, lood, cadmium),
leverziekten, roken.127,128,152
• Verminderde weerstand bij ouderen.127,153
• Diabetes: preventie micro- en macrovasculaire
diabetescomplicaties158 waaronder diabetische
nefropathie159, ondersteuning functie eilandjes
van Langerhans.160
• Verminderd vruchtbare mannen met een lage
selenium status. Selenium zou de spermamotiliteit kunnen verbeteren en daarmee de kans
op een succesvolle conceptie .161
• Zwangerschap: een lage seleniumstatus is
geassocieerd met pre-eclampsie162 , miskraam163,164 en vroeggeboorte176; Selenium zou
een actieve rol kunnen spelen bij de bescherming van moeder en kind tegen milieutoxines152
• Virale infecties127: verhoging van de seleniumstatus kan de kans op leverkanker bij patiënten
met hepatitis B/C verlagen127,138,165; verhoging
van de seleniumstatus verbetert de prognose
bij een HIV-infectie.127,166,167
• Kritieke ziekte (trauma, sepsis, brandwonden,
ARDS).172
• Depressie (vooral bij een suboptimale seleniumstatus).142,173
Referenties
1.
2.
3.
4.
5. 6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. Dosering en veiligheid
De Scientific Committee for Food heeft een aanvaardbare bovengrens voor inname (UL=upper
limit) van 300 microgram per dag voor volwassenen vastgesteld. Deze bovengrens geldt ook voor
zwangere en zogende vrouwen.126 In de Verenigde
Staten geldt een UL van 400 mcg per dag.128 Seleniummethionine, een organisch gebonden vorm van
selenium die in voeding voorkomt, heeft een hoge
biologische beschikbaarheid en wordt veel beter
opgenomen dan anorganische vormen zoals natriumseleniet.128,174,175 Langdurige inname van selenium (uit voeding en voedingsupplementen) boven
de UL-waarde moet worden vermeden.
28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 6
Haase H, Overbeck S, Rink L. Zinc supplementation for the treatment or
prevention of disease: current status and future perspectives. Exp Gerontol. 2008;43(5):394-408.
van Mierlo LA, Arends LR, Streppel MT et al. Blood pressure response to
calcium supplementation: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hum Hypertens. 2006;20(8):571-80.
Heaney RP. Calcium intake and disease prevention. Arq Bras Endocrinol
Metabol. 2006;50(4):685-93.
Adams J, Pepping J. Vitamin K in the treatment and prevention of
osteoporosis and arterial calcification. Am J Health Syst Pharm.
2005;62(15):1574-81.
Gezondheidsraad. Voedingsnormen: calcium, vitamine D, thiamine, riboflavine, niacine, pantotheenzuur en biotine. Den Haag: Gezondheidsraad,
2000;publicatie nr 2000/12.
Zo eet Nederland: resultaten van de Voedselconsumptiepeiling 19971998. Den Haag: Voedingscentrum, 1998.
Thys-Jacobs S. Micronutrients and the premenstrual syndrome: the case
for calcium. J Am Coll Nutr. 2000;19(2):220-7.
Jorde R, Sundsfjord J, Haug E et al. Relation between low calcium
intake, parathyroid hormone, and blood pressure. Hypertension.
2000;35(5):1154-9.
Dwyer JH, Dwyer KM, Scribner RA et al. Dietary calcium, calcium supplementation, and blood pressure in African American adolescents. Am J
Clin Nutr. 1998 Sep;68(3):648-55.
Houston MC, Harper KJ. Potassium, magnesium, and calcium: their role
in both the cause and treatment of hypertension. J Clin Hypertens (Greenwich). 2008;10(7 Suppl 2):3-11.
Bertone-Johnson ER, Hankinson SE, Bendich A et al. Calcium and vitamin
D intake and risk of incident premenstrual syndrome. Arch Intern Med.
2005;165(11):1246-52.
Jacqmain M, Doucet E, Després JP et al. Calcium intake, body composition, and lipoprotein-lipid concentrations in adults. Am J Clin Nutr.
2003;77(6):1448-52.
DeJongh ED, Binkley TL, Specker BL. Fat mass gain is lower in calciumsupplemented than in unsupplemented preschool children with low dietary calcium intakes. Am J Clin Nutr. 2006;84(5):1123-7.
Lappe JM, Travers-Gustafson D, Davies KM et al. Vitamin D and calcium
supplementation reduces cancer risk: results of a randomized trial. Am J
Clin Nutr. 2007;85(6):1586-91.
Black RE, Williams SM, Jones IE et al. Children who avoid drinking cow
milk have low dietary calcium intakes and poor bone health. Am J Clin
Nutr. 2002;76(3):675-80.
Theobald HE. Dietary calcium and health. British Nutrition Foundation
Nutrition Bulletin 2005;30:237-277.
Gough H, Goggin T, Bissessar A et al. A comparative study of the relative
influence of different anticonvulsant drugs, UV exposure and diet on vitamin D and calcium metabolism in out-patients with epilepsy. Q J Med.
1986;59(230):569-77.
Reid IR, Ibbertson HK. Calcium supplements in the prevention of steroidinduced osteoporosis. Am J Clin Nutr. 1986;44(2):287-90.
Friedman PA, Bushinsky DA. Diuretic effects on calcium metabolism. Semin Nephrol. 1999;19(6):551-6.
Abrams SA, O’Brien KO. Calcium and bone mineral metabolism in children with chronic illnesses. Annu Rev Nutr. 2004;24:13-32.
Heaney RP. Calcium needs of the elderly to reduce fracture risk. J Am
Coll Nutr. 2001;20(2S): 192S-197S.
Bischoff-Ferrari HA, Rees JR, Grau MV et al. Effect of calcium supplementation on fracture risk: a double-blind randomized controlled trial. Am J
Clin Nutr. 2008;87(6):1945-51.
Heaney RP, Abrams S, Dawson-Hughes B et al. Peak bone mass. Osteoporos Int. 2000;11:985–1009.
Bailey DA, Martin AD, McKay AA et al. Calcium accretion in girls
and boys during puberty: A longitudinal analysis. J Bone Miner Res.
2000;15:2245–2250.
Hofmeyr G, Duley L, Atallah A. Dietary calcium supplementation for prevention of pre-eclampsia and related problems: a systematic review and
commentary. BJOG 2007;114:933–943.
Pittas AG, Lau J, Hu FB et al. The role of vitamin D and calcium in type 2
diabetes. A systematic review and meta-analysis. J Clin Endocrinol Metab.
2007;92(6):2017-29.
Thys-Jacobs S. Polycystic ovary syndrome and reproduction. In: Weaver
CM, Heaney RP, eds. Calcium in Human Health. New Jersey: Humana
Press, 2006. pp. 341-55.
Pereira MA, Jacobs DR, Van Horn L et al. Dairy consumption, obesity,
and the insulin resistance syndrome in young adults. J Am Med Assoc
2002;287:2081-9.
Zemel MB, Thompson W, Milstead A et al. Calcium and dairy acceleration
of weight and fat loss during energy restriction in obese adults. Obes Res
2004;12:582-90.
Zemel MB, Richard J, Mathis S et al. Dairy augmentation of total and central fat loss in obese subjects. Int J Obesity 2005;29:391-7.
Bowen J, Noakes M, Clifton PM. A high dairy protein, high-calcium diet
minimizes bone turnover in overweight adults during weight loss. J Nutr.
2004;134(3):568-73.
Kennisbank Voedselveiligheid VWA. Kennisblad magnesium (15 juli 2008).
http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_
schema=PORTAL&p_file_id=29412
Rude RK. Magnesium deficiency: a cause of heterogeneous disease in humans. J Bone Miner Res. 1998;13(4):749-58.
Vormann J. Magnesium: nutrition and metabolism. Mol Aspects Med.
2003;24(1-3):27-37.
Fawcett WJ, Haxby EJ, Male DA. Magnesium: physiology and pharmacology. Br J Anaesth. 1999;83(2):302-20.
Evangelopoulos AA, Vallianou NG, Panagiotakos DB et al. An inverse relationship between cumulating components of the metabolic syndrome and
serum magnesium levels. Nutrition Research 2008;28:659–663.
• Afvallen: calciumsuppletie tijdens afvallen
helpt botafbraak tegen te gaan kan de effectiviteit van het dieet verhogen.3,29-31
• Het verbeteren van de calcium status vermindert de kans op verschillende kankersoorten
bij postmenopauzale vrouwen.14
Magnesiumdepletie kan leiden tot een veelheid
van klachten als gebrek aan eetlust, misselijkheid, (chronische) vermoeidheid, verminderde
concentratie, nervositeit, geïrriteerdheid, toegenomen stressgevoeligheid, hartritmestoornissen,
duizeligheid, (spannings)hoofdpijn, spierkramp,
gespannen spieren, spierzwakte, tremoren, bronchiale hyperreactiviteit en afname van de longfunctie. Magnesiumdepletie is daarnaast mogelijk geassocieerd met een toegenomen kans op
overgewicht/obesitas, hypertensie, dyslipidemie,
insulineresistentie, metabool syndroom, diabetes
type 2, ischemische hartziekte, hartfalen, hartritmestoornissen, acute hartdood, osteoporose,
niet-alcoholische leververvetting, mentale problemen (depressie, psychose), migraine, astma,
zwangerschapsproblemen (pre-eclampsie, vroeggeboorte), symptomatische galstenen en convulsies. 33-48 Magnesiumdepletie leidt tot verstoring
van de vitamine D-stofwisseling en/of vitamine Dactiviteit, kaliumdepletie en calciumdepletie (door
afname van de secretie van parathormoon); een
kalium- of calciumsupplement heeft onvoldoende
effect als de magnesiumstatus verlaagd is.33
Dosering en veiligheid
De Gezondheidsraad heeft de aanvaardbare bovengrens van inname van calcium (uit voeding en voedingssupplementen) vastgesteld op 2500 mg/dag
(vanaf 1-jarige leeftijd).5 Dit betekent dat suppletie
met (maximaal) 1000-1500 mg calcium per dag,
naast (niet met calcium verrijkte) voeding voor de
meeste mensen geen problemen oplevert.
Magnesium
Functies magnesium
In het lichaam fungeert magnesium vooral als
(essentiële) co-factor van honderden enzymen, die
onder meer betrokken zijn bij de energieproductie,
celsignalering, glucose-, insuline- en lipidenstofwisseling, DNA-transcriptie, celdeling en eiwit- en
nucleïnezuursynthese. 32,33 Magnesium heeft een
stabiliserend en beschermend effect op membranen en is belangrijk voor de zenuwgeleiding, vaaten spiertonus, antioxidantbescherming, afweer,
hormoonhuishouding, opbouw van botten en tanden, natrium-, kalium-, calciumbalans en vitamine
D-stofwisseling.
Bepalen magnesiumstatus
Slechts 1% van het magnesium bevindt zich in
de extracellulaire ruimte, de rest bevindt zich in
lichaamscellen en botweefsel. Met het bepalen van
het magnesiumgehalte in serum kan alleen een
ernstig magnesiumtekort worden vastgesteld. 33
Een beter beeld van de magnesiumstatus geeft de
magnesiumbelastingstest.49
Verlaagde magnesiumstatus
De gehaltes van magnesium in levensmiddelen
lopen aanzienlijk uiteen. Magnesiumbronnen zijn
onder meer cacao, garnalen, groene groenten,
noten, peulvruchten, zuivel en (volkoren)granen.
De ADH voor magnesium is 250-300 mg/dag voor
vrouwen en 300-350 mg/dag voor mannen. De
geschatte inname van magnesium in Nederland
ligt tussen 139 en 558 mg magnesium per dag,
wat betekent dat een deel van de bevolking onvoldoende magnesium binnenkrijgt.32 De ADH is voldoende om magnesiumdeficiëntie te voorkomen,
maar is vermoedelijk te laag voor de preventie van
(chronische) ziekten. 34 Het dieet van onze verre
voorouders bevatte naar schatting 600 mg magnesium per dag. Dit is mogelijk de hoeveelheid
magnesium die ons lichaam nodig heeft om goed
te functioneren (homeostatische mechanismen en
genoom zijn niet verschillend van onze verre voorouders).34
Mogelijke toepassingen voor magnesiumsuppletie genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van magnesium uit voeding.
• Verlaging van de magnesiumstatus door onder
meer braken, excessief zweten, alcoholisme,
(acute, chronische) diarree, malabsorptie (syndromen), pancreatitis, cystische fibrose, metabole acidose en chronische nierziekten.33,50
• Diabetes type 2: diabetes type 2 wordt gekenmerkt door cellulaire en extracellulaire magnesiumdepletie; magnesiumsuppletie verlaagt
de nuchtere glucosespiegel, verhoogt de insulinegevoeligheid, verhoogt het (gunstige) HDLcholesterol en verbetert de glycemische controle; verbetering van de magnesiumstatus zou
mogelijk vasculaire diabetescomplicaties en
voetulcers tegen kunnen gaan.40,52-55
3
Mogelijke toepassingen voor calciumsuppletie
genoemd in wetenschappelijke literatuur:
• Lage inname van calcium uit voeding (mijden
van zuivel).
• Gebruik van medicijnen die de calciumbehoefte
verhogen waaronder anticonvulsiva (phenytoïne, fenobarbital, carbamazepine), corticosteroïden en lisdiuretica.17-19
• Darmaandoeningen: inflammatoire darmziekten en coeliakie gaan gepaard met verminderde
opname van calcium en/of vitamine D en/of verlies van calcium via calciumbevattende darm­
epitheelcellen.20
• Preventie (en behandeling) osteoporose en botbreuken: een calciuminname (uit voeding en
supplementen) van 1300–1700 mg/dag stopt
leeftijdsgerelateerde botafname en verlaagt de
kans op botbreuken bij ouderen boven 65 jaar
beter dan de aanbevolen calciuminname van
1200 mg/dag.21 Suppletie met 1200 mg calcium
per dag gedurende 4 jaar zorgde voor significante verlaging van de kans op botbreuken bij
oudere proefpersonen. 22 Het aanbieden van
voldoende calcium tijdens de groeispurt van
kinderen helpt bij het bereiken van een hoge
piekbotmassa en is een goede strategie om de
kans op leeftijdsgerelateerde osteoporose te
verkleinen.23,24
• Hypertensie (preventie): calciumsuppletie heeft
mogelijk een licht bloeddrukverlagend effect bij
hypertensie, met name bij een lage calciuminname uit voeding (‹ 800 mg/dag).2,9 Nog belangrijker is dat verbetering van de calciuminname
(maar ook de kalium en magnesium inname) via
een verhoogde consumptie van fruit en groenten de bloeddruk verbetert.10
• Calciumsuppletie lijkt het risico van preeclampsie te verminderen.25
• Diabetes type 2: een optimale inname van calcium (en vitamine D) kan de glycemische controle verbeteren.26
• Premenstrueel syndroom (PMS): suppletie met
1000-1200 mg calcium per dag kan de ernst van
PMS-klachten (stemmings- en gedragsveranderingen, pijn, vochtretentie) met 50% verlagen.7,11
• Calcium speelt mogelijk een rol bij Polycysteuze ovaria.3,27
• Overgewicht: mensen met overgewicht hebben
40% meer kans obees te worden wanneer hun
calciuminname laag is.28
calciuminname uit voeding wordt calcium aan de
botten onttrokken en neemt de renale uitscheiding
van calcium af om de calciumbloedspiegel constant te houden. Vitamine D bevordert de calcium­
absorptie en –depositie; vitamine K2 bevordert de
afzetting van calcium in botweefsel en gaat verkalking van zachte weefsels (bloedvaten, nieren etc.)
tegen.4
Verlaagde calciumstatus
Veel Nederlanders hebben een suboptimale calciuminname. 5,6 Volgens de Gezondheidsraad
bedraagt de adequate inneming van calcium voor
1-3 jaar: 500 mg/dag; 4-8 jaar: 700 mg/d; 9-18 jaar:
1100 mg/dag (jongens) en 1200 mg/d (meisjes);
19-50 jaar: 1000 mg/dag; 51-70 jaar: 1100 mg/dag
en › 70 jaar: 1200 mg/dag.5 De feitelijke (gemiddelde) calciuminname is voor veel groepen (meisjes/vrouwen boven 9 jaar, mannen tussen 9-18 jaar
en boven 70 jaar) 100-300 mg/dag onder de norm.6
Dit zijn gemiddelde innamen: mensen die geen
zuivel consumeren hebben over het algemeen
grote moeite dagelijks de aanbevolen hoeveelheid calcium binnen te krijgen. Melk(producten) en
kaas vormen de belangrijkste bron van calcium in
Nederlandse voeding en leveren circa 70% van het
benodigde calcium. Andere bronnen van calcium
zijn groenten, bonen, noten en zaden. De huidige
aanbevelingen zijn mogelijk te laag voor een optimale calciumstatus en calciumgerelateerde ziektepreventie, met name bij ouderen.3
Hypocalcemie kan zich onder meer uiten in klachten
als vermoeidheid, angst, neerslachtigheid, geheugenproblemen, prikkelbaarheid en spierkrampen.7
Een lage calciuminname leidt tot afname van de
botmineraaldichtheid, waardoor sneller botbreuken optreden, en is mogelijk geassocieerd met een
verhoogd risico op metabool syndroom, overgewicht/obesitas, hoge bloeddruk, hypercholesterolemie, pre-eclampsie, premenstrueel syndroom,
osteoporose en (darm)kanker. 3,8-14,21 Kinderen die
langdurig geen zuivel consumeren, blijven kleiner
en bouwen een minder sterk skelet op.15
Bepalen calciumstatus
Er is (nog) geen goede functionele marker voor het
bepalen van de calciumstatus. De calciumstatus
kan het beste worden afgeleid uit de calciuminname uit voeding en voedingssupplementen.16
2
37. Schulze MB., Schulz M, Heidemann C et al. Fiber and magnesium intake
and incidence of type 2 diabetes: a prospective study and meta-analysis.
Arch Intern Med. 2007;167:956–965.
38. McKeown NM, Jacques PF, Zhang XL et al. Dietary magnesium intake is related to metabolic syndrome in older Americans. Eur J Nutr.
2008;47(4):210-6.
39. Rodríguez-Hernández H, Gonzalez JL, Rodríguez-Morán M et al. Hypomagnesemia, insulin resistance, and non-alcoholic steatohepatitis in
obese subjects. Arch Med Res. 2005;36(4):362-6.
40. Barbagallo M, Dominguez LJ. Magnesium metabolism in type 2 diabetes
mellitus, metabolic syndrome and insulin resistance. Arch Biochem Biophys. 2007;458(1):40-7.
41. Fung TT, Manson JE, Solomon CG et al. The association between magnesium intake and fasting insulin concentration in healthy middle-aged
women. J Am Coll Nutr. 2003;22(6):533-8.
42. Resnick LM, Barbagallo M, Bardicef M et al. Cellular-free magnesium
depletion in brain and muscle of normal and preeclamptic pregnancy: a nuclear magnetic resonance spectroscopic study. Hypertension.
2004;44:322–326.
43. Sibai BM. Diagnosis, prevention, and management of eclampsia. Obstet
Gynecol. 2005;105(2):402-10.
44. Champagne CM. Magnesium in hypertension, cardiovascular disease,
metabolic syndrome, and other conditions: a review. Nutr Clin Pract.
2008;23(2):142-51.
45. Gontijo-Amaral C, Ribeiro MA, Gontijo LS et al. Oral magnesium supplementation in asthmatic children: a double-blind randomized placebo-controlled trial. Eur J Clin Nutr. 2007;61(1):54-60.
46. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC et al. Long-term effect of magnesium
consumption on the risk of symptomatic gallstone disease among men.
Am J Gastroenterol. 2008;103(2):375-82.
47. Hantoushzadeh S, Jafarabadi M, Khazardoust S. Serum magnesium levels, muscle cramps, and preterm labor. Int J Gynaecol Obstet.
2007;98(2):153-4.
48. Disorders of Magnesium Metabolism. J Int Fed Clin Chem.
1999;11(2):10-18.
49. Arnaud MJ. Update on the assessment of magnesium status. Br J Nutr.
2008;99(S3):S24-36.
50. Gupta A, Eastham KM, Wrightson N et al. Hypomagnesaemia in cystic fibrosis patients referred for lung transplant assessment. J Cyst Fibros.
2007;6(5):360-2.
51. Schrag D, Chung KY, Flombaum C et al. Cetuximab therapy and symptomatic hypomagnesemia. J Natl Cancer Inst. 2005;97(16):1221-4.
52. Rodríguez-Morán M, Guerrero-Romero F. Oral magnesium supplementation improves insulin sensitivity and metabolic control in type 2 diabetic subjects: a randomized double-blind controlled trial. Diabetes Care.
2003;26(4):1147-52.
53. Yokota K, Kato M, Lister F et al. Clinical efficacy of magnesium supplementation in patients with type 2 diabetes. J Am Coll Nutr.
2004;23:506S–509S.
54. Song Y, He K, Levitan EB et al. Effects of oral magnesium supplementation on glycaemic control in Type 2 diabetes: a meta-analysis of randomized
double-blind controlled trials. Diabet Med. 2006;23:1050–1056.
55. Rodríguez-Morán M, Guerrero-Romero F. Low serum magnesium levels and foot ulcers in subjects with type 2 diabetes. Arch Med Res.
2001;32(4):300-3.
56. Paolisso G, Sgambato S, Gambardella A et al. Daily magnesium supplements improve glucose handling in elderly subjects. Am J Clin Nutr.
1992;55:1161–1167.
57. Rude RK, Gruber HE. Magnesium deficiency and osteoporosis: animal and
human observations. J Nutr Biochem. 2004;15(12):710-6.
58. Ryder KM, Shorr RI, Bush AJ et al. Magnesium intake from food and supplements is associated with bone mineral density in healthy older white
subjects. J Am Geriatr Soc. 2005;53(11):1875-80.
59. Lukaski HC. Magnesium, zinc, and chromium nutriture and physical activity. Am J Clin Nutr. 2000;72(2 Suppl):585S-93S.
60. Shechter M, Bairey Merz CN, Stuehlinger HG et al. Effects of oral magnesium therapy on exercise tolerance, exercise-induced chest pain, and
quality of life in patients with coronary artery disease. Am J Cardiol.
2003;91(5):517-21.
61. Shechter M, Merz CN, Paul-Labrador M et al. Oral magnesium supplementation inhibits platelet-dependent thrombosis in patients with coronary artery disease. Am J Cardiol. 1999;84(2):152-6.
62. Lichodziejewska B, Kłoś J, Rezler J et al. Clinical symptoms of mitral
valve prolapse are related to hypomagnesemia and attenuated by magnesium supplementation. Am J Cardiol. 1997;79(6):768-72.
63. Stepura OB, Martynow AI. Magnesium orotate in severe congestive heart
failure (MACH). Int J Cardiol. 2008 Feb 15.
64. Almoznino-Sarafian D, Berman S, Mor A et al. Magnesium and C-reactive
protein in heart failure: an anti-inflammatory effect of magnesium administration? Eur J Nutr. 2007;46(4):230-7.
65. Fuentes JC, Salmon AA, Silver MA. Acute and chronic oral magnesium
supplementation: effects on endothelial function, exercise capacity, and
quality of life in patients with symptomatic heart failure. Congest Heart
Fail. 2006;12(1):9-13.
66. Kawano Y, Matsuoka H, Takishita S et al. Effects of magnesium supplementation in hypertensive patients: assessment by office, home, and ambulatory blood pressures. Hypertension. 1998;32(2):260-5.
67. Sanjuliani AF, de Abreu Fagundes VG, Francischetti EA. Effects of magnesium on blood pressure and intracellular ion levels of Brazilian hypertensive patients. Int J Cardiol. 1996;56(2):177-83.
68. Sontia B, Touyz RM. Role of magnesium in hypertension. Arch Biochem
Biophys. 2007;458(1):33-9.
69. Quaranta S, Buscaglia MA, Meroni MG, Colombo E, Cella S. Pilot study of
the efficacy and safety of a modified-release magnesium 250 mg tablet
(Sincromag) for the treatment of premenstrual syndrome. Clin Drug Investig. 2007;27(1):51-8.
70. De Souza MC, Walker AF, Robinson PA et al. A synergistic effect of a daily
supplement for 1 month of 200 mg magnesium plus 50 mg vitamin B6
for the relief of anxiety-related premenstrual symptoms: a randomized, double-blind, crossover study. J Womens Health Gend Based Med.
2000;9(2):131-9.
71. Mauskop A. Complementary and Alternative Treatments for Migraine.
Drug Development Research 2007;68:424–427.
72. Aziz HS, Blamoun AI, Shubair MK et al. Serum magnesium levels and acute exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease: a retrospective
study. Ann Clin Lab Sci. 2005;35(4):423-7.
73. Maret W, Sandstead HH. Zinc requirements and the risks and benefits of
zinc supplementation. J Trace Elem Med Biol. 2006;20(1):3-18.
74. Salgueiro MJ, Zubillaga M, Lysionek A et al. Zinc as an essential micronutrient: a review. Nutr Res. 2000;20(5):737-755.
75. Rink L, Haase H. Zinc homeostasis and immunity. Trends Immunol.
2007;28,:1–4.
76. Voedingscentrum.nl / EtenEnGezondheid / Voedingstoffen / vitamines + en
+ mineralen
77. Hyun TH, Barrett-Connor E, Milne DB. Zinc intakes and plasma concentrations in men with osteoporosis: the Rancho Bernardo Study. Am J Clin
Nutr 2004;80:715-21.
78. Pilz S, Dobnig H, Winklhofer-Roob BM et al. Low serum zinc concentrations predict mortality in patients referred to coronary angiography. Br J
Nutr. 2008:1-7.
79. Ho E. Zinc deficiency, DNA damage and cancer risk. J Nutr Biochem.
2004;15(10):572-8.
80. Golik A, Zaidensttein R, Dishi V et al. Effects of captopril and enalapril on
zinc metabolism in hypertensive patients. J Am Coll Nutr 1998;17:75-8.
81. Neuvonen PJ. Interactions with the absorption of tetracyclines. Drugs
1976;11(1):45-54.
82. Peretz A, Neve J, Famaey JP. Effects of chronic and acute corticosteroid
therapy on zinc and copper status in rheumatoid arthritis patients. Trace
Elem Electrolytes Health Dis 1989;3(2):103-8.
83. Murry JJ, Healy MD. Drug-mineral interactions: a new responsibility for
the hospital dietician. J Am Diet Assoc 1991;91(1):66-73.
84. Herzberg M, Lusky A, Blonder J et al. The effect of estrogen replacement
therapy on zinc in serum and urine. Obstet Gynecol 1996;87:1035–40.
85. Sturniolo GC, Montino MC, Rossetto L et al. Inhibition of gastric acid secretion reduces zinc absorption in man. J Am Coll Nutr 1991;10(4):372-5.
86. Haase H, Mocchegiani E, Rink L. Correlation between zinc status and immune function in the elderly. Biogerontology 2006;7:421–428.
87. Prasad AS, Beck FW, Bao B et al. Zinc supplementation decreases incidence of infections in the elderly: effect of zinc on generation of cytokines
and oxidative stress. Am J Clin Nutr. 2007;85(3):837-44.
88. Hulisz, D. Efficacy of zinc against common cold viruses: an overview. J Am
Pharm Assoc. 2004;44:94–603.
89. Fischer Walker C, Black RE. Zinc and the risk for infectious disease. Annu
Rev Nutr. 2004;24:255–275.
90. Lukacik M, Thomas RL, Aranda JV. A meta-analysis of the effects of
oral zinc in the treatment of acute and persistent diarrhea. Pediatrics.
2008;121(2):326-36.
91. Sazawal S, Black RE, Jalla S et al. Zinc supplementation reduces the
incidence of acute lower respiratory infections in infants and preschool
children: a doubleblind, controlled trial. Pediatrics. 1998;102:1–5.
92. Mahalanabis D, Lahiri M, Paul D et al. Randomized, double-blind, placebocontrolled clinical trial of the efficacy of treatment with zinc or vitamin
A in infants and young children with severe acute lower respiratory infection. Am J Clin Nutr. 2004;79:430–436.
93. Karyadi E, West CE, Schultink W et al. A double-blind, placebo-controlled
study of vitamin A and zinc supplementation in persons with tuberculosis
in Indonesia: effects on clinical response and nutritional status. Am J Clin
Nutr. 2002;75:720–727.
94. Duggan C, MacLeod WB, Krebs NF et al. Plasma zinc concentrations are
depressed during the acute phase response in children with falciparum
malaria. J Nutr. 2005;135:802–807.
95. Shankar AH, Genton B, Baisor M et al. The influence of zinc supplementation on morbidity due to Plasmodium falciparum: a randomized
trial in preschool children in Papua New Guinea. Am J Trop Med Hyg.
2000;62:663–669.
96. Muller O, Becher H, van Zweeden AB et al. Effect of zinc supplementation
on malaria and other causes of morbidity in west African children: randomised double blind placebo controlled trial. BMJ 2001;322:1567.
97. Van Weyenbergh J, Santana G, D’Oliveira Jr A et al. Zinc/copper imbalance
reflects immune dysfunction in human leishmaniasis: an ex vivo and in
vitro study. BMC Infect Dis. 2004;4:50.
98. Prasad AS, Schoomaker EB, Ortega J et al. Zinc deficiency in sickle cell
disease. Clin Chem. 1975;21:582–587.
99. Stamoulis I, Kouraklis G, Theocharis S. Zinc and the liver: an active interaction. Dig Dis Sci. 2007;52(7):1595-612.
100. Zoli A, Altomonte L, Caricchio R et al. Serum zinc and copper in active
rheumatoid arthritis: correlation with interleukin 1 beta and tumour necrosis factor alpha. Clin Rheumatol. 198;17:378–382.
101. Clemmensen OJ, Siggaard-Andersen J, Worm AM et al. Psoriatic arthritis
treated with oral zinc sulphate. Br J Dermatol. 1980;103:411–415.
102. Roussel AM, Kerkeni A, Zouari N et al. Antioxidant effects of zinc supplementation in Tunisians with type 2 diabetes mellitus. J Am Coll Nutr
2003;22:316–21.
103. Faure P, Benhamou PY, Perard A et al. Lipid peroxidation in insulin dependant diabetic patients with early retinal degenerative lesions: effect of an
oral zinc supplementation. Eur J Clin Nutr 1995;49:282–8.
7
Mineralen van Phital
Waardevolle aanvulling voor groei en ontwikkeling
In brood zit zink
(de vorming van enzymen)
In kaas zit calcium
(de opbouw van de beenderen, de
overdracht van zenuwimpulsen
en de spiersamentrekking)
In chocolade zit fosfor
(de kalkvorming in de beenderen, de
aaneenschakeling van de reacties op
de stofwisseling)
In keukenzout zit
natrium
(het handhaven van
de homeostase, het
compenseren van de
obligate verliezen
(zweet, urine), de
groeibehoefte )
In bananen zit
magnesium
(de normale hartfunctie
en botontwikkeling, de overdracht van de zenuwimpulsen
en de eiwitsynthese )
In aardappel zit kalium
(het handhaven van de
homeostase, het compenseren van
de obligate verliezen, de groei en
de spiervorming)
In schelpdieren zit selenium
(antioxidatie)
Mineralen
Suppletie met mineralen
Een multi met vitamines, mineralen en spoorelementen is voor veel mensen een welkome aanvulling op de voeding. Naast een multi kan het zinvol
zijn een afzonderlijk supplement met één of meerdere mineralen te gebruiken. Immers, in een multi
is maar een beperkte ruimte beschikbaar voor
iedere voedingsstof. Vooral calcium en magnesium (mineralen waar de mens vrij veel van nodig
heeft) komen er bekaaid van af. Suppletie met een
mineraal is bedoeld om een (relatief) tekort in de
voeding aan te vullen en klachten en ziekten te
beïnvloeden die mogelijk met een mineraaltekort
of verhoogde mineraalbehoefte samenhangen. In
deze brochure worden vier mineralen besproken:
calcium, magnesium, zink en selenium.
Calcium
Functies calcium
Calcium is een belangrijke bouwsteen van botweefsel (99% van het calcium in het lichaam
bevindt zich in botweefsel en tanden) en is daarnaast van essentieel belang voor bloeddrukregulatie, spiercontractie, bloedstolling, celsignalering
en overdracht van zenuwprikkels. 2,3 Bij een lage
104. Gupta R, Garg VK, Mathur DK et al. Oral zinc therapy in diabetic neuropathy. J Assoc Physicians India. 1998;46:939–942.
105. Chausmer AB. Zinc, insulin and diabetes. J Am Coll Nutr.
1998;17:109–115.
106. Brewer GJ. Zinc acetate for the treatment of Wilson’s disease. Expert Opin
Pharmacother 2001;2:1473–7.
107. Fabris N, Mocchegiani E, Amadio L et al. Thymic hormone deficiency in
normal ageing and Down’s syndrome: is there a primary failure of the thymus? Lancet 1984;1:983–986.
108. Age-Related Eye Disease Study Research Group. A randomized, placebocontrolled, clinical trial of high-dose supplementation with vitamins C and
E, beta carotene, and zinc for age-related macular degeneration and vision loss: AREDS Report No. 8. Arch. Ophthalmol. 2001;119:1417–1436.
109. Sharquie KE, Najim RA, Al-Salman HN. Oral zinc sulfate in the treatment
of rosacea: a double-blind, placebo-controlled study. Int J Dermatol.
2006;5:857–861.
110. Merchant HW, Gangarosa LP, Glassman AB et al. Zinc sulfate supplementation for treatment of recurring oral ulcers. South Med J.
1977;70:559–561.
111. Bang RL, Sharma PN, Al-Sayer H et al. Role of zinc supplementation in
burn management. Burns 2007;33(S1):S172.
112. Orbak R, Cicek Y, Tezel A et al. Effects of zinc treatment in patients with
recurrent aphthous stomatitis. Dent Mater J. 2003;22:21–29.
113. Frommer DJ. The healing of gastric ulcers by zinc sulphate. Med J Aust
1975;2:793-6.
114. Ertekin MV, Koc M, Karslioglu I et al. The effects of oral zinc sulphate
during radiotherapy on antioxidant enzyme activities in patients with head
and neck cancer: a prospective, randomised, placebo-controlled study. Int
J Clin Pract. 2004;58:662–668.
115. Ripamonti C, Zecca E, Brunelli C et al. A randomized, controlled clinical trial to evaluate the effects of zinc sulfate on cancer patients with taste alterations caused by head and neck irradiation. Cancer. 1998;82:1938–1945.
116. Nowak G, Siwek M, Dudek D et al. Effect of zinc supplementation on antidepressant therapy in unipolar depression: a preliminary placebo-controlled study. Pol J Pharmacol. 2003;55:1143-1147.
117. Bilici M, Yildirim F, Kandil S et al. Double-blind, placebocontrolled study
of zinc sulfate in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder.
Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry 2004;28:181-190.
118. Bryce-Smith D, Simpson RI. Case of anorexia nervosa responding to zinc
sulphate. Lancet 1984;2:350.
119. Safai-Kutti S, Kutti J. Zinc supplementation in anorexia nervosa. Am J Clin
Nutr. 1986;44:581-582.
120. Ochi K, Kinoshita H, Kenmochi M et al. Zinc deficiency and tinnitus. Auris
Nasus Larynx. 2003;30S:S25-8.
121. Kirkil G, Hamdi Muz M, Seçkin D et al. Antioxidant effect of zinc picolinate in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Respir Med.
2008;102(6):840-4.
122. Voedsel en Waren Autoriteit. Zink – kennisblad (16 juli 2008). http://
www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_
schema=PORTAL&p_file_id=29455
123. Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Level of Zinc (expressed on 5 March 2003). www.ec.europa.
eu/food/fs/sc/scf/out177_en.pdf
124. Hininger-Favier I, Andriollo-Sanchez M, Arnaud J et al. Age- and sex-dependent effects of long-term zinc supplementation on essential trace element status and lipid metabolism in European subjects: the Zenith Study.
Br J Nutr. 2007;97(3):569-78.
125. Diamond AM. Selenium: not just another nutrient. Mol Nutr Food Res.
2008;52(11):1233.
126. Voedsel en Warenautoriteit. Seleen – kennisblad (14 juli 2008). www.vwa.
nl/cdlpub/servlet/CDLServlet?p _file_id=29433
127. Rayman MP. Food-chain selenium and human health: emphasis on intake.
Br J Nutr. 2008;100(2):254-68.
128. Navarro-Alarcon M, Cabrera-Vique C. Selenium in food and the human
body: A review. Sci Total Environ. 2008;400(1-3):115-41.
129. Thomson CD. Assessment of requirements for selenium and adequacy of
selenium status: a review. Eur J Clin Nutr 2004;58:391–402.
130. Schomburg L, Köhrle J. On the importance of selenium and iodine metabolism for thyroid hormone biosynthesis and human health. Mol Nutr
Food Res. 2008;52(11):1235-46.
131. Rayman MP. The use of high-selenium yeast to raise selenium status: how
does it measure up? Br J Nutr. 2004;92:557–573.
132. Strain JJ, Bokje E, Van’t Veer P. Thyroid hormones and selenium status in
breast cancer. Nutr Cancer 1997;27:48–52.
133. Arnaud J, Akbaraly NT, Hininger I et al. Factors associated with longitudinal plasma selenium decline in the elderly: the EVA study. J Nutr Biochem
2007;18:482–7.
134. Gonzalez S, Huerta JM, Alvarez-Uria J et al. Serum selenium is associated with plasma homocysteine concentrations in elderly humans. J Nutr
2004:1736–40.
135. Sunde RA. Selenium. In: Stipanuk MH, editor. Biochemical and physiological aspects of human nutrition. New York: W.B. Saunders Company; 2000.
p. 782–809.
136. Bjelakovic G, Nikolova D, Simonetti RG et al. Antioxidant supplements for
prevention of gastrointestinal cancers: a systematic review and metaanalysis. Lancet 2004;364:1219-1228.
137. Berr C, Balansard B, Arnaud J et al. Cognitive decline is associated with
systemic oxidative stress: the EVA study. Etude du Vieillissement Arteriel.
J Am Geriatr Soc. 2000;48:1285-1291.
138. Yu MW, Horng IS, Hsu KH et al. Plasma selenium levels and the risk of hepatocellular carcinoma among men with chronic hepatitis virus infection.
Am J Epidemiol. 1999;150:367-374.
139. Derumeaux H, Valeix P, Castetbon K et al. Association of selenium with
thyroid volume and echostructure in 35- to 60-year-old French adults. Eur
J Endocrinol. 2003;148:309–315.
140. Glattre E, Thomassen Y, Thoresen SO et al. Prediagnostic serum selenium
in a case–control study of thyroid cancer.Int J Epidemiol. 1989;18:45-49.
141. Jellum E, Andersen A, Lund-Larsen P et al. The JANUS serum bank. Sci
Total Environ. 1993;139-140:527-535.
142. Sher L. Role of selenium depletion in the effects of dialysis on mood and
behavior. Med Hypotheses. 2002;59(1):89-91.
143. Ebert R, Jakob F. Selenium deficiency as a putative risk factor for osteoporosis. Int Congress Series 2007;1297:158-164.
144. Akbaraly NT, Arnaud J, Hininger-Favier I et al. Selenium and mortality in
the elderly: results from the EVA study. Clin Chem. 2005;51:2117-2123.
145. Walston J, Xue Q, Semba RD et al. Serum antioxidants, inflammation, and
total mortality in older women. Am J Epidemiol. 2006;163:18-26.
146. Wei WQ, Abnet CC, Qiao YL et al. Prospective study of serum selenium
concentrations and esophageal and gastric cardia cancer, heart disease,
stroke and total death. Am J Clin Nutr 2004;79:80-5.
147. Ray AL, Semba RD, Walston J et al. Low serum selenium and total carotenoids predict mortality among older women living in the community: the
women’s health and aging studies. J Nutr 2006;136:172-6.
148. Flores-Mateo G, Navas-Acien A, Pastor-Barriuso R et al. Selenium and coronary heart disease: a meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2006;84:762–773.
149. Peretz A, Siderova V, Neve J. Selenium supplementation in rheumatoid
arthritis investigated in a double blind, placebo-controlled trial. Scand J
Rheumatol 2001;30:208-212.
150. Vernardos KM, Kaye DM. Myocardial ischemia-reperfusion injury, antioxidant enzyme systems, and selenium: a review. Curr Med Chem
2007;14:1539–49.
151. Navarro-Alarcon M, López-Martínez MC. Essentiality of selenium in
the human body: relationship with different diseases. Sci Total Environ
2000;249:347–71.
152. Kantola M, Purkunen R, Kröger P et al. Selenium in pregnancy: is selenium an active defective ion against environmental chemical stress? Environ Res. 2004;96(1):51-61.
153. Peretz A, Neve J, Desmedt J et al. Lymphocyte response is enhanced by
supplementation of elderly subjects with selenium-enriched yeast. Am J
Clin Nutr. 1991;53:1323-1328.
154. Duffield-Lillico AJ, Reid ME, Turnbull BW et al. Baseline characteristics
and the effects of selenium supplementation on cancer incidence in a randomized clinical trial: a summary report of the nutritional prevention of
cancer trial. Cancer Epidemiol Biomark Rev. 2002;11:630–9.
155. Karunasinghe N, Ferguson LR, Tuckey J et al. Homolysate thioredoxin reductase and glutathione peroxidase New Zealand mean at high prostate
cancer risk. J Nutr 2006;136:2232-5.
156. Etminan M, FitzGerald JM, Gleave M et al. Intake of selenium in the prevention of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis. Cancer
Causes Control 2005;16:1125–31.
157. Rayman MP. Selenium in cancer prevention: a review of the evidence and
mechanism of action. Proc Nutr Soc. 2005;64:527-542.
158. Faure P, Ramon O, Favier A et al. Selenium supplementation decreases
nuclear factor-kappa B activity in peripheral blood mononuclear cells
from type 2 diabetic patients. Eur J Clin Nutr. 2004;34:475–81.
159. Kornhauser C, Garcia-Ramirez JR, Wrobel K et al. Serum selenium and
glutathione peroxidase concentrations in type 2 diabetes mellitus patients. Prim Care Diabetes. 2008;2(2):81-5.
160. Campbell SC, Aldibbiat A, Marriott CE et al. Selenium stimulates pancreatic beta-cell gene expression and enhances islet function. FEBS Lett.
2008;582(15):2333-7.
161. Scott R, MacPherson A, Yates RW et al. The effect of oral selenium supplementation on human sperm motility. Br J Urol. 1998;82(1):76-80.
162. Rayman MP, Bode P, Redman CW. Low selenium status is associated with
the occurrence of the pregnancy disease preeclampsia in women from the
United Kingdom. Am J Obstet Gynecol. 2003;189:1343-1349.
163. Güvenç M, Güven H, Karatas F et al. Low levels of selenium in miscarriage. J Trace Elem Experim Med. 2002;15(2):97-101.
164. Barrington JW, Taylor M, Smith S et al. Selenium and recurrent miscarriage. J Obstet Gynaecol. 1997;17:199-200.
165. Li W, Zhu Y, Yan X et al. The prevention of primary liver cancer by selenium in high risk populations. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi.
2000;34:336–338.
166. Burbano X, Miguez-Burbano MJ, McCollister K et al. Impact of a selenium
chemoprevention clinical trial on hospital admissions of HIV-infected participants. HIV Clin Trials. 2002;3:483-491.
167. Hurwitz BE, Klaus JR, Llabre MM et al. Suppression of human immunodeficiency virus type 1 viral load with selenium supplementation: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2007;167:148-154.
168. Gartner R, Gasier BC, Dietrich JW et al. Selenium supplementation in patients with autoimmune thyroiditis decreases thyroid peroxidase antibodies concentrations. J Clin Endocrinol Metab. 2002;87:1687-1691.
169. Duntas LH, Mantzou E, Koutras DA. Effects of six month treatment with
selenomethionine in patients with autoimmune thyroiditis. Eur J Endocrinol. 2003;148:389–393.
170. Turker O, Kumanlioglu K, Karapolat I et al. Selenium treatment in autoimmune thyroiditis: 9-month follow-up with variable doses. J Endocrinol.
2006;190:151-156.
171. Vrca VB, Skreb F, Cepelak I et al. Supplementation with antioxidants in the
treatment of Graves’ disease; the effect on glutathione peroxidase activity
and concentration of selenium. Clin Chim Acta. 2004;341(1-2):55-63.
172. Geoghegan M, McAuley D, Eaton S et al. Selenium in critical illness. Curr
Opin Crit Care. 2006;12:136–41.
173. Spallholz J, Tatum L, Boylan L et al. Improvement in depression scores in elderly subjects given selenium supplements. J Am Diet Assoc.
2005;105(8):26.
174. Dumont E, Vanhaecke F, Cornelis R. Selenium speciation from food source
to metabolites: a critical review. Anal Bioanal Chem. 2006;385:1304–23.
175. Akbaraly NT, Hininger-Favier I, Carrière I et al. Plasma selenium over
time and cognitive decline in the elderly. Epidemiology. 2007;18(1):52-58.
176. Dobrzynski W, Trafikowska U, Trafikowska A et al. Decreased selenium
concentration in maternal andcord bloodin preterm compared to term deliveries. Analyst. 1998;123:93–97.
8