Denivellering

Interdependenties en
ongelijkheden
Waarom verandert een trend van
richting?
Wout Ultee
Hedendaagse sociologische theorieën
19-11-2009
Naar aanleiding van Nico Wilterdink, Ongelijkheid en
interdependentie, 1993 en Nico Wilterdink, De ontwikkeling van
sociaal-economische ongelijkheid in de wereld, 2000
Wilterdinks onderzoekbevindingen uit 1993 :
Na decennia van daling, nam sinds 1970
in de VS de inkomens- en
vermogensongelijkheid toe,
in andere industrielanden als het Verenigd
Koninkrijk en Zweden was er ook een
daling geweest en begonnen deze
ongelijkheden toen ook toe te nemen,
zij het dat de denivellering in Nederland
pas midden 1980 begon en nu al enkele
jaren tot stilstand is gekomen
Meervoudige bevinding voor
inkomensongelijkheden:
Inkomen uit kapitaal
Inkomen uit arbeid
Inkomen uit uitkeringen
Wilterdinks vraag :
Waarom toen deze nivellering en
later deze denivellering?
Wilterdinks methodologisch inzicht :
De omkering moet met dezelfde
hypothese worden verklaard als
de trend
Ultee’s toevoeging :
En de late omkering voor
Nederland ook
De door Wilterdink as oppervlakkig verworpen
hypothesen :
Als zich in een land een
laagconjunctuur voordoet, nemen de
ongelijkheden toe
In 1980-1985 laagconjunctuur, maar bij opleving
na 1985 ook toename ongelijkheid
Als een land een rechtse regering krijgt,
nemen de ongelijkheden toe
Ook in links Zweden namen de ongelijkheden toe
Vasthouden :
Hoe diep graaft Wilterdinks eigen
hypothese?
Uitkomst :
Wilterdink onderscheidt onvoldoende
tussen hoger-niveau en lager-niveau
hypothesen
Wilterdink plaatst een nieuwe lagerniveau hypothese naast de lager-niveau
hypothesen over conjunctuur en politiek
Uitgangspunt van Wilterdinks theoretische overwegingen :
Elias’ interdependentieBEGRIP
Ultee: maar hoe luidt Wilterdinks
interdependentieHYPOTHESE?
Verruiming van interdependentienetwerken
doet ongelijkheden toenemen,
Verdichting van interdependentienetwerken
doet ongelijkheden afnemen
‘Deze stellingen zijn echter nog te algemeen’
‘Een globaal antwoord moet hier volstaan’
Vergelijk de bewoordingen van Wilterdinks bevinding
met de bewoordingen van Wilterdinks hypothese :
De bevinding gaat over industrielanden
De hypothese gaat niet over
(industrie)landen, maar over
interdependentienetwerken
De inwoners van een industrieland vormen
een interdependentienetwerk,
maar ze kunnen natuurlijk ook afhankelijk
zijn van de inwoners van andere landen
Wilterdinks hypothese herformuleerd als
een hypothese over landen:
Hoe sterker de inwoners van een
land van elkaar afhankelijk zijn,
des te kleiner zijn de vermogensen inkomensverschillen tussen
hen
Ga uit van deze hypothese
Welke bijkomende veronderstellingen moet
Wilterdink dan maken om zijn bevindingen te
verklaren ?
Tot 1970 werden de inwoners van
elk industrieland van de wereld
meer afhankelijk van elkaar,
daarna minder afhankelijk
Dat is ad hoc
Lees Wilterdinks hypothese als een
hoger-niveau hypothese en kom
met een lager-niveau hypothese
Hoe opener de economie
van een industrieland,
des te groter de
ongelijkheden in dit land
Met welke bijkomende verondersteling van de hogerniveau naar de laatste lager-niveau hypothese ?
Als de economie van een industrieland
opener wordt door afschaffing van
invoerrechten op eindproducten uit
industrialiserende landen met lage
lonen,
dan worden de werkgevers en
aandeelhouders in dit land
minder afhankelijk van de werknemers
in dat land
Met welke bijkomende veronderstelling
van deze lager-niveau hypothese naar
Wilterdinks bevindingen ?
Tot 1970 was in industrielanden
de invoer van eindproducten uit
industrialiserende landen met
lage lonen door heffingen zo
goed als onmogelijk,
daarna werden deze rechten
verlaagd en soms geheel
afgeschaft
Klopt iets van deze bijkomende
veronderstelling?
Ja
Nieuwe Wereldhandelsovereenkomst
van 1975
Maar waarom dan VS omkering trend in 1970
en Nederland omkering trend in 1985 ?
En waarom daling inkomen uit uitkeringen ?
Opgeworpen en door Wilterdink
niet beantwoorde
onderzoeksvraag :
Werden de markten voor
eindproducten in de VS al
voor 1975 vrijer?
Het hele verhaal ?
De markten van industrielanden
voor eindproducten werden
opener,
Maar de wereldmarkt voor olie
werd minder vrij door het kartel
van de OPEC
En daarom werd de voornaamste
energiebron en grondstof van de
rijke INDUSTRIElanden duurder
Tweede lager-niveau hypothese :
Hoe minder vrij de markten voor
energiebronnen in een industrieland,
des te duurder de prijs van energie er is,
des te lager de koers van de munt van
dit land,
des te groter de schulden van dit land
en des te lager de uitkeringen in dit land
Bijkomende veronderstelling bij deze tweede
lager-niveau hypothese voor Nederland :
De inkomsten van de Nederlandse
staat stegen door de aardgasbel bij
Slochteren,
terwijl die van andere industrielanden
zonder deze unieke energiebron
daalden
Opgeworpen vraag:
Wat klopt er van deze bijkomende
veronderstelling ?
Wilterdink 1993
evenals Elias, Brinkgreve & Korzec, Franke
heel veel aandacht voor de vaststelling van
het te verklaren verschijnsel
Maar ze toetsen de bijkomende
veronderstellingen uit de verklaring zelf
nauwelijks
Wilterdink 2003
in tegenstelling tot
Wilterdink 1993
wel een toetsing van
bijkomende veronderstellingen?
Neen
Wilterdink verlaat het kader
van zijn oude
figuratiesociologie
met haar verklaringen voor
trends gedurende een eeuw
met behulp van hypothesen
over de gevolgen van
interdependenties binnen
landen en tussen landen
Wilterdinks vragen blijven
gaan over ongelijkheden
Maar nu niet alleen
ongelijkheden binnen
industrielanden,
Ook ongelijkheden tussen
landen en ongelijkheden
tussen alle inwoners van de
aarde en de trends daarin
sinds 1800
En terwijl in 1993 een globaal antwoord
moest volstaan,
worden nu suggesties voor een verklaring
gegeven
En die suggesties hebben niet alleen
betrekking op interdependenties
Maar tevens op tijden voor 1800
Wilterdink gaat naar Lenski verwijzen
en de figuratiesociologie wordt tot een
ecologisch en technologisch-ideologisch
evolutionisme
Volgende keer De Swaan
Hoeveel macht A ook
over B heeft,
A is altijd in een bepaald
opzicht en in zekere
mate afhankelijk van B
Absolute macht
bestaat niet