Gedepigmenteerde vlekken na contact met Euphorbia leuconeura

Gedepigmenteerde vlekken
na contact met Euphorbia
leuconeura
Depigmented spots after contact with Euphorbia leuconeura
Auteurs:
K.A. Kortekaas, A.C.M. Kunkeler
Trefwoorden:Euphorbia leuconeura, toxisch, vitiligo
Keywords: Euphorbia leuconeura, toxic, vitiligo
Samenvatting
Plantgerelateerde dermatosen kennen vele presentaties en kunnen toxisch, contactallergisch
of fytofototoxisch van aard zijn. Deze casus beschrijft een waarschijnlijk toxische reactie
aan handen en penis van een 62-jarige patiënt na contact met een Euphorbia leuconeura.
Vijf jaar na dit contact ontwikkelt hij gedepigmenteerde vlekken, klinisch passend bij vitiligo,
op dezelfde locaties als waar zich vijf jaar geleden de toxische reacties afspeelden. Het meest
waarschijnlijke concept van deze vitiligo is een (vertraagd) köbnerfenomeen.
(Ned Tijdschr Allergie & Astma 2012;12:128-130)
Summary
Plant related dermatoses have a broad range of clinical presentations and can have a toxic,
contact allergic or phytophototoxic character. This case-report describes a probably toxic
reaction of both hands and penis of a 62 years old patient after contact with an Euphorbia
leuconeura. Five years after this contact he develops depigmented spots, clinically in accordance with vitiligo, at the same locations as the toxic reaction 5 years earlier. The most
plausible concept of this vitiligo is a (delayed) Koebner phenomenon.
Casus
Een 62-jarige man presenteerde zich op de polikliniek
dermatologie van de Reinier de Graaf Groep, lokatie
Diaconessenhuis Voorburg, met klachten van witte
vlekken aan beide handen en penis. Deze klachten
bestonden sinds een halfjaar, zonder verdere uitbrei-
ding van de plekken in de tijd. De patiënt had verder
geen andere (huid)klachten, was niet bekend met
atopie of allergieën, en ook de familieanamnese was
negatief voor atopie of vitiligo.
Patiënt relateerde het optreden van de witte vlekken
Auteurs: mw. A.C.M. Kunkeler, dermatoloog en mw. K.A. Kortekaas, coassistent dermatologie, Reinier de Graaf Groep, locatie Diaconessenhuis Voorburg.
Correspondentie graag richten aan: mw. A.C.M. Kunkeler, dermatoloog, Reinier de Graaf Groep, locatie Diaconessenhuis Voorburg,
Fonteynenburghlaan 5, 2275 CX Voorburg; e-mail: [email protected]
Belangenconflict: geen gemeld.
Financiële ondersteuning: geen gemeld.
Nederlands Tijdschrift voor Allergie & Astma
Jaargang 12, nr. 3 - 2012
3
12 8
Uit de kliniek
Figuur 1. Hand van patiënt met gedepigmenteerde vlekken na contact met Euphorbia leuconeura.
aan het aanraken van een plant in de tuin vijf jaar
geleden. Na dit contact was namelijk een forse irritatie
en zwelling van dezelfde plekken op handen en penis
opgetreden, waarvoor destijds consultatie van de huisarts. De reactie aan de penis weet patiënt aan het feit
dat hij direct na contact met deze plant, zonder zijn
handen gewassen te hebben, naar het toilet was gegaan.
De reactie werd door de huisarts geduid als forse
eczeemreactie met irritatie en lokaal oedeem en was
als zodanig behandeld.
Het klinisch beeld werd gekenmerkt door niet-symmetrische, scherp begrensde, irregulaire gedepigmenteerde maculae aan beide handen en penis (zie
Figuur 1). De conclusie op dat moment was vitiligo,
en patiënt werd behandeld met fluticasonpropionaatcrème eenmaal daags, alleen op de handen.
Beschouwing
De plant waarmee deze patiënt contact heeft gehad,
is een Euphorbia leuconeura (‘Madagascar jewel’,
Figuur 2), een wolfsmelksoort. Nagenoeg alle euphorbiasoorten kunnen ernstige toxische huidreacties tot
stand brengen door forbolesters in het witte, kleverige
12 9
Jaargang 12, nr. 3 - 2012
melksap dat deze plant bij de geringste beschadiging
uitscheidt. Bovendien scheidt de Euphorbia leuconeura
drie bioactieve ingenolesters uit, die geassocieerd zijn
met inductie van het epstein-barrvirus en dus potentieel tumorbevorderend zijn.1 Niet alle euphorbiasoorten zijn geassocieerd met tumorbevorderende
eigenschappen. De Euphorbia lagascae heeft bijvoorbeeld antitumoreigenschappen doordat een van zijn
gemethyleerde derivaten een verhoogde apoptose
induceert in een aantal tumorcellijnen.2
Vitiligo is een regelmatig voorkomende huid- en
haaraandoening en wordt gekarakteriseerd door
scherpbegrensde, meestal symmetrisch optredende,
witte vlekken op de huid die de neiging hebben zich
uit te breiden in de tijd. Bij de patiënt in deze casus
was de uitbreiding in de tijd afwezig. Het karakteristieke histologische beeld van vitiligo in algemene
zin is lokale afwezigheid van melanine en melanocyten bij een normale dermis en epidermis. De
etiologie is onbekend, maar genetische predispositie
en mogelijk ook auto-immuniteit lijken een rol te
spelen.3 Het meest waarschijnlijke concept van het
klinisch beeld van vitiligo bij bovenstaande casus
is een (vertraagd) köbnerfenomeen na huidtrauma.
Nederlands Tijdschrift voor Allergie & Astma
Aanwijzingen voor de praktijk
1.
Pas op met direct onbeschermd contact met planten, aangezien dit kan leiden tot
dermatosen van toxische, contactallergische of fytofototoxische aard.
2.
Denk bij vitiligo aan oorzaken als auto-immuniteit of in het verleden doorgemaakte
toxische huidreacties.
Bij vitiligopatiënten is het ontstaan van gedepigmenteerde laesies door het köbnerfenomeen bekend. De
gedepigmenteerde maculae bevinden zich dan exact
op de locaties van het eerdere trauma, en vallen op
door hun soms aparte vorm. De incidentie van het
optreden van het köbnerfenomeen bij patiënten met
vitiligo varieert van 21 tot 62%. Ook het tijdsinterval
tussen trauma en het optreden van het köbnerfenomeen bij vitiligo is niet bekend; dit is alleen onderzocht
bij patiënten met psoriasis en varieert bij die aandoening tussen de tien dagen en twee jaar, of zelfs langer.
Het optreden van het köbnerfenomeen is alleen onderzocht bij patiënten met een reeds tot uiting gekomen
vitiligo; het is niet bekend hoeveel van de patiënten
met vitiligo door het köbnerfenomeen op latere termijn
de meer klassieke vorm van vitiligo krijgen.4,5
Plantgerelateerde dermatosen kunnen behalve toxisch
– zoals hierboven beschreven – ook contactallergisch
of fytofototoxisch van aard zijn. Van euphorbiaspecies zijn irritatieve en contacturticariële reacties6-8
beschreven, alsmede contactallergische reacties.9,10
Vitiligo als uiting van een contactallergische reactie
is beschreven voor primula.11
Bij onze patiënt lijkt er sprake te zijn geweest van een
toxische irritatieve reactie. Er is vanwege het toxische
karakter van het sap van deze plant niet onderzocht
of er ook sprake is van een contactallergische reactie.
Referenties
1. Vogg G, Mattes E, Rothenburger J et al. Tumor promoting diterpenes from Euphorbia leuconeura L. Phytochemistry 1999;51:289-95.
2. Ferreira MJ, Duarte N, Gyémánt N, et al. Interaction
between doxorubicin and the resistance modifier stilbene
on multidrug resistant mouse lymphoma and human
breast cancer cells. Anticancer Res 2006;26:3541-6.
3. Guerra L, Dellambra E, Brescia S, et al. Vitiligo: pathogenetic hypothesis and targets for current therapies. Curr
Drug Metab 2010;11:451-67.
4. Sagi L, Trau H. The Koebner phenomenon. Clin Dermatol
2011;29:231-6.
5. Geel N van. Koebner’s phenomenon in vitiligo: Europan
position paper. Pigment Cell Melanoma Res 2011;24:564-73.
6. Paulsen E, Stahl Skov P, Andersen KE. Immediate skin
and mucosal symptoms from pot plants and vegetables in
gardeners and greenhouse workers. Contact Dermatitis
1998;39:166-70.
7. Worobec SM, Hickey TA, Kinghorn AD, et al. Irritant
contact dermatitis from an ornamental Euphorbia. Contact
Dermatitis 1981;7:19-22.
8. Ginkel CJW van. Huidreacties op planten. Ned Tijdschr
Allergie 2006;1:3-9.
9. Hausen BM, Schulz KH. Occupational contact dermatitis
due to Croton (Codiaeum variegatum (L.) A. Juss var. pictum (Lodd.) Muell. Arg.). Sensitization by plants of the Euphorbiaceae. Contact Dermatitis 1977;3:289-92.
10. Santucci B, Picardo M, Cristaudo A. Contact dermatitis
Conclusie
from Euphorbia pulcherrima. Contact Dermatitis 1985;
Onbeschermd contact met een Euphorbia leuconeura
kan leiden tot directe toxische huidreacties met
lokale huidirritatie en oedeem tot gevolg. Op termijn
kunnen gedepigmenteerde huidlaesies ontstaan die
klinisch passen bij vitiligo, waarbij het meest waarschijnlijke concept een (vertraagd) köbnerfenomeen is.
12:285-6.
11. Bhushan M, Beck MH. Allergic contact dermatitis from
primula presenting as vitiligo. Contact Dermatitis 1999;
41:292-3.
Ontvangen 4 november 2011, geaccepteerd 14 mei 2012
Nederlands Tijdschrift voor Allergie & Astma
Jaargang 12, nr. 3 - 2012
3
13 0