project - Kiwi Biologie

PROJECT
De Amsterdamse waterleidingduinen
Een project over het thema Mens en milieu
Biologie
Comenius Lyceum Amsterdam
Derkinderenstraat 44
1062 HJ Amsterdam
T 020 6140305
I www.comeniuslyceum.nl
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
1
INLEIDING
Amsterdamse Waterleidingduinen
De Amsterdamse Waterleidingduinen liggen ten zuiden van Zandvoort en ten noorden van
Noordwijk.
Met 3400 hectare vormen de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) een van de grootste
aaneengesloten natuurgebieden aan de Nederlandse kust.
De verschillende landschapstypen die elk bij een bepaalde belangrijke ontstaansperiode horen,
zijn hier namelijk in het veld te zien, variërend van de Oude duinen met strandwallen aan de
binnen- duinrand tot de jongste landschapszones vlakbij zee.
Het natuurgebied is een waar paradijs voor mens, plant en dier.
Door het gevarieerde landschap voelen veel diersoorten zich. Het open water van de kanalen en
infiltratiegebieden trekt enorme aantallen watervogels, terwijl graslanden en bos aan allerlei
andere vogels, zoogdieren en insecten onderdak bieden.
Ook andere zoogdieren zoals vossen, konijnen en vleermuizen komen hier voor.
Op droge zandplekken kun je naar de zandhagedis uitkijken. Het heldere open water is vaak het
domein van talrijke libellen en waterjuffers.
Sinds jaren grazen er weer koeien en schapen in de duinen.
Waterwinning
De AWD zijn van groot belang voor de waterwinning. Er wordt voorgezuiverd Rijnwater
aangevoerd, dat via een kanalenstelsel in een van de 40 infiltratiegeulen komt. Daar infiltreert het
in het duin. Na minimaal 60 dagen komt het weer aan de oppervlakte en stroomt het naar de
Oranjekom. Vanuit de Oranjekom wordt het water met pompen getransporteerd naar het
zuiveringsbedrijf Leiduin. Hier wordt het in een aantal stappen verder verwerkt tot smaakvol en
betrouwbaar drinkwater van hoge kwaliteit.
Het project
Tijdens dit project kijk je naar de planten en dieren die er
leven, bestudeer je waar het heldere water uit de kraan
eigenlijk vandaan komt en kun je genieten van de
prachtige natuur.
In de route zijn op bepaalde plaatsen verschillende
opdrachten aangegeven. Deze opdrachten voer je
samen met jouw trio uit, soms moet je meten, soms moet
je determineren en bij bijna alle opdrachtpunten moet je
foto’s maken voor in je eindverslag.
Zorg dus voor een camera met VOLLE batterijen en
voldoende ruimte om je foto’s op te slaan.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
2
DE ROUTE
!! De wandelroute klopt wel, maar de opdrachten zijn anders !!
Er wordt gestart bij de OASE. Je loopt in door de Amsterdamse Waterleiding Duinen naar de
uitgang aan de Zandvoortselaan. Dit doe je samen met een docent. Tijdens de mooi route door
de duinen doe je met z’n drieën de opdrachten op de plekken zoals aangegeven in je
wandelkaart.
Er zijn opdrachten voor het vak aardrijkskunde en opdrachten voor het vak biologie. Deze
opdrachten zijn verdeeld langs de route.
LET GOED OP WELKE OPDRACHT WAAR MOET WORDEN GEDAAN.
Deze kaart is te klein om alle details te zien. Kijk op je wandelkaart voor de exacte route en de
plaatsen waar je de opdrachten doet!
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
3
Het begin langs de WATERROUTE
We beginnen bij de OASE. Wanneer je de aanwijzingen van de route goed volgt, dan kom je de
langs de plaatsen waar het vuile Rijnwater in de duinen wordt ingelaten. Dit gebeurt volgens een
vaste methode.
Water wordt ingelaten in verdeelvijvers, hier kan het eerste vuil bezinken. Vervolgens wordt het
water afgevoerd via een kanaal naar een soort trap. Dit kun je horen! Het water valt langs een
trapvormige waterval naar
beneden.
Als je de aanwijzingen verder
volgt kom je een betonnen
kanaal tegen (het water wordt
nu afgevoerd naar een ander,
niet toegankelijk, infiltratie
gebied) en loop je door een
prachtig lindenlaantje!
De algemene opdrachten doe je bij de
aangegeven plekken.
Daarnaast zijn opdrachten die je gedurende de
hele wandeling kunt (en moet) doen.
Het vervolg naar de Zandvoortselaan!
Als je de waterroute hebt gevolgd, de opdrachten
1, 2 en 3 hebt gedaan, komen jullie bij
paddenstoel 21422. Zo’n paddenstoel is een
belangrijk markeringspunt, zorg dus dat je de
aanwijzingen heel goed volgt.
Je gaat nu het noord-westelijk deel van het AWD
in. Je komt langs prachtige stukjes natuur.
Hou je ogen en je oren open. Je zult, als je goed
kijkt, bijzondere vogels kunnen zien en misschien
wel damherten. En als je goed luistert, kun je de
wolven horen huilen.
Op deze route moeten jullie ook weer opdrachten
uitvoeren.:
De overige algemene opdrachten bij de
aangegeven plaatsen.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
4
Opdracht 1. Drinkwater maken
Wanneer je de waterroute volgt, krijg je een aardig beeld van hoe van water uit de rivier, dat wordt
ingelaten in de duinen, ons heldere drinkwater wordt gemaakt.
Tijdens de wandeling kom je langs verschillen fasen in de VOORBEHANDELING van het water
voordat dit in de duinen wordt geïnfiltreerd. Het vuile rivierwater wordt in een aantal stappen
‘voorgezuiverd’. Daarna gaat het pas naar het infiltratie gebied.
Daar mag je niet komen!
Op de afbeelding zie je NAZUIVERING afgebeeld. Het water is dan inmiddels na maanden in het
infiltratiegebied te zijn geweest, schoon genoeg om het op te zuiveren tot drink water.
Je bent nu bij de Oranje kom. De Oranjekom is water dat al door alle infiltratiegebieden is
geweest en dat bijna drinkbaar is. Eigenlijk is dit het eindpunt van de zuivering van het water in de
AWD.
Zoek een plek langs het pad met weinig begroeiing.
a) Maak een foto van de Oranjekom met het pompstation op de achtergrond.
b) Maak foto’s van de bijzonder vogels die in de kom zwemmen! Schrijf ook de namen
op.
c) Overleg in je groepje of je denkt dat dit water al drinkbaar is. Gebruik argumenten.
Een paar meter verder zie je de verdeelvijver.
d)
Waarom denk je dat deze zoveel hoger ligt dan de oranjekom?
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
5
Opdracht 2. Planten tellen
Bij deze opdracht ga je metingen uitvoeren om te achterhalen wat de verschillen zijn in soorten
flora (planten) tussen de duinen en het Rembrandtpark. Vervolgens neem je de uitwerking van
deze opdracht mee in je eindverslag.
Benodigdheden:







Touw
Meetlint
Schaar
Geodriehoek
Flora (Natuurgids)
Papier
Pen
Uitvoering van een meting
Lees voordat je begint goed de stappen door.








Zoek vier stokjes (15-20cm). Deze heb je nodig om je plot te maken.
Kijk goed om je heen en zoek een stuk grond waar je verschillende planten ziet groeien.
Kies een stuk waarbij je meerdere planten ziet. Dus niet een volledig kale plek!
Je gaat nu een plot uitzetten van 1m2. (Zie uitleg: plot uitzetten)
Gebruik de flora om te achterhalen welke verschillende soorten planten je in je plot heb.
Noteer dit.
Schrijf nu achter de verschillende soorten hoe vaak deze voor komt. Dit kun je het beste
doen door te turfen. Werk systematisch, van links naar rechts of van boven naar onder. Je
mag ook je plot verdelen in kleinere sub-plots. Dan kan je nog beter tellen. Tel geen
planten dubbel!
Controleer of je de meting goed hebt uitgevoerd.
Maak een foto van je plot.
Ruim je plot op door het touw op te rollen en de stokjes eruit te halen.
Een plot uitzetten
Kies eerst een geschikte meet-plek voer vervolgens de volgende stappen uit om je plot op te
zetten:






Steek een stokje in de grond. Schat hierbij dat dit
stokje ongeveer in een hoek van jou gekozen 1m2
komt te staan.
Meet met je meetlint een meter grond af. Onthoud dat
je een vierkant aan het maken bent om jou gekozen
stukje grond heen.
Zet bij deze meter nog een stokje in de grond.
Verbind de stokjes met het touw.
Gebruik nu je geo om onder een hoek van 90 graden
het volgende stuk grond af te meten.
Herhaal dit tot je weer uit komt bij je eerste stokje.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
6
Afronding
Je hebt nu twee keer deze meting gedaan. Één keer in het Rembrandtpark en één keer in de
duinen. Je hebt van deze beide metingen gegevens verzameld zoals beschreven. De
onderstaande onderdelen werk je uit en neem je op als een apart hoofdstuk in je eindverslag.





Stel een hypothese. Wat verwacht je als je de resultaten van beide metingen gaat
vergelijken?
Beschrijf hoe je te werk bent gegaan. Hoe ging je om met je meetinstrumenten?
Geef je resultaten weer in een duidelijke grafiek + tabel.
Beschrijf welke conclusie je trekt op basis van je resultaten. Bevestig of verwerp in dit
onderdeel je hypothese.
Daarna beschrijf je wat je anders of beter had willen doen in het onderdeel: Discussie.
Stevia rebaudiana (Honingkruid)
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
7
Opdracht 3. Landschap in kaart
Hierboven zie je een kaart van de waterleidingduinen met omliggende plaatsen. Als je de duin op
klimt, kan je goed om je heen kijken. Op deze lunchplek kan je ook goed de insectenopdracht
doen.
a) Welke plaatsen/plekken kan je herkennen vanaf dit punt?
b) Welke manier(en) van navigeren zou je kunnen gebruiken om de weten welke
richting je op kijkt?
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
8
Opdracht 4: verstuiving
Duinen bestaan uit zand. Zand dat ooit is aangevoerd uit de zee. In dit zand wil bijna niets
groeien. En daar waar wat groeit, hebben de afgestorven planten voor een humuslaagje gezorgd.
Wanneer dat humuslaagje beschadigd is, ontstaat er een ZANDVERSTUIVING.
a. Zoek met je trio een zandverstuiving en kijk of dat hele dunne humuslaagje ook
kunt zien. Maak er een foto van.
b. Op zo’n humuslaagje groeien planten.
a. Fotografeer 3 planten
b. Breng ze op naam met de duinplanten-determinatiekaart.
Zandverstuivingen tasten de duinen aan. Het zand waait weg, de duinen verdwijnen. In het ergste
geval zou bij hoogwater de Noordzee zomaar Nederland binnen kunnen stromen.
c. Op welke manier gaat de AWD het echte verstuiven van de duinen tegen?
d. Welke planten worden aangeplant om het zand vast te houden?
e. Maak van deze plant een foto! De plant is zeer kenmerkend voor de duinen!
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
9
Opdracht 5. Dierensporen
(Doorlopende opdracht)
Deze opdracht doe je tijdens de wandeling.
Dieren laten sporen achter als ze door de zanderige duinen lopen. Als de grond dan
onaangeroerd blijft, kun je deze sporen vinden. Je weet dan welk dier er gelopen heeft.
Soms laat een dier een drolletje achter. Elk dier laat zijn eigen soort drollen achter. Dus ook aan
de drollen herken je het dier! Een konijnenkeutel is heel anders dan een koeienflats.
Houd je ogen open en kijk goed rond!
a) Zoek drie sporen van dieren.
Kijk goed om je heen, vooral op de grond kun je nog heel wat sporen vinden.
b) Maak een foto van het spoor of drol.
c) Vergeet niet vast te stellen wat voor een dier het is! Gebruik de sporenzoekkaart.
Figuur: Afdruk eend
Opdracht 6. Gewervelde dieren
Figuur: Afdruk hond
(Doorlopende opdracht)
Als je heel rustig bent, stil staat en niet praat, bestaat de kans dat je damherten, eekhoorntjes,
konijnen en verschillende vogels ziet. Als je heel veel mazzel hebt, zie je misschien wel een vos!
a) Welke gewervelde dieren kun je
vinden?
b) Probeer de genoemde dieren te
spotten en te fotograferen.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
10
Opdracht 7. Successie
(Doorlopende opdracht)
Als in een gebied de soortensamenstelling gedurende langere tijd verandert, dan komt dat door
een proces dat we successie noemen.
Successie is het proces waarbij organismen een gebied koloniseren, het gebied aanpassen, en
na verloop van tijd door nieuwe soorten worden verdreven uit het gebied.
Successie komt ook ten einde. Wanneer de soortensamenstelling van een gebied langere tijd
onveranderlijk is, zit het gebied in het eindstadium van de successie. In Nederland is het meeste
bekende eindstadium van successie het (loof)bos.
In de duinen zie je heel goed de verschillende stadia van successie. Deze ga je proberen vast te
leggen.
a) Maar gedurende de wandeling een aantal foto’s (Minimaal 5) van verschillende
successie stadia. Denk hierbij aan een grasland, lage struikjes of zandvlaktes.
b) Deze foto’s leg je opvolgorde van de successie en verwerk je in je verslag. Hierbij
geef je natuurlijk een uitleg over het proces en wat er op de foto’s is te zien!
Bonus opdracht 8: Insecten zoeken
+ 0.5 Op je verslag
Het wordt warmer en je hoort ze zoemen! Insecten kruipen uit hun holletjes en zoeken warme
plekjes om zich op te warmen.
Wanneer je door de duinen loopt en je kijkt goed, zie je ze overal vliegen of op takjes of blaadjes
zitten.


Zoek verschillende insecten en maak een foto van elk insect. Van belang is dat je het
insect fotografeert in zijn habitat (= leefomgeving).
Zorg ervoor dat je zoveel mogelijk verschillende insecten vastlegt.
Gebruik de insectenzoekkaart om ze te determineren.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
11
Gedetailleerde routebeschrijving
Amsterdamse Waterleiding Duinen
We staan nu bij de ingang van de AWD. Kijk op het groepenschema in welk groepje je zit.
In je werkboekje staan de opdrachten die je moet uitvoeren per groepje.
Blijf in je eigen werkgroepje en in de buurt van je begeleidende docent(en).!!!
De opdrachten 1, 2, 3 en 4 moeten op de hieronder aangegeven plekken worden
uitgevoerd.
De opdrachten 5, 6 , 7 en 8 zijn “vrije opdrachten”, die kun je overal langs de route
uitvoeren.
Start
Loop rechtdoor het grote verharde pad op richting de Oranjekom (zie kaart). Aan je rechthand ligt
nu het waterbassin de Oranjekom. Zoek een plek langs het pad met weinig begroeiing.
Doe opdracht 1a,b en c
Aan de andere kant van het pad waar je op staat loopt een pad richting het zuiden. Ga hierin. Je
ziet al snel rechts van je een vreemde trap bij een ander waterbassin. Hier bevindt zich een
informatiepunt van WaterNet, de beheerder van de AWD. Ga de trap op en bekijk het
informatiebord boven het waterbassin.
Maak aantekeningen en/of fotografeer de info op het bord.
Je staat nu op de plaats waar het Rijnwater de AWD wordt ingepompt. Hier is het water dus nog
niet schoon.
Doe hier opdracht 1d
Loop verder op dit pad richting het zuiden, neem het eerste
zandpad rechtsaf en volg de rood/witte paaltjes, je loopt nu een
soort tunnel van lindebomen in. Loop het bruggetje over ; houd
een beetje rechts aan, volg het kleine zandpad tot je de grote
verharde weg weer tegen komt.
Sla hier links af en volg de verharde weg tot aan een
paddenstoel van de ANWB met nummer 21422.
Ga hier rechts de verharde weg in. Vervolg deze weg, op een
gegeven moment gaat hij over in een onverharde weg (zie foto
hiernaast.
Doe hier in de buurt opdracht 2
Na deze opdracht vervolg je het pad met de gele paaltjes met rood/wit
kruis.( zie foto hiernaast)
Houdt links aan.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
12
Sla naar ongeveer 150 meter linksaf. Volg nu verder dit pad met de gele
paaltjes (zie foto rechts).
Bij de T-splitsing ga je naar rechts. Je volgt nu de blauw/gele paaltjes (zie
foto hieronder links)) en loopt nu richting het Klein Sprenkelveld.
Het paadje loopt omhoog, blijf rechts aanhouden. Ga bij de eerstvolgende
T-splitsing linksaf het karrenspoor op. Je loopt nu richting het
noordwesten. Volg het karrenspoor voor een paar honderd meter. Bij de
eerst volgende splitsing staat een zogenaamde paddenstoel van de
ANWB met nummer 21718. (zie foto hieronder midden)
Ga hier linksaf en volg de groene paaltjes (zie foto hieronder rechts).
Blijf deze groene paaltjes volgen.
Vervolg het pad. Bij paddenstoel met nummer 21699 sla je rechtsaf, na een paar honderd meter
lopen zie je aan je rechterhand een onduidelijk autospoor het gras in lopen. Sla hier rechts af en
volg dit autospoor de duinen in, het kronkelt soms naar links en rechts.
Blijf het spoor honderd meter volgen tot je twee putten met deksels en een
meetstation tegenkomt (zie foto’s hieronder).
Hier links is een hoog duin.
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
13
Doe hier opdracht 3 uit het werkboekje
Loop nu verder, en blijf rechtdoor lopen richting een bosje. Het paadje loopt tussen de bomen
door, dan loopt het opeens stijl naar beneden.
Voorzichtig afdalen! Je loopt nu in een eng en donker eikenbos met kronkelige eigenstammen.
Pas op voor everzwijnen!
Volg verder het smalle paadje tot je een breed zandpad ziet.
Hier staat een bankje met een prullenbak ernaast .
Op het zandpad ga je linksaf en volgt de gele paaltjes langs
het pad. Aan je linkerhand passeer je een berkenboom met
daarop een Tondelzwam, een parasitaire zwam en holen van
eekhoorns (zie foto hiernaast).
Zit je nog op de goede weg?
Bij de eerstvolgende splitsing ga je linksaf, nog steeds de gele
paaltjes volgen.; je passeert een bankje aan je linkerhand. 50
meter verderop zie je links op eens een aantal “schoorstenen” staan. Loop er naar toe. Je vindt
ingestorte ruïnes (zie foto hieronder).
Doe hier in de buurt opdracht 4 uit je werkboekje.
Loop ,als je klaar bent met de opdrachten , terug naar het pad en loop verder, je passeert weer
gele paaltjes, komt weer houtsnippers tegen en uiteindelijk kom je een grote verharde weg tegen.
Ga hier rechtsaf en volg deze weg rechtdoor richting de grote brug met de gele leuningen. Steek
de brug over en loop rechtdoor, je ziet nu al bebouwing voor je. Loop het hek door ; hier
verzamelen we en gaan we richting bus 80 die ons terug naar Amsterdam zal voeren.
Einde
_______________________________________________________________________
Comenius Lyceum - Amsterdamse Waterleiding Duinen
14