5 14 15 16 - AZ Sint

up
Check
met AZ Sint-Maarten
Informatie voor zorgverstrekkers uit de regio  maart 2012


2-4
Valkliniek
5
Nieuwe behandeling
handaandoening



6-7
Triage op spoed
8-9
Patiëntveiligheid
10 - 11
Prikkelbare Darm
Syndroom




12 - 13
Memisa
14
Nieuwe MUG
15
Obesitaskliniek
16
Wetenschappelijke
publicaties
Valkliniek... meer
dan stappen alleen

en verder
Kort nieuws
A
CMYK
Grijs = 0 - 0 - 0 - 45
Valkliniek...
meer dan stappen alleen
Ganganalyse via GAITRite-systeem
Bekijk ook het filmpje van de valkliniek op www.azsintmaarten.be > Patiënten > Raadplegingen > Disciplines > Valkliniek
Vallen is een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit bij ouderen.
evenwicht. De risicofactoren die aanlei-
Meestal is de oorzaak multifactorieel. Daarnaast kan valangst het valrisico nog
ding kunnen geven tot meer vallen worden
versterken of aanleiding geven tot depressie en sociale isolatie. Vroegherkenning
afgetoetst. Al deze onderzoeken kunnen
van mobiliteitsproblemen en gevaarlijke thuissituaties bij ouderen is dan ook een
ambulant gebeuren in één dag.
groeiende opdracht in de zorg voor onze vergrijzende bevolking.
De onderzoeken bieden het team inzicht
De valkliniek AZ Sint-Maarten heeft in dit kader een project opgestart om de de-
in de functionaliteit en de invloeden van
tectie van valrisico te optimaliseren. Er wordt gebruik gemaakt van de evidence
het functioneren op het dagelijks leven.
based methoden voor screening, aangevuld met een wetenschappelijk onder-
Het doel is tweeledig: primaire preventie
bouwde ganganalyse methode met behulp van een GAITRite-systeem.
door onderzoek bij mensen met een mo-
Vallen, syncope en gangstoornissen zijn
valrisico te herkennen, het probleem mul-
geen normale gevolgen van veroudering.
tifactorieel te gaan evalueren en op deze
Zij komen echter meer voor op hogere
verschillende facetten te interveniëren,
leeftijd. Bij 60-plussers wordt meer dan
gekoppeld aan een overzichtelijke ver-
70% van de totale medische kosten door
slaggeving aan de behandelende huis-
ziekenhuisopname, revalidatie en eventu-
arts.
eel opname in een woonzorgcentrum veroorzaakt door accidentele val. Meestal is
Onderzoek en werking
een heupfractuur het gevolg. Het is dus
In de valkliniek worden de valrisico’s door
belangrijk om de risicogroep te kunnen
een multidisciplinair team onderzocht.
omschrijven, gevaren en voortekens van
Men kijkt naar het gangpatroon en het
gelijk risico op vallen en secundaire preventie door onderzoek en behandeling
van bejaarden die al eens gevallen zijn de
laatste 12 maanden.
Het gangpatroon wordt
opgebouwd uit:
• de wijze waarop de voeten
geplaatst worden
• de snelheid en de vloeiendheid van deze beweging
• de beweging van het zwaarte-
punt (center of mass)
• verplaatsing van het drukvlak (center of pressure)
• de soepelheid van het boven lichaam.
De gangkarakteristieken
veranderen met:
• de leeftijd
• door onderliggende pathologie (Alzheimer patiënten en
Parkinsonziekte)
2
Wie komt in aanmerking?
• Externe risicofactoren
• Personen met verhoogd valrisico door • Er wordt gebruik gemaakt van CS-PFP eerder valpartij tijdens de laatste 12 10 om de dagelijks handelingen naar maanden.
valrisico te evalueren
• Patiënt met klachten rond evenwicht Cognitieve oppuntstelling wordt verder uit-
en stabiliteit.
gewerkt indien screening duidelijke pro-
• Mobiliteits-/evenwichtsstoornissen
blemen in die richting aangeeft.
• Polymedicatie /Polypathologie
De kinesist spoort eventuele mobiliteits-
• Orthostatisme (bloeddrukdaling bij rechtkomen), duizeligheid
• Visusproblemen - gehoorproblemen
• Neurologische problemen (geheugen-
perifere neurodegeneratieve aandoe-
ningen - Parkinsonziekte - MS Huntingtonziekte - herseninfarct)
• Sarcopenie (spierverlies-spierzwakte),
ondervoeding, vermagering,
osteoporose
• Patiënt met valangst Praktisch verloop
Tijdens een raadpleging bij de (internist-)geriater gebeurt er een medische
evaluatie gericht op de mogelijke oorzaak
van de gang- of valproblematiek:
• Voorgeschiedenis
• Omstandigheden van de val
• Voorafgaande symptomen
• Medicatie
• Voedingsstatus
• Osteoporoserisico
• Ganganalyse
De verpleegkundige richt zich vooral op
het screenen van de risicofactoren:
• Visusstoornissen
• Gehoorsproblemen
• Urine-incontinentie
• Orthostatische hypotensie (tilttest)
• Voedingstoestand
(labo- vitamine - eiwit status)
• Sarcopenie (knijpkracht- BIA -DEXA)
De ergotherapeut evalueert het gedrag
en evenwichtsstoornissen op:
• Tinetti
• Balanstest
• Timed up and go
De eventueel aanvullende onderzoeken
(beeldvorming, neurologische oppuntstelling EMG-EEG, NKO en cardiologische
oppuntstelling) worden vanuit onze dienst
gecoördineerd om alle resultaten binnen 1
dag te kunnen verkrijgen.
Ganganalyse via GAITRite
Behandeling
Het doel van de behandeling is het verhogen van zelfstandige functionaliteit, mobiliteit en gangzekerheid.
Via een ‘GAITRite - electronic
walkway‘ (druksensortapijt met ganganalyse systeem) tekenen we de
Behandelingen:
• Medicatieaanpassing, voedingsadvies, onderliggende pathologie behandelen.
• Gang- en balanstraining (via ambulante dienst fysiotherapie of een behandelingsschema overgedragen aan een kinesist
naar keuze).
• Geheugentraining voor concentratie en
dubbeltaak oefeningen
• Aanpassing thuiszorgomgeving via ergotherapeutisch huisbezoek en organiseren van de thuishulp door de sociaal verpleegkundige
gangkarakteristieken (gangsnelheid,
pasbreedte, pasvaribiliteit, staplengte, drukverdeling ed..) op. Die kenmerken kunnen de gangafwijkingen
en de tekorten tijdens een dubbeltaak weergeven.
De gegevens (meetresultaten en
beelden) van de gangmat blijven opgeslagen in een computersysteem
waardoor zij op elk moment terug
kunnen bekeken worden door artsen en therapeuten. Zij stellen de
Multi-tasken anno 2012
Stappen is een complexe motorische taak
die normaal eerder automatisch uitgevoerd wordt. Wanneer we ouder worden
neemt dit automatisme geleidelijk af. Ou-
en de woon-en leefomgeving:
deren gaan zich meer op het stappen
• ADL
moeten focussen waardoor ze minder
• Cognitie
aandachtsreserve hebben voor andere ta-
• Depressie
ken. ‘Multi-taksen’ (meerdere fysische en
• Valangst
cognitieve opdrachten samen doen) wordt
lees verder op blz. 4
diagnose en schrijven een behandelingsplan uit. Via een nieuwe registratie, na het doorlopen van een behandelingsplan,
kan
met
een
vergelijkend computer-algoritme de
evolutie bekeken worden.
3
vervolg van blz. 3
moeilijker. Hierdoor gaan patiënten een
len eerder discreet zijn en daardoor niet
verstoord gangpatroon vertonen wanneer
steeds klinisch met het blote oog waar-
ze een mentale taak uitvoeren en de aan-
neembaar zijn. Via de GAITRite kunnen
dachtsreserve te klein geworden is. Zij
we de spatiotemporele veranderingen van
kunnen ook verminderde aandacht heb-
de gang tijdens dubbeltaak opdrachten
ben tijdens het verplaatsen. Ze gaan in
analyseren. Deze risicoparameters wor-
extremis stoppen met stappen tijdens het
den hierdoor zichtbaar voor de onderzoe-
denken en stoppen met denken tijdens het
ker.
stappen (stop walking while talking). Dit
‘multi-tasken’ waardoor de fysische be-
Praktische info
voor de patiënt
scherming verzwakt. Sarcopenie (vermin-
We raden de patiënt aan:
derde spierkracht), frailty (kwetsbaarheid)
- gemakkelijke kleding te dragen
en combinaties met polyfarmacie zullen
- aangepast schoeisel te dragen
stress veroorzaken en hierdoor het uitvoe-
(geen hoge hakken, goed ren van meervoudige opdrachten nog be-
passend, achteraan dicht)
moeilijken. Ganganalyse zal hierdoor ook
- eventueel het eigen hulpmiddel ondersteunende informatie bieden bij het
mee te brengen (stok, …)
onderzoek naar dementie in de geheu-
- medicatielijst mee te brengen
genkliniek.
- SIS-kaart + identiteitskaart
Gangdynamica en GAITRite
mee te brengen
Vallen gebeurt meestal tijdens een dyna-
electronic walkway‘ (druksensortapijt met
ganganalyse systeem) tekenen we de
gangkarakteristieken (gangsnelheid, pasbreedte, pasvaribiliteit, staplengte, drukverdeling ed..) op. Die kenmerken kunnen
de gangafwijkingen en de tekorten tijdens
een dubbeltaak weergeven. Studies toonden aan dat deze parameters een predictieve waarde hebben voor valrisico. Deze
veranderingen kunnen in sommige geval-
4
vóór de eigenlijke start van de raadvroegste een half uur voordien een
ticket nemen aan de wachtrijkiosk.
Kort nieuws
Inschrijvingen patiënten
oncologisch dagziekenhuis
aangepast. Nog enkel op de 1ste
meten in een beweging en niet tijdens een
langrijke wapens. Via een ‘GAITRite -
ging starten voortaan 30 minuten
gische dagziekenhuispatiënten is
om ganginstabiliteit van stap tot stap te
kwantitatieve metingen zijn dan ook be-
De inschrijvingen voor vrije raadple-
Het inschrijvingstraject van oncolo-
misch moment. Daarom is het ook zinvol
statische test. Sensitieve markers en
Inschrijvingen
vrije raadpleging
pleging. Patiënten kunnen dus ten
verhoogd de valrisico’s. Andere risicofactoren zullen een rol gaan spelen in het
Kort nieuws
dag van hun behandeling (opstart)
Contact
Onderzoek kan ambulant via
verwijzing van de huisarts of intern
via verwijzing door een ziekenhuisarts aangevraagd worden.
dr. A.M. De Cock - geriater
Geriatrisch dagziekenhuis
Campus Zwartzustersvest,
Zwartzustersvest 47, 2800 Mechelen
[email protected]
tel. 015 29 63 02
moeten deze patiënten zich laten inschrijven via de inschrijvingsdesks
in de hal van het ziekenhuis. Ze nemen een ticket en kiezen daarbij de
wachtrij ‘opname zonder overnachting’. Vanaf dag 2 van hun behandeling kunnen zij onmiddellijk terecht
op de afdeling. De afdeling zelf zal
de nodige kamerkeuzeformulieren
laten ondertekenen en het patiëntidentificatiebandje aanbrengen na
controle van de identiteit.
Injectie kan chirurgische ingreep
bij handaandoening vermijden
Ziekte van Dupuytren
selvorming van koorden en knobbels in de handpalm en de vingers geven aanlei-
Nieuwe behandeling zonder
heelkundig ingreep
ding tot gekromde vingers. Vele patiënten merken dit pas laattijdig op omdat er in
Een revolutie voor de behandeling van
de beginfase weinig hinder bestaat en deze ziekte ook geen pijn veroorzaakt. La-
deze ziekte heeft zich nu aangekondigd.
ter gaan de vingers meer krom staan en treedt er functieverlies op bij dagdage-
Uit een bacterie - de clostridiumbacterie -
lijkse handelingen: iemand een hand geven, zichzelf wassen, dingen vasthouden,
werd een werkzame stof geïsoleerd, een
typen, een winterse handschoen dragen, sport beoefenen... Voor hen is er goed
collagenase. Dit enzyme lost bepaalde
nieuws. Via een nieuwe en revolutionaire behandeling wordt een natuurlijk afge-
types collageen op. De dupuytrenkoorden
leid product van een bacterie ingespoten. De vingers kunnen nadien zonder heel-
zijn nu juist samengesteld uit dit colla-
kundige ingreep weer recht gezet worden. Geen langdurige wondverzorging
geentype. Het enzyme wordt via een in-
meer nodig, de revalidatie is veel korter en de patiënt heeft zijn mobiliteit quasi
jectie in de handpalm losgelaten op de
meteen terug.
weefsel. Spijtig genoeg komen niet alle
Vele duizenden Belgen lijden aan de ziekte van Dupuytren. Een goedaardige weef-
Huidige behandeling:
heelkundig ingreep
Pas vanaf het ogenblik dat de patiënt zijn
handpalm niet meer plat op de tafel kan
leggen zal de handchirurg de indicatie stellen voor een behandeling. Indien men te
vroeg ingrijpt, wordt het ontstaan van
andere knobbels op andere plaatsen in
de handpalm versneld. Tot op heden was een operatie de enige
goede optie voor de patiënt om
het dupuytrenweefsel te verwijderen. Na dergelijke operaties heeft de patient weken wondverzorging nodig en moet
hij een revalidatieschema volgen. Het aan-
dupuytrenpatienten hiervoor in aanmerking. De stof is enkel efficiënt bij belangrijke koordvorming, niet bij dupuytrenknobbels. Deze zijn anders samengesteld.
Het is de handchirurg, die moet beoordelen welke patient al dan niet in aanmerking komt voor de injectietechniek. Het
voordeel van de injectietechniek is minder
wondzorg en sneller hernemen van de
dagelijkse werkzaamheden. Een revalidatie met kine en spalken is echter dezelfde
als na een operatie. Van de 3600 operaties, die nu worden uitgevoerd, zouden
een 1000-tal in aanmerking komen voor
deze techniek.
tal operaties in ons land schommelt rond
de 3600.
Contact
dr. Ludo Coenen - handchirurg
centraal medisch secretariaat
Surf naar de website van
handchirurgie van het
AZ Sint-Maarten via www.azsint-
campus Leopoldstraat:
- info: 015 40 95 76
- afspraak: 015 40 95 75
maarten.be/handchirurgie
5
Triage op de spoedgevallendienst
Manchester Triage Systeem
Op onze spoeddiensten in Mechelen en Duffel komen een honderdtal patiënten
kundige is ook het centrale aanspreek-
per dag binnen, met de meest diverse pathologie, met de meest summiere tot
punt en is ook steeds beschikbaar voor
uitgebreide vragen en met de meest uiteenlopende graden van urgentie. Zoals op
hertriage. Het spreekt voor zich dat deze
elke spoedgevallendienst melden vele patiënten zich aan zonder doorverwijzing
taak arbeidsintensief is en een grote
en hebben ze vaak klachten die eigenlijk niet op een spoedgevallendienst thuis-
graad aan multitasken en empathie in-
horen. Om er voor te zorgen dat toch elke patiënt adequaat verzorgd wordt en
houdt.
urgenties voorrang krijgen, is een goed triagesysteem een must. Zowel voor de
patiënt, als voor de verpleegkundigen én de artsen. Want zoals we allemaal weten zal de ziekste patiënt het minst lawaai maken.
Hoe gebeurt triage concreet
in het AZ Sint-Maarten?
De patiënt meldt zich aan op de spoedge-
Wat is triage?
vallendienst van het AZ Sint-Maarten en
Triage is het formele proces van classifi-
wordt ingeschreven door de administra-
ceren van patiënten naar de mate waarin
tieve kracht.
het leven of de ledematen worden be-
Binnen 10 minuten na binnenkomst op de
dreigd of symptomen verlicht moeten wor-
spoedgevallendienst wordt een triagege-
den. Dit gebeurt bij aankomst van de pa-
sprek met de patiënt gestart in de triage-
tiënten op de spoedgevallendienst. De
box door de triageverpleegkundige. Bin-
classificatie heeft als doel dat de patiën-
nen dit gesprek krijgt de patiënt informatie
ten het meest geschikte vervolgtraject
over de urgentiecategorie, de te verwach-
doorlopen binnen de vereiste mate van
ten wachttijd, eventuele hertriage en hoe
urgentie.
de wachttijd benut wordt. Men dient de
eerste zorg toe (wondzorg, pijnstilling vol-
Op de spoedgevallendienst van het AZ
gens standing order).
Sint-Maarten wordt het Manchester triagesysteem gebruikt, gebaseerd op symp-
Afhankelijk van de urgentiegraad wordt
tomen en aanmeldingsklachten. Met dit
de patiënt in een behandelbox geplaatst
systeem krijgt elke patiënt binnen de 10
(waarna het zorgproces wordt ingezet) of
minuten de juiste urgentiecategorie en
terug naar de wachtkamer verwezen.
wordt binnen de afgesproken termijn ge-
De triageverpleegkundige stelt de spoed-
zien door de spoedarts.
Bovendien kan
arts op de hoogte van de urgentieclassifi-
de patiënt op heel korte termijn zijn ver-
catie. Deze verschijnt ook op het digitale
Contact
haal doen, de eerste meest noodzakelijk
beeld van de behandelboxen in de dis-
hulp krijgen en geïnformeerd worden over
patchruimte.
dr. Karolina Kindt
het verdere traject.
Wanneer er plaats vrij is wordt de langst
De triage gebeurt door een verpleegkun-
wachtende patiënt in de wachtzaal in een
dige met de bijzondere beroepstitel
behandelbox geplaatst.
spoedgevallenzorg. Op elk moment van
Hertriage gebeurt wanneer de toestand
de dag is er één verpleegkundige die in-
van de patiënt achteruit gaat waardoor hij
staat voor de triage en de coördinatie van
niet langer kan wachten, of wanneer de
de patiënten op spoed. Deze verpleeg-
maximale wachttijd zou worden over-
Diensthoofd urgentiegeneeskunde
Spoed campus Leopoldstraat
015 40 97 14
Spoed campus Rooienberg
015 30 30 29
6
Aankomst patiënt
Registratie door
receptionist
Triagegesprek
Urgentiecategorie
Patiënt in wachtzaal
Verslechtering toestand
verstrijken wachttijd
schreden. Dit laatste komt in de praktijk
echter enkel voor wanneer het MIP (Medisch Interventie Plan) werd afgekondigd
Patiënt in behandelkamer
Hertriage
en de spoeddienst wordt ingezet voor de
opvang van slachtoffers van een ramp.
Eens de patiënt in de behandelbox aan-
Starten zorgtraject
wezig is, komt de spoedarts de patiënt
behandelen. Bij verwezen patiënten wordt
uiteraard contact opgenomen met de desbetreffende ziekenhuisspecialist. Een op-
Manchester Triage Systeem
name wordt steeds in overleg met die
specialist geregeld, ambulante afhande-
Het Manchester Triage Systeem werkt niet met medische diagnosen, maar
ling kan door de spoedarts zelf worden
gaat uit van de klachten van patiënten zoals hoofdpijn, buikpijn of een val van een
gedaan.
hoogte.
Het systeem bestaat uit een aantal stroomschema’s die ieder afzonderlijk een
Speciale aandacht is er voor kinderen,
scala van klachten aangeven. De opbouw van de stroomschema’s is gebaseerd
patiënten die met de ziekenwagen ge-
op algemene standaardcriteria die in elk stroomschema terugkeren (levensbe-
bracht worden en immobiele patiënten.
dreigend/pijn/bloeding/bewustzijnsniveau/temperatuur/tijdsbestek).
Omdat pediatrische urgenties moeilijker
kent elke klacht nog een aantal specifieke criteria.
in te schatten zijn worden kinderen steeds
Ieder schema start met die criteria die gerelateerd zijn aan de meest hoge urgen-
onmiddellijk getrieerd en met voorrang in
tie, om vervolgens een minder hoge urgentie te behandelen.
de pediatriebox geplaatst. Ook immobiele
Op basis van de aard van de klacht en aan de hand van de schema’s komt men
patiënten of patiënten die op een bran-
finaal tot een bepaalde urgentiecategorie aangegeven door een kleur.
card worden binnengebracht, worden met
Het triagesysteem verbetert de kwaliteit van de acute opvang, reduceert de
voorrang behandeld. Ze worden zo snel
klachten over de wachttijden, informeert de patiënt sneller en beter, benut de
mogelijk op een spoedbrancard naar een
behandelcapaciteit efficiënter en verkort de doorlooptijd.
Daarnaast
behandelbox gebracht.
7
Patiëntveiligheid
in het AZ Sint-Maarten
Kwaliteitsvolle zorgverlening
Veilige zorg is één van de fundamenten van onze kwaliteitsvolle zorgverlening.
We optimaliseren daarom permanent ons veiligheidsbeleid en onze veiligheidscultuur. Zo nemen we risicovolle processen onder de loep en worden (bijna-)incidenten gemeld en geanalyseerd om van daaruit verbetertrajecten op te starten.
We werken daarnaast ook mee aan het overheidscontract “kwaliteit en patiëntveiligheid” van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid.
die als doel hebben het risico op schade
Klinische farmacie en medicatiegeschiedenis op spoed
aan de patiënt tijdens het verblijf in het
Voor een goede behandeling in het
ziekenhuis te verminderen:
ziekenhuis is het belangrijk om te weten
We belichten enkele kwaliteitsprojecten
Time out procedure in het
operatiekwartier
welke medicatie de patiënt thuis gebruikte en te bepalen of de toediening ervan
moet worden gestopt of verdergezet.
Vooral bij een spoedopname ontbreken
regelmatig accurate gegevens over de
thuismedicatie.
Via een samenwerkingsproject tussen
apothekers, artsen en verpleging willen
we de bevraging van deze medicatiegeschiedenis op spoed optimaliseren. Reeds
tijdens de triage op spoed kan de verpleegkundige via een standaard medicatielijst de belangrijke medicatiegroepen
bevragen en aanvinken. Deze oplijsting is
meteen ook een hulpmiddel voor de arts
die instaat voor het bepalen van het ver-
Vragen?
Neem dan contact op met
Evelien Raman, stafmedewerker
kwaliteit en patiëntveiligheid:
[email protected]
8
dere medicatiebeleid. Op de afdeling
Het AZ Sint-Maarten neemt deel aan de
heelkunde op campus Leopoldstraat loopt
campagne van de overheid: “Goede Heel-
er een pilootproject waarbij de klinisch
kunde is Veilige Heelkunde”. Aan de hand
apotheker intervenieert indien tijdens de
van een checklist willen we de patiëntvei-
anamnese onvoldoende (of geen be-
ligheid in het operatiekwartier verhogen.
trouwbare) info over de thuismedicatie
Vóór elke ingreep wordt een “time-out”
werd verzameld. De apotheker zal dan
genomen om een tiental kritieke punten
aanvullend op het gesprek met de patiënt
systematisch gezamenlijk te overlopen.
en de familie informatie verzamelen via
Zo wordt onder meer de identiteit van de
de huisarts. Dit pilootproject toont oppor-
patiënt gecontroleerd, de plaats van in-
tuniteiten in het verder uitbouwen van de
greep bevestigd, eventuele allergieën na-
samenwerking met de huisartsen op vlak
gegaan, enz.
van medicatiehistoriek.
Elektronisch incident
meld- en leersysteem en
‘referentieverpleegkundigen
patiëntveiligheid’
Valbus
In 2010 werd gestart met het gebruik van
biele VALBUS naar Mechelen en Duffel
een elektronisch meldformulier, waarmee
om valpreventie bij een breed publiek on-
medewerkers (bijna-)incidenten kunnen
der de aandacht te brengen. De valbus
registreren. Allerlei incidenttypes kunnen
kreeg zo’n 135 patiënten, bezoekers en
worden gemeld zoals incidenten m.b.t.
personeelsleden over de vloer. Aanvul-
medicatiebeleid, patiëntadministratie, val-
lend werd op campus Zwartzustersvest
partijen, medische apparatuur, bloedpro-
een infosessie georganiseerd, waarmee
ducten, enz.
we ook verzorgend personeel uit de woon-
Aan de hand van oorzakenanalyses wor-
en zorgcentra in de regio bereikten.
Naar aanleiding van de nationale week
voor patiëntveiligheid haalden we van 30
november tot 2 december 2011 de mo-
Kort nieuws
Elektronische
verslaggeving
vanuit AZ Sint-Maarten
den verbetermaatregelen uitgewerkt. Tegen eind 2012 willen we dit meldformulier
Heeft u een vraag over de doorstro-
op elke afdeling via intranet beschikbaar
ming van uw elektronische versla-
stellen.
gen?
In 2011 kregen 15 verpleegkundigen een
Wenst u uw profiel (elektronisch en/
tweedaagse workshop waarin ze de basis
of per brief) aan te passen?
van patiëntveiligheid en incidentanalyse
aangeleerd kregen.
Daarna werden ze
Contacteer onze helpdesk ICT:
als referentieverpleegkundigen op de af-
tel. 015 30 37 50 of via
delingen heelkunde en geriatrie ingezet.
[email protected]
9
Prikkelbare Darm Syndroom - PDS
Irritable Bowel Syndrome - IBS
Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) of Irritable Bowel Syndrome (IBS) is een zoge-
Behandeling
naamde functionele aandoening. Dat wil zeggen dat de symptomen van de patiënt
De eerste stap in de behandeling bestaat
niet verklaard kunnen worden door de bevindingen bij de conventionele onder-
uit uitleg over de aandoening en gerust-
zoeken (biochemie, endoscopie, histologie, radiologie). De etiologie is multifacto-
stelling dat de klachten weliswaar zeer
riëel en bestaat uit een combinatie van stoornissen in darmmotiliteit, viscerale
hinderlijk kunnen zijn, maar dat het geen
(hyper)sensibiliteit en centrale pijnperceptie die o.a. beïnvloed worden door de
bedreigende ziekte is en er dus geen ver-
darmflora, infecties, mucosale permeabiliteit, inflammatoire actoren ter hoogte
hoogd risico op darmkanker is. Hierbij is
van de darmwand, genetische factoren, voedingsintoleranties, stress en andere
het belangrijk om de directe reden van het
psychologische factoren. Ongetwijfeld is PDS niet één ziekte, maar een groep van
bezoek van de patiënt vast te stellen en
gemeenschappellijke symptomen met verschillende oorzaken.
hier op in te gaan. Het natuurlijk, fluctue-
Vormt prikkelbare darm
syndroom echt een probleem?
anemie, familiale voorgeschiedenis van
In België heeft 71% van de mensen wel
onderzoek. Deze vereisen verder nazicht
eens darmklachten: 14% voldoen aan de
waaronder zeker een coloscopie. Dit is
Rome-III criteria voor PDS (tabel 1). Vrou-
ook aangewezen bij twijfel aan de diag-
wen maken hiervan 70% uit. Ongeveer
nose of aanslepende klachten.
1/3 van de PDS-patiënten bezocht het af-
Bij een typische anamnese zijn bloed- en
gelopen jaar een arts en bijna 1/4 was
stoelgangsonderzoek niet strikt noodza-
minstens 1 dag afwezig van het werk door
kelijk, maar dit is uiteraard ook afhankelijk
de klachten. De belangrijkste klachten zijn
van de leeftijd en overige anamnese.
abdominale pijn/ongemak, opgeblazen
In geval van (al dan niet intermittente) di-
gevoel, overdreven darmgassen, plotse
arree is serologische screening naar coe-
defaecatiedrang en constipatie (IBS-C) of
liakie wel aangewezen: bepaling anti-tTG
diarree (IBS-D) of wisselend stoelgangs-
antistoffen en totaal IgA (tTG: tissue trans-
patroon (IBS-M). Deze klachten kunnen
glutaminase).
coloncarcinoom, afwijkingen bij klinisch
rend verloop moet worden uitgelegd evenals de therapeutische verwachtingen, om
samen met de patiënt realistische doelen
voorop te kunnen stellen.
In een tweede stap moeten uitlokkende
voedingsfactoren vermeden worden, maar
er zijn geen “evidence based” standaard
diëetmaatregelen (tabel 2).
Als derde stap moeten medicatie, vezels
en probiotica overwogen worden in functie van ernst van de klachten en wens van
de patiënt.
Probiotica kunnen geprobeerd worden,
maar er zijn er zeer veel verschillende beschikbaar al dan niet met enkele kleine
een belangrijke weerslag op de algemene
levenskwaliteit en het psychisch welzijn
hebben en het sociaal functioneren ver-
Guanylaat cyclase-C
agonisten
hinderen.
Diagnose
Voor PDS bestaat geen diagnostische
test, wel heeft een typische anamnese
een goede diagnostische waarde. In afwezigheid van “rode vlaggen” is de positief predictieve waarde van de Rome-III
98%. “Rode vlaggen” zijn: bloedverlies
Probiotica
Serotonische
modulators
Mogelijk nieuwe
behandelingswijzen
die momenteel nog
onderzocht worden
Antibiotica
Ontstekingswerende
middelen
10
Natriumzout/
tachykinine
receptormodulators
CCK
receptorantagonisten
Chloridekanaal
activators
per anum/melaena, gewichtsverlies, nieuwe klachten op ≥ 50-jarige leeftijd, koorts,
CFR antgonisten
Fig. 1. Potentiële behandelingen voor de toekomst.
positieve studies. Door de diversiteit en
beperkte studies is dit momenteel geen
“evidence based medicine”. In een metaanalyse werd enkel een gunstig effect van
Bifidobacterium infantis aangetoond op
opgeblazen gevoel en flatulentie.
Oplosbare vezels hebben soms een gunstig effect, vooral bij constipatie. Andere
laxativa zijn vaak ook nodig om de stoelgang te verzachten, maar verbeteren de
pijn lang niet altijd. Hetzelfde geldt voor
loperamide wat effectief kan zijn tegen diarree, maar de pijn meestal niet verhelpt.
Tegen de pijn zijn anti-spasmodica aangewezen waarbij het beste bewijs van
een gunstig effect geleverd is voor otilonium bromide (Spasmomen®) in een dosis
Tabel 1. Rome-III criteria voor prikkelbare darmsyndroom
■ Terugkerende abdominale pijn of ongemak ten minste 3 dagen/maand tijdens
de voorbije 3 maanden, samen met minstens 2 van volgende criteria :
• Verbetering na stoelgang
• Verandering van de frequentie van de stoelgang
• Verandering van de vorm (uitzicht) van de stoelgang
■ Voldoen aan deze criteria gedurende de laatste 3 maanden met een begin van de
symptomen minstens 6 maanden voor de diagnose
Tabel 2. Voeding bij prikkelbare darmsyndroom: diëet is niet “evidence based”
■ Anamnese ! (vraag naar effect van: pikant voedsel – tomaat – koffie – rauwe groente)
■ Gas-producerend voedsel zo nodig vermijden (kolen, bonen, ajuin, etc.)
■ Vezels: eventueel meer om stoelgang te regulariseren; eventueel minder als meer vezels
tot meer pijn leiden
■ Lactose-intolerantie: meestal anamnestisch duidelijk
■ Gluten vermijden igv coeliakie
■ Niet gekende echte voedselallergie is zeer zeldzaam
■ Meer en meer bewijs voor negatieve invloed van bepaalde fermenteerbare koolhydraten
(FODMAPS) in een subgroup van patiënten: fructanen-fructose, galactanen-galactose, lactose, xylitol, aspartaam (in Candarel®)
■ Kleinere, meer frequente maaltijden bij dyspepsie van 40 mg 3x/d gedurende 15 weken.
Ook pepermuntolie (Tempocol®) 2-3x/d
wordt in meta-analyses als positief weer-
dicamenten op de markt in de Verenigde
behandelingen beschikbaar zijn. Er is he-
houden, maar dit is op basis van enkele
Staten, maar nog niet in Europa. Daar-
laas geen pasklare oplossing en goede
kleine studies.
naast zijn er nog veel verschillende poten-
communicatie met de patiënt over de aan-
Wanneer er onvoldoende symptoomcon-
tiële molecules in onderzoek (fig. 1).
doening en verwachtingen omtrent thera-
trole is, is een anti-depressivum de vol-
Wanneer bovenstaande behandelingen
pie is zeer belangrijk.
gende stap met als vuistregel een
onvoldoende helpen, zijn psychotherapie
tricyclisch anti-depressivum met lage
en hypnosetherapie nog opties om te be-
startdosis bij diarree en een SSRI in stan-
spreken met de patiënt. Deze hebben een
daarddosis bij constipatie.
bewezen gunstig effect, maar de studies
Bij diarree kan rifaximine, een niet resor-
zijn wel uitgevoerd in “expertencentra”. In
beerbaar antibioticum, helpen tegen de
sommige gevallen is verwijzing naar de
abdominale klachten, maar dit is momen-
psychiater noodzakelijk, bijvoorbeeld bij
teel niet beschikbaar in België en er zijn
psychiatrische comorbiditeit of onderlig-
nog geen gegevens over inductie van re-
gend (psycho)trauma.
sistentie.
Bij therapierefractaire constipatie is pru-
Besluit
calopride (Resolor®) sinds eind 2010 een
Samenvattend kan dus gezegd worden
nieuwe optie. Dit is een “enterokineticum”
dat prikkelbare darmsyndroom een fre-
(serotonine 4-receptor agonist) met vaak
quent voorkomende en soms ernstige
ook gunstig effect op de pijnklachten.
aandoening is met multifactoriële etiologie
Er zijn ook nog enkele andere nieuwe me-
waarvoor verschillende symptomatische
Contact
dr. Jurgen Van Dongen
Gastro-Enteroloog
Secretariaat
campus Leopoldstraat
en Zwartzustersvest: 015 40 95 36
campus Rooienberg: 015 30 30 03
11
Honde rden moeders gered
6 jaar samenwerking AZ Sint-Maarten - Budjala (Congo)
In 2005 sloot het AZ Sint-Maarten een partnerschap met het ziekenhuis van Bud-
zorg te creëren, gekoppeld aan de nodige
jala, in de evenaarsprovincie van Congo. Ons ziekenhuis wil, net zoals 14 andere
fondsen en een transparante boekhou-
Belgische ziekenhuizen, zijn maatschappelijk engagement ook buiten onze lands-
ding. Danzij Memisa is er sinds kort ook
grenzen opnemen. Want niet alleen de zorg in ons land is belangrijk. Ook in an-
een soort mutualiteit opgestart en ligt de
dere landen moeten mensen toegang hebben tot kwalitatieve medische zorg.
kosten van bepaalde behandelingen vast.
Zo weet de patiënt op voorhand hoeveel
een ingeep zal kosten.
Ik ga even mijn handen
wassen in de Dijle
slechts 13 kleine, nauwelijks uitgeruste
Sinds de jaren 1960 is de medische infra-
ziekenhuis.
Memisa (medische missie samenwerking)
structuur in Congo er een hele tijd erg op
De verpleegkundigen die daar werken,
is al bijna een eeuw gespecialiseerd in
achteruit gegaan. Ons partnerziekenhuis
proberen met bijzonder weinig middelen
medische
in Budjala stamt nog uit de koloniale tijd,
wonderen te verrichten. Vóór onze part-
Zij werkt samen met enorm gemotiveerde,
en sindsdien is er bijna niet in geïnves-
nerwerking stierf één op dertien vrouwen
betrokken mensen en is zeer kosteneffici-
teerd. Het telt 67 bedden (waarin soms
rond de geboorte. Dat cijfer is nu, mede
ënt.
twee zieken liggen), 2 dokters en een 17
dankzij ons partnerschap, gehalveerd.
Memisa houdt heel nauw contact met het
verpleegkundigen. Stromend water en
Spectaculair!
ziekenhuis en de gezondheidszone. Via
elektriciteit zijn afwezig, wat serieuze ge-
gezondheidscentra die afhangen van het
ontwikkelingssamenwerking.
haar is er een sterke controle op de ont-
volgen heeft voor de hygiëne. Stel u voor
Hoogrentende belegging
wikkeling van de gezondheidszorg en de
dat onze gezondheidswerkers in Meche-
De samenwerking tussen beide zieken-
besteding van het geld. Zo kunnen we er
len en omstreken de handen in de Dijle
huizen focust op vier items: opleiding en
garant voor staan dat onze bijdrage hoog-
moeten wassen… Het ziekenhuis heeft
permanente vorming van de gezond-
rentend is.
geen keuken: de familie van de zieke
heidswerkers; lonen en aanmoedigings-
moet zelf voor eten instaan.
premies van de gezondheidswerkers; uitrusting van het ziekenhuis en aankoop
Maak van 20 euro
200 euro en nog veel meer!
Ondanks al deze beperkingen, bedient
van middelen.
Koken kost geld. Maar wie bijdraagt, kan
het ziekenhuis een streek die ongeveer
Het ziekenhuis werkt met een meerjaren-
meer woekeren en kan bijdragen tot goe-
even groot is als de provincies Antwerpen
plan (met heel concrete doelen) dat zijzelf
de gezondheidszorg.
en Vlaams-Brabant samen. Twee dokters
in nauwe samenwerking met onze bemid-
goed: u kunt van € 20, € 200 maken. Dit
staan in voor ongeveer 108 000 mensen.
delende ngo Memisa ontwikkeld heeft.
ruikt naar een malafide systeem? Toch
U mag er niet aan denken…
Het uiteindelijk doel is om een goed ont-
niet! Hoe werkt het? U geeft per jaar min-
Ondanks het uitgestrekte gebied zijn er
wikkelde en toegankelijke gezondheids-
stens € 40 aan Memisa. Dat bedrag kan u
12
Want u leest het
Memisa zal samen met het ziekenhuis
van Budjala nagaan waar de prioriteiten
liggen wanneer we financieel ruimte hebben voor een extra project.
Nutteloze cadeaus kunnen
zeer nuttig worden
Misschien heeft u tijdens de kerstperiode
vastgesteld dat u nauwelijks nog een
bruikbaar cadeautje kon verzinnen. Waarom geen zieken in Congo gelukkig maken
door bij een of andere gelegenheid te
storten op de rekening? Of gewoon elke
maand een klein bedrag aan Congo geven? Met een klein bedrag per maand
maakt u het verschil.
U stort elke maand € 4 op rekeningnummer 920-1039062-78 van Memisa – AZ
Sint-Maarten, Kerkstraat 63, 1701 Itterinbrengen in je belastingen waardoor je
ning te bieden.
slechts € 20 zelf betaalt. Bij uw € 40 legt
Komende jaren zal er veel aandacht uit-
de Belgische staat nog eens € 160 bij.
gaan naar een sterk uitgebouwde super-
Een totaal van € 200 voor Congo.
visie van het personeel – het kwaliteits-
Zoals u hoger las, zijn de resultaten zeer
denken, weet u wel. Daarvoor hanteren
hoopgevend. Verpleegkundigen zijn nu zo
we een concreet en gedetailleerd plan,
gevormd dat ze met heel eenvoudige mid-
dat gesubsidieerd wordt door Zorgnet
delen de meest dodelijke ziekten behoor-
Vlaanderen (het vroegere VVI). Er zal ook
lijk kunnen indijken. De samenwerking
werk gemaakt worden van een beter op-
tussen AZ Sint-Maarten en Budjala heeft
volgingssysteem voor patiënten. Verder
dus wel degelijk een heel groot rende-
zijn er een aantal dringende noden. Het
ment. Na zes jaar intensieve samenwer-
ziekenhuis beschikt niet over stromend
king, blikken we terug op een geslaagde
water of elektriciteit (wat medische inter-
samenwerking.
venties na zonsondergang onmogelijk
De toekomst
maakt) waardoor ondermeer de hygiëne
een probleem blijft.
In 2011 verlengden we onze samenwer-
Maar ook de lokale gezondheidscentra
king met 5 jaar. Concreet betekent dit dat
hebben nood aan verbetering. Indien zij
we door allerhande acties en door perma-
er op vlak van uitrusting op vooruit zou-
nente opdrachten ons engageren jaarlijks
den gaan, zou dit met een minimale extra
minstens € 11.000 financiële ondersteu-
kost echt een heel groot verschil maken.
beek, met als mededeling ‘ten voordele
van Budjala’. Als het totale jaarbedrag
meer dan € 40 bedraagt, krijgt u een fiscaal attest. U ontvangt maximum vier
maal per jaar een overzicht van de werking. U krijgt geen verdere vragen vanuit
Memisa om extra hulp, ook geen nutteloze gadgets en uw naam wordt ook niet
doorgegeven aan andere organisaties.
Meer weten?
Surf naar www.azsintmaarten.be
> over AZ > Steun aan Congo
of contacteer Bart Fivez op
015 40 99 31
13
Nieuwe MUG is weloverwogen keuze
Volvo XC70 D5
Een aantal MUG-verpleegkundigen hebben verschillende modellen op de weg ge-
heid specifiek ontwikkeld voor prioritaire
test. Hun ervaringen op vlak van veiligheid, rijcomfort, draagkracht, ombouwmo-
voertuigen. Dit type omvat het politiepak-
gelijkheden alsook ecologische voetafdruk en prijs waren een belangrijke input
ket met ondermeer stevigere remmen, ni-
bij de uiteindelijke keuze: de Volvo XC70 D5.
veauregeling op de achteras en stabilisa-
Nieuwe apparatuur verhoogt
overlevingskansen
senactiviteit. Hierdoor wordt de zuurstof-
tiestangen. Hierdoor kan een betere
De nieuwe MUG is uitgerust met appara-
sen die leiden tot hersendood langzamer
tuur die de overlevingskansen van de pa-
verlopen.
tiënt kan verhogen:
Ook voor temperatuurgevoelige medica-
Via een hartbewakingsmonitor kan een
tie is een medische frigo voorzien.
EKG voortaan prehospitaal worden door-
Er is een mechanisch hartmassagetoestel
gezonden. Dit gebeurt via een beveiligde
(LUCAS) aan boord dat autonoom hart-
internetverbinding. Zo beschikt de cardio-
massages kan toedienen tijdens een re-
Meer visibiliteit
loog reeds voor de aankomst van de pati-
animatie. Het medisch personeel kan dan
In het algemeen zijn wagens nu beter ge-
ënt over een EKG en kan de tijd tot kathe-
tussentijds overige noodzakelijke hande-
ïsoleerd. Dit heeft zijn weerslag op de ab-
terisatie
lingen verrichten.
sorptie van het sirenegeluid. Andere weg-
sterk
beperkt
worden.
Dat
verbetert de outcome van een patiënt met
behoefte verlaagd waardoor de proces-
stabiliteit gegarandeerd worden bij het nemen van verkeersdrempels bij hoge snelheden. Ook het schokdempend effect is
voor de duurzaamheid van de apparatuur
en het rijcomfort voor de inzittenden niet
onbelangrijk.
gebruikers
horen
daardoor
een
een hartinfarct aanzienlijk.
Meer veiligheid
interventiewagen minder snel. Als tegen-
Er is een mobiele koelunit aanwezig met
Een veilig rijgedrag van de MUG-bestuur-
gewicht hiervoor werd extra aandacht ge-
‘coolpads’ klaar voor gebruik. Hiermee
der blijft de belangrijkste factor in het ver-
geven aan de LED-verlichting. Naast de
kan meteen na de reanimatie ter plekke
mijden van ongevallen met een interven-
blauwe LED in de balk zijn ook rode LED-
een patiënt koel gehouden worden tot
tiewagen. Maar daarnaast speelt ook de
modules aangebracht. Hierdoor is de
34°C. Deze milde koeling verhoogt de
techniciteit van de wagen een belangrijke
MUG-wagen opvallender, zeker bij mist
kans op overleving en herstel van de her-
rol. De XC70 werd op vraag van de over-
geeft dit een extra voordeel.
14
Obesitaskliniek op www.azsintmaarten.be
Chirurgische ingreep om overgewicht te verhelpen?
Surf naar de website van de obesitaskliniek van het
AZ Sint-Maarten via www.azsintmaarten.be/obesitaskliniek
U vindt er informatie over de onderzoeken, de mogelijke behandelingen, verloop van de hospitalisatie, de revalidatie, het dieet
en het team.
Is een chirurgische ingreep de oplossing als talloze diëten en
bewegingsoefeningen niet resulteren in een blijvend gewichtsverlies? Binnen de obesitaskliniek van het AZ Sint-Maarten zal een team
van chirurgen, endocrinologen, psychiaters, revalidatieartsen en
diëtisten onderzoeken of de patiënt een geschikte kandidaat is.
Zij gaan na of de patiënt voldoet aan de strikte wettelijke criteria
en of daarnaast ook de algemene en mentale toestand zo een
ingreep toelaten.
Indien de patiënt niet in aanmerking komt voor een operatie,
wordt een alternatief programma voorgesteld onder begeleiding
van onze diëtiste, revalidatiearts en endocrinologen.
Contact
Afsprakencentrale heelkunde
campus Leopoldstraat: 015 40 95 75
campus Rooienberg: 015 30 30 03
campus Zwartzustersvest: 015 29 60 40
Kort nieuws
Op pensioen...
Geen PIP-borstimplantaten gebruikt in AZ Sint-Maarten
Naar aanleiding van de ongerustheid die bestaat omtrent de inplanting van
borstimplantaten, kan AZ Sint-Maarten meedelen dat de PIP-implantaten nooit
werden gebruikt in dit ziekenhuis, noch in het Dodoensziekenhuis dat tot de fusie
AZ Sint-Maarten is toegetreden in juli 2006. Patiënten die in AZ Sint-Maarten of in
dr. Valère Debois
Neurochirurgie
campus Rooienberg
het Dodoensziekenhuis werden geopereerd, hoeven zich hierover dus geen zorgen te maken.
Meer informatie over de in opspraak gekomen borstimplantaten is te vinden op de
website van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten: www.fagg-afmps.be
Voor bijkomend advies: Royal Belgian Society for Plastic Surgery: www.rbsps.org
dr. Paul Corveleyn
Gynaecologie
campus Rooienberg
15
Recent ve rs c he ne n
wetenschappelijke
p u b lic a t ie s
Radiologie
MRI of the Postoperative knee (invited lecture),
Info bij
dr. Filip Vanhoenacker, radioloog en
wetenschappelijk verantwoordelijke voor
de associatie radiologie AZ Sint-Maarten
P. Van Dyck, J.L. Gielen, F.M. Vanhoenacker
i.s.m. andere disciplines
Erasmus Course on Magnetic Resonance Imaging, MRI
of Joints, 16-20 jan. 2012, p.91-105 / Editors: M. Shahabpour en M. De Maeseneer
Normal variants and anatomical pitfalls (invited lecture)
Erasmus Course on Magnetic Resonance Imaging, MRI
of Joints, 16-20 jan. 2012, p.81-82 / Editors: M. Shahabpour en M. De Maeseneer
F.M. Vanhoenacker
Beenmerg oedeem patroon
Eindredactie:
dr. Frieda Matthys
F.M. Vanhoenacker, K.L. Verstraete
Verantwoordelijke uitgever:
dhr. Jan Ennekens
EduRad 71, jan 2012, sept 20, p.32-35
ISBN/EAN 978-90-72806-77-2
M. Eyselbergs, F.M. Vanhoenacker, D. Willemen, I. Vervloessem, I. Samson, J. Bosmans
Persisterende pijn aan het linkeronderbeen na
sportblessure
Ortho-Rheumato, 2011, 9 (6)
L.J. Ceulemans, L. Verheyen, F.M. Vanhoenacker, R. De
Wyngaert, J. De Leersnyder
Enchondroma protuberans of the rib
Ontvangt u deze Check_up graag per
mail, laat het ons dan weten:
[email protected]
Injuries of the posterior corners of the knee
Book of Proceedings, ESMRMB 2011, Oct 6-8, Liepzig
p. 102-103 / DOI: 10.1007/s10334-011-0266-7
Oftalmologie
Info bij
dr. Stefaan De Smedt, oogarts
Images in clinical radiology, JBR-BTR, 2011, 94: 354
Vragen bij deze nieuwsbrief?
Kristel De Wever
communicatiedienst
Leopoldstraat 2 - 2800 Mechelen
015 40 96 84
[email protected]
Vragen-opmerkingen-suggesties over
de zorgverlening of diensten: mail naar
[email protected]
M. Eyselbergs, D. De Vuyst, P. Pals, F.M. Vanhoenacker
Case 9784: Kiloh-Nevin syndrome
Euro Rad, 2011, dec 27
M. Eyselbergs, F.M. Vanhoenacker, P. Boone
An unusual cause of bone marrow oedema in
the acetabulum
The Britisch Journal of Radiology, 84(2011), 1055-1058
M. Eyselbergs, G. De Praeter, M. Dom, F.M. Vanhoenacker
Case 9524: Torus palatinus
Euro Rad, 2011, sept 20
J. Peeters, F.M. Vanhoenacker, G. Mortier, P.M. Parizel
Multicentric carpal-tarsal osteolysis
Images in clinical radiology, JBR-BTR, 2011, 94: 218
M. Eyselbergs, R. D’Hauwe, K. De Cuyper, M. Camerlinck, B. Van Aken, R. Oyen, F.M. Vanhoenacker
Testicular sarcoidosis
JBR-BTR, 2011, 94: 199-201
M. Eyselbergs, F.M. Vanhoenacker, D. Kools
Hyperostotic meningioma mimicking skull
osteoma
S. De Smedt, J. Nkurikiye, Y. Fonteyne, A. Hogewoning,
M. Van Esbroeck, D. De Bacquer, S. Tuft, C. Gilbert, J.
Delanghe, Ph. Kesteleyn
Vernal Keratoconjunctivitis in School Cildren in
Rwanda and Its Association with Socio-Economic Status: A Population-Based Survey
Am. J. Trop. Med. Hyg., 85(4), 2011, pp. 711-717
DOI: 10.4269/ajtmh.2011.11-0291
S. De Smedt, J. Nkurikiye, Y. Fonteyne, D. De Bacquer,
S. Tuft, C. Gilbert, Ph. Kesteleyn
Topical ciclosporin in the treatment of vernal
keratoconjunctivitis in Rwanda, Central Africa:
a prospective, randomised, double-masked,
controlled clinical trial
BJO Online First, Oct 14, 2011
DOI: 10.1136/bjophthalmol-2011-300415
Images in clinical radiology, JBR-BTR, 2011, 94: 222
F.M. Vanhoenacker, K. Van Looveren, K. Trap, J. Desimpelaere, K. Wouters, P. Van Dyck, P.M. Parizel, A.M. De
Schepper
Grading and characterization of soft tissue tumors on magnetic resonance imaging: the value of an expert second opinion report
Insights Imaging, jan 2012 / e-ISSN 1869-4101
pp 102-103 / DOI: 10.1007/s10334-012-0151-6
F.M. Vanhoenacker, P. Van Dyck, K.L. Verstraete
16
Het AZ Sint-Maarten overkoepelt
3 campussen
Campus Leopoldstraat
Leopoldstraat 2, 2800 Mechelen
015 40 95 11
Campus Rooienberg
Rooienberg 25, 2570 Duffel
015 30 31 11
Campus Zwartzustersvest
Zwartzustersvest 47, 2800 Mechelen
015 29 66 66
AZ Sint-Maarten
maakt deel uit
van de vzw Emmaüs.
Deze nieuwsbrief zenden wij u toe op basis van
uw persoonlijke gegevens zoals opgenomen in
onze bestanden. Het AZ Sint-Maarten respec-
U kan de nieuwsflash van het Labo
consulteren via onze website
100-0-30-7
40% black
www.azsintmaarten.be
onder de rubriek Professionals,
subrubriek Publicaties.
teert uw privacy en we behandelen uw persoonsgegevens dan ook strikt vertrouwelijk en
met de grootste omzichtigheid. Overeenkomstig
de wet van 8 december 1992 betreffende de verwerking van persoonsgegevens kan u uw gegevens inkijken, verbeteren of verwijderen.