Hoofdstuk 2: Context sociale veiligheid in het

Het openen van de slagbomen
Een onderzoek naar de betrokkenheid van actoren op het gebied van
sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer
Joëlle Wijntjens, J.J.A.
s4076591
Radboud Universiteit Nijmegen
Opleiding Bestuurskunde
Faculteit der Managementwetenschappen
Begeleider: Dr. P.J. Zwaan
Tweede lezer: Dr. C.J. Lako
Oktober 2015
Inhoudsopgave
INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................................ 2
SAMENVATTING ............................................................................................................................................... 4
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ................................................................................................................................ 7
1.1 AANLEIDING ...................................................................................................................................................... 7
1.2 PROBLEEMSTELLING ............................................................................................................................................ 8
1.3 DEELVRAGEN ..................................................................................................................................................... 9
1.4 AANPAK ............................................................................................................................................................ 9
1.5 WETENSCHAPPELIJKE EN MAATSCHAPPELIJKE RELEVANTIE ......................................................................................... 10
1.6 LEESWIJZER ..................................................................................................................................................... 11
HOOFDSTUK 2: CONTEXT SOCIALE VEILIGHEID IN HET OPENBAAR VERVOER ................................................. 12
2.1 ACHTERGROND REGIONALE SPOOR ....................................................................................................................... 12
2.2 ACHTERGROND SOCIALE VEILIGHEID OPENBAAR VERVOER.......................................................................................... 13
2.2.1 Kenmerken sociale veiligheid openbaar vervoer ..................................................................................................... 13
2.2.2 Aanvalsplan sociale veiligheid openbaar vervoer .................................................................................................... 15
2.2.3 Veiligheidsarrangementen ...................................................................................................................................... 16
2.3 WETGEVING .................................................................................................................................................... 19
2.3.1 Wet Personenvervoer 2000 ..................................................................................................................................... 19
2.3.2 Politiewet ................................................................................................................................................................ 19
2.3.3 Gemeentewet .......................................................................................................................................................... 20
2.4 SLOT .............................................................................................................................................................. 21
HOOFDSTUK 3: THEORETISCH KADER ............................................................................................................. 22
3.1 VERSCHUIVING VAN ‘GOVERNMENT’ NAAR ‘GOVERNANCE’........................................................................................ 22
3.2 GOVERNANCE EN BELEIDSNETWERKEN .................................................................................................................. 23
3.3 KENMERKEN VAN BELEIDSNETWERKEN .................................................................................................................. 24
3.4 BELEIDSARRANGEMENTENBENADERING ................................................................................................................. 25
3.4.1 Achtergrond............................................................................................................................................................. 25
3.4.2 Toepassing ............................................................................................................................................................... 26
3.5 DIMENSIES ...................................................................................................................................................... 27
3.6 CONCEPTUEEL MODEL........................................................................................................................................ 33
HOOFDSTUK 4: METHODOLOGISCH KADER .................................................................................................... 35
4.1 ONDERZOEKSSTRATEGIE ..................................................................................................................................... 35
4.2 SELECTIE VAN ONDERZOEKSEENHEDEN .................................................................................................................. 36
4.3 DATAVERZAMELING........................................................................................................................................... 38
4.4 OPERATIONALISATIE .......................................................................................................................................... 40
4.5 BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT VAN HET ONDERZOEK.......................................................................................... 45
4.6 SLOT .............................................................................................................................................................. 47
HOOFDSTUK 5 RESULTATEN ........................................................................................................................... 48
5.1 GEMEENTE ARNHEM ......................................................................................................................................... 48
5.1.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 49
5.1.2 Discours ................................................................................................................................................................... 51
5.1.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 52
5.1.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 54
5.1.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 55
5.2 GEMEENTE BARNEVELD ..................................................................................................................................... 56
5.2.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 56
5.2.2 Discours ................................................................................................................................................................... 58
5.2.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 59
5.2.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 62
5.2.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 64
5.3 GEMEENTE MONTFERLAND ................................................................................................................................ 65
5.3.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 65
2
5.3.2 Discours ................................................................................................................................................................... 67
5.3.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 68
5.3.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 70
5.3.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 73
5.4 GEMEENTE WESTERVOORT ................................................................................................................................. 74
5.4.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 74
5.4.2 Discours ................................................................................................................................................................... 75
5.4.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 76
5.4.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 79
5.4.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 81
5.5 GEMEENTE WINTERSWIJK .................................................................................................................................. 82
5.5.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 82
5.5.2 Discours ................................................................................................................................................................... 84
5.5.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 84
5.5.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 86
5.5.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 87
5.6 GEMEENTE ZEVENAAR ....................................................................................................................................... 88
5.6.1 Actoren en coalities ................................................................................................................................................. 89
5.6.2 Discours ................................................................................................................................................................... 90
5.6.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 91
5.6.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 94
5.6.5 Samenvatting ........................................................................................................................................................... 96
5.7 Regionale coalitie ....................................................................................................................................................... 97
5.7.1 Actoren en coalitie .................................................................................................................................................. 97
5.7.3 Hulpmiddelen .......................................................................................................................................................... 98
5.7.4 Spelregels ................................................................................................................................................................ 99
5.7.5 Samenvatting ......................................................................................................................................................... 100
5.8 SLOT ............................................................................................................................................................ 100
HOOFDSTUK 6 VERGELIJKENDE ANALYSE ..................................................................................................... 101
6.1 ACTOREN EN COALITIES .................................................................................................................................... 101
6.2 DISCOURS ..................................................................................................................................................... 105
6.2.1 Deelconclusie......................................................................................................................................................... 111
6.3 HULPMIDDELEN .............................................................................................................................................. 112
6.3.1 Deelconclusie......................................................................................................................................................... 115
6.4 SPELREGELS ................................................................................................................................................... 116
6.4.1 Deelconclusie......................................................................................................................................................... 119
6.5 SLOT ............................................................................................................................................................ 119
HOOFDSTUK 7 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN .......................................................................................... 121
7.1 CONCLUSIE .................................................................................................................................................... 121
7.2 AANBEVELINGEN............................................................................................................................................. 125
7.3 REFLECTIE ..................................................................................................................................................... 127
7.3.1 THEORETISCHE REFLECTIE .............................................................................................................................. 128
7.3.2 Methodologische reflectie..................................................................................................................................... 129
7.3.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek ................................................................................................................. 129
REFERENTIES ................................................................................................................................................ 131
BIJLAGEN ...................................................................................................................................................... 136
BIJLAGE 1: ABC- METHODIEK ................................................................................................................................. 136
BIJLAGE 2: GEÏNTERVIEWDE PERSONEN..................................................................................................................... 137
BIJLAGE 3: PARTICIPERENDE OBSERVATIE EN NOTULEN................................................................................................. 137
BIJLAGE 4: INTERVIEWGUIDE HALF GESTRUCTUREERD INTERVIEW ................................................................................... 138
BIJLAGE 5: PARTIJEN EN VERANTWOORDELIJKHEID IN HET OPENBAAR VERVOER ................................................................ 141
BIJLAGE 6: TABELLEN CASUSSEN .............................................................................................................................. 142
GEMEENTE ARNHEM ............................................................................................................................................. 142
3
Samenvatting
In dit onderzoek staat de betrokkenheid van actoren op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal
treinvervoer op lokaal niveau centraal. Onderzocht is welke factoren de betrokkenheid van actoren in een
samenwerkingsverband verklaren. Betrokkenheid houdt in dit onderzoek in het actief deelnemen van actoren
in een netwerk door middel van het nemen van verantwoordelijkheden. Daarnaast is onderzocht welk beleid
ten grondslag ligt aan het ontstaan van de waarneembare samenwerkingsverbanden en welke rollen de
actoren in deze samenwerking innemen. De centrale vraag in dit onderzoek luidt als volgt: “Welke factoren zijn
van invloed op de betrokkenheid van actoren, specifiek gemeenten, in de samenwerking rondom sociale
veiligheid op lokaal niveau?”.
De aanleiding voor het onderzoek komt voort uit een drietal aspecten. Een eerste en belangrijkste aanleiding is
de vraag vanuit Arriva Nederland op welke wijze actoren, specifiek gemeenten, beter kunnen worden
betrokken op het gebied van sociale veiligheid in het openbaar vervoer. De reden hiervoor, en tevens de
tweede aanleiding is dat sociale veiligheid in het openbaar vervoer naar aanleiding van een aantal incidenten
vraagt om een strategie om de problematiek aan te pakken. Deze strategie ligt gelegen in een integrale aanpak
vanwege de vele actoren met een verantwoordelijkheid voor sociale veiligheid en de gedeelde problematiek.
Een laatste aanleiding voor het onderzoek wordt gevormd door de onduidelijkheden op welke wijze deze
samenwerking vormt dient te krijgen en of actoren willen en kunnen samenwerken.
Om een theoretische basis te bieden voor het onderzoek is allereerst een algemene beschrijving gegeven van
beleidsnetwerken aan de hand van het ontstaan van ‘governance’ en de kenmerken van beleidsnetwerken.
Vervolgens is theoretische diepgang geboden middels de beleidsarrangementenbenadering van Van
Tatenhove, Arts en Leroy 2000 en Liefferink, 2006. De beleidsarrangementenbenadering wordt beschouwd als
een tetrahedron waarin de dimensies actoren, discours, spelregels en hulpmiddelen onderling aan elkaar
verbonden zijn en gelijkwaardig aan elkaar. Voor dit onderzoek is de tetrahedron uit elkaar gehaald en wordt
specifiek gekeken naar de invloed van de onafhankelijke variabelen discours, spelregels en hulpmiddelen, op de
afhankelijke variabele actoren. Op deze wijze wordt de analyse van het beleidsarrangement begonnen vanuit
de actordimensie, met de daarbij behorende coalities. Om inzicht te krijgen in de verklarende factoren van
betrokkenheid zijn een aantal specifieke factoren toegekend aan de dimensies. Ten slotte is op basis van de
dimensies en de bijbehorende factoren een conceptueel kader geconstrueerd, waarin de theoretische
concepten met elkaar in verband worden gebracht en de basis vormt voor het onderzoeken van de empirie.
Ter beantwoording van de centrale vraag is in dit onderzoek gekozen voor een vergelijkende casestudy waarin
zeven casussen zijn onderzocht. De casussen zijn zes gemeenten (Arnhem, Barneveld, Montferland,
Westervoort, Winterswijk en Zevenaar) en het regionale samenwerkingsverband politie eenheid OostNederland en regionale vervoersbedrijven. In de zes gemeenten is een interview gehouden met een ambtenaar
4
of beleidsmedewerker gericht op Openbare Orde en Veiligheid, aangezien deze in kwestie kunnen worden
gezien als directe betrokkenen en experts. Bovendien zijn de actoren politie, Arriva Nederland, Syntus en
provincie Gelderland ondervraagd, ten behoeve van het analyseren van het regionale samenwerkingsverband
en het bieden van expertise op het gebied van sociale veiligheid in het openbaar vervoer. In totaal zijn in dit
onderzoek twaalf respondenten geïnterviewd. Deze empirische informatie wordt aangevuld met een
participerende observatie bij het regionale samenwerkingsverband en een uitgebreide documentanalyse van
beleid, wetgeving en onderzoeksrapporten.
In de resultaten zijn in totaal 21 coalities naar voren gekomen die ieder onderling zijn beschreven aan de hand
van de drie dimensies van de beleidsarrangementenbenadering: discours, hulpmiddelen en spelregels. In de
vergelijkende analyse zijn de resultaten uit de casussen samengenomen en teruggebracht tot vijf soorten
coalities in dit onderzoek. De vergelijkende analyse is wederom uitgevoerd door een koppeling te maken met
de theoretische invalshoek in dit onderzoek. Per actor is inzicht verkregen in welke rol de actor inneemt op het
gebied van sociale veiligheid in het openbaar vervoer en de factoren die van invloed zijn op de betrokkenheid
van de actoren. Bovendien zijn kansen en belemmeringen naar voren gekomen die van invloed zijn op de
betrokkenheid van actoren. Aan de hand van de vergelijkende analyse van de resultaten van de zeven
onderzochte casussen is een antwoord gegeven op de centrale vraagstelling in dit onderzoek.
Uit de analyse blijkt dat in dit onderzoek een onderscheid kan worden gemaakt tussen actieve gemeenten en
niet-actieve gemeenten. Dit onderscheid is met name te verklaren door een verschil in intrinsieke motivatie,
die vervolgens van invloed is op de factoren die een verklaring bieden voor betrokkenheid. Bij de niet-actieve
gemeenten is deze invloed met name terug te zien in het wel herkennen van verantwoordelijkheden, maar niet
erkennen van de problematiek. De reden hiervoor is dat sociale veiligheid in het stationsgebied niet de
prioriteit heeft door een verschil in discours met politie en regionale vervoersbedrijven. Indien door
gemeenten wel een coalitie wordt gevormd is dit in alle casussen te verklaren door een wederzijdse
afhankelijkheid van hulpmiddelen.
De factoren die de betrokkenheid van politie en regionale vervoersbedrijven verklaren zijn aan elkaar
gelijk. Dit wil zeggen dat de betrokkenheid van beide actoren met name te verklaren is vanwege het bewust
zijn van de (wettelijke) verantwoordelijkheden en deze actief nemen vanwege het erkennen van de
problematiek in de trein en in het stationsgebied. Aan de verantwoordelijkheden wordt bovendien richting
gegeven met behulp van de wettelijke bepalingen Politiewet en Wet Personenvervoer 2000. De
overeenstemming van het discours – probleemdefiniëring, strategie en concept – en de wettelijke
verantwoordelijkheden vormen de belangrijkste verklarende factoren van betrokkenheid in coalities. Een
andere verklaring kan worden gevonden in de wederzijdse afhankelijkheid van hulpmiddelen in het realiseren
van sociale veiligheid.
Ten slotte is de provincie Gelderland met name betrokken vanwege de richtinggevende regels:
‘Uitvoeringsprogramma SVOV Oost’ en ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor 2013-2015’. In deze
richtinggevende regels stuurt de provincie Gelderland aan op samenwerking. Ten tweede is de provincie in
5
deze samenwerkingen wederzijds afhankelijk van de hulpmiddelen van overige actoren, waardoor deze geldt
als verklarende factor van betrokkenheid.
Aan de hand van deze conclusies zijn een aantal kansen en belemmeringen naar voren gekomen, waar op kan
worden gestuurd voor het beter betrekken van actoren, specifiek gemeenten, op het gebied van sociale
veiligheid in het regionaal treinvervoer. Deze zijn gevormd tot een aantal aanbevelingen. De belangrijkste
aanbeveling die in dit onderzoek wordt gegeven is het betrekken van gemeenten in Duurzaam Verbinden. De
invloed van Duurzaam Verbinden op discours, hulpmiddelen en spelregels kan bijdragen in een betere
betrokkenheid van gemeenten. Daarnaast dient samen te worden gewerkt via ad hoc coalities en het gebruiken
van ‘best cases’.
6
Hoofdstuk 1: Inleiding
“Alle uitwassen die je in de maatschappij tegenkomt, zie je ook in de trein en op stations.”
Gert van Beek, oud-directeur Spoorwegpolitie (NOS, 9 maart 2015)
1.1 Aanleiding
De sociale veiligheid in het openbaar vervoer staat al jaren hoog op de agenda bij zowel overheidsorganisaties
als vervoerbedrijven. Beide partijen beschikken over een sociaal en zakelijk doel. Dit wil zeggen het veilig
vervoeren van reizigers en het garanderen van een veilige werkomgeving voor personeel (Advies- en
onderzoeksgroep Beke, 2005, p.9). Het algemene beeld is echter dat incidenten nog te vaak voorkomen, en
deze ernstiger van aard worden (Taskforce Veiliger Openbaar Vervoer/TVOV, 2009). Bovendien speelt de media
een grote rol met betrekking tot de veiligheidsbeleving van reizigers. Incidenten worden in de media uitvoerig
besproken, met als gevolg dat de subjectieve veiligheid wordt beïnvloed (KpVV, 2009). Een negatief
veiligheidsbeeld heeft als consequentie dat (potentiële) reizigers worden weerhouden om gebruik te maken
van het openbaar vervoer (KpVV, 2012). Dit is bezwaarlijk aangezien het openbaar vervoer een belangrijke
functie vervult in de samenleving. Namelijk het dagelijks verplaatsen van vele burgers naar hun werk, opleiding
en vrijetijdsbesteding.
Om kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer in de toekomst te garanderen heeft de provincie Gelderland
voor de periode 2013-2015 een beleidskader opgesteld. In het beleidskader ‘Sociale veiligheid op het regionale
spoor’ zijn doelen gesteld en integrale afspraken gemaakt betreffende sociale veiligheid tussen de
concessieverleners en concessiehouders op de vijf regionale spoorlijnen (Provincie Gelderland, 2013, p. 1). Aan
de hand van het beleidskader is een plan van aanpak ontwikkeld om een nadere uitwerking voor het jaar 2015
te bieden. Door de samenwerkende partijen in het Sociale Veiligheid Openbaar vervoer Gelderland (SVOV) zijn
in 2015 elf actiepunten opgesteld.
Een van de actiepunten betreft Duurzaam Verbinden, een incidentenregistratiesysteem. In dit systeem
worden de gegevens van de politie gekoppeld aan de gegevens van de vervoerders, met als doel het realiseren
van een integraal beeld in de gezamenlijke problematiek (Duurzaam Verbinden, 2014). Op basis hiervan kan
vervolgens beleid worden ontwikkeld om preventief, en op een effectieve en efficiënte wijze, in te spelen op
incidenten.
De sociale veiligheid in het openbaar vervoer heeft betrekking op bedreiging van gezondheid en goederen van
reizigers en personeel in de trein, op stations en in de publieke omgeving direct rondom stations (Helsloot,
Pieterman & Hanekamp, 2010, p.22; Provincie Gelderland, 2013). Kortom, sociale veiligheid beperkt zich niet
tot grenzen en vraagt daarmee om een integrale aanpak van de verantwoordelijke partijen. Met voorgaande
zinsnede rijst direct de vraag: wie is waar verantwoordelijk voor en wordt deze verantwoordelijkheid
genomen?
7
Met de inwerkingtreding van de nieuwe Politiewet in januari 2013 heeft er verder een verschuiving
plaatsgevonden van verantwoordelijkheden. De spoorwegpolitie is komen te vervallen en de regionale politie
heeft haar taken overgenomen. Op deze manier zijn gespecialiseerde politieagenten op stations verdwenen en
zijn de taken bij de regionale politie- eenheid uitgebreid. Daarnaast is met de nieuwe Politiewet een nationale
politie ontstaan, bestaande uit een landelijke eenheid en tien regionale eenheden (Politiewet, 2012), met als
gevolg dat afstemming plaatsvindt op landelijk en regionaal niveau. Om de reden dat veel geweldsdelicten
plaatsvinden op lokaal niveau, is het echter noodzakelijk dat ook lokaal de zaken goed geregeld zijn.
Tevens vervullen gemeenten, naast vervoerbedrijven en politie, een verantwoordelijke rol in het
garanderen van sociale veiligheid. In artikel 172 van de Gemeentewet staat beschreven dat de burgemeester
verantwoordelijk is voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid in de betreffende gemeente.
Daarmee kunnen ook gemeenten in theorie gezien worden als een betrokken partij in de integrale
veiligheidsaanpak. Desondanks zijn gemeenten in de huidige praktijk niet intensief betrokken bij de
samenwerking.
1.2 Probleemstelling
Vanuit Arriva Nederland, initiatiefnemer van het samenwerkingsproject Duurzaam Verbinden, komt de roep
om gemeenten beter te betrekken in een lokaal samenwerkingsverband. In het kader van sociale veiligheid op
en om het spoor is volgens hen een integrale veiligheidsaanpak, met betrokkenheid van relevante partijen,
essentieel. Dit komt door de gemeenschappelijke problematiek waarmee vervoerbedrijven, politie, maar ook
gemeenten mee te maken hebben. Het garanderen van sociale veiligheid in de toekomst vraagt daarmee om
een adequate samenwerking van alle betrokken partijen, inclusief gemeenten. Om dit te verwezenlijken is het
noodzakelijk dat per gemeente een samenwerkingsverband ontstaat van politie, vervoersbedrijf en de
betreffende gemeente. Tot heden is deze actieve samenwerking niet tot stand gekomen.
In dit onderzoek wordt gekeken naar de mogelijkheden of actoren willen en kunnen samenwerken. Dit
wordt gedaan door de aanwezigheid van noodzakelijke factoren die van invloed zijn op de betrokkenheid van
actoren in een samenwerkingsverband (netwerk) op het gebied van sociale veiligheid in kaart te brengen. Meer
specifiek wordt beschreven op welke wijze deze factoren de betrokkenheid van gemeenten beïnvloeden.
Uiteindelijk worden aanbevelingen gedaan om gemeenten beter te betrekken bij de samenwerking op lokaal
niveau samen met politie en vervoerders.
De doelstelling die hieruit voortvloeit is als volgt:
Het doel van dit onderzoek is het in kaart brengen en verklaren van de betrokkenheid van actoren in de
samenwerking rondom sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer op lokaal niveau, ten einde
aanbevelingen te doen voor een betere betrokkenheid van gemeenten in de samenwerking gericht op sociale
veiligheid in het openbaar treinvervoer.
8
Op basis van de doelstelling is de volgende centrale vraagstelling geformuleerd:
Welke factoren zijn van invloed op de betrokkenheid van actoren, specifiek gemeenten, in de samenwerking
rondom sociale veiligheid op lokaal niveau?
Het onderzoek is met bovengenoemde probleemstelling verklarend van aard, aangezien wordt gezocht naar
factoren die de betrokkenheid van actoren in een netwerk verklaren. Betrokkenheid houdt in dit onderzoek in
het actief deelnemen van actoren in het netwerk door het nemen van verantwoordelijkheden op lokaal niveau
op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Hoewel de analyse zich richt op concrete
casussen, kunnen deze inzichten ook relevant zijn voor een beter begrip van de betrokkenheid van actoren bij
andere netwerken. Om deze reden kunnen bevindingen uit dit onderzoek tevens elders worden toegepast. De
factoren die de betrokkenheid van actoren in een netwerk verklaren, worden middels een analyse achterhaald.
Op basis van deze analyse worden vervolgens aanbevelingen gegeven om actoren beter te betrekken in het
netwerk. Dit wordt gedaan aan de hand van empirische inzichten, welke worden aangevuld met theoretische
inzichten verkregen uit de literatuur van beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy
(2000) en Liefferink (2006).
1.3 Deelvragen
Ter beantwoording van de centrale vraagstelling zijn verschillende deelvragen geformuleerd:
1.
Welk beleid ligt ten grondslag aan de samenwerking rondom sociale veiligheid en wat houdt de
samenwerking in?
2.
Welke factoren worden in de theorie over beleidsnetwerken onderscheiden die van invloed zijn op de
betrokkenheid van actoren in netwerken?
3.
Welke rol spelen verschillende actoren, meer specifiek gemeenten, in de praktijk bij de samenwerking
rondom sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer op lokaal niveau?
4.
Welke factoren zijn hierop van invloed en hoe beïnvloeden deze de betrokkenheid van actoren in het
netwerk?
5.
Op welke wijze zijn deze factoren van invloed op de betrokkenheid van gemeenten in het netwerk?
6.
Welke aanbevelingen kunnen worden gedaan om de betrokkenheid van gemeenten te vergroten?
1.4 Aanpak
In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van diverse theoretische inzichten met betrekking tot
beleidsnetwerken. Deze inzichten bieden handvatten voor de beschrijving van beleidsnetwerken. Meer
specifiek wordt de analyse van dit onderzoek uitgevoerd aan de hand van de zogenaamde
beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000) en Liefferink (2006). Deze
benadering bestaat uit vier dimensies die onderling met elkaar verbonden zijn. De dimensies zijn: actoren,
hulpmiddelen, spelregels en discours. Om de onderzoeksvraag te beantwoorden - het verklaren van de
betrokkenheid van actoren in een beleidsnetwerk - wordt de analyse ‘gestart’ vanuit de actordimensie van een
9
coalitie. Vervolgens wordt gekeken welke invloed de overige drie dimensies hebben op de betrokkenheid van
actoren.
In dit onderzoek is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethode, namelijk casestudy. Deze strategie is
geschikt voor het bestuderen van een verschijnsel in zijn geheel in de natuurlijke context (Boeije, 2005, p.21).
Er wordt gebruik gemaakt van een documentanalyse van beleidsstukken, kamerstukken, wet- en regelgeving
en andere relevante literatuur. Daarnaast wordt kennis verkregen via de betrokkenen. Dit wordt gedaan door
middel van interviews met medewerkers van politie, gemeenten, provincie Gelderland, Arriva Nederland en
Syntus. In de interviews wordt aan de hand van een operationalisering van het conceptueel kader ingegaan op
de samenwerking en de visie over rol-en taakverdeling met betrekking tot sociale veiligheid in het regionale
treinvervoer en het stationsgebied. Ten slotte is door middel van participatieve observaties inzicht verkregen in
de samenwerking tussen politie en vervoersbedrijven op regionaal niveau.
1.5 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie
Wetenschappelijke relevantie
Afgelopen jaren zijn veel veranderingen doorgevoerd met betrekking tot beheer en exploitatie van het
Nederlandse spoor. Tot 2000 was de Nederlandse Spoorwegen (NS) semioverheid en beschikten zij over het
beheer en exploitatie van het Nederlandse spoor. Met de verzelfstandiging van NS is dit losgekoppeld. Het
beheer is in handen van ProRail en NS heeft van de rijksoverheid de concessie tot 2025 gekregen voor het
exploiteren van het hoofdrailnet. De overige lijnen, regionale lijnen, vallen onder de verantwoordelijkheid van
de decentrale overheid: de provincie of stadsregio. In theoretische zin is sprake van een verschuiving van
government naar governance, waarbij nieuwe patronen van interactie tussen overheid en markt zijn ontstaan
(Hajer, van Tatenhove, Laurent, 2004). De overheid heeft de rol gekregen als verlener van de concessie en
private vervoerbedrijven krijgen middels een concessie de bevoegdheid voor het exploiteren van een treinlijn.
Verschillende partijen zijn daarmee samen betrokken bij het treinvervoer. Door de verschuiving naar
governance zijn grenzen diffuus geworden en zijn onduidelijkheden ontstaan over de rollen en
verantwoordelijkheden. In deze casus wordt dit versterkt door het wegvallen van de spoorwegpolitie bij de
inwerkingtreding van de nieuwe Politiewet in januari 2013. Gespecialiseerde politieagenten op en om stations
hebben plaatsgemaakt voor reguliere agenten, die niet continue aanwezig zijn. Dit onderzoek biedt een
bijdrage aan de bestaande kennis over samenwerking in een netwerkomgeving, in de context van governance.
De meeste wetenschappelijke onderzoeken richten zich op de effectiviteit van netwerken, waarin
betrokkenheid van actoren als factor van effectiviteit wordt beschreven. De assumptie dat actoren de
verantwoordelijkheid in een netwerken nemen, is geen vanzelfsprekendheid. In de bestaande literatuur van
netwerken is weinig bekend over waarom actoren niet betrokken willen en kunnen zijn en hoe dit kan worden
aangepakt. De wetenschappelijke relevantie van het onderzoek ligt in het geven van nieuwe inzichten omtrent
de betrokkenheid van actoren in een netwerk. Dit wordt gedaan aan de hand van een analysekader gebaseerd
op de beleidsarrangementenbenadering. Bovendien is de toepassing van de benadering als analysekader voor
10
het onderzoeken van betrokkenheid van actoren nog niet eerder toegepast op het gebied van sociale veiligheid
in het openbaar treinvervoer in een specifieke lokale context.
De maatschappelijke relevantie
De maatschappelijke relevantie blijkt uit het feit dat veilig openbaar vervoer in de toekomst gegarandeerd
moet blijven voor reizigers en medewerkers. Het objectieve en subjectieve veiligheidsgevoel in de trein speelt
een cruciale rol in het stimuleren van reizigers in het gebruikmaken van openbaar vervoer (KpVV, 2009, p.20).
Indien actoren het belang van samenwerking niet inzien en de verantwoordelijkheid niet nemen, heeft dit
gevolgen voor de effectiviteit van een netwerk. Netwerk effectiviteit is gericht op het bereiken van de
gewenste resultaten, die door individuele organisaties niet kan worden verworven (Provan en Kenis, 2007,
p.230). Actoren die niet actief betrokken zijn in een samenwerking en wel over verantwoordelijkheden
beschikken betreffende een beleidskwestie, tasten daarmee de synergie van het netwerk aan. De handvatten
die in het onderzoek worden gegeven voor het realiseren van een juiste en volledige samenwerking tussen
vervoerders, politie en gemeenten draagt op deze manier bij aan het verbeteren en garanderen van sociale
veiligheid in de trein, op het station en in de directe omgeving van het station (Provincie Gelderland, 2013).
1.6 Leeswijzer
In hoofdstuk twee is eerst de verdere context van het onderzoek beschreven. In hoofdstuk drie wordt het
theoretisch kader geschetst van de wetenschappelijke literatuur binnen het onderzoeksveld ‘netwerken’. De
meeste literatuur is uit handen van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000) en Liefferink (2006) over de
beleidsarrangementenbenadering. Bovendien wordt in het theoretisch kader een conceptueel model
gepresenteerd. Dit model geeft een grafische weergave van het analysekader. In hoofdstuk vier, het
methodologisch kader, worden de onderzoeksmethoden besproken en verantwoord. Vervolgens zijn in
hoofdstuk vijf en zes de onderzoeksresultaten en vergelijkende analyse weergegeven. Ten slotte wordt in
hoofdstuk zeven de conclusie en aanbevelingen uiteengezet.
11
Hoofdstuk 2: Context sociale veiligheid in het openbaar vervoer
Reeds is duidelijk geworden dat sociale veiligheid in het openbaar vervoer hoog op de politieke agenda staat.
Afgelopen decennia heeft dit haar uitwerking gekregen middels het opstellen van beleidstukken op landelijk en
regionaal niveau. In dit hoofdstuk wordt als eerste een achtergrond geschetst van het regionale spoor
(paragraaf 2.1). In paragraaf 2.2 wordt ingegaan op de kenmerken van sociale veiligheid in het openbaar
vervoer. Daarnaast wordt het beleidskader van de rijksoverheid en provincie Gelderland van 2002 tot en met
2012 weergegeven. Als laatste wordt in paragraaf 2.3 het wettelijke kader beschreven.
2.1 Achtergrond regionale spoor
“Hedendaags is Regionaal Openbaar Vervoer (ROV) een ‘vanzelfsprekende’ taak van de provincies” (van Selm,
2014). Dit is niet altijd zo geweest: de decentralisatie van het regionale spoorvervoer is tot stand gekomen na
de verzelfstandiging van de N.V. Nederlandse Spoorwegen (NS) in 1995. Op dat moment is vast komen te liggen
dat de generieke exploitatiebijdrage van de Rijksoverheid aan NS in het jaar 2000 wordt afgebouwd tot € 0
(Kamerstukken II, 2003-04, 27482, nr. 88, 2004). Als gevolg hiervan heeft de NS een financiële afweging
gemaakt en aangegeven onrendabele treinlijnen te willen afstoten. De Rijksoverheid heeft vervolgens besloten
om contractsectordiensten aan te gaan met NS voor het rijden op deze treinlijnen. Dit houdt in dat voor een
jaar een privaatrechtelijk contract wordt afgesloten, voor het op peil houden van het voorzieningenniveau. NS
krijgt een vergoeding voor het rijden op deze lijnen.
In 1999 heeft het toenmalige ministerie Verkeer & Waterstaat in de nota ‘Derde Eeuw Spoor’ besloten
om een deel van deze lijnen te decentraliseren naar de provincies en zeven stadsregio’s. Dit betekent dat de
treinlijnen die niet behoren tot het hoofdrailnet, worden uitgevoerd in opdracht van de decentrale overheid.
Bovendien beschikken zij over de verantwoordelijkheid om contracten af te sluiten voor de exploitatie van
treindiensten (Meurs, Rosbergen, Stoelinga, 2004, p. 4). Op deze manier hebben de provincies en de zeven
stadsregio’s een grote rol in het toezien op kwaliteit en omvang van het aanbod (Meurs, Rosbergen, Stoelinga,
2004). Om dit allen te realiseren worden de decentrale overheden ondersteund door Rijksbijdragen die
voorheen beschikbaar werden gesteld voor NS (MuConsult, 2004).
Met de introductie van marktwerking in 2000 heeft zich een tweede verandering voorgedaan in het regionale
spoorvervoer. In de nieuwe Wet Personenvervoer 2000 (Wp2000) artikel 19 staat beschreven dat de
betreffende OV-autoriteit de exploitatieconcessie aan een vervoerbedrijf moet verlenen middels een openbare
aanbesteding1. De provincie of stadsregio schrijft een ‘bestek’ waarin staat vastgelegd aan welke eisen en
wensen het openbaar vervoer moet voldoen (Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer, 2000). Vervolgens
worden vervoerders uitgenodigd om zich hierop in te schrijven door het opstellen van een offerte. Aan de van
hand van een puntensysteem beslist uiteindelijk de OV-autoriteit wie de beste prijs- kwaliteit verhouding heeft
en dus de bevoegdheid krijgt om de treinlijn te exploiteren.
1
In paragraaf 2.3 wordt de wettelijke basis verder toegelicht.
12
In de provincie Gelderland zijn voor het regionale spoor zes lijnen gedecentraliseerd. Deze lijnen kunnen
worden onderverdeeld in de drie concessiegebieden Achterhoek- Rivierenland, Veluwe en Arnhem-Nijmegen.
Achterhoek- Rivierenland en Veluwe vallen onder de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de provincie
Gelderland, terwijl stadsregio Arnhem-Nijmegen de OV-autoriteit is voor het gebied Arnhem- Nijmegen.
Onderstaand schema geeft een weergave van de exploiterende vervoerder en de betreffende lijnen.
Tabel 1: Overzicht regionale spoor
OV-autoriteit
Provincie Gelderland
Provincie Gelderland
Spoorlijn
Vervoerder
-
Zutphen- Apeldoorn
-
Zutphen- Winterswijk
-
Arnhem- Winterswijk
-
Arnhem- Tiel
-
Ede/Wageningen-
Arriva
Connexxion
Amersfoort (Valleilijn)
Stadsregio Arnhem- Nijmegen
-
Arnhem- Doetinchem
Breng (Hermes/Connexxion)
Bron: Gelderland, 2013, p.4
2.2 Achtergrond sociale veiligheid openbaar vervoer
2.2.1 Kenmerken sociale veiligheid openbaar vervoer
Om de sociale veiligheid in het stads- en streekvervoer in kaart te brengen, wordt door Kennisplatform Verkeer
en Vervoer jaarlijks een OV-klantenbarometer en tweejaarlijks een personeelsmonitor gehouden. In deze
monitoring wordt de veiligheid beschreven aan de hand van twee concepten: objectieve- en subjectieve
veiligheid van reizigers en medewerkers (CROW-KpVV, 2015a, p.1; CROW-KpVV, 2015b, p. 1). Subjectieve
veiligheid heeft betrekking op het veiligheidsgevoel. Het gevoel van reizigers en personeel is onderhevig aan
allerlei factoren zoals: uitstraling van het station en voertuig, leeftijd, geslacht, berichtgeving in de media en
eerdere ervaringen in het openbaar vervoer (Provincie Gelderland, 2013). Bij objectieve veiligheid gaat het om
de feitelijke (persoonsgerelateerde) incidenten waarmee personeel en reizigers in aanraking komen (Provincie
Gelderland, 2013). In de personeelsmonitor wordt eveneens gekeken naar de opinie van personeel over het
veiligheidsbeleid van het eigen vervoersbedrijf (CROW-KpVV, 2015a, p. 26).
OV-klantenbarometer 2014
In de OV-klantenbarometer van 2014 wordt als eerste ingegaan op de objectieve veiligheid: het aantal reizigers
dat zelf slachtoffer is geweest van één of meerdere incidenten (CROW-KpVV, 2015b, p.2). Het gaat hier om
slachtofferschap van mishandeling, bedreiging, diefstal, lastigvallen of andere incidenten. Uit de OVklantenbarometer van 2014 blijkt dat de afgelopen jaren een lichte stijging heeft plaatsgevonden van het
aantal slachtoffers. In 2012 is 14,7% van de reizigers slachtoffer geweest in bus, tram, metro en regionale trein,
terwijl dit in 2014 is gestegen naar 15,6% (CROW-KpVV, 2015b, p.2). Ondanks een lichte stijging van het
percentage dat feitelijk een incident heeft meegemaakt, is de beoordeling van sociale veiligheid in het
openbaar vervoer verbeterd. In alle vormen van openbaar vervoer is de veiligheidsbeleving licht gestegen van
13
7,4 in 2007 naar 7,7 in 2014 (CROW-KpVV, 2015b, p.7). Deze positieve trend geldt eveneens voor het
veiligheidsoordeel van de laatste rit en opstapplaats. Respectievelijk bedraagt het oordeel een 8,0 en 7,8 in
2014 in vergelijking met 7,7 en 7,5 in 2007. Wel kan worden geconcludeerd dat de waardering voor de drie
veiligheidsaspecten bij reizigers die slachtoffer zijn geworden van een incident lager wordt beoordeeld dan
reizigers waar dit niet het geval is (CROW-KpVV, 2015b, 7). Figuur 1 geeft een grafische weergave van de
subjectieve veiligheidsbeoordeling in de periode 2007-2014.
8.2
8
Veiligheid OV
7.8
7.6
Veiligheid rit
7.4
7.2
Veiligheid
opstapplaats
7
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Figuur 1: Oordeel subjectieve veiligheid
Personeelsmonitor 2014
Uit de personeelsmonitor van 2014 komt naar voren dat het percentage slachtoffers van een strafbaar of niet
strafbaar incident, is gedaald van 65% naar 60% in vergelijking met 2006. Onder strafbare incidenten wordt in
de personeelsmonitor verstaan: mishandeling, bedreiging en diefstal. Niet strafbare incidenten zijn lastigvallen,
pesten/treiteren en spugen (CROW-KpVV, 2015a, p.6). De categorie spugen is in 2012 voor het eerst gemeten
en uit cijfers blijkt dat het percentage van 8% in 2014 gelijk is gebleven met 2012. De objectieve veiligheid is
dus in een tijdsbestek van 8 jaar lichtelijk verbeterd.
80%
Totaal slachtoffers
incidenten
60%
40%
Slachtoffer
strafbare incidenten
20%
0%
2006
Slachtoffer nietstrafbare incidenten
2008
2010
2012
2014
Figuur 2: Objectieve veiligheid
De subjectieve veiligheid is eveneens licht gestegen. In 2014 voelde 63% van het personeel zich (zeer) veilig in
vergelijking met 55% in 2010. Soms (on)veilig en (zeer) onveilig zijn respectievelijk in de zelfde periode gedaald
met 7% en 1%. Ondanks de verbetering van objectieve- en subjectieve veiligheid, zijn medewerkers in het
openbaar vervoer vaker slachtoffer van incidenten dan de gemiddelde Nederlander. Zij behoren daarmee tot
de beroepsgroepen met een publieke taak die in de uitvoering van de werkzaamheden bovenmatig in
aanraking komen met agressie en geweld. Ter bescherming van de beroepsgroep wordt sinds 2007 prioriteit
gegeven middels het kabinetsprogramma Veilige Publieke Taak (VPT). Werknemers met een publieke taak
14
krijgen in geval van agressie of geweld voorrang in de opsporing en vervolging van de verdachte (Rijksoverheid,
z.j.). Repressief worden daders bestraft en preventief worden potentiële daders weerhouden om agressief
gedrag te vertonen.
Op het moment dat reizigers of medewerkers in het openbaar vervoer te maken hebben met een incident
wordt dit door een buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA) geregistreerd aan de hand van A-, B- en Cmethodiek (Bijlage 1). Dit is een landelijk kader voor het koppelen van incidenten aan een categorie. Op deze
manier wordt uniformiteit nagestreefd in het melding maken van incidenten door vervoersbedrijven. Onder A
incidenten worden misdrijven en overtredingen verstaan, die zijn vastgelegd in het wetboek van Strafrecht en
Algemene Plaatselijke Verordeningen (APV). Het gaat om ernstige strafbare feiten zoals mishandeling en
bedreiging met of zonder wapen. Voor de handhaving van A- incidenten zijn politiebevoegdheden vereist
(provincie Gelderland, 2007). Evenals de politie beschikken BOA’s over de bevoegdheden om boetes uit te
schrijven en verdachten aan te houden. Bij een aanhouding door een BOA wordt de verdachte vervolgens
overgedragen aan de politie, ten behoeve van het verdere onderzoek. Overtredingen die staan beschreven in
Wet Personenvervoer 2000 vallen onder de categorie B- incidenten. Voorbeelden van incidenten zijn
uitschelden en lastigvallen van personeel en reizigers. De handhaving valt onder de bevoegdheid van het
openbaars vervoersbedrijf zelf. Dit laatste geldt eveneens voor categorie C- incidenten. Bij dit soort incidenten
gaat het om overtredingen van huisregels van het vervoersbedrijf en overtredingen van Besluit
Personenvervoer (BPV) zoals roken, voeten op de bank en verontreiniging (provincie Gelderland, 2007). Indien
politie-assistentie noodzakelijk is, kan deze in alle tijden worden aangevraagd. Omwille van VPT geeft de politie
prioritering aan de strafvervolging van verdachten.
2.2.2 Aanvalsplan sociale veiligheid openbaar vervoer
In het veiligheidsprogramma van 2002 ‘Naar een veiliger samenleving’ wordt door de rijksoverheid specifiek
ingegaan op het aanpakken van de sociale veiligheid in het openbaar vervoer. Naar aanleiding van een motie in
2001 over het leveren van inspanningen ter verbetering van de sociale veiligheid in het openbaar vervoer,
hebben de ministeries Verkeer & Waterstaat, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie in 2002 een
pakket aan maatregelen opgesteld. Onder de naam ‘Aanvalsplan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer (SVOV)’,
zijn voor de periode 2002-2006 22 maatregelen getroffen, die door middel van een integrale aanpak worden
gerealiseerd (Kamerstukken II, 2002-03, 28642, nr. 1, 2002). Het is noodzakelijk dat OV- bedrijven, overheid,
politie en justitie samenwerken om de brede maatschappelijke problematiek aan te pakken en daarmee het
beleid te laten slagen (Kamerstukken II, 2002-03, 28642, nr. 1, 2002, p. 13). Specifiek wordt voor het jaar 2004
als doelen gesteld een afname van het feitelijk aantal incidenten met 15% (objectieve veiligheid) en verbetering
van het veiligheidsgevoel met 5% voor reizigers en 10% voor personeel (subjectieve veiligheid). Voorbeelden
van maatregelen die bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen zijn het opstellen van
veiligheidsarrangementen en invoering van de OV-chipkaart.
15
In 2006 heeft met het eindigen van het aanvalsplan SVOV een evaluatie plaatsgevonden. Uit deze evaluatie is
gebleken dat de maatregelen hebben bijgedragen aan het verbeteren van de sociale veiligheid in het openbaar
vervoer. Reizigers en personeel hebben zich in de periode 2002-2005 veiliger gevoeld en hebben minder
incidenten meegemaakt (Kamerstukken II, 2006-07, 28642, nr. 16, 2006). Met name de maatregelen gericht op
het verbeteren van toezicht en handhaving en betere samenwerking op regionaal en lokaal niveau hebben een
positieve bijdrage geleverd. Uit de evaluatie komt eveneens naar voren dat 19 van de 22 maatregelen zijn
gerealiseerd (Kamerstukken II, 2006-07, 28642, nr. 16, 2006). De maatregelen OV-chipkaart, Beheerste
Toegang Stations (BTS) en elektronisch betalen in taxi’s zijn grote projecten en vragen daarmee om een langere
periode van implementatie. Om continuering te bieden en de sociale veiligheid verder te verbeteren is in 2007
een vervolg gegeven aan het aanvalsplan. In dit vervolg dat voortvloeit uit het beleidskader ‘Een veilige
publieke taak’ worden de drie doorlopende maatregelen verder geïmplementeerd. Tevens is een vervolg
gegeven aan menselijk toezicht en borging, sturing en controle van sociale veiligheid in het openbaar vervoer
(Kamerstukken II, 2007-08, 28642, nr. 22, 2007).
2.2.3 Veiligheidsarrangementen
In bovenstaande paragraaf is een beschrijving gegeven van het landelijke beleidsprogramma ‘Aanvalsplan
SVOV’. Het beleidsprogramma is opgesteld vanuit het oogpunt van decentralisatie van OV-autoriteit naar
regionale en lokale overheden. Dit kan worden waargenomen uit de maatregelen: opstellen van
meerjarenplannen en veiligheidsarrangementen op regionaal en lokaal niveau (Kamerstukken II, 2002-03,
28642, nr. 1, 2002). Provincie Gelderland heeft gehoor gegeven aan het landelijke beleidsprogramma door het
opstellen van een meerjarenplan voor de periode 2003-2006. In het meerjarenplan wordt ingegaan op drie
aspecten: verbetering van de sociale veiligheid van treinstations en omgeving, verbetering van de sociale
veiligheid in de openbare voertuigen en een betere communicatie met de reiziger, in het bijzonder over de
inspanningen die worden gepleegd op het gebied van sociale veiligheid (Provincie Gelderland, 2007).
Concreet wordt in het meerjarenplan ingegaan op het realiseren van veiligheidsarrangementen. De provincie
Gelderland neemt daarmee het initiatief en biedt ondersteuning aan een verdere invulling.
Veiligheidsarrangement spoorlijn Arnhem- Winterswijk
Op 7 november 2007 is het eerste veiligheidsarrangement ondertekend. In de periode 2008-2011 worden op
de spoorlijn Arnhem- Winterswijk intensieve maatregelen getroffen om de sociale veiligheidsproblemen aan te
pakken. Dit wordt gedaan middels een integrale aanpak tussen de betrokken partijen 2, die samen ‘Platform
Sociale Veiligheid Spoorlijn Arnhem- Winterswijk’ vormen. Het gaat om de sociale veiligheid langs het spoor, in
de trein, op het station en halteplaatsen en de directe omgeving van het station (Provincie Gelderland, 2007, p
3).
2
Provincie Gelderland, Stadregio Arnhem- Nijmegen, Gemeenten (Arnhem, Westervoort, Duiven, Zevenaar, Montferland, Doetinchem,
Oude Ijsselstreek, Aalten en Winterswijk) NS, ProRail, Syntus, Politie Noord- en Oost Gelderland, Politie Gelderland Midden, KLPD
(Spoorwegpolitie) en Openbaar Ministerie (Provincie Gelderland, 2007, pp. 5-6).
16
De gezamenlijke partijen in het platform constateren dat grote verschillen bestaan in netheid,
onderhoudsstaat, comfort, toegankelijkheid, uitstraling en vitaliteit op de NS-stations gelegen aan de spoorlijn
Arnhem- Winterswijk. Daarnaast wordt de lijn gekenmerkt door incidenten. Eind 2006 heeft de
spoorwegpolitie de lijn aangewezen als ‘blue train’. Dit houdt in dat gedurende drie maanden intensieve
controle plaatsvindt (Provincie Gelderland, 2007). Door het aantal en aard van incidenten en de onderlinge
verschillen tussen stations hebben de betrokken partijen het noodzakelijk geacht om integraal de sociale
veiligheid te verbeteren. Dit heeft vorm gekregen middels het opstellen van een veiligheidsarrangement. Bij de
totstandkoming
van
het
arrangement
is
gebruik
gemaakt
van
de
‘handreiking
voor
lokale
veiligheidsarrangementen’, gepubliceerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken (Provincie Gelderland
2007, p.3). Daarnaast hebben andere regionale veiligheidsarrangementen gediend als voorbeeld voor Spoorlijn
Arnhem- Winterswijk: een voorbeeld hiervan is Merwede- Lingelijn.
De provincie Gelderland en stadsregio Arnhem- Nijmegen hebben beide jaarlijks een subsidie vastgesteld van €
35.000,- ten behoeve van de uitvoering van het project. Daarnaast dragen de gemeenten en vervoerbedrijven
NS en Syntus bij in de kosten. Het geld komt ten goede aan de doelstellingen gericht op het verbeteren van het
imago van de spoorlijn en de objectieve- en subjectieve veiligheid. In het uitvoeringsprogramma, opgesteld
door de betrokken partijen, staan concrete actiepunten beschreven om bij te dragen aan de sociale veiligheid
op en om het spoor (Provincie Gelderland, 2007). Jaarlijks wordt het uitvoeringsprogramma bijgewerkt naar de
veiligheidssituatie die op dat moment bestaat. Voorbeelden van maatregelen zijn: gezamenlijk zorg dragen
voor het aanpakken van fietsendiefstal, geweldsdelicten, inzet van toezicht van BOA’s en camera’s en
realiseren van een uniforme uitstraling en eigen identiteit van de spoorlijn (Provincie Gelderland, 2007, p. 8).
Naast de integrale aanpak is in het arrangement vastgesteld dat iedere gemeente een lokaal
veiligheidsarrangement dient op te stellen. Op deze manier wordt specifiek gekeken naar de sociale veiligheid
op het station in een specifieke gemeente (Provincie Gelderland, 2007).
In 2011 is besloten om het samenwerkingsverband met een jaar te verlengen tot en met december 2012. De
reden hiervoor is om het onderwerp ‘sociale veiligheid’ en de daarmee samenhangende projecten afkomstig
uit het uitvoeringsprogramma te verankeren in de samenwerkende organisaties (Delfini, 2011, p. 5). Daarnaast
wordt in 2012 gezocht naar een voorstel om continuering in de toekomst te bieden. Dit houdt tevens in dat
vanaf december 2012 twee nieuwe concessiehouders de lijn Arnhem- Winterswijk exploiteren. De twee
vervoerders Breng en Arriva nemen de concessie van Syntus over. Voor de toekomst geldt dat zij sociale
veiligheid eveneens als speerpunt moeten hebben. Uit de evaluatie van Kerngroep Sociale Veiligheid Spoorlijn
Arnhem- Winterswijk (Delfini, 2012) blijkt dat de samenwerking effectief is geweest. Er is een solide
samenwerkingsverband ontstaan waarin partijen elkaar weten te vinden door middel van een integrale aanpak.
Daarnaast is sociale veiligheid is op de agenda komen te staan. Het merendeel van de maatregelen uit het
uitvoeringsprogramma zijn gerealiseerd.
17
Uit de monitoring van de objectieve en subjectieve veiligheid komt een wisselend beeld naar voren. Gedurende
het project is vooruitgang geboekt, echter niet alle streefwaarden zijn gehaald. Het is daarmee van belang dat
een vervolg komt zodat de subjectieve- en objectieve veiligheid verder verbeterd kan worden. Middels het
veiligheidsarrangement is reeds een basis gelegd.
Veiligheidsarrangement Valleilijn
In navolging op veiligheidsarrangement Arnhem- Winterswijk, is in 2009 een veiligheidsarrangement opgesteld
voor de Valleilijn. De Valleilijn heeft betrekking op het traject Amersfoort- Ede- Wageningen, waarbij sprake is
van zowel bus als treinvervoer. Tussen het centrum van Wageningen en station Ede/Wageningen is een
hoogfrequente busverbinding en tussen de stations Amersfoort en Ede/Wageningen kunnen reizigers gebruik
maken van een treindienst (Provincie Gelderland, 2007). Voor het reizen van het gehele traject, AmersfoortEde- Wageningen, dienen reizigers dus over te stappen op station Ede/Wageningen voor bus of trein.
Voor de periode 2009-2012 hebben de betrokken partijen3 in ‘Platform Sociale Veiligheid Valleilijn, gericht
samengewerkt aan sociale veiligheid. De partijen hebben geconstateerd dat op lokaal niveau sprake is van een
wisselende problematiek (Provincie Gelderland, 2009, p. 6). Met name de overlast van scholieren in het
voertuig en uitgaanspubliek in Ede komen naar voren als aandachtspunten. Daarnaast heeft in 2007 een sociale
veiligheidsscan plaatsgevonden van het traject. Uit deze scan zijn diverse verbeterpunten naar voren gekomen
aangaande beheer, inrichting, handhaving en toezicht. De aanpak van deze kenmerken zijn omgezet in
maatregelen
die
staan
beschreven
in
het
uitvoeringsprogramma
van
de
Valleilijn.
Aangezien
veiligheidsarrangement spoorlijn Arnhem- Winterswijk model heeft gestaan voor de Valleilijn, komen de
maatregelen grotendeels met elkaar overeen. Voorbeelden hiervan zijn: cameratoezicht, inzet van BOA’s,
uniforme uitstraling van bus, bushalteplaatsen, trein, perrons en stationsomgeving, verbetering veiligheid
spoorwegovergangen en opstellen van lokaal veiligheidsarrangementen door gemeenten (Provincie
Gelderland, 2009). Om dit te bewerkstelligen is jaarlijks € 35.000,- bijgedragen door de Provincie Gelderland en
€ 5000,- door de gemeenten en vervoersbedrijven.
De veiligheidsmaatregelen die genomen zijn op de Valleilijn hebben positieve resultaten opgeleverd. Evenals bij
veiligheidsarrangement spoorlijn Arnhem- Winterswijk is een samenwerkingsverband ontstaan. De partijen
kennen elkaar en problemen worden samen opgelost (Platform sociale veiligheid Valleilijn, 2012). Dit heeft
haar uitwerking gekregen in het verbeteren van de subjectieve en objectieve veiligheid. Reizigers beoordelen
de veiligheid in 2013 met een 7,9 ten opzichte van 7,5 in 2007 (KpVV, 2012, p.11; KpVV, 2013, p. 23). Daarnaast
blijkt uit cijfers dat in 2010 8% minder incidenten hebben plaatsgevonden dan in 2009 (Provincie Gelderland,
2013, p. 13). De cijfers zijn verbeterd, maar er is nog steeds ruimte voor vooruitgang. Het is daarmee gewenst
om een vervolg te geven aan de samenwerking en verbetering van de sociale veiligheid op de Valleilijn.
3
Provincie Gelderland, Gemeenten (Wageningen, Ede, Barneveld, Nijkerk en Amersfoort), Connexxion, Veolia Transport (vanaf 2012
overgenomen door Syntus), NS, ProRail, Politie Gelderland Midden, Politie Utrecht, KLPD (Spoorwegpolitie) en Openbaar Ministerie
(Provincie Gelderland, 2009, p. 5).
18
Beide veiligheidsarrangementen, zowel Arnhem- Winterswijk als Valleilijn, zijn op dit moment niet werkzaam
meer. In de evaluaties van de arrangementen wordt gesproken over een solide samenwerkingsverband.
Ondanks deze uitspraak kan worden gesteld dat hedendaags geen structureel samenwerkingsverband meer
bestaat op dergelijk niveau tussen gemeenten, politie, vervoersbedrijven en provincie Gelderland.
2.3 Wetgeving
Hoewel landelijk- en regionaal beleid ten grondslag ligt aan de veiligheidsarrangementen Arnhem- Winterswijk
en Valleilijn, vormt dit een ontoereikende basis om te garanderen dat de partijen zich houden aan de taken en
verantwoordelijkheden. De wetgeving met betrekking tot (sociale) veiligheid en openbaar vervoer geeft hier
een nadere invulling aan. Door de veelheid aan partijen in de samenwerking lopen de taken en
verantwoordelijkheden nauw in elkaar over en ontstaan onduidelijkheden. Om dit helder te krijgen wordt in
deze paragraaf de wettelijke kaders weergegeven van Wet Personenvervoer 2000, Politiewet en
Gemeentewet.
2.3.1 Wet Personenvervoer 2000
Wet Personenvervoer 2000 (WP2000) vormt het belangrijkste wettelijk kader voor openbaar vervoer, besloten
busvervoer en taxivervoer (WET). Deze wet is opgesteld met het doel efficiëntie en kwaliteit van het openbaar
vervoer te verbeteren en de kostprijs laag te houden (Rijksoverheid, z.j.). Dit wordt gedaan middels het
introduceren van decentralisatie en marktwerking in het openbaar vervoer. Voor regionale treinlijnen houdt dit
in dat de OV-autoriteit is komen te liggen bij de betreffende provincie of stadsregio. De OV-autoriteit verleent
voor een bepaalde tijd de concessie aan een vervoerbedrijf voor het exploiteren van een lijn. Dit wordt gedaan
middels een openbare aanbesteding, waarop vervoerbedrijven reageren met een offerte. Het vervoerbedrijf
met de beste prijs-kwaliteit verhouding krijgt de concessie.
In WP 2000 artikel 32 staat vastgesteld dat de concessieverlener voorschriften kan verbinden aan een
concessie. In lid 2 van artikel 32 worden enkele voorwaarden gegeven waar een concessie in ieder geval aan
dient te voldoen. Op het gebied van sociale veiligheid is de concessieverlener, op basis van lid 2,
verantwoordelijk voor het opnemen van doelstellingen en normen in de concessie. Op welke wijze de
voorschriften worden uitgevoerd, is de verantwoordelijkheid van de vervoerder zelf. De concessieverlener
vervult op deze manier een kaderstellende en voorwaardenscheppende rol aan de vervoerder en ziet erop toe
dat deze zich aan de voorschriften houdt (Provincie Noord- Holland, 2011). Ten behoeve van de controle is
wettelijk vastgelegd dat de vervoerder informatie verstrekt aan de concessieverlener (WP2000, artikel 32, lid
2). Indien blijkt dat niet aan de voorschriften wordt voldaan kan de concessieverlener een geldsom opleggen
aan het vervoerbedrijf (WP2000, artikel 32, lid 5).
2.3.2 Politiewet
De Politiewet biedt een omschrijving van de politieorganisatie en de wettelijke bevoegdheden van
politieambtenaren. Met de inwerkingtreding van de nieuwe Politiewet in 2013 is de gehele organisatie van de
politie veranderd. Er is een nationale politie gerealiseerd, bestaande uit een landelijke eenheid, tien regionale
19
eenheden en een politiedienstencentrum (Politie, z.j,). De landelijke eenheid is verdeeld in diverse diensten die
gericht zijn op specialistisch en regio-overschrijdend politiewerk (Politie, z.j.). Een onderdeel van de landelijke
eenheid is Dienst Infrastructuur. Zij zijn verantwoordelijk voor het bestrijden van criminaliteit en onveiligheid
op de Nederlandse hoofdinfrastructuur. Hieronder wordt verstaan spoor, water, weg en lucht (Politie, z.j.).
Voor de nieuwe Politiewet was sprake van een spoorwegpolitie, met als taak het verlenen van basispolitiezorg
op stations. In 2013 is de spoorwegpolitie opgeheven en overgegaan in Dienst infrastructuur. Zij verlenen waar
nodig ondersteuning aan de regionale eenheden middels specialisten. Daarnaast is op landelijk niveau een
politiedienstencentrum. In het politiedienstencentrum zitten de bedrijfsvoeringonderdelen, onder andere
financiën, personeelszaken en communicatie (Politie, z.j.).
Op regionaal niveau zijn tien politie-eenheden ontwikkeld. Deze zijn verantwoordelijk voor de
uitvoering van operationele politietaken. De regionale eenheden zijn opgesplitst in districten en elk district in
verscheidende robuuste basisteams (Politie, z.j.). De robuuste basisteams hebben betrekking op een gemeente
of meerdere (kleine) gemeenten en voeren de basispolitiezorg uit. Onder basispolitiezorg wordt verstaan:
dagelijks politietoezicht, preventieadvies, afhandeling van verkeersproblemen, eenvoudig recherchewerk,
hulpverlening en handhaving van wetten en regels (Politie, z.j.). De bevoegdheden van de politie vinden in
algemene zin hun grondslag in artikel 3 van de Politiewet. In dit artikel staat: ‘De politie heeft tot taak in
ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor
de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven’. Op
lokaal niveau is het bevoegd gezag in geval van handhaving openbare orde en hulpverlening toebedeeld aan de
burgemeester. Indien het gaat om strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde, valt de politie onder het
gezag van de Officier van Justitie. Dit is vastgelegd in artikel 11 en 12 van de Politiewet. In de praktijk dienen de
burgemeester en Officier van Justitie samen te werken. Dit komt tot uiting in het driehoeksoverleg, genaamd
Lokale Driehoek. De burgemeester, Officier van Justitie en politiechef van de regionale eenheid voeren
regelmatig overleg over de taakuitvoering van de politie (Art. 13, Politiewet). Hierbij gaat het om afspraken
over inzet van politie ten behoeve van lokale prioriteiten en criminaliteitsbestrijding.
2.3.3 Gemeentewet
In de Gemeentewet worden de wettelijke bevoegdheden van de burgemeester weergegeven. De
burgemeester is op basis van artikel 172 lid 1 belast met de handhaving van openbare orde en veiligheid. Om in
de uitvoering te voorzien, beschikt de burgemeester over tal van zelfstandige bevoegdheden. Hierbij kan
worden gedacht aan beëindigen of beletten van overtredingen (Art. 172 lid 2), bevelsbevoegdheden (Art. 172
lid 3), noodbevel (Art.175) en noodverordening (Art. 176). In het uitoefenen van de bevoegdheden beschikt de
burgemeester over beoordeling- en beleidsvrijheid. Achteraf dient de burgemeester verantwoording af te
leggen aan de gemeenteraad over de inzet van zijn/haar bevoegdheden ter handhaving van de openbare orde
(Nederlands genootschap van Burgemeesters/NGB, 2010, p. 11). De gemeenteraad beschikt naast de
controlefunctie over de bevoegdheid om gemeentelijke verordeningen uit te geven. Deze bevoegdheid is
vastgelegd in artikel 147 van de Gemeentewet. Specifiek gaat het om een Algemene Plaatselijke Verordeningen
(APV) ter handhaving van de openbare orde. In een APV formuleert de gemeenteraad voorschriften die voor
20
iedereen gelden (NGB, 2010, p. 66). Doorgaans wordt de burgemeester belast met de uitvoering ervan.
Bovendien stelt de gemeenteraad de kaders van het integrale veiligheidsbeleid op. De uitvoering van het beleid
is in handen van het college van burgemeester en wethouders. Zij dragen de gezamenlijke plicht voor de
uitvoering en leggen als college verantwoording af aan de gemeenteraad.
2.4 Slot
In dit hoofdstuk is de context van sociale veiligheid in het openbaar vervoer besproken. Dit is gedaan door
meer inzicht te bieden in de decentralisatie en marktwerking van het regionale spoor. Vervolgens is ingegaan
op de ontwikkeling van subjectieve en objectieve veiligheid in het stads- en streekvervoer, aan de hand van
reizigers- en personeelsmonitor. Deze ontwikkelingen hebben geresulteerd in landelijk beleid, dat regionaal
dient te worden uitgevoerd. In de provincie Gelderland houdt dit in twee veiligheidsarrangement, namelijk
Arnhem- Winterswijk en Valleilijn. Ten slotte is de wetgeving omtrent Wet Personenvervoer 2000, Politiewet
en Gemeentewet besproken. In bijlage 5 wordt de context van het regionaal spoor in Gelderland, grafisch
weergegeven. Het figuur is gebaseerd op informatie uit dit hoofdstuk en de Handreiking voor
Veiligheidsarrangementen in het Openbaar Vervoer (KpVV, 2010). Met de beschrijving van de context kan in
het volgende hoofdstuk worden overgegaan op het theoretisch kader.
21
Hoofdstuk 3: Theoretisch kader
Dit hoofdstuk bestaat uit de wetenschappelijke theorieën die de theoretische basis vormen voor dit onderzoek.
Specifiek wordt gekeken naar verklarende factoren die de betrokkenheid van actoren in een beleidsnetwerk
verklaren. Betrokkenheid heeft in dit onderzoek betrekking op het actief deelnemen van actoren in een
netwerk door middel van het nemen van verantwoordelijkheden.
Het theoretisch kader is opgedeeld in twee gedeelten. Er wordt gestart met een algemene beschrijving
van beleidsnetwerken, aan de hand van het ontstaan van governance en de kenmerken van beleidsnetwerken.
In het tweede gedeelte van het theoretisch kader wordt theoretische diepgang geboden, middels de
theorie van beleidsarrangementenbenadering (Van Tatenhove, Arts en Leroy 2000; Liefferink, 2006). Op basis
van deze theorie wordt het lokale netwerk rondom sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer
geanalyseerd. De theorie geeft vier dimensies waarmee de analyse kan worden uitgevoerd. Deze zijn actoren,
hulpmiddelen, spelregels en discours. Om de centrale vraag in dit onderzoek te verklaren wordt gekeken naar
de wijze waarop hulpmiddelen, spelregels en discours, de actieve betrokkenheid van actoren in een netwerk
beïnvloeden. Dit wordt gedaan door een aantal specifieke factoren toe te kennen aan de dimensies. Tot slot
wordt het theoretisch kader samengevat middels een causaal model met betrekking tot de analyse van dit
onderzoek.
3.1 Verschuiving van ‘government’ naar ‘governance’
Tot de jaren tachtig van de vorige eeuw vormde de overheid de centraal aansturende actor. Het begrip
‘government’ (‘het bestuur’) duidt deze traditionele wijze van besturen aan. In het aanpakken van problemen
handelen publieke actoren aan de hand van hiërarchie en verticale sturing (Klijn, 2008, p.10). Op centraal
niveau wordt beleid, wet- en regelgeving besloten en uitvoeringsorganisaties dienen zich hieraan te houden.
Dit ideaaltypisch beeld is in de loop der jaren veranderd. Er is volgens Teisman (2005, p. 82) sprake van een
verschuiving van de overheid als sturende eenheid naar een groter geheel van in elkaar verstrengelde
leidinggevenden die samen invulling geven aan de ontwikkeling van stelsels. De veranderde rol van de overheid
wordt in de bestuurskundige literatuur aangeduid als de verschuiving van ‘government naar governance’
(Rhodes, 1996).
In de ontwikkeling van beleid werken een grote verscheidenheid van publieke, private en semi-private
organisaties steeds vaker samen (Klijn, 2008, p.10). Deze samenwerking is gebaseerd op horizontale
verbanden. Dit wil zeggen dat de overheid in een gelijkwaardige verhouding staat met de overige actoren die
betrokken zijn in het beleidsnetwerk. De gelijkwaardige verhouding heeft als gevolg dat de overheid een
nieuwe rol dient aan te nemen in het ontwikkelen van beleid. De traditionele politieke instituties beschikken in
de governance benadering nog steeds over invloed. Zij worden echter in de probleemoplossing ondersteund
door meerdere partijen. De rol van de overheid is daarmee verschoven van directe sturing naar een
faciliterende en coördinerende rol van horizontale beleidsnetwerken (Hajer, Tatenhove en Laurent, 2004). In
de volgende paragrafen wordt verder ingegaan op het begrip governance en de kernmerken ervan.
22
3.2 Governance en beleidsnetwerken
Het begrip governance heeft in de sociaal wetenschappelijke literatuur aan populariteit gewonnen. Door zowel
wetenschappers als praktijkbeoefenaars is governance het nieuwe ‘vocabulaire’ voor het aanduiden van
openbaar bestuur. (Hajer en Wagenaar, 2003; Hajer, Tatenhove en Laurent, 2004). In het ‘oude’ vocabulaire
worden termen gebruikt als government, macht, autoriteit, staat en soevereiniteit. Deze hebben
plaatsgemaakt voor de termen die gerelateerd zijn aan governance: netwerken, complexiteit, decentralisatie,
afhankelijkheid en overleg (Hajer en Wagenaar, 2003, p.1). In de verschuiving van vocabulaire kan men zowel
op het gebied van aard, als locatie van politieke processen een verandering waarnemen. In het huidige
governance-perspectief heeft de hiërarchisch sturende overheid aan macht verloren en is een polycentrische
sturingsopvatting ontstaan (Hajer, Tatenhove en Laurent, 2004). Dit houdt in dat in de samenleving een
verscheidenheid aan sturende actoren aanwezig zijn. In het ontwikkelen en implementeren van beleid staat de
overheid in interactie met private actoren door middel van het aangaan van horizontale verbanden. Deze
zogenoemde beleidsnetwerken typeren zich door hun informele karakter, wederzijdse afhankelijkheid van
actoren en hebben als gezamenlijk doel het oplossen van complexe problemen (Hajer, Tatenhove en Laurent,
2004).
Welke actoren betrokken zijn in een netwerk is afhankelijk van het beleidsveld of beleidsprobleem. De
ontwikkeling van beleid vindt plaats in overleg met de actoren die invloed hebben op het beleid en actoren die
invloed ondervinden van het beleid. In het geval van sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer kunnen
meerdere actoren worden aangemerkt. Voorbeelden zijn politie, vervoersbedrijven en gemeenten. In het
verbeteren van de sociale veiligheid zijn zij gebonden door de afhankelijk van elkaars diensten, expertise en
informatie. Daarnaast is door de meerderheid aan actoren samenwerking noodzakelijk aangezien
onduidelijkheden bestaan over grenzen en verantwoordelijkheden in het oplossen van het probleem (Rhodes,
2000).
Beleidsnetwerken dragen bij in het oplossen van hedendaagse maatschappelijke problemen. Kenmerkend voor
hedendaagse problemen is de complexiteit waarmee men te maken krijgt. Hedendaagse problemen worden
beschreven als ‘wicked problems’. Dit zijn vraagstukken waar men onzeker is over de kennis van het probleem
en oplossingen en waar men van mening verschilt over de noodzakelijke maatstaven (Klijn, Bueren en
Koppenjan, 2000).
De complexiteit van problemen draagt bij aan de ontwikkeling van beleidsnetwerken. Daarnaast is
sprake van een grote vervlechting met de omgeving. Meerdere actoren worden getroffen door het probleem
en beslissing van actor A is van invloed op actor B. Dit betekent dat actoren in de probleemoplossing van elkaar
afhankelijk zijn. Concreet zijn zij in de realisatie van doelen en oplossingen wederzijds afhankelijk van de
middelen waarover een andere actor beschikt. Door de complexiteit van het probleem zijn meerdere middelen
nodig om tot een oplossing te komen. Doorgaans liggen deze middelen niet bij één actor, met als gevolg dat
meerdere actoren van belang zijn. Deze samenwerking krijgt vorm in beleidsnetwerken.
23
3.3 Kenmerken van beleidsnetwerken
De Bruijn en Ten Heuvelhof (2007, p.21) beschrijven een beleidsnetwerk als volgt: “Een dynamisch geheel van
actoren, die wederzijds afhankelijk zijn, een onderlinge variëteit kennen en zich relatief gesloten ten opzichte
van elkaar kunnen opstellen.” In deze definitie kunnen vier kenmerken worden waargenomen. Deze zijn
pluriformiteit, wederzijdse afhankelijkheden – beiden al kort hierboven besproken - maar ook geslotenheid en
dynamiek. Tabel 2 geeft een overzicht van de kenmerken. In de tabel kan worden waargenomen dat De Bruijn
en Ten Heuvelhof de kenmerken van beleidsnetwerken vergelijken met de kenmerken van het hiërarchisch
model.
Dit onderscheid draagt bij in het verduidelijken van de verschillen tussen government en governance.
Bovendien geven de kenmerken een samenvattende algemene beschrijving van beleidsnetwerken. In de
volgende
paragraaf
worden
de
kenmerken
nader
geconcretiseerd
aan
de
hand
van
de
beleidsarrangementenbenadering
Tabel 2: Verschillen hiërarchie en netwerken (De Bruijn en Ten Heuvelhof, 2007, p.18)
Hiërarchie
Beleidsnetwerken
Uniformiteit
Pluriformiteit
Eenzijdige afhankelijkheden
Wederzijdse afhankelijkheden
Ontvankelijkheid voor hiërarchische signalen
Geslotenheid voor hiërarchische signalen
Stabiliteit
Dynamiek
Pluriformiteit
Netwerken staan bekend om hun pluriformiteit, ten opzichte van uniformiteit bij hiërarchie. In netwerken doet
zich een meervoudigheid voor. Dit wil zeggen dat er sprake is van een meervoudigheid aan actoren, die
gekenmerkt worden door hun verscheidenheid aan eigenschappen. Voorbeelden van eigenschappen kunnen
zijn machtsmiddelen, verantwoordelijkheden, belangen of kennis van actoren (de Bruijn en ten Heuvelhof,
2007). De diversiteit aan eigenschappen van actoren vormen samen een netwerk.
Wederzijdse afhankelijkheden
Als tweede worden netwerken gekenmerkt door de wederzijdse afhankelijkheden van actoren. Door onder
andere Klijn (1996, p.31) worden wederzijdse afhankelijkheden gezien als een vereiste om tot interactie te
komen. Actoren in een netwerk zijn in het probleemoplossend vermogen van elkaar afhankelijk. De
noodzakelijke middelen liggen immers niet bij een actor, maar liggen verspreid over een diversiteit aan
actoren. Dit maakt het noodzakelijk om de krachten te bundelen door met elkaar samen te werken.
Geslotenheid
Het derde kenmerk van een netwerk is geslotenheid voor hiërarchische signalen. Actoren zijn niet gevoelig
voor sturingen die top-down of van buitenaf worden gegeven. Actoren stellen zich gesloten op om optimaal de
24
gewenste resultaten te kunnen bereiken. Redenen voor het gesloten karakter zijn dat actoren de sturingen niet
opmerken, zich ertegen verzetten of deze herinterpreteren (De Bruijn en Ten Heuvelhof, 2007, p.19). Volgens
De Bruijn en Ten Heuvelhof (2007) is de geslotenheid van een netwerk ook deels afhankelijk van het
referentiekader van actoren. De kernwaarden die in een netwerk van belang zijn en het handelen beïnvloeden,
liggen in dit kader gegrondvest. Sturingen die niet in het referentiekader passen, worden door het netwerk niet
opgevangen (De Bruijn en Ten Heuvelhof, 2007, p.19).
Dynamiek
Tot slot staan netwerken bekend om hun dynamiek, in tegenstelling tot stabiliteit bij hiërarchie. Netwerken zijn
voortdurend in beweging. Allereerst kunnen veranderingen plaatsvinden in de reeds genoemde kenmerken;
pluriformiteit van het netwerk, afhankelijkheden en geslotenheid van actoren (De Bruijn en Ten Heuvelhof,
2007, p. 30). Ten tweede staan de veranderingen in verband met elkaar: verandering in pluriformiteit leidt tot
een verandering in afhankelijkheden. In het onderstaande wordt hierop teruggekomen.
3.4 Beleidsarrangementenbenadering
In het eerste gedeelte van dit hoofdstuk is ingegaan op het begrip beleidsnetwerken. Er is aandacht besteed
aan de opkomst en kenmerken ervan. Deze informatie biedt ondersteuning voor het analyseren van
beleidsnetwerken. In deze paragraaf wordt het analysekader van het onderzoek nader gespecificeerd. De
analyse van het lokale beleidsnetwerk rondom sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer vindt plaats aan
de hand van de beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000; zie ook Liefferink
2006). Deze benadering biedt door middel van vier dimensies handvatten voor het analyseren van het
beleidsnetwerk. Bovendien geven de dimensies verklaringen voor de actieve betrokkenheid van actoren in een
netwerk. In deze paragraaf worden de relevante begrippen van de benadering nader toegelicht.
3.4.1 Achtergrond
De beleidsarrangementenbenadering is eind 20e eeuw ontstaan als een reactie op bestaande
beleidsnetwerkanalyse (Boonstra, 2004). Het eerste grote kritiekpunt op de beleidsnetwerkanalyse is gericht
op de onvoldoende aandacht voor de bredere context van netwerken (Van Tatenhove en Leroy, 1995). Ten
tweede is binnen de beleidsnetwerkanalyse te weinig aandacht voor de (veranderende) beleidsinhoud en
probleemdefinities (Bogaert, 2004) In de beleidsnetwerkanalyse ligt de nadruk met name op het proces en
interactie tussen actoren (Boonstra, 2004).
De beleidsarrangementenbenadering heeft de twee kritiekpunten proberen te verbeteren. Als eerste
fungeert de benadering als een tussenpositie tussen strategisch gedrag en structurele context (Arts en Leroy,
2006). De benadering focust zowel op het strategisch gedrag van actoren, als de institutionele context waarin
een arrangement zich bevindt. Als tweede heeft de beleidsarrangementenbenadering gezorgd voor een
koppeling
tussen
inhoud
en
organisatie
in
de
analyse
van
beleidsnetwerken.
De
beleidsarrangementenbenadering is dus geen geheel nieuwe theorie, maar een combinatie en verbetering van
25
bestaande theorieën. Op deze wijze geeft de beleidsarrangementenbenadering een meer omvattend beeld van
het netwerk.
Een beleidsarrangement wordt gedefinieerd als ‘’een tijdelijke stabilisering van de organisatie en inhoud van
een beleidsveld op een specifiek niveau van beleidsvorming’’ (Van Tatenhove et al., 2000, p. 54). Deze tijdelijke
stabilisering wordt ook wel institutionalisering genoemd. Institutionalisering betekent het proces waarbij het
dagelijkse gedrag van actoren na verloop van tijd stolt in patronen en structuren (Arts en Leroy, 2006, p.7).
Deze patronen en structuren zijn vervolgens van invloed op het gedrag van actoren. Institutionalisering verwijst
daarnaast naar de stabilisering van het beleidsproces. Geleidelijk aan vormen zich vaste organisatiestructuren,
met vaste gedragsregels en een stabiele probleemdefinitie (Arts en Leroy, 2006).
Institutionalisering brengt stabiliteit met zich mee, maar kent veelal een tijdelijk karakter. Het tijdelijke karakter
van stabiliteit veronderstelt dan ook dat beleidsarrangementen gevoelig zijn voor veranderingen (Leroy en Arts,
2006). De mechanismen achter deze veranderingen worden in de theorie onderscheiden door vier dimensies
binnen het beleidsarrangement zelf. Deze zijn:
1.
De betrokken actoren in een beleidsveld en hun coalities;
2.
De verdeling van macht en invloed tussen de betrokken actoren;
3.
De vigerende spelregels; en
4.
Beleidsdiscoursen (Van Tatenhove, Arts en Leroy, 2000).
3.4.2 Toepassing
De dimensies actoren, hulpbronnen en spelregels hebben betrekking op de organisatorische kant van een
beleidsveld, terwijl discours behoort tot de inhoudelijke kant (Buizer, 2008). De vier dimensies zijn met elkaar
verbonden. Dit wil zeggen dat verandering van de ene dimensie, tot een verandering leidt in (een van) de
overige drie dimensies (Liefferink, 2006). Verandering kan worden aangewakkerd vanuit alle vier de dimensies.
De kettingreactie aan veranderingen die daarna ontstaat in de ander dimensies, is door middel van analyse
empirisch waar te nemen. De analyse van een beleidsarrangement dient te worden uitgevoerd aan de hand
van
vier de dimensies. De beperking tot een of enkele dimensies geeft geen volledig beeld van het
arrangement. De verwevenheid van dimensies onderscheidt zich van andere beleidsnetwerkbenaderingen.
Liefferink (2006) stelt dat de analyse van beleidsarrangementen echter wel kan worden gestart vanuit
een van de vier de dimensies. De keuze voor het startpunt is afhankelijk van de onderzoeksvraag: “….Wich
phenomena one prefers to highlight depends on the research question underlying the analysis’’ (Liefferink,
2006, p.50) In dit onderzoek wordt gekeken naar de factoren die van invloed zijn op de actieve betrokkenheid
van actoren in een beleidsnetwerk. Om deze reden is gekozen om de actordimensie als startpunt te nemen.
Vanuit dit startpunt wordt gekeken naar de wijze waarop de overige dimensies, regels, discours en middelen,
inwerken op de betrokkenheid van actoren.
26
In figuur 3.1 worden de vier dimensies van de beleidsarrangementenbenadering weergegeven als een
tetrahedron (Liefferink, 2006, p.48). Deze tetrahedron symboliseert de onderlinge verbondenheid van de
dimensies. De dimensies zijn gelijkwaardig. Dit wil zeggen dat er geen sprake is van hiërarchie tussen de
dimensies. In de volgende paragraaf worden de dimensies nader toegelicht.
Figuur 3: De vier dimensies van een beleidsarrangement (Liefferink, 2006, p. 48)
3.5 Dimensies
Reeds is ingegaan op het gedachtegoed van beleidsarrangementen en de onderlinge samenhang tussen de vier
dimensies. In deze paragraaf worden de dimensies nader toegelicht. Als startpunt van de analyse is gekozen
voor de actordimensie. Deze dimensie wordt eerst besproken. De overige drie dimensies, discours,
hulpmiddelen en spelregels, worden daarna beschreven, waarna ze vervolgens in relatie worden gebracht met
de actordimensie. De dimensies discours, hulpmiddelen en spelregels worden beschouwd als onafhankelijke
variabelen, die de afhankelijke variabele actoren beïnvloeden.
Actoren: coalities
Een beleidsarrangement wordt gekenmerkt door actoren. Dit zijn de aanwezige actoren in een beleidsveld. Dit
kunnen zowel overheidsactoren, als semi-private en private actoren zijn. In een beleidsarrangement
kenmerken actoren zich door hun wederzijdse afhankelijkheden, maar zij beschikken tevens over een
autonoom karakter en eigen strategische beslissingen (Klijn, 2005, p. 41). Op basis van persoonlijke percepties
over de werkelijkheid worden opvattingen over problemen, oplossingen en middelen ontwikkeld. Om de
afzonderlijke percepties van actoren samen te brengen is interactie en coördinatie noodzakelijk. De actoren die
samenkomen in een specifiek beleidsveld kunnen zich vormen tot coalities. Een coalitie wordt beschreven als
een stabiele samenwerking tussen een groep van tenminste twee actoren (Arnouts, 2010, p.29). Het is daarbij
mogelijk dat coalities ontstaan van voorstanders en tegenstanders ten opzichte van de heersende opvattingen.
Dit impliceert dat meerdere coalities in een arrangement aanwezig kunnen zijn. Dit hoeft niet altijd zo te zijn.
Indien alle actoren in een arrangement gezamenlijk opereren kunnen zij zich tot een hechte groep vormen
(Arnouts, 2010).
27
In de beleidsarrangementenbenadering is de analyse van actoren gericht op het in kaart brengen van de
betrokken actoren en coalities in het beleidsveld. Dit houdt in het identificeren van publieke en private
actoren, die zich wel of niet vormen tot een of meerdere coalities (Arnouts, 2010). Tot slot besteedt de theorie
aandacht aan actoren die een proactieve positie innemen in een beleidsarrangement, ook wel bekend als
policy entrepreneurs. Kingdon definieert policy entrepreneurs als: “advocates who are willing to invest their
resources- time, energy, reputation, money- to promote a position in return for anticipated future gain in the
form of material, purposive, or solidary benefits” (Kingdon, 1995, p.197). Het gaat om actoren die een
coördinerende en sturende functie vervullen door significante veranderingen door te voeren in het aanpakken
van het probleem. Deze actoren hebben veel invloed in een beleidsarrangement. Doordat zij een centrale
functie vervullen hebben zij ook veel invloed op de wisselwerking tussen de vier dimensies van de
beleidsarrangementenbenadering. Om deze reden wordt in dit onderzoek policy entrepreneurs, onder de
naam sturende actoren toegevoegd aan de actordimensie.
Onderstaand wordt ingegaan op de overige dimensies van een beleidsarrangement. Zoals gezegd, worden deze
dimensies in dit onderzoek vooral gezien als factoren die van invloed zijn op de actieve betrokkenheid van
actoren in een netwerk.
Hulpmiddelen
De tweede dimensie van een beleidsarrangement is de verdeling van hulpmiddelen over actoren.
Hulpmiddelen zijn van invloed op de machtsverhoudingen in een coalitie. Degene die beschikt over de
belangrijkste middelen kan de meeste macht uitoefenen op het beleid. Het begrip macht is daarmee
gerelateerd aan de capaciteit van actoren om in een samenwerkingsverband de gewenste resultaten te
bereiken (Arts en Van Tatenhove, 2004). Macht kan op twee manieren worden waargenomen, zowel
structureel als relationeel. Arts en Van Tatenhove (2004, p. 343) stellen: “macht gaat over de asymmetrische
verdelingen van middelen (structureel fenomeen), die tot uitdrukking komt in relaties van autonomie en
afhankelijkheid tussen actoren (relationeel fenomeen)”. Een goede machtspositie in het arrangement wordt
daarmee verkregen aan de inputzijde, namelijk door middel van hulpmiddelen. De outputzijde, wordt
gekenmerkt door de daadwerkelijke invloed die een actor heeft in een arrangement. Het ter beschikking stellen
van hulpmiddelen die essentieel zijn voor het arrangement, toont de positie aan die een actor kan verkrijgen in
een beleidsarrangement. Koppenjan en Klijn (2004, p.144) onderscheiden vijf typen middelen. Het beschikken
over hulpmiddelen is van invloed op de structurele macht van een actor. De vijf typen middelen zijn:
Financiële hulpmiddelen: financiële hulpmiddelen zijn noodzakelijk voor het financieren van beleid
(organisatorische kosten) en de uitvoering ervan.
Productiemiddelen: productiemiddelen zijn materiële middelen die bijdragen aan beleidsinitiatieven.
Zij vormen een randvoorwaarde voor opstellen en uitvoeren van beleid. Het gaat bijvoorbeeld om
personeel, grondbezit en specifieke technologie voor het ontwikkelen van een informatiesysteem.
28
Competenties: bij competenties gaat het om de bevoegdheid tot het nemen van formele en juridische
beslissingen. Bijvoorbeeld de bevoegdheid om een plaatselijke verordening uit te schrijven. Doorgaans
liggen deze hulpmiddelen bij publieke en semipublieke organisaties.
Kennis: kennis is gerelateerd aan het ontwerp van de beleidsoplossingen en vaststelling van de
probleemdefinities. Kennis kan expliciet en impliciet worden waargenomen. Kennis is expliciet
wanneer deze waarneembaar is in diverse documenten. Impliciete kennis is gebaseerd op ervaring.
Laatstgenoemde is lastig over te dragen op andere actoren, vanwege de persoonsafhankelijkheid.
Legitimiteit: dit hulpmiddel is het vermogen van actoren om legitimiteit te verlenen aan besluiten. Op
deze manier wordt draagvlak aan besluiten gecreëerd.
Het tweede soort macht, relationele macht, is waar te nemen in de afhankelijkheidsrelaties die ontstaan op
basis van de verdeling van hulpmiddelen over actoren. De afhankelijkheid van actoren is, zoals al eerder
gesteld, een van de kenmerken van netwerken (De Bruijn en Ten Heuvelhof, 2007). Door de complexiteit van
problemen zijn meerdere middelen noodzakelijk, die over meerdere actoren liggen verspreid. Op basis van de
ongelijke verdeling van hulpmiddelen werken actoren samen in het realiseren van een gesteld doel. Het
beschikken over en het inzetten van hulpmiddelen is van invloed op de (afhankelijkheids)relaties in een
arrangement. De betrokkenheid van actoren in een arrangement is daarmee vanuit de dimensie hulpmiddelen
ten tweede gebaseerd op de wederzijdse afhankelijkheden van actoren. De mate van afhankelijkheid wordt
door Scharpf (1978, p.355) getypeerd aan de hand van twee kenmerken: mate van vervangbaarheid van het
hulpmiddel en de mate van belang dat een andere actor hecht aan het hulpmiddel.
Tabel 3: Afhankelijkheidsrelaties tussen actoren (Scharpf, 1978, p.355)
Vervangbaarheid van het middel
Belang van het middel
Hoog
Laag
Groot
Lage afhankelijkheid
Hoge afhankelijkheid
Klein
Onafhankelijk
Lage afhankelijkheid
Uit bovenstaande tabel is op te maken dat wanneer het belang van een hulpmiddel groot is en de
vervangbaarheid laag, sprake is van een hoge mate van afhankelijkheid. De betrokkenheid van actoren in een
arrangement is gebaseerd op een hoge mate van afhankelijkheid. Met andere woorden een arrangement stelt
zich open voor actoren wanneer deze beschikken over hulpmiddelen die van belang zijn en niet vervangbaar.
De mate van afhankelijkheid tussen actoren kan vervolgens verder worden uitgebreid met het typeren van de
relaties tussen de actoren. Scharpf (1978) maakt onderscheid tussen eenzijdige afhankelijkheid, wederzijdse
afhankelijkheid en wederzijdse onafhankelijkheid. Samenwerking in arrangementen is doorgaans gebaseerd op
wederzijdse afhankelijkheid, waarbij beide partijen voordeel uit halen (Scharpf, 1978, p. 353).
29
Tabel 4: Type afhankelijkheidsrelaties tussen actoren (Scharpf, 1978, p.356)
A’s afhankelijkheid van B
B’s afhankelijkheid van A
Hoog
Laag
Wederzijdse afhankelijkheid
Eenzijdige afhankelijkheid
Eenzijdige afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Hoog
B’s afhankelijkheid van A
Laag
In de dimensie hulpmiddelen van de beleidsarrangementenbenadering zijn twee factoren te onderscheiden
die de mate van betrokkenheid van actoren in een arrangement verklaren. Als eerste kan worden gesteld dat
actoren die een goede machtspositie innemen in een arrangement, eerder geneigd zijn om actief betrokken te
zijn in een arrangement. Dit vanwege de invloed die zij kunnen uitoefenen op de output van een
beleidsarrangement. De tweede factor heeft betrekking op de afhankelijkheid van actoren ten opzichte van
een hulpmiddel. De factor afhankelijkheid is in te delen in mate en type afhankelijkheidsrelatie ten aanzien van
een machtsbron. Actoren in een netwerk werken met elkaar samen vanwege de afhankelijkheid van
hulpmiddelen waarover andere actoren beschikken. De mate van betrokkenheid wordt beïnvloed door de mate
van afhankelijkheid en of er sprake is van eenzijdige of wederzijdse afhankelijkheid. Wanneer er sprake is van
een hoge mate van wederzijdse afhankelijkheid zijn actoren eerder geneigd om toe te treden tot een netwerk.
Spelregels
De derde dimensie van de beleidsarrangementenbenadering heeft betrekking op de spelregels die gelden in
een arrangement. Spelregels geven het beleidsveld weer, waarbinnen actoren handelen op basis van
beperkingen en mogelijkheden (Arts en Van Tatenhove, 2004, p.5). De regels creëren een zekere mate van
ordening door de patroonmatige structuur van interactie (Wiering, Crabbé, Leroy en Arts, 2001). Voorbeelden
waar spelregels van invloed op zijn, zijn de normen van actoren over hoe beleidsuitkomsten worden
gerealiseerd en hoe het politieke spel wordt gespeeld (Arts en Van Tatenhove, 2004, p. 5).
Spelregels kunnen worden onderscheiden in formele en informele regels. Formele regels zijn (wettelijke)
bepalingen die zijn vastgelegd in documenten. Controle op naleving van de formele regels wordt uitgevoerd
door een toezichthoudend orgaan. Indien noodzakelijk kan bij een gebrek aan naleving sancties worden
opgelegd. Informele regels worden geconstrueerd door de cultuur in een beleidsveld (Arts en Van Tatenhove,
2004). Zij gaan over de routines die ontstaan door interactie van actoren. Daarnaast kan het karakter van
spelregels worden onderscheiden in strikt en breed. In geval van een strikt karakter wordt de
handelingsvrijheid van actoren sterk beperkt. Actoren dienen zich in gedrag en handelen te houden aan de
voorgeschreven regels. Dit in tegenstelling tot brede spelregels. In breed geïnterpreteerde spelregels
beschikken actoren over een grote handelingsvrijheid (Bogaert, 2004, p. 85). De formele procedures, informele
routines en strikte en brede spelregels hebben als overeenkomst dat ze door de betrokken actoren in een
30
arrangement zijn overeengekomen (Liefferink, 2006, p.56). De onderlinge overeenkomst van spelregels door
actoren toont het sterke verband met de actordimensie aan.
Van der Zouwen (2006) heeft een viertal spelregels geformuleerd. Deze zijn zowel formeel, als informeel van
aard. Als eerste spreekt Van der Zouwen (2006) over verantwoordingsregels. Deze type regel is gerelateerd aan
de allocatie van verantwoordelijkheden. Met andere woorden wie is waar verantwoordelijk voor. De
verantwoordelijkheden kunnen wettelijk zijn vastgelegd, maar ook gaande het proces als taak op zich zijn
genomen. Het is bovendien mogelijk dat een actor zijn/haar verantwoordelijkheid niet neemt in een
beleidsveld. Als tweede worden regels onderscheiden die de toegang van actoren tot een beleidsveld bepalen.
Deze toegangsregels structureren welke actoren zijn toegestaan of bereid zijn, om samen te werken in een
arrangement. Indien een arrangement nieuwe actoren niet of nauwelijks toelaat is sprake van een gesloten
arrangement, dit in vergelijking met een open arrangement. Als derde regel beschrijft van der Zouwen (2006)
richtinggevende regels zoals wetgeving en beleid. Beleid en wetgeving dienen als kader waaraan een
beleidsveld hoort te voldoen. Dit kader behoort tot de structurele context van een arrangement. Als laatste
worden interactieregels onderscheiden. Deze regels gaan over de wijze waarop actoren in contact met elkaar
staan. Zij bepalen onder andere de wijze van informatie-uitwisseling. Hierbij kan worden gedacht aan taal,
vorm van communicatie en welke informatie wordt uitgewisseld. De regels structureren daarmee de omgang
van actoren.
De informele en formele spelregels van de beleidsarrangementenbenadering verklaren de betrokkenheid van
actoren in een arrangement doordat regels onderling dienen te worden overeengekomen, dan wel te worden
geaccepteerd. Actoren die het niet eens zijn met de toegepaste spelregels, zullen niet snel deelnemen aan een
arrangement. Daarnaast hebben de twee spelregels, verantwoordelijkheidsregels en toegangsregels, primair
betrekking op de betrokkenheid van actoren in een arrangement. In de verantwoordelijkheidsregels zijn alleen
actoren betrokken die een verantwoordelijkheid hebben in het betreffende beleidsveld. In de spelregel
toegang, is de open of geslotenheid van een netwerk van invloed op het wel of niet kunnen toetreden van
actoren tot een netwerk.
Discours(en):
Tenslotte bestaan beleidsarrangementen uit discoursen. De vorige dimensies hebben de organisatorische kant
van een beleidsarrangement beschreven. De discoursdimensie geeft inzicht in de inhoud. Discoursen worden
beschreven als “een interpretatief kader betreffende specifieke normen, beleidsproblemen en oplossingen,
welke worden gedeeld door de actoren” (Van der Zouwen, 2006, p. 30). Het interpretatief kader komt tot
uitdrukking in ideeën, opvattingen en normen over probleemdefinities, doelstellingen en beleidsprogramma’s.
In de analyse van discoursen wordt gekeken naar de taal die wordt gesproken. Deze taal heeft betrekking op de
beschrijving van de werkelijkheid die de actoren ervaren. Dit is geen feitelijke werkelijkheid, maar is een sociaal
constructivistisch proces. Door middel van sociale interactie tussen actoren ontstaan beelden over de
werkelijkheid. Deze zogenoemde discoursen zijn van invloed op hoe kwesties in een beleidsarrangement
31
worden beschreven en begrepen. Actoren handelen en gedragen zich vervolgens aan de hand van het
heersende discours.
De beleidsarrangementenbenadering veronderstelt twee assumpties betreffende discoursen. Ten eerste wordt
gesteld dat in een beleidsarrangement een dominante discours aanwezig is. Deze overheersende discours
wordt echter wel ‘ter discussie gesteld’ en ‘uitgedaagd’ door concurrerende discoursen (Van der Zouwen,
2006). Ten tweede worden discoursen betoogd door actoren en coalities in een beleidsarrangement. Met dit
gezegd, kan het volgende worden gesteld: actoren die willen toetreden tot een arrangement dienen qua
opvattingen, ideeën en normen overeen te stemmen met de dominante discours in een arrangement. Enige
mate van overeenstemming is noodzakelijk wil het arrangement goed functioneren, zonder botsende
conflicten over probleemdefinitie, doelstellingen en beleidsprogramma’s. Een arrangement rondom een
beleidsissue stelt zich open voor andere actoren wanneer deze bij kunnen dragen aan het oplossen van de
gezamenlijke problematiek. Overeenstemming betreffende aanpak is daarbij van belang. De betrokkenheid van
actoren in een arrangement op het gebied van discours is in dit onderzoek gebaseerd de mate van
overeenstemming omtrent de dominante discours.
Arnouts (2010) hanteert twee begrippen voor het analyseren van de dimensie discours in een
beleidsarrangement. De twee begrippen zijn concept en beleidsstrategie. Het eerste begrip, concept, heeft
betrekking op de gewenste situatie die door actoren in een beleidsveld wordt nagestreefd. De gewenste
situatie is het uiteindelijke resultaat dat de actoren willen bereiken. Om de gewenste situatie te bereiken
worden doelstellingen geformuleerd. De doelstellingen dragen bij in het doelrationeel handelen van actoren.
Het gedrag van actoren wordt daarmee beïnvloed. Het tweede begrip, beleidsstrategie, beschrijft ideeën over
de wijze waarop een concept in de praktijk moet worden gebracht (Arnouts, 2010, p.30). Met andere woorden
op welke wijze de doelstellingen dienen te worden gerealiseerd. De manier van aanpak ligt vastgesteld in een
beleidsprogramma. Op basis van de twee begrippen mist nog een derde begrip, namelijk probleemdefinitie
(Bogaert, 2004). Het opstellen van een concept en beleidsstrategie begint bij het vaststellen van de
probleemdefinitie. Indien actoren overeenstemming vinden betreffende probleemdefinitie kunnen verdere
maatregelen worden getroffen, zoals beleidsprogramma en doelstellingen. Om deze reden dient het kader van
Arnouts (2010) uitgebreid te worden met het in kaart brengen van de perceptie van actoren over de
probleemdefinitie.
De factoren in de discoursdimensie van de beleidsarrangementenbenadering hebben betrekking op
probleemdefinitie, beleidsstrategie en concepten. Op het gebied van actor betrokkenheid in een arrangement
dienen de drie factoren overeen te komen, dan wel te worden geaccepteerd, met het heersende discours van
actoren in een arrangement.
32
3.6 Conceptueel model
Door bovengenoemde beschrijving van de beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy
(2000) samen te voegen kan een conceptueel model worden geconstrueerd. Het conceptueel model maakt
inzichtelijk op welke wijze de theorie wordt gebruikt in dit onderzoek. Dit wordt gedaan door relaties te leggen
tussen de begrippen van de beleidsarrangementenbenadering. Het in beeld brengen van de verbanden wordt
gedaan aan de hand van de vier dimensies en de daarmee samenhangende factoren. Figuur 4 geeft het
conceptueel model van dit onderzoek weer.
Figuur 4 Conceptueel model
Zoals aangegeven staat in dit onderzoek de actordimensie centraal. Dit wil zeggen dat de analyse van
beleidsarrangementen wordt gestart vanuit de actor positie. Concreet wordt gekeken naar de wijze waarop de
overige drie dimensies, hulpmiddelen, spelregels en discours, inspelen op de actordimensie. Dit wordt gedaan
door factoren toe te specificeren per dimensie. De factoren geven aanknopingspunten voor het verklaren van
de betrokkenheid van actoren in een arrangement. Dit alles met als doel het inzichtelijk maken van de actieve
betrokkenheid van actoren in het beleidsarrangement rondom sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer.
De verhouding afhankelijke en onafhankelijke variabele wordt in figuur 4 weergegeven middels de zwarte
33
pijlen. Daarbij moet genoemd worden dat de vier dimensies onderling met elkaar zijn verbonden. Een
verandering in een van de dimensies is van invloed op de overige dimensies. Vanwege de keuze in het
theoretisch kader voor het centraal stellen van de actordimensie en de invloed van de overige dimensies op de
actordimensie, wordt de onderlinge relatie tussen de drie dimensies, hulpmiddelen, spelregels en discours niet
specifiek besproken. Dit geldt tevens voor de invloed van de dimensie actoren op de andere dimensies.
3.8 Slot
In dit hoofdstuk, theoretisch kader, zijn de relevante theorieën gericht op netwerken uiteengezet. In het eerste
gedeelte van het hoofdstuk is een algemene beschrijving gegeven van beleidsnetwerken. Dit is gedaan aan de
hand van de verschuiving van government naar governance, een omschrijving van beleidsnetwerken en
kenmerken
ervan.
In
het
tweede
gedeelte
van
het
hoofdstuk
is
door
middel
van
de
beleidsarrangementenbenadering nadere diepgang geboden aan het onderwerp. Aan de hand van deze
benadering is een analysekader opgesteld voor het analyseren van factoren die van invloed zijn op de
betrokkenheid van actoren in een netwerk. In dit onderzoek gaat het specifiek om de actieve betrokkenheid
van actoren in de samenwerking op lokaal niveau omtrent het regionaal treinvervoer. De benadering is
uitvoerig besproken aan de hand van vier dimensies en is grafisch weergegeven in een conceptueel model
(figuur 4). De beleidsarrangementenbenadering wordt toegepast door te onderzoeken op welke wijze factoren
behorende bij de drie onafhankelijke dimensies, hulpmiddelen, spelregels en discours, inspelen op de
afhankelijke dimensie actoren. Op deze manier wordt inzichtelijk in hoeverre actoren betrokken willen en
kunnen zijn in een netwerk. Deze factoren kunnen worden vertaald naar kansen en belemmeringen die
samenwerking stimuleren of juist tegenwerken. Op basis hiervan worden aanbevelingen gegeven hoe de
kansen kunnen worden benut en de belemmeringen kunnen worden beperkt. Voordat ingegaan wordt op de
analyse en mogelijke aanbevelingen zal allereerst de methodologische opzet van het onderzoek worden
besproken. Dat gebeurt in het volgende hoofdstuk.
34
Hoofdstuk 4: Methodologisch kader
In dit onderzoek wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag: “Welke factoren zijn van invloed op de
betrokkenheid van actoren, specifiek gemeenten, in de samenwerking rondom sociale veiligheid op lokaal
niveau?” In dit hoofdstuk worden de methodologische aspecten van het onderzoek gereflecteerd zodat
inzichtelijk is op basis van welke gegevens en welk type onderzoek de hoofdvraag wordt beantwoord.
4.1 Onderzoeksstrategie
Voor het beantwoorden van de hoofdvraag is in dit onderzoek gekozen voor een kwalitatieve benadering.
Kwalitatief onderzoek verschilt van kwantitatief onderzoek doordat het zich niet toespitst op gebruik van cijfers
en statistische criteria in een groot aantal onderzoekseenheden, maar de wijze waarop mensen betekenis
geven aan de sociale omgeving en zich ernaar gedragen (Boeije, 2005, pp.16-27). De kwalitatieve benadering
sluit het beste aan bij het doel van het onderzoek. De benadering geeft inzicht in de kenmerken van het huidige
beleidsarrangement en brengt de factoren ten aanzien van actor betrokkenheid in kaart. De percepties en
gedragingen van actoren spelen daarbij een grote rol. Er wordt namelijk vanuit het perspectief van de actoren
gezocht naar verklaringen voor de betrokkenheid in het beleidsarrangement.
In de literatuur betreffende onderzoeksstrategieën kunnen drie basisstrategieën worden waargenomen:
experiment, survey en casestudy (Vennix, 2010, p.73). De keuze voor een onderzoeksstrategie is van invloed op
de verdere toepassing van onderzoeksmethoden in het onderzoek. In dit onderzoek is gekozen voor een
vergelijkende casestudy. Er wordt namelijk een vergelijking worden gemaakt tussen gemeenten gelegen langs
de spoorlijnen in de provincie Gelderland. Op deze manier worden verschillen en overeenkomsten met
betrekking tot de dimensies van de beleidsarrangementenbenadering waargenomen. Vanwege de focus op
sociale veiligheid is het onderzoek gericht op het in kaart brengen van actor betrokkenheid op het gebied van
sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer. Het onderzoek is onderverdeeld in twee fasen. In de eerste fase
is de context van sociale veiligheid in het openbaar vervoer beschreven. Dit is gedaan aan de hand van een
literatuuronderzoek van beleid en wetgeving. In de tweede fase worden de verschillen tussen gemeenten met
betrekking tot betrokkenheid beschreven en verklaard. De informatie is verkregen aan de hand van interviews
met de geselecteerde gemeenten.
De keuze voor een casestudy is in dit onderzoek om meerdere redenen relevant. Als eerste heeft
bestuurskundig onderzoek, evenals dit onderzoek, vaak een praktijkgericht karakter (van Thiel, 2010, p.96). Een
kenmerk van bestuurskundig onderzoek is dan ook het bestuderen van een uniek en complex maatschappelijk
probleem in de diepte, waarbij toepassingsgerichte oplossingen horen (van Thiel, 2010). Dit is voor dit
onderzoek relevant. Het onderzoek wordt in opdracht van Arriva Nederland uitgevoerd. Arriva Nederland heeft
de probleemsituatie geschetst van een unieke en complexe casus en dit onderzoek draagt bij in het leveren van
aanbevelingen en oplossingen. Namelijk het verbeteren van de actor betrokkenheid, specifiek gericht op
35
gemeenten. Ten tweede gaan casestudy’s in op de diepte, in plaats van de breedte. Door de uitgebreide
bestudering van een onderzoeksonderwerp in de natuurlijke omgeving, wordt een uitvoerige beschrijving
gegeven (van Thiel, 2010). Op deze wijze worden gedetailleerde verklaringen gegeven voor een concreet
verschijnsel (Vennix, 2011, p.103). De relevantie voor dit onderzoek kan worden gevonden in het beschrijven
en analyseren van de factoren die van invloed zijn op betrokkenheid van actoren geplaatst in de natuurlijke
context. De natuurlijke context heeft in dit onderzoek betrekking op de omstandigheden waarmee gemeenten,
politie en vervoersbedrijven te maken hebben. Hierbij kan worden gedacht aan toename van geweldsdelicten
en media-aandacht en bezuinigingen.
Bij het gebruik van casestudy’s kleven ook enkele gevaren, waar rekening mee dient te worden gehouden.
Algemene kritiekpunten zijn het gevaar voor subjectiviteit van de onderzoeker, het verschijnsel niet kunnen
isoleren van de omgeving en niet experimenteren (Swanborn, 1991). Bovendien wordt gesteld dat bevindingen
uit casestudy’s niet – zo niet onmogelijk – kunnen worden gegeneraliseerd naar verschijnselen buiten de casus
(van Thiel, 2010, p.98). De reden hiervoor is dat enkele casussen worden bestudeerd die worden gekenmerkt
door hun uniekheid en of contextgebondenheid (Flyvbjerg, 2006; Verschuren en Doorewaard, 2010). Flyvbjerg
(2006) weerspreekt deze misvatting door te stellen dat dit afhankelijk is van de selectie van de casussen. In dit
onderzoek zijn de casussen geselecteerd op basis van theoretisch relevante criteria. Een deugdelijke selectie
van casussen kan voldoende zijn om generaliseerbare uitspraken te doen. Daarnaast spreekt Yin (1989) over
theoretische generalisatie in tegenstelling tot statistische generalisatie bij kwantitatieve onderzoeksmethoden.
Bij casestudy onderzoek gaat het niet om generaliseren naar populatie, maar naar theorie (Yin, 1989). Op basis
van de onderzoeksresultaten in dit onderzoek kan beter inzicht worden verkregen in de betrokkenheid van
actoren in netwerken en kunnen andere gemeenten, vervoersbedrijven en politie ervan leren. Er worden
namelijk algemene factoren beschreven die ingaan op de vraag of actoren kunnen en willen toetreden tot een
netwerk.
4.2 Selectie van onderzoekseenheden
Doordat onderzoek wordt gedaan naar de betrokkenheid van gemeenten rondom de samenwerking tussen
politie en vervoersbedrijven op lokaal niveau op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer,
bestaan de onderzoekseenheden uit gemeenten langs de spoorlijnen in Gelderland. In vergelijkend casestudy
onderzoek is sprake van een klein aantal onderzoekseenheden. Om deze reden dient de keuze voor
onderzoekseenheden tactisch te worden uitgevoerd. De gekozen onderzoekseenheden worden grondig
onderzocht, waarbij de resultaten worden toegepast voor het vormen van een conclusie over de gehele casus
(Van Thiel, 2010, p.52).
Onderzoekseenheden kunnen op basis van selecte of aselecte steekproef worden geselecteerd (Van Thiel,
2010). In dit onderzoek is gekozen voor een selecte steekproef van zes gemeenten. Een selecte steekproef van
onderzoekseenheden draagt bij in de replicatie van bevindingen. Dit verwijst naar een goede betrouwbaarheid
en validiteit van het onderzoek (Van Thiel, 2010). Omdat de keuze van onderzoekseenheden is gebaseerd op
36
een theoretisch relevante criteria, wordt verwacht dat het effect in deze casussen ook geldt in de nietonderzochte casussen (Van Thiel, 2010, p.102).
Het eerste criterium voor de selectie van onderzoekseenheden is ‘een hoge mate van delicten’. De
reden hiervoor is dat het belang van samenwerking in de deze gemeenten het grootst is. Dit maakt het
interessant om te onderzoeken waarom samenwerking tot heden niet tot stand is gekomen. De keuze van
gemeenten is gemaakt aan de hand van het informatiesysteem Duurzaam Verbinden. Ten tweede is gekozen
om een onderscheid te maken op basis van grootte van gemeenten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek
(CBS) hanteert hiervoor het aantal inwoners per gemeente. De variatie op basis van grootte van gemeenten
zorgt voor contrasterende casussen (Van Thiel, 2010, p. 102). Door een onderscheid te maken tussen grote- en
kleine gemeenten wordt nagegaan of er sprake is van een mogelijk verschil in de betrokkenheid van
gemeenten in de samenwerking op lokaal niveau.
Provincie Gelderland kent vijf regionale spoorlijnen, gelegen aan in totaal 23 gemeenten. Vanwege de
hoeveelheid gemeenten, is een keuze gemaakt om zes gemeenten te onderzoeken. Daarbij worden alle vijf de
spoorlijnen onderzocht. De zes gemeenten die zijn onderzocht variëren, zoals gezegd, in grootte. De keuze is
gemaakt voor 1 grote gemeenten ( >100.000 inw.), 1 middelgrote gemeenten (50.000 – 100.000 inw.), 2
middelkleine gemeenten (30.000 – 50.000 inw.) en 2 kleine gemeenten (<30.000 inw.). Op basis van deze zes
gemeenten worden algemene uitspraken gedaan over de betrokkenheid van gemeenten op lokaal niveau in de
provincie Gelderland.
Figuur 5 Spoorkaart
37
Daarnaast is in dit onderzoek gekeken naar het regionale samenwerkingsverband van politie en
vervoersbedrijven. De reden hiervoor is zowel theoretisch als praktisch van aard. In de analyse van de coalitie
wordt ingegaan waarom gemeenten niet betrokken zijn. De vragen die daarbij kunnen worden gesteld zijn:
welke factoren de afwezigheid van gemeenten verklaren en of de actoren in de toekomst willen en kunnen
samenwerken op lokaal niveau. Door het regionale netwerk en de actoren erin te analyseren wordt nagegaan
in hoeverre de dimensies, hulpmiddelen, spelregels en discours overeenkomen met die van gemeenten.
Daarbij dient rekening te worden gehouden met specifieke kenmerken op lokaal niveau.
4.3 Dataverzameling
In dit onderzoek worden meerdere methoden van dataverzameling en databronnen toegepast. Dit staat
respectievelijk bekend als methodetriangulatie en bronnentriangulatie. Het gebruik ervan is een kenmerk van
casestudy onderzoek (Verschuren en Doorewaard, 2004). Door de toepassing van verschillende invalshoeken
wordt de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek vergroot (van Thiel, 2010). In dit onderzoek is
gekozen voor drie methoden van dataverzameling: documentanalyse, interviews, en participerende observatie.
Documentanalyse
In een documentanalyse worden bestaande documenten verzameld en de inhoud ervan bestudeerd (Van Thiel,
2010). De documentanalyse staat met name in de eerste fase van het onderzoek centraal. Als eerste is middels
het gebruik van diverse documenten de context van het onderzoek geschetst. In de context, beschreven in
hoofdstuk 2, wordt ingegaan op de achtergrond van sociale veiligheid in het openbaar vervoer, beleid
onderliggend aan de samenwerking en wetgeving omtrent (sociale) veiligheid en openbaar vervoer. De
belangrijkste documenten die hiervoor zijn bestudeerd zijn onderzoeksrapporten, beleidsdocumenten,
wetteksten en websites van organisaties. Als tweede is in hoofdstuk 3, theoretisch kader, gebruik gemaakt van
literatuur betreffende theorieën rondom beleidsnetwerken en beleidsarrangementen.
In de tweede fase van dit onderzoek, de analyse, wordt gebruik gemaakt van beleidsdocumenten van
gemeenten. Van gemeenten wordt verwacht dat zij een veiligheidsbeleid hebben opgesteld. Aan de hand van
dit beleidsdocument wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze gemeenten kijken naar sociale veiligheid in het
openbaar
treinvervoer
en
veiligheid
in
zijn
algemeenheid.
Daarnaast
worden
jaarplannen
en
beleidsdocumenten van het bestaande regionale samenwerkingsverband geraadpleegd.
Interviews
Dataverzameling middels interviews is voor dit onderzoek een geschikte methode aangezien gedragingen,
opvattingen, houdingen en ervaringen van actoren betreffende een sociaal verschijnsel in kaart worden
gebracht (Boeije, 2005, p.57). Bovendien wordt dieper ingegaan op het onderwerp. Er kan een onderscheid
worden gemaakt tussen gestructureerde interviews, open- interviews en halfgestructureerde interviews.
Naargelang een interview vooraf is gestructureerd, hoe meer invloed de interviewer heeft in de richting van
het gesprek. In dit onderzoek is gekozen voor halfgestructureerde interviews. Op deze wijze wordt richting
38
gegeven aan het interview, maar bestaat tevens de mogelijkheid om vervolgvragen te stellen wanneer de
respondent met nieuwe en interessante informatie komt. Om structuur te geven aan een juiste uitvoering van
de interviews is een interviewguide opgesteld met gebruik van openvraagstelling (zie bijlage 4). De vragen in de
interviewguide zijn afgeleid uit de operationalisatie van de theoretische variabelen. Door toepassing van een
interviewguide wordt de betrouwbaarheid vergroot. De kans om volledig af te wijken van het onderwerp wordt
op deze manier immers beperkt. Daarnaast is gekozen voor face-to-face interviews. De persoonlijke
aanwezigheid van de onderzoeker bevordert de interactie gedurende het interview (Verschuren en
Doorewaard, 2004, p.130).
Per gemeente zijn elite-interviews gehouden met beleidsmedewerkers van Openbare Orde en Veiligheid om
een diepgaand beeld te krijgen van de situatie. Deze ambtenaren in kwestie kunnen gezien worden als directe
betrokkenen, maar ook als experts. Op basis van hun positie beschikken zij over specifieke informatie
betreffende sociale veiligheid in de gemeente en de omgeving van het station (Van Thiel, 2010). Daarnaast zijn
elite-interviews gehouden met personen van politie-eenheid Oost- Nederland, Arriva Nederland en Syntus.
Politie en regionale vervoersbedrijven willen samenwerken met gemeenten om gezamenlijk op lokaal niveau
de problematiek aan te pakken. Deze sleutelpersonen werken eveneens samen in een regionaal
samenwerkingsverband en vormt de zevende casus in dit onderzoek. Door interviews te houden met deze
personen kan worden achterhaald hoe op regionaal niveau wordt gesproken over sociale veiligheid. Als laatste
is een interview gehouden met provincie Gelderland, de opdrachtgever van het openbaar vervoer in
Gelderland. De provincie Gelderland kan worden gezien als een expert. De provincie staat buiten de situatie,
maar weet op basis van expertise veel van het onderwerp. Alle interviews zijn gericht op het realiseren van
triangulatie en het verkrijgen van informatie uit diverse invalshoeken.
Participerende observatie
In een participerende observatie vindt directe waarneming plaats door deelname van de onderzoeker aan het
sociale leven van de onderzochten (Boeije, 2005, p.55). Zonder dat de onderzochten bewust zijn van de
aanwezigheid van de onderzoeker, wordt het feitelijke gedrag van de onderzochten waargenomen. Het doel
van de participerende observatie is om in de praktijk te kijken naar de onderlinge rollen, sfeer en gedragingen
in de samenwerking van politie en vervoersbedrijven. In dit onderzoek zijn vier observaties uitgevoerd. Deze
observaties hebben plaatsgevonden gedurende overleggen tussen politie en vervoersbedrijven. Tijdens deze
overleggen is een beeld geschetst van hoe in de praktijk wordt gesproken over het onderwerp sociale veiligheid
in het openbaar treinvervoer en hoe de actoren op regionaal niveau met elkaar in contact staan. De informatie
die is verkregen aan de hand van de observaties zijn vastgelegd in notulen.
In paragraaf 4.4, operationalisering, wordt nader ingegaan op het precieze gebruik van de data voor het
vaststellen van de aanwezigheid van bepaalde factoren.
39
4.4 Operationalisatie
Het conceptueel model uit paragraaf 3.6 geeft een weergave van theoretische begrippen die in de empirie
kunnen worden geconstateerd. Door middel van operationalisatie worden de theoretische begrippen meetbaar
of waarneembaar gemaakt (Swanborn, 1991, p.92). Operationalisatie is daarmee de verschuiving van theorie
naar
empirisch
onderzoek
(Swanborn,
1991).
In
dit
onderzoek
staan
op
basis
van
de
beleidsarrangementenbenadering vier begrippen centraal, namelijk actoren, hulpmiddelen, spelregels en
discours. In de theorie van de beleidsarrangementenbenadering worden deze begrippen dimensies genoemd.
Met betrekking tot de operationalisatie dient dit nader te worden toegelicht. Doorgaans worden theoretische
begrippen variabelen genoemd. In de operationalisering worden deze theoretische variabelen vertaald naar
dimensies, meetbare indicatoren en waarden. Om deze reden worden, in het vervolg van dit hoofdstuk de
theoretische begrippen, actoren, hulpmiddelen, spelregels en discours, variabelen genoemd en zijn dimensies,
indicatoren en waarden een verdere uitwerking van variabelen. In onderstaande tabellen kan worden
waargenomen dat niet iedere indicator wordt uitgewerkt in een waarde. De reden hiervoor is dat sprake is van
een open waarneming, waar geen specifieke karakteristieken aan worden toegekend. Ten slotte is beschreven
op welke wijze de theoretische begrippen worden toegepast met behulp van methoden van dataverzameling
om de hoofdvraag van het onderzoek te beantwoorden.
Actoren
De variabele ‘actoren’ kan in dit onderzoek worden aangeduid als: “de organisaties die op het gebied van
sociale veiligheid rondom regionaal treinvervoer in de provincie Gelderland een verantwoordelijkheid hebben”.
Het gaat hierbij om actoren die een rol spelen op lokaal niveau. De actoren zijn ingedeeld in direct-indirect
betrokken en publiek-privaat. De variabele actor is in dit onderzoek onderverdeeld in drie dimensies, namelijk
betrokkenheid, coalitie(s) en sturende actoren binnen het beleidsarrangement. De dimensie betrokkenheid kijkt
naar welke actoren een taak vervullen in het verbeteren van de sociale veiligheid op en om het spoor. Deze
actoren kunnen zich vormen tot een coalitie. Dit is een samenwerkingsverband van minimaal twee actoren.
Ten slotte, vervullen actoren een meer of mindere stimulerende of sturende rol in een coalitie. Sturende
actoren spelen een cruciale rol in het initiëren en coördineren van samenwerking en het initiëren van beleid. In
het onderstaande is aangegeven naar welke indicatoren gekeken wordt om over deze factoren uitspraken te
doen.
40
Tabel 5: Operationalisatie actoren
Actoren
Dimensies
Indicatoren
Waarde
Publieke of private partijen
Betrokkenheid
- Mate waarin ze
Veel – weinig
die op lokaal niveau over
participeren
verantwoordelijkheden
- Wijze van betrokkenheid
Direct - indirect
- Aanwezigheid van actoren
Wel – niet aanwezig
beschikken met betrekking
tot sociale veiligheid in het
Coalities
openbaar treinvervoer.
die met elkaar
samenwerken binnen een
arrangement
Sturende actor(en)
- Mate waarin en wijze
- Initiatief en sturen op
waarop actor(en) een
samenwerking (veel-weinig)
dominante rol spelen in het
- Coördineren van de
sturen en coördineren van
samenwerking (veel – weinig)
de samenwerking
- Initiatief voor beleid (veel –
weinig)
Toegepaste onderzoeksmethoden: de variabele actoren wordt in kaart gebracht middels documentanalyse
aangevuld met interviews. In landelijke en regionale documenten staat beschreven wie welke taak vervult met
betrekking tot sociale veiligheid in het openbaar vervoer. Via documenten wordt in kaart gebracht welke
actoren betrokken dienen te zijn in de samenwerking op lokaal niveau op het gebied van sociale veiligheid in
het openbaar treinvervoer. Vervolgens wordt door middel van interviews nagegaan in hoeverre in de praktijk
de actoren betrokken zijn en hoe dit vorm krijgt in wel of geen samenwerking. Daarnaast wordt aan de hand
van interviews achterhaald welke actoren een sturende rol vervullen.
Hulpmiddelen
De variabele ‘hulpmiddelen’ heeft in dit onderzoek betrekking op de verdeling van financiële middelen,
productiemiddelen, competenties, kennis en legitimiteit over actoren. Deze vijf soorten hulpmiddelen zijn
tevens de dimensies. De beschikbaarheid van hulpmiddelen is van invloed op de betrokkenheid van actoren in
de samenwerking. Actoren die over belangrijke hulpmiddelen beschikken, zijn eerder geneigd om toe te treden
tot de samenwerking. Dit vanwege de machtspositie die zij kunnen innemen met het hulpmiddel. De
machtspositie wordt geoperationaliseerd aan de hand van de perceptie die de actor verleent aan een
hulpmiddel. Ten slotte wordt gekeken naar de afhankelijkheid van hulpmiddelen. Dit wordt gedaan met behulp
van de perceptie van actoren over de hulpmiddelen van een andere actor. De indicatoren mate van belang en
vervangbaarheid geven de mate van afhankelijkheid weer. Dit kan een lage of hoge afhankelijkheid zijn. Het
type afhankelijkheidsrelaties wordt weergegeven door na te gaan of sprake is van wederzijdse of eenzijdige
afhankelijkheid. Bij wederzijdse afhankelijkheid hebben beide actoren voordeel van de samenwerking.
41
Tabel 6: Operationalisatie hulpmiddelen
Variabele Hulpmiddelen
Dimensies
Indicatoren
De verdeling van
Financiële hulpmiddelen
- Aanwezigheid van financiële
hulpmiddelen over
middelen bij een actor
actoren en de inzet ervan
- Perceptie van een actor over
in de samenwerking.
zijn/haar macht op basis van
Waarde
- Veel – weinig macht
financiële middelen
- Perceptie van andere actoren
- Groot – weinig belang van
over de afhankelijkheid ten
het hulpmiddel
opzichte van financiële middelen
- Grote – weinige
vervangbaarheid van het
hulpmiddel
- Wederzijdse - eenzijdige
afhankelijkheid
Productie hulpmiddelen
- Aanwezigheid van productie
middelen bij een actor
- Perceptie van een actor over
- Veel – weinig macht
zijn/haar macht op basis van
productie middelen
- Perceptie van andere actoren
- Groot – weinig belang van
over de afhankelijkheid ten
het hulpmiddel
opzichte van productie middelen
- Grote – weinige
vervangbaarheid van het
hulpmiddel
- Wederzijdse - eenzijdige
afhankelijkheid
Competenties:
- Aanwezigheid van competenties
bevoegdheden zoals
bij een actor
formele en juridische
- Perceptie van een actor over
zeggenschap
zijn/haar macht op basis van
- Veel – weinig macht
competenties
- Perceptie van andere actoren
- Groot – weinig belang van
over de afhankelijkheid ten
het hulpmiddel
opzichte van competenties
- Grote – weinige
vervangbaarheid van het
hulpmiddel
- Wederzijdse - eenzijdige
afhankelijkheid
Kennis
- Aanwezigheid van kennis bij een
actor
42
- Perceptie van een actor over
- Veel – weinig macht
zijn/haar macht op basis van
kennis
- Perceptie van andere actoren
- Groot – weinig belang van
over de afhankelijkheid ten
het hulpmiddel
opzichte van kennis
- Grote – weinige
vervangbaarheid van het
hulpmiddel
- Wederzijdse - eenzijdige
afhankelijkheid
Legitimiteit: draagvlak
- Aanwezigheid van legitimiteit bij
verlenen aan besluiten
een actor
- Perceptie van een actor over
- Veel – weinig macht
zijn/haar macht op basis van
legitimiteit
- Perceptie van andere actoren
- Groot – weinig belang van
over de afhankelijkheid ten
het hulpmiddel
opzichte van legitimiteit
-Grote – weinige
vervangbaarheid van het
hulpmiddel
- Wederzijdse - eenzijdige
afhankelijkheid
Toegepaste onderzoeksmethoden: de variabele hulpmiddelen wordt in kaart gebracht door middel van
interviews. Het gaat immers om de eigen beleving van actoren. Over welke hulpmiddelen een actor beschikt en
de macht die aan een hulpmiddel wordt ontleend wordt nagegaan door in het interview aan de betreffende
actor te vragen. Met betrekking tot de afhankelijkheidsrelaties van hulpmiddelen wordt naar de perceptie van
actoren gevraagd over de afhankelijkheid van hulpmiddelen van andere actoren.
Spelregels
De variabele spelregels geeft een verklaring voor de aanwezige spelregels in het beleidsarrangement. In het
onderzoek wordt gebruik gemaakt van vier spelregels. De eerste dimensie geeft weer wie over welke
verantwoordelijkheden beschikt. Daarnaast wordt nagegaan of de verantwoordelijkheden door de actoren
worden genomen. De dimensie toegangsregels gaat in op de mogelijkheden en/of belemmeringen voor het
toetreden tot de samenwerking. De richtinggevende regels wordt gevormd door het wettelijke kader dat op
lokaal en regionaal niveau ten grondslag ligt aan een mogelijke samenwerking. Het wettelijk kader kan
samenwerking stimuleren. Ten slotte wordt de variabele spelregels afgesloten met interactieregels, zoals wijze
van communicatie en informatie-uitwisseling.
43
Tabel 7: Operationalisatie spelregels
Variabele spelregel
Dimensies
Indicatoren
De aanwezigheid van
Verantwoordelijkheidsregels
- Welke
Waarde
spelregels in het lokale
verantwoordelijkheden
beleidsarrangement.
- Mate waarin ze
- Nemen
verantwoordelijkheden
verantwoordelijkheid –
nemen
schuiven
verantwoordelijkheid af
op andere actoren
Toegangsregels
- Mogelijkheden of
- Veel – weinig invloed op
belemmeringen voor het
de agenda
toetreden van actoren tot
- Makkelijk – moeilijk
de samenwerking
toegang tot
besluitvorming
Richtinggevende regels
- Welk wettelijk kader ligt
- Op regionaal en
ten grondslag aan de
landelijk niveau
samenwerking
Interactieregels
- Wijze van communicatie
- Veel – weinig overleg
tussen actoren
- Direct – indirect contact
- Communicatie loopt
soepel – stroef
- Actoren weten elkaar
makkelijk – moeilijk te
vinden
- Formeel – informeel
- Wijze van informatie-
- Moeilijk – makkelijk
uitwisseling tussen
- Type informatie
actoren
- Formeel – informeel
Toegepaste onderzoeksmethoden: de variabele spelregels wordt inzichtelijk gemaakt aan de hand van
documentanalyse en interviews. De dimensie verantwoordelijkheidsregels wordt als eerste onderzocht door
middel van documentanalyse, namelijk wie is waar (wettelijk) verantwoordelijk voor. Vervolgens wordt dit
gecontroleerd in interviews en nagegaan in hoeverre een actor de verantwoordelijkheid neemt. De dimensie
toegangsregels wordt achterhaald door middel van interviews. Dit wordt gedaan door te vragen naar
mogelijkheden en of belemmeringen voor actoren om toe te treden tot de samenwerking. De richtinggevende
regels zijn wettelijke bepalingen of beleid dat door middel van documentanalyse wordt achterhaald. Ten slotte
wordt in interviews gevraagd naar de beleving van actoren met betrekking tot de interactieregels.
44
Discours
De laatste variabele discours geeft de inhoud weer van het beleidsarrangement. Dit wil zeggen wat is het
probleem, wat zijn de gewenste doelstellingen en hoe dienen de doelstellingen te worden gerealiseerd.
Alvorens kan worden nagegaan in hoeverre overeenstemming is tussen probleemdefinitie, concept en
strategie, wordt als eerste de perceptie van actoren in kaart gebracht betreffende de drie dimensies.
Tabel 8: Operationalisatie discours
Variabele discours
Dimensies
Indicatoren
De manier van spreken
Probleemdefinitie
- Perceptie over een
Waarde
over de inhoud van een
beleidsprobleem
beleidsarrangement.
- Overeenstemming
- Veel – weinig
betreffende
overeenstemming
probleemdefinitie tussen
actoren
Concept
- Perceptie over het
gewenste
resultaat/doelstellingen
- Overeenstemming
- Veel – weinig
betreffende
overeenstemming
resultaat/doelstellingen
tussen actoren
Strategie
- Perceptie over de wijze
waarop doelstellingen
dienen te worden
gerealiseerd
- Overeenstemming
- Veel – weinig
betreffende strategie tussen
overeenstemming
actoren
Toegepaste onderzoeksmethoden: de variabele discours is gericht op hoe actoren denken over de inhoud van
een beleidsarrangement. Omdat het gaat over de perceptie van actoren worden de dimensies en indicatoren in
kaart gebracht door middel van interviews. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van participerende observaties
die zijn toegepast in overleggen op regionaal niveau. In deze overleggen is gekeken naar de wijze waarop
politie en vervoersbedrijven op regionaal niveau spreken over sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer.
Ten slotte wordt aan de hand van veiligheidsbeleid van de gemeente in kaart gebracht op welke wijze wordt
gesproken over de problematiek in de gemeenten en het stationsgebied.
4.5 Betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek
Ter afronding van het hoofdstuk methodologie wordt ingegaan op de betrouwbaarheid en validiteit van het
onderzoek. In voorgaande paragrafen zijn de begrippen reeds kort benoemd. In deze paragraaf worden de
45
begrippen nader besproken. Betrouwbaarheid en validiteit dienen als eis voor het waarborgen van kwaliteit
van wetenschappelijk onderzoek (Boeije, 2005).
Betrouwbaarheid
Betrouwbaarheid van het onderzoek heeft betrekking op de nauwkeurigheid en consistentie van de methoden
van dataverzameling. De resultaten van het onderzoek mogen niet worden vertekend door onsystematische en
toevallige fouten (Boeije, 2005, p.145). Op meerdere wijzen is in dit onderzoek getracht om de
betrouwbaarheid van het onderzoek te vergroten.
Het gebruik van meerdere methoden van dataverzameling vergroot de betrouwbaarheid van een onderzoek.
Dit wordt ook wel methodetriangulatie genoemd. In dit onderzoek wordt door middel van documentanalyse,
interviews en participerende observatie het onderwerp vanuit meerdere invalshoeken onderzocht. Op deze
manier worden de diverse waarnemingen met elkaar vergeleken en wordt het onderwerp in de diepte
onderzocht. Dit draagt bij in het vergroten van de kwaliteit van een waarneming (Bleijenbergh, 2013, p.32).
Bovendien is bronnentriangulatie toegepast en zijn de respondenten zorgvuldig geselecteerd. Verschuren en
Doorewaard (2004, p.140) wijzen op het gevaar van selectief geheugen en sociaal wenselijke antwoorden door
respondenten. Dit wordt voorkomen door meerdere interviews te houden (meerdere bronnen) en de
antwoorden uit de interviews te vergelijken met de informatie uit de documentanalyse. Daarnaast is bij alle
interviews gebruik gemaakt van dezelfde interview topiclijst. Deze topiclijst is gebaseerd op een zo
gedetailleerd mogelijke omschrijving van de theoretische variabelen in de operationalisering. De
betrouwbaarheid is ten slotte vergroot door in de interviews ruimte aan respondenten te bieden om met
aanvullende informatie te komen. Op deze manier is specifieke informatie verkregen dat relevant is voor het
onderzoek. Een nadeel van deze flexibele dataverzamelingsmethode is de interpretatieve wijze van
beantwoording door respondenten. Door middel van eenduidigheid in de vraagstelling is getracht dit te
voorkomen.
Validiteit
Validiteit kan worden onderscheiden in twee soorten, namelijk interne en externe validiteit. Interne validiteit
geeft antwoord op de vraag of het meetinstrument meet, wat men beoogt te meten (Baarda en de Goede,
2006). Het gaat hier om in hoeverre het onderzoek wordt verstoord door systematische fouten (Boeije, 2005,
p.145). De afwijking ligt daarmee in het meetinstrument en wordt niet beïnvloed door toevallige fouten. In het
gebruik van documentanalyse, interviews en participerende observatie is constant nagegaan of de verzamelde
gegevens een juiste afspiegeling geven van wat wordt bedoeld met de theoretische begrippen. Daarnaast gaat
het bij interne validiteit om de kwaliteit van de operationalisatie. Begrippen die in het conceptueel model naar
voren komen dienen een juiste interpretatie te zijn van de empirische verschijnselen in de realiteit (Hutjes en
van Buuren, 1996, p.51). In dit onderzoek is door middel van operationalisering een diepere uitleg gegeven van
de theoretische begrippen. De operationalisatie is gebaseerd op de beleidsarrangementenbenadering van Van
46
Tatenhove, Arts en Leroy (2000; zie ook Liefferink 2006). Binnen deze benadering wordt aangegeven welke
concrete indicatoren passen bij een bepaalde variabele.
Externe validiteit heeft betrekking op de generaliseerbaarheid van het onderzoek. Bij kwalitatief casestudy
onderzoek staat de externe validiteit onder druk vanwege het geringe aantal casussen en de uniekheid en
contextgebondenheid van deze casussen (Flyvbjerg, 2006; Verschuren en Doorewaard, 2010). In paragraaf 4.1
is reeds de generaliseerbaarheid van dit onderzoek besproken. De verkregen inzichten kunnen bijdragen in een
beter begrip van actor betrokkenheid in netwerken. Het analysekader kan mogelijk dienen als algemeen kader
voor het inzichtelijk maken van welke actoren willen en kunnen toetreden tot een netwerk. Daarnaast kunnen
de bevindingen uit het onderzoek als afspiegeling worden gezien voor de verschillende gemeenten gelegen
langs de spoorlijnen in de provincie Gelderland. In dit onderzoek is een selectie gemaakt van zes van de 24
gemeenten, onderverdeeld in grote en kleine gemeenten.
4.6 Slot
In dit hoofdstuk is ingegaan op de methodologie die in dit onderzoek van toepassing is. Er is gekozen voor een
kwalitatieve casestudy. Op deze manier kan de (actieve) betrokkenheid van actoren diepgaand worden
onderzocht vanuit het perspectief van diverse actoren en kunnen verklaringen worden gegeven voor wel of
geen actieve betrokkenheid van gemeenten. Hiervoor zijn zeven casussen geselecteerd, die onderling
verschillen van grootte en niveau. Door een vergelijking te maken tussen gemeenten kunnen verschillen en
overeenkomsten worden gevonden met betrekking tot betrokkenheid. Daarnaast wordt het regionale
samenwerkingsverband tussen politie en vervoersbedrijven geanalyseerd. Door te kijken middels de vier
dimensies van de beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000) en Liefferink
(2006), wordt onderzocht of actoren willen en kunnen samenwerken. Om inzicht te krijgen zijn meerdere
methoden van dataverzameling toegepast. Gedurende de dataverzameling is gebruik gemaakt van een zo
gedetailleerd mogelijke operationalisering. De kwaliteit van het onderzoek, betrouwbaarheid en validiteit, is op
deze wijze gewaarborgd. In het volgende hoofdstuk worden de resultaten van de onderzochte casussen
beschreven.
47
Hoofdstuk 5 Resultaten
Reeds is aangegeven dat sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer afhankelijk is van een goede
samenwerking tussen verschillende partijen. Binnen dit onderzoek is de focus gelegd op samenwerking tussen
vervoersbedrijven, gemeenten en politie en de vraag welke factoren de samenwerking verklaren. Nu in
voorafgaande hoofdstukken de uitgangspunten van het onderzoek zijn toegelicht, worden in dit hoofdstuk de
resultaten van het empirisch onderzoek gepresenteerd. De resultaten zijn afkomstig uit de documenten die zijn
bestudeerd, de interviews die zijn gehouden met de betrokken actoren en de participerende observatie op
regionaal niveau. In totaal zijn zes gemeenten en een regionale coalitie geanalyseerd. Per paragraaf wordt een
casus besproken. De omschrijving bestaat uit een gedeelte achtergrondinformatie, gevolgd door een algemene
analyse van de gemeente en regionale coalitie op de vier dimensies van de beleidsarrangementenbenadering
van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000). Hierbij geldt de actordimensie (de betrokken actoren en hun
samenwerking) als afhankelijke variabele en de overige dimensies, discours, hulpmiddelen en spelregels, als
onafhankelijke variabelen.
5.1 Gemeente Arnhem
De gemeente Arnhem is met 150.823 inwoners4 een grote gemeente in de provincie Gelderland. Bovendien
beschikt zij over een sterk stedelijk karakter. Met een omgevingsadressendichtheid 5 van 2024 per km2 is sprake
van een grote toe- en afvoer van mensen die dagelijks gebruik maken van het openbaar vervoer en zich
daarmee op het station en in de directe omgeving van het station bevinden. Een grote populatie van mensen
kan worden waargenomen gedurende spitsuren, maar ook tijdens evenementen zoals Koningsdag. Met
evenementen dienen extra maatregelen te worden genomen om de sociale veiligheid van reizigers en
personeel te garanderen. De gemeente Arnhem kent vier stations, waar met name Arnhem Centraal geldt als
doorgang voor mensen richting de binnenstad. Bovendien stopt de internationale trein op het station. Op dit
moment wordt Arnhem Centraal verbouwd. Met de herinrichting van het stationsgebied wordt rekening
gehouden met sociale veiligheidsaspecten, zoals overzichtelijkheid, groenvoorziening en bestrating. Dit alles
draagt bij aan een goede en duidelijke verbinding met de binnenstad (Arnhem, 2015). De overige drie stations,
Presikshaaf, Velperpoort en Arnhem-Zuid, gelden als voorstadstations. Met name station Velperpoort heeft te
maken met onveiligheidsaspecten. In 2011 is het station door treinreizigers als minst prettige station van OostNederland beoordeeld (de Gelderlander, 2011).
4
Totaal inwonersaantal in het jaar 2014 is afkomstig van CBS (www.cbs.nl). Dit geldt eveneens voor de overige inwoneraantallen in dit
hoofdstuk.
5 Maatstaf voor stedelijkheid die door CBS wordt toegepast (www.cbs.nl). Daarbij zijn vijf categorieën van stedelijkheid te onderscheiden.
48
5.1.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
Onder de dimensie actoren vallen de verschillende actoren die betrokken zijn, dan wel een belang hebben bij
de sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Onderstaand worden de actoren beschreven die volgens de
beleidsadviseur van het kabinet een rol spelen op het gebied van sociale veiligheid. Daarbij wordt een
onderscheid gemaakt tussen betrokkenheid van actoren i) in de trein, ii) op het station en iii) in de
stationsomgeving.
Binnen de gemeente Arnhem spelen meerdere afdelingen een rol voor de sociale veiligheid in het
stationsgebied. De beleidsadviseur van het kabinet noemt de afdelingen i) Openbare Orde & Veiligheid, ii)
Vergunningen & Toezicht en iii) Openbare Ruimte. De burgemeester wordt in zijn taak voor de openbare orde
en veiligheid in de gemeente ondersteund door het ambtelijke apparaat van de afdeling Openbare Orde &
Veiligheid. De afdeling Vergunningen & Toezicht is onderverdeeld in twee teams, namelijk team Toezicht &
Handhaving en team Toezicht & Preventie. Onder team Toezicht & Handhaving worden de gemeentelijke
handhavers met een BOA bevoegdheid (Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar) verstaan. In tegenstelling tot
toezichthouders mogen handhavers boetes uitschrijven op grond van de gemeentelijke APV, strafrechtelijke
sancties opleggen en overtreders staande houden (Rekenkamer Arnhem, 2015, p.4). Een ander voorbeeld van
hun bevoegdheid in de stationsomgeving is het verwijderen van fout gestalde fietsen. Het team Toezicht &
Preventie bestaat uit gemeentelijke toezichthouders, die zorg dragen voor preventie en signalering in de
openbare ruimte (Rekenkamer Arnhem, 2015, p.3). Ten slotte speelt de afdeling Openbare Ruimte een rol
vanwege het dagelijks beheer en onderhoud van de gebieden op het station die niet van NS of ProRail zijn
(Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015). Onderdeel van de afdeling Openbare Ruimte is de
stadsdeelmanager die per wijk zorg draagt voor het onderhoud zoals groenvoorziening, vuilnisbakken en losse
stoeptegels (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015).
Als tweede geeft de adviseur van het kabinet aan de politie. De politie is onderverdeeld in de
organisaties: Dienst Infrastructuur (DINFRA), Politie eenheid Oost-Nederland en lokale politie-eenheden. Dienst
Infrastructuur maakt onderdeel uit van de Landelijke Eenheid en is gericht op de bestrijding van onveiligheid en
criminaliteit op de hoofdinfrastructuur: snelweg, water, spoor en luchtvaart (Politie, z.j.). Deze
politiespecialisten opereren op landelijk niveau en beschikken over de kerntaken opsporing van strafbare
feiten, advisering en coördinatie (Rijksoverheid, 2012). Middels specialisme bieden zij ondersteuning aan de
regionale eenheid Oost-Nederland. De regionale eenheid Oost-Nederland stuurt op bovenlokale
veiligheidsvraagstukken. Voor lokale vraagstukken is de regionale eenheid onderverdeeld in districten met
meerdere basisteams. Districten vormen de schakel tussen de regionale eenheid en lokale basisteams. De
basisteams werken voor een hele gemeente, deel van een (grote) gemeente of voor meerdere (kleinere)
gemeenten (Politie, z.j.). De basisteams voeren de kerntaak van de politie uit: basispolitiezorg. In het kader van
openbaar vervoer wil dit zeggen hulpverlening aan burgers en (BOA)collega’s van vervoersbedrijven, preventief
toezicht op het station en in de stationsomgeving, handhaving van de orde in de trein en op stations en het
opvolgen van assistentieverzoeken van ov-personeel (KpVV, 2009, p.30). Met name omtrent het openbaar
49
vervoer vervullen wijkagenten een rol in het signaleren van sociale onveiligheid op het station en in de
stationsomgeving.
Ten slotte noemt de beleidsadviseur van het kabinet de actoren ProRail, NS (en NS stations) en de
regionale vervoersbedrijven Arriva en Connexxion. ProRail is betrokken vanwege het aanleg en onderhoud aan
de Nederlandse spoorwegen: spoor, perrons, tunnels en stations (KpVV, 2009, p.29). Het dagelijkse beheer van
het station heeft ProRail overgedragen aan NS stations. Dit houdt in het schoon, heel en veilig houden van het
station. De regionale vervoersbedrijven en NS zijn betrokken vanwege de veiligheid in de trein en op het
station. De betrokkenheid van vervoersbedrijven is terug te zien in de inzet van toezichthoudend personeel,
het schoonhouden van de trein en service en informatieverstrekking aan reizigers (KpVV, 2009, 28).
De beleidsadviseur van het kabinet is van mening dat de actoren gemeente Arnhem, NS, ProRail,
politie en regionale vervoersbedrijven direct betrokken zijn. Dit wil zeggen dat de betrokkenheid van actoren
direct van invloed is op de aanpak van sociale veiligheid. In welke mate de actoren samenwerken wordt
hieronder besproken
Coalities
Bovengenoemde actoren handelen in de praktijk niet onafhankelijk van elkaar. In het realiseren van sociale
veiligheid op en rondom het station, wordt door bepaalde actoren samengewerkt. Bij een coalitie is sprake van
een langdurige en stabiele samenwerking tussen minstens twee actoren (Arts et al., 2000; Arnouts, 2009).
Onderstaand worden de coalities in de gemeente Arnhem beschreven.
De eerste coalitie die binnen de gemeente Arnhem kan worden waargenomen is die tussen wijkagenten en
gemeentelijke handhavers en toezichthouders. Op operationeel niveau komen de wijkagenten en
gemeentelijke handhavers en toezichthouders samen en stemmen onderling de inzet van het toezicht af
(Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015 en Politie, persoonlijke communicatie, 2015). De
adviseur van het kabinet geeft aan dat de handhavers en toezichthouders handelen op basis van signalen die
worden waargenomen door henzelf en de politie. Signalen met betrekking tot het onderhoud van de openbare
ruimte worden door de handhavers en toezichthouders doorverwezen naar de stadsdeelmanager van de
betreffende wijk (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015). De betrokkenheid van de gemeente
bestaat in deze coalitie uit het handhaven van de APV en de veiligheid in de openbare ruimte.
Ten slotte bevindt zich binnen de gemeente Arnhem een coalitie met de politie op strategisch niveau. De
politie beschikt over een informatieplicht naar de gemeente toe. Dit is vormgegeven middels het aanleveren
van maandelijkse incidentencijfers en jaarlijks een gebiedsscan (Politie, persoonlijke communicatie, 2015). De
cijfers en veiligheidssituatie worden maandelijks besproken in het reguliere politieoverleg tussen
burgemeester/ambtenaar OOV en districtchef en per kwartaal in de Lokale Driehoek (Politie, persoonlijke
communicatie, 2015). In de Lokale Driehoek komen de actoren districtchef Arnhem-Veluwezoom (politie),
Officier van Justitie en de burgemeester samen (Arnhem, 2013). In beide overleggen worden afspraken
gemaakt over de inzet van de politie, prioriteiten voor het veiligheidsbeleid en wordt de openbare orde
50
problematiek integraal afgestemd (Arnhem, 2013, p.11). Problematiek rondom het station kan onderdeel zijn
van de agenda (Politie, persoonlijke communicatie, 2015). In onderstaande tabel 9 worden de coalities
weergegeven.
Tabel 9 Coalities gemeente Arnhem
Coalities in de gemeente Arnhem
1.
Gemeentelijke handhavers/toezichthouders van de gemeente Arnhem en wijkagenten
2.
Gemeente Arnhem en politie

Regulier politieoverleg: Districtchef/teamchef en burgemeester/ambtenaar OOV

Lokale Driehoek: Districtchef, Officier van Justitie en burgemeester
In het vervolg wordt ingegaan op hoe de afhankelijke dimensie ‘actoren en coalities’ samenhangt met de
aanwezigheid van de onafhankelijke dimensies ‘discours, hulpmiddelen en spelregels’.
5.1.2 Discours
De dimensie discours betreft de interpretatieve kaders die actoren ontwikkelen over probleemdefinities,
strategieën en oplossingen. Verondersteld wordt dat actoren die zich vormen tot een coalitie overeenstemmen
betreffende de overheersende discours in een beleidsarrangement (Van der Zouwen, 2006). Binnen deze
dimensie wordt allereerst gekeken naar het discours van de gemeente rondom sociale veiligheid. Vervolgens
wordt het discours van de overige betrokken actoren besproken. Tot slot wordt per coalitie ingaan op de mate
van overeenstemming tussen het discours van de actoren.
De adviseur van het kabinet geeft aan dat de gepercipieerde problematiek in de stationsomgeving en op het
station verschilt per station. Station Velperpoort staat in de gemeente bekend als een probleemstation. Het
station heeft te maken met veel drugsoverlast, slechte fietsenstalling en verloedering van het station: dit zorgt
voor een onveilig gevoel voor reizigers (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015). Station
Arnhem-Zuid heeft volgens de adviseur van het kabinet te maken met fietsendiefstal. Het station is gebouwd in
een relatief nieuwe wijk waar de bebouwing nog niet meewerkt aan het sociale veiligheidsaspect. De
problematiek op de overige twee stations, Arnhem Centraal en Predikshaaf, valt mee (Gemeente Arnhem,
persoonlijke communicatie, 2015).
Om de problematiek aan te pakken noemt de beleidsadviseur van het kabinet als eerste de strategie:
toezicht door wijkagenten en gemeentelijke handhavers- en toezichthouders. Ten tweede draagt de gemeente
bij aan fysieke aspecten in de stationsomgeving. Dit wil zeggen het onderhouden van groenvoorziening en
verbouwen van station Arnhem Centraal en Velperpoort (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie,
2015). De verbouwing van Arnhem Centraal is momenteel gaande. De herinrichting van station Velperpoort
bevindt zich nog in de planvormingfase. Dit alles met als gewenste doel de overlast op en rondom het
stationsgebied te verbeteren (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015).
51
Betreffende het discours duidt de adviseur van het kabinet aan dat er geen grote verschillen zijn
tussen de gemeente en politie. Echter in het interview met de beleidsadviseur van de politie komt naar voren
dat het discours niet wordt gedeeld. Volgens de beleidsadviseur van de politie heeft Arnhem, met name
Centraal Station, te maken met een groot sociaal veiligheidsprobleem door de vele publieksbeweging. Als
strategie geeft de beleidsadviseur van de politie aan dat de politie in samenwerking met de regionale
vervoersbedrijven de problematiek aanpakt. De gemeente Arnhem is hierbij niet in betrokken. De
beleidsadviseur van de politie noemt als reden dat de problematiek rondom het station voor de gemeente
Arnhem pas interessant wordt indien grote en/of veel incidenten plaatsvinden: “Het is een
incidentmanagement-achtige omgeving waarbij de politie in samenwerking met regionale vervoersbedrijven de
problematiek direct aanpakt. De gemeente heeft alleen oog voor grotere incidenten, waarbij de politieke
aandacht voor het incident groot is” (Politie, persoonlijke communicatie, 2015).
Gekeken naar de coalities in de gemeente Arnhem, dan komt naar voren dat ondanks het verschil in
discours over de sociale veiligheid op en rondom het station, de actoren gemeente Arnhem en politie op zowel
operationeel, als strategisch en tactisch niveau samenwerken. De theoretische veronderstelling betreffende
overeenstemming van discours over het stationsgebied is in deze casus geen mogelijke verklaring voor de
samenwerking in de coalities. Het is overigens wel mogelijk dat de actoren op overige punten betreffende
veiligheid in de gemeente met elkaar overeenkomen. Daarnaast kan worden opgemerkt dat het verschil in
discours een mogelijke oorzaak is voor het niet samenwerken in de strategie die door de beleidsadviseur van
de politie wordt genoemd: politie in samenwerking met regionale vervoersbedrijven. Deze samenwerking
wordt nader besproken in de casus van de regionale coalitie.
5.1.3 Hulpmiddelen
In deze paragraaf wordt per coalitie beschreven over welke hulpmiddelen de actoren beschikken, de
machtspositie die aan een hulpmiddel wordt verleend en de afhankelijkheidsrelaties tussen actoren.
1.
Coalitie gemeentelijke toezichthouders en handhavers van de gemeente Arnhem en wijkagenten
In de coalitie gemeentelijke toezichthouders en handhavers van de gemeente Arnhem en wijkagenten zetten
de actoren hulpmiddelen in op operationeel niveau. De betrokkenheid van actoren is te verklaren vanwege de
wederzijdse afhankelijkheid van hulpmiddelen in de uitvoering: deze hulpmiddelen zijn: kennis,
productiemiddelen en competenties.
In het operationeel handhaven van de openbare orde en veiligheid in de gemeente Arnhem zijn zowel
de gemeentelijke toezichthouders en handhavers als de wijkagenten aan te merken als productiemiddel
(toezichthoudend) personeel. De afhankelijkheid van wijkagenten richting de gemeentelijke toezichthouders en
handhavers is gebaseerd op de behoefte aan extra capaciteit. De gemeente Arnhem is een grote gemeente
waardoor extra ogen en oren van toegevoegde waarde zijn voor de veiligheid (Gemeente Arnhem, persoonlijke
communicatie, 2015). Het hulpmiddel kennis is bij beide actoren aanwezig in de vorm van kennis in het
aanpakken van sociale veiligheid in de openbare ruimte (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie,
2015). Ten slotte speelt in de coalitie op operationeel niveau het hulpmiddel competenties een rol.
52
Gemeentelijke handhavers met een BOA bevoegdheid zijn wettelijk bevoegd om beslissingen te nemen zoals
het uitschrijven van boetes en verdachten staande te houden (Rekenkamer Arnhem, 2015, p.4). Voor de
verdere afhandeling van verdachten zijn gemeentelijke handhavers, maar ook toezichthouders, afhankelijk van
de competenties waarover wijkagenten beschikken. Wijkagenten hebben uitvoerige opsporingsbevoegdheden
zoals het toepassen van geweld en het aanhouden van verdachten (Politie, z.j.).
De betrokkenheid van gemeentelijke toezichthouders/handhavers en wijkagenten op operationeel niveau
is niet gebaseerd op de structurele mate van macht van een van de partijen. De reden hiervoor is dat de
actoren in de uitvoering afhankelijk van elkaar zijn. Beiden actoren dragen namelijk bij in het opsporen van
strafbaar gedrag. De adviseur van het kabinet stelt: “De actoren werken samen door af te stemmen wie wat
doet en op welk gebied” (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015).
2.
Coalitie tussen gemeente Arnhem en politie
In de coalitie gemeente Arnhem en politie op strategisch en tactisch niveau komen de actoren samen op twee
momenten. Dat is tijdens het maandelijkse reguliere politieoverleg en eens per kwartaal in de zogenaamde
Lokale Driehoek. De hulpmiddelen die in beide overleggen worden ingezet zijn overeenkomstig en verklaren
de betrokkenheid van actoren in beide overleggen. De actoren in de coalitie tussen gemeente Arnhem en
politie op strategisch en tactisch niveau hebben wat betreft hulpmiddelen een wederzijdse afhankelijkheid van
elkaar. De actoren komen samen vanwege de afhankelijkheden op het gebied van legitimiteit, kennis,
productiemiddelen en competenties.
De burgemeester van de gemeente Arnhem heeft de beslissingsbevoegdheid over de inzet van de
politie en stelt de lokale prioriteiten van het veiligheidsbeleid op. De politie is daarmee in de uitvoering van de
politietaak afhankelijk van de gemeente Arnhem op het gebied van competenties en legitimiteit. Bij
competenties gaat het om de bevoegdheid tot het vaststellen van beleid en APV. Door middel van legitimiteit
van de gemeente Arnhem wordt draagvlak gecreëerd voor het handelen van de politie en is sprake van een
rechtvaardig handelen. Tegelijkertijd is de gemeente ook afhankelijk van de politie. Voor het opstellen van
beleid beschikt de gemeente Arnhem over eigen kennis. Voor het merendeel is zij echter afhankelijk van de
politie waar het gaat om expliciete en impliciete kennis. Expliciete kennis krijgt vorm middels het aanleveren
van maandelijkse incidentencijfers en jaarlijks een gebiedsscan. Bovendien beschikt de politie over veel
impliciete kennis op basis van ervaringen op zowel operationeel niveau, als strategisch en tactisch niveau. De
district- en teamchef van de politie hebben specifieke kennis op welke wijze veiligheidsproblematiek het beste
kan worden aangepakt. Daarnaast geeft de beleidsadviseur van de politie aan dat ze vanwege hun functie een
verbindende rol met externe actoren vervullen, zoals bijvoorbeeld met vervoersbedrijven (Politie, persoonlijke
communicatie, 2015).
In de coalitie tussen gemeente Arnhem en politie op strategisch en tactisch niveau heeft de gemeente
Arnhem structureel gezien een machtige positie in de samenwerking. De verklaring hiervoor is dat de politie
onder het bevoegd gezag van de gemeente staat en daarmee afhankelijk is van de hulpmiddelen competenties
en legitimiteit van de gemeente. In relationele zin wordt de machtspositie echter beperkt doordat de
gemeente Arnhem afhankelijk is van de politie op basis van expliciete en impliciete kennis voor het opstellen
53
van beleid en de juiste uitvoering van beleid middels het inzetten van politiecompetenties. Bovendien wordt
door de adviseur van het kabinet aangegeven dat weinig macht aan de eigen hulpmiddelen wordt ontleend.
5.1.4 Spelregels
Onder de dimensie spelregels wordt gekeken naar de spelregels die gelden binnen de verschillende coalities
waar de actoren gemeente Arnhem en politie zich in bevinden. In de eerste plaats wordt ingegaan op de meer
algemene verantwoordelijkheden van de verschillende partijen. Vervolgens wordt per coalitie beschreven
welke specifieke spelregels er gelden.
De beleidsadviseur van het kabinet geeft aan dat de gemeente Arnhem beschikt over formele
verantwoordelijkheden op het gebied van openbare orde en veiligheid en het schoon en heel houden van de
openbare ruimte. De burgemeester is belast met de eindverantwoordelijkheid over handhaving van de
openbare orde en veiligheid in de betreffende gemeente. Deze verantwoordelijkheid is wettelijk vastgelegd in
artikel 172 van de Gemeentewet. De beleidsadviseur geeft aan dat de verantwoordelijkheden worden
genomen.
De politie heeft de verantwoordelijkheid voor het realiseren van veiligheid voor iedereen in Nederland (Politie,
2015). Het politiewerk is onderverdeeld in twee taken, namelijk basispolitiezorg en specialistische taken. De
agenten op straat zijn verantwoordelijk voor de basispolitiezorg. Dit houdt in het dagelijkse politietoezicht,
preventie, hulpverlening en handhaving van de openbare orde. Indien specifieke kennis wordt vereist schakelt
de basispolitieagent het op naar een specialist, zoals Dienst Infrastructuur (Politie,
z.j.). De
verantwoordelijkheden van de politie zijn wettelijk bepaald en vastgelegd in de Politiewet 2012.
Deze verantwoordelijkheden, en het feit dat ze worden genomen, verklaart voor een deel de betrokkenheid
van de actoren in de verschillende coalities. Andere spelregels zijn echter ook van invloed op de betrokkenheid.
In het onderstaande wordt hier op ingegaan. Binnen de coalities gelden zowel informele als formele spelregels.
De geldende spelregels worden per coalitie beschreven.
1.
Coalitie gemeentelijke toezichthouders/handhavers van de gemeente Arnhem en wijkagenten
In de coalitie gemeentelijke toezichthouders/handhavers van de gemeente Arnhem en politie werken de
actoren op operationeel niveau samen. De betrokkenheid van actoren is in de eerste plaats gebaseerd op
gedeelde verantwoordelijkheden in het handhaven van de openbare orde en veiligheid in de praktijk. In de
Kadernota Veiligheid 2013-2016 “Arnhem Veiliger” (Arnhem, 2013) wordt richting gegeven aan de
samenwerking tussen blauw (wijkagent) en lichtblauw (handhavers/toezichthouders). Concreet is in de
kadernota beschreven dat afstemming dient plaats te vinden over de inzet van wijkagenten en gemeentelijke
handhavers/toezichthouders (Arnhem, 2013). De kadernota is opgesteld door de gemeente Arnhem. De
gemeente heeft op deze wijze als enige de agenda- en besluitvorming bepaald. Wel heeft de politie een
adviserende rol richting de gemeente. In de beleidsuitvoering vindt operationeel overleg plaats tussen politie
54
en gemeentelijke handhavers/toezichthouders (Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015).
Daarmee hebben beide actoren invloed op welke wijze het beleid wordt uitgevoerd. Daar waar nodig wordt
ook samengewerkt met andere afdelingen van de gemeente Arnhem (Gemeente Arnhem, persoonlijke
communicatie, 2015).
Door de korte lijnen is de communicatie- en informatie-uitwisseling op operationeel niveau goed
(Gemeente Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015). De communicatie- en informatie-uitwisseling geschiedt
aan de hand van signalen die naar voren komen. Indien nodig, dan wordt overlegd.
2.
Coalitie tussen gemeente Arnhem en politie
Ten slotte vormt de gemeente Arnhem een coalitie met de politie op strategisch en tactisch niveau. Zoals reeds
aangegeven valt de politie onder het gezag van de burgemeester en is de politie wettelijk verplicht om de
gemeente te informeren middels het aanleveren van incidentencijfers in het maandelijkse reguliere
politieoverleg en jaarlijks een gebiedsscan (Politie, persoonlijke communicatie, 2015). Bovendien komen de
districtchef, burgemeester en Officier van Justitie samen in de Lokale Driehoek. Het is een gesloten coalitie
waarbij geen overige actoren betrokken bij zijn. In de Politiewet artikel 13 is richting gegeven aan de Lokale
Driehoek. Daarnaast is in de Kadernota Veiligheid 2013-2016 “Arnhem Veiliger” de samenwerking beschreven.
Hierin staat dat de Lokale Driehoek is gericht op de lokale verankering van de politieorganisatie. Dit wil zeggen
dat in de overleggen wordt gekeken naar lokale veiligheidsprioritering en inzet van de politie binnen de
gemeente Arnhem. Het Lokale Driehoeksoverleg vindt minimaal vier keer per jaar plaats. Daarnaast is het
mogelijk om ad hoc samen te komen. Door de sterke korte lijnen is de communicatie- en informatieuitwisseling tussen gemeente Arnhem en politie goed.
5.1.5 Samenvatting
In de casusbeschrijving van de gemeente Arnhem kan worden opgemerkt dat in de gemeente twee coalities
bestaan, de coalitie i) gemeentelijke toezichthouders/handhavers van de gemeente Arnhem en wijkagenten en
ii) de gemeente Arnhem en politie op strategisch en tactisch niveau.
In de eerste coalitie werken de actoren samen vanwege wederzijdse afhankelijkheden op operationeel niveau.
In de uitvoering wordt collegiaal de werkwijze afgestemd om op deze wijze de sociale veiligheid gezamenlijk
aan te pakken. Het richtinggevende kader “Arnhem Veiliger” is een belangrijke factor voor de betrokkenheid
van actoren aangezien in het kader gestuurd wordt op intensieve samenwerking tussen wijkagenten en
gemeentelijke toezichthouders/handhavers.
In de laatste coalitie komen de actoren samen op basis van een wettelijke verplichting. In de gemeentewet en
politiewet is vastgelegd dat het optreden van de politie ter handhaving van de openbare orde in een gemeente
valt onder het gezag van de burgemeester. De burgemeester van Arnhem is afhankelijk van de politie voor de
juiste uitvoering van de politietaak. De politie is op haar beurt verplicht om de gemeente te informeren over de
veiligheidssituatie en het handelen van de politie.
55
Uit het bovenstaande blijkt dat er geen structurele samenwerking plaats tussen gemeente Arnhem en
regionale vervoersbedrijven. De adviseur van het kabinet geeft aan dat indien communicatie- en informatieuitwisseling noodzakelijk is, hij op de hoogte is met wie contact dient te worden opgenomen. De communicatie
en informatie-uitwisseling is dan goed. Echter heeft al lange tijd geen contact plaatsgevonden (Gemeente
Arnhem, persoonlijke communicatie, 2015). In het interview met de sociale veiligheidscoördinator van Arriva
wordt aangegeven dat er bijna geen contact is met de gemeente Arnhem. Arriva ziet dan ook graag een
verandering in de communicatie- en informatie-uitwisseling van gemeente Arnhem. Op basis hiervan kan
worden gesteld dat de interactiespelregel niet wordt gedeeld.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.2 Gemeente Barneveld
Gemeente Barneveld telt 54.152 inwoners en behoort daarmee tot een middelgrote gemeente. Het stedelijke
karakter van de gemeente is minder groot. Met een omgevingsadressendichtheid van 813 is gemeente
Barneveld weinig stedelijk. Barneveld beschikt over drie stations: Barneveld Centrum, Barneveld- Noord en
Barneveld- Zuid. Momenteel wordt het stationsgebouw van Barneveld Centrum verbouwd en wordt een
nieuwe en comfortabele wachtruimte gerealiseerd (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a;
ProRail, 2015). Het nieuwe station Barneveld-Zuid is in februari 2015 officieel in gebruik genomen. Het station
draagt bij aan de bereikbaarheid van Barneveld-Zuid, waar de (nieuwbouw)wijken Veller I, II en Zuid III en twee
middelbare scholen zijn gelegen. Station Barneveld-Noord is in 2013 door ProRail opgeknapt, onder de noemer
“Prettig wachten”. Er is een nieuwe wachtruimte gebouwd, inclusief kiosk en wc (Valleilijn, 2013).
5.2.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
Teamleider Veiligheid, Vergunningen en Toezicht (VVT) geeft in het interview meerdere actoren aan die
betrokken zijn in de aanpak van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Dit doet hij aan de hand van de
aanpak die op dit moment wordt toegepast op de stations in Barneveld. De actoren die hierbij betrokken zijn
zogenaamd: Gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders, begeleiders van RuiterWerkt, gemeentelijke
BOA, politie (wijkagent) en Provincie Gelderland. Daarnaast worden door de teamleider VVT ProRail, NSstations en Connexxion genoemd als actoren met een betrokkenheid voor het stationsgebied.
Coalities
De gemeente Barneveld vormt met meerdere actoren een coalitie. Onderstaand worden de coalities in de
gemeente Barneveld toegelicht.
De gemeente Barneveld vormt als eerste een coalitie omtrent de gemeentelijke toezichthouders op de
stations. De coalitie bestaat uit de actoren gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders, begeleiders
vanuit RuiterWerkt, gemeentelijke BOA, wijkagent en provincie Gelderland. De teamleider VVT geeft aan dat
56
tien jaar geleden de gemeente gestart is met het aanstellen van toezichthouders op het station. Samen met
RuiterWerkt is een groep van mensen opgericht die met behoud van uitkering toezicht houden. Het project is
in Barneveld-Centrum gestart en uitgebreid naar Barneveld-Noord, het aangrenzende Transferium en het
nieuwe station Barneveld-Zuid. Om de zes weken komen de betrokken actoren samen in een overleg. In het
overleg wordt de veiligheidssituatie op het station en in de stationsomgeving besproken. Dit houdt in dat voor
de toezichthouders de mogelijkheid wordt geboden om aan te geven waar ze in dagelijkse praktijk mee te
maken hebben of in hun handelen tegen aan lopen (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a).
Bovendien geeft de teamleider VVT aan dat een koppeling wordt gemaakt met de incidentencijfers en
waarnemingen van de wijkagent.
Gemeente Barneveld is initiatiefnemer van de samenwerking en voert de verdere coördinatie. De
gemeente is op deze wijze een sturende actor in de samenwerking. De dagelijkse begeleiding van de
toezichthouders besteedt de gemeente uit aan RuiterWerkt en is vastgelegd in een raamovereenkomst
(Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a).
Ten tweede is in de gemeente Barneveld een coalitie op het gebied van aanpak fietsdiefstal. In de coalitie zijn
de actoren provincie Gelderland, politie, gemeente Barneveld en Centrum fietsdiefstal betrokken om
preventief en repressief de fietsendiefstal op de stations tegen te gaan (SVOV Oost, 2015). Preventief wordt in
samenwerking met Centrum Fietsendiefstal, gemeente Barneveld, provincie Gelderland en politie een
bewustwordingscampagne gehouden richting reizigers. Daarnaast werkt de gemeente Barneveld samen met de
politie bij het inzetten van het repressieve middel: lokfietsen.
Vanwege de actieve betrokkenheid van de gemeente Barneveld is de gemeente een sturende actor in
de coalitie.
Ten derde is in de gemeente Barneveld een coalitie met de politie op strategisch en tactisch niveau. Net zoals
in de casus Arnhem komt de gemeente samen met de politie in het reguliere politieoverleg en in de Lokale
Driehoek. Maandelijks vindt op ambtelijk niveau tussen ambtenaar VVT en/of burgemeester overleg plaats met
de teamchef van de politie. In dit overleg wordt de veiligheidssituatie van de gemeente Barneveld aan de hand
van cijfers besproken. De Lokale Driehoek wordt gevormd door de teamchef Veluwe Vallei Noord, Officier van
Justitie en de gemeenten Barneveld, Nijkerk en Scherpenzeel. De gemeenten Nijkerk en Scherpenzeel zijn
onderdeel van de Lokale Driehoek omdat de basiseenheid Veluwe Vallei Noord bestaat uit de drie gemeenten.
Vanwege de focus op gemeente Barneveld wordt in het vervolg van dit onderzoek niet gekeken naar
de betrokkenheid van de twee gemeenten Nijkerk en Scherpenzeel. Verondersteld wordt dat de drie
gemeenten om dezelfde redenen betrokken zijn in de coalitie. In onderstaande tabel 10 worden de coalities
weergegeven.
57
Tabel 10 Coalities gemeente Barneveld
Coalities in de gemeente Barneveld
1.
Coalitie gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders, begeleiders vanuit RuiterWerkt,
gemeentelijke BOA, wijkagent en provincie Gelderland
2.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Barneveld omtrent fietsdiefstal
3.
Gemeente Barneveld en politie

Regulier politieoverleg: Teamchef en burgemeester/ambtenaar VVT

Lokale Driehoek: Teamchef, Officier van Justitie en burgemeester van Barneveld, Nijkerk en
Scherpenzeel
In het vervolg zal worden ingegaan op hoe de afhankelijke dimensie ‘actoren en coalities’ samenhangt met de
aanwezigheid van de onafhankelijke dimensies ‘discours, hulpmiddelen en spelregels’.
5.2.2 Discours
Onderstaand wordt de perceptie van de gemeente Barneveld over het discours vergeleken met die van de
politie en provincie Gelderland.
De aanleiding voor het inzetten van toezichthouders is geweest het aanpakken van de overlast op en rondom
het station. De teamleider VVT geeft aan dat het project een positieve uitwerking heeft gehad voor de sociale
veiligheid en het schoonhouden van het station. Hij noemt het ook wel het schoonste station van Nederland
(Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a). Aangegeven wordt dat de overlastproblematiek nog
aanwezig is, maar in grote mate is afgenomen (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015b). De
beleidsmedewerker benadrukt de ‘broken windows theory’. Dit wil zeggen als een station netjes uitziet, het
ook netjes blijft en geen crimineel gedrag aantrekt. Ook geeft de beleidsmedewerker aan dat er sprake is van
enige fietsendiefstal. Dit wordt aangepakt middels de inzet van lokfietsen en het verwijderen van fietswrakken.
Om de huidige situatie van sociale veiligheid te behouden wordt naast de inzet van toezichthouders en
cameratoezicht ook gezorgd voor het onderhoud van groenvoorziening.
De teamleider VVT geeft aan met de politie overeen te komen betreffende het discours. Als reden
noemt de teamleider dat de politie tevreden is over de inzet van de toezichthouders: “Het scheelt de politie
veel werk, ze hoeven amper meer naar het station te komen. Bovendien is de sfeer tussen politie en
toezichthouders heel ontspannen”. De gemeente en politie stemmen dus overeen wat betreft de inzet van de
toezichthouders. Uit de politiecijfers blijkt eveneens dat niet de gehele problematiek is afgenomen (Politie,
2015). Dit wordt ondersteund door de provincie Gelderland. In het interview met de ambtelijke
programmaleider van SVOV Oost, wordt aangegeven dat Barneveld te maken heeft met hangjongeren,
vandalisme en fietsdiefstal. Ook geeft zij aan dat de gemeente actief betrokken is in het aanpakken van de
problematiek. Wat betreft strategie en het gewenste doel stemmen de actoren politie, gemeente Barneveld en
provincie Gelderland overeen. In de aanpak van fietsdiefstal middels de projecten lokfietsen en
58
bewustwordingscampagne is eveneens sprake van een zelfde discours. Er vindt fietsdiefstal plaats, maar met
behulp van de projecten is het aantal fietsdiefstallen in 2015 gedaald (Barneveldsekrant, 2015).
Gekeken naar de coalities in de gemeente Barneveld, komt naar voren dat in alle drie de coalities,
gemeentelijke toezichthouders, projecten omtrent fietsdiefstal en overleg tussen gemeente Barneveld en
politie, overeenkomsten zijn in het discours van de actoren gemeente Barneveld, politie en provincie
Gelderland. De overeenkomsten hebben met name betrekking op de strategie en gewenste doel. Er is nog
steeds problematiek aanwezig, waardoor aandacht voor het station noodzakelijk blijft. De gemeente Barneveld
handelt dan ook actief naar de veiligheidssituatie die aanwezig is op het station (Arriva, persoonlijke
communicatie, 2015). Dit stemt overeen met wat de politie en provincie Gelderland vinden (Politie,
persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). De actoren Centrum
Fietsdiefstal en Ruiterwerkt worden door de gemeente ingehuurd voor het realiseren van de gewenste sociale
veiligheid. De theoretische veronderstelling aangaande overeenstemming van discours is in deze casus een
mogelijke verklaring voor de samenwerking in de coalities.
5.2.3 Hulpmiddelen
1.
Coalitie tussen gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders, gemeentelijke BOA, begeleiders
vanuit RuiterWerkt, wijkagent en provincie Gelderland
In de coalitie omtrent gemeentelijke toezichthouders beschikken de actoren gemeente Barneveld, begeleiders
vanuit RuiterWerkt, wijkagent en provincie Gelderland over diverse hulpmiddelen. In feite is in deze
samenwerking sprake van wederzijdse afhankelijkheden, echter de teamleider VTT vindt dit zwaar uitgedrukt.
Wel geeft de teamleider VVT aan: “In de uitvoering hebben de toezichthouders, BOA en wijkagent elkaar nodig,
waardoor de inzet een positief wederzijds effect heeft”. De betrokkenheid van actoren is te verklaren aan de
hand van afhankelijkheden op het gebied van financiële middelen, productiemiddelen, kennis, competenties en
legitimiteit.
De gemeente Barneveld beschikt middels de inzet van toezichthouders op het station over het
productiemiddel personeel. Daarnaast heeft de gemeente de mogelijkheid om gemeentelijke BOA’s extra
controle te laten uitvoeren op het station. Hierbij gaat het met name om het assisteren van de toezichthouders
op het gebied van handhaving zoals overlast van hangjongeren. De gemeentelijke BOA’s hebben in het
uitvoeren van de taak de bevoegdheid om een bestuurlijke strafbeschikking op te leggen. De toezichthouders
op het station beschikken niet over deze competentie en zijn daarmee afhankelijk van de BOA. De gemeente
Barneveld beschikt ten slotte over het materiële productiemiddel cameratoezicht. Op station Barneveldcentrum is een camera geplaatst waardoor in geval van een incident de camerabeelden kunnen worden
uitgelezen (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a). Met betrekking tot de politie heeft de
gemeente Barneveld een wederzijdse afhankelijkheid als het gaat om toezicht in het publieke domein. De
gemeentelijke toezichthouders op de stations en BOA’s vervangen de wijkagent niet, maar gelden als extra
aanvulling voor het handhaven van de sociale veiligheid (Barneveld, 2015). In de uitvoering realiseren zij
daarmee gezamenlijk een veilige gemeente. Daarnaast zijn de gemeentelijke toezichthouders op de stations en
59
BOA’s, in de uitvoering afhankelijk van de politie als het gaat om competenties die alleen in handen zijn van de
politie. Deze competenties hebben betrekking op de politietaken zoals het toepassen van geweld en het
aanhouden van een verdachte (Politie, z.j.). In de coalitie wordt de politie vertegenwoordigd door de wijkagent.
Signalen die de wijkagent waarneemt worden meegenomen in het overleg. Deze signalen zijn gebaseerd op
expliciete kennis vanuit incidentencijfers en kennis op basis van ervaring. De kennis wordt in de overleggen
aangevuld met de kennis van toezichthouders en BOA’s. De extra oren en ogen van de gemeentelijke
toezichthouders en BOA’s gelden insgelijks als informatiebron voor de politie (Gemeente Barneveld,
persoonlijke communicatie, 2015a).
In de begeleiding van de toezichthouders wordt specifieke kennis ingezet door RuiterWerkt. De
toezichthouders zijn uitkeringsgerechtigden met een afstand tot de arbeidsmarkt. RuiterWerkt is het eerste
aanspreekpunt voor de toezichthouders en houdt contact met de gemeente Barneveld. De gemeente financiert
RuiterWerkt en daarmee indirect het project toezichthouders op de stations. De gemeente Barneveld beschikt
bovendien over legitimiteit. Dit houdt in het democratische gezag om draagvlak te verlenen aan de coalitie en
aan beslissingen die worden genomen in de coalitie. Deze legitimiteit wordt vertegenwoordigd door de
teamleider VVT. Hij coördineert de samenwerking, brengt de actoren samen en zet binnen de gemeentelijke
organisatie vragen uit (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a). De hulpmiddelen financiële
middelen, productiemiddel en kennis worden op deze manier vormgegeven in de gemeente Barneveld.
De provincie Gelderland wordt vertegenwoordigd door de programmaleider vanuit SVOV Oost. De
provincie beschikt daarmee over het hulpmiddel productiemiddel. De programmaleider speelt in de coalitie
een rol in het verbinden met externe actoren en het leveren van advies en ondersteuning aan het project
(Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a; SVOV Oost, 2015). Op deze wijze levert de
programmaleider een bijdrage in de coalitie middels het inzetten van kennis. Door de teamleider VVT wordt
aangegeven dat de programmaleider een grote rol speelt in de communicatie richting Connexxion, ProRail en
NS stations. Op basis van dit kan worden gesteld dat de gemeente afhankelijk is van de provincie Gelderland op
het gebied van kennis. De wederzijdse afhankelijkheid van provincie Gelderland is gericht op het algemene
belang ‘een veilige omgeving voor inwoners en reizigers in de provincie Gelderland’. De programmaleider SVOV
Oost geeft aan: “Een veilige stationsomgeving creëren middels toezicht is een van de actiepunten van het
uitvoeringsprogramma, die een bijdrage leveren voor de sociale veiligheid in het openbaar vervoer”.
In de coalitie met betrekking tot toezichthouders op de stations vervult de gemeente Barneveld ten
opzichte van overig betrokken actoren een machtige positie. De reden hiervoor is dat de gemeente Barneveld
initiatiefnemer en coördinator van de samenwerking is. Middels de hulpmiddelen financiële middelen, kennis,
legitimiteit en productiemiddelen geeft de gemeente Barneveld vorm aan de samenwerking. De gemeente
Barneveld beschikt op deze wijze over structurele macht om mogelijke beslissingen te realiseren en/of tegen te
werken. Echter in de praktijk blijkt dat in relationele zin de macht van de gemeente Barneveld wordt beperkt.
Dit komt vanwege de gezamenlijke behoefte om sociale veiligheid op het station en in de stationsomgeving te
verbeteren. De teamleider VVT geeft om die reden aan dat de gemeente in de samenwerking geen macht
toekent aan de eigen hulpmiddelen. Daarnaast is de gemeente in de uitvoering afhankelijk van de politie wat
betreft competenties en van de provincie Gelderland in de communicatie naar externe actoren.
60
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Barneveld omtrent
fietsdiefstal
In de coalitie omtrent fietsdiefstal wordt afwisselend door de actoren provincie Gelderland, politie, Centrum
Fietsdiefstal en gemeente Barneveld samengewerkt. De afhankelijkheden verschillen per project waarin de
actoren samenwerken. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen een repressieve- en preventieve
aanpak.
In de repressieve aanpak, project lokfietsen, worden hulpmiddelen ingezet door de actoren politie en
gemeente Barneveld. Deze hulpmiddelen hebben betrekking op: financiële middelen, productiemiddelen,
competenties en legitimiteit. De gemeente Barneveld en politie dragen bij aan het project middels financiële
middelen. Het geld wordt besteed aan bijvoorbeeld fietsen en track & trace apparatuur (SVOV Oost, 2015). Het
volgen en opsporen van de fietsen wordt gedaan door de politie. De politie zet daarbij in de uitvoering het
productiemiddel personeel en de competentie opsporingsbevoegdheid in om verdachten aan te houden op het
moment dat zij een lokfiets stelen. De gemeente Barneveld is afhankelijk van financiële middelen van politie.
Daarnaast is de gemeente in de uitvoering afhankelijk van de politie. De wederzijdse afhankelijkheid tussen de
actoren is terug te vinden in de drijfveer om fietsendiefstal aan te pakken en de democratische legitimiteit die
de gemeente verleent aan het project.
In de preventieve aanpak, project bewustwordingscampagne, beschikken de actoren gemeente
Barneveld, provincie Gelderland, politie en Centrum Fietsdiefstal over hulpmiddelen. Tussen de actoren
provincie Gelderland, politie en gemeente Barneveld bestaat een wederzijdse afhankelijkheid op het gebied
van financiële middelen. Met de inzet van financiële middelen willen de actoren de fietsendiefstal in de
gemeente verminderen. Het geld wordt gebruikt voor het inhuren van een promotie- en graveerteam van
Centrum Fietsdiefstal. Met betrekking tot Centrum Fietsdiefstal hebben gemeente Barneveld, politie en
provincie Gelderland een wederzijdse afhankelijkheid. In het informeren van reizigers beschikt Centrum
Fietsdiefstal over personeel en specifieke kennis om voorlichtingen te geven. Echter Centrum Fietsdiefstal is
afhankelijk van het verzoek van de gemeente, de financiële middelen die beschikbaar zijn en de competenties
van de politieagent die tijdens de bewustwordingscampagne aanwezig is (Centrum Fietsdiefstal, 2015). De
reden voor laatstgenoemde is dat fietsenstallingen worden gecontroleerd op gestolen fietsen (SVOV Oost,
2015). Op deze manier zet de politie de competentie opsporingsbevoegdheid. Ten slotte geeft de gemeente
Barneveld democratische legitimiteit aan het project.
In beide projecten beschikt de gemeente Barneveld over een structurele machtspositie doordat zij
democratische legitimiteit verleent aan de projecten. Echter in relationele zin wordt deze macht beperkt
doordat de gemeente afhankelijk is van financiële middelen van provincie Gelderland en politie en van
hulpmiddelen die door de politie en Centrum Fietsdiefstal worden ingezet in de uitvoering.
3.
Coalitie tussen gemeente Barneveld en politie
In de coalitie tussen gemeente Barneveld en politie komen de actoren samen op strategisch en tactisch niveau.
Dit vindt plaats tijdens het maandelijkse reguliere politieoverleg en tenminste vier keer per jaar in de Lokale
Driehoek. In de beschrijving van de coalitie in paragraaf 5.2.1 is reeds aangegeven dat de gemeenten
61
Scherpenzeel en Nijkerk behoren tot de Lokale Driehoek. Verondersteld wordt dat de drie gemeenten over
dezelfde hulpmiddelen beschikken en daarmee op dezelfde wijze de betrokkenheid van gemeenten verklaren
in de coalitie.
De actoren in de coalitie tussen gemeente Barneveld en politie hebben een wederzijdse
afhankelijkheid van elkaar met betrekking tot de hulpmiddelen: legitimiteit, kennis, productiemiddelen en
competenties. Deze hulpmiddelen zijn overeenkomstig met de hulpmiddelen in de casus gemeente Arnhem.
De verklaring hiervoor is dat de samenwerking gebaseerd is op een wettelijke grondslag waardoor in de
casussen geen verschil zijn.
De burgemeester van Barneveld heeft de legitimiteit over de openbare orde en veiligheid in de
gemeente. Dit wordt uitgevoerd middels het toepassen van competenties en kennis voor het opstellen van
beleid en APV. Bovendien is kennis afkomstig van het ambtelijke apparaat dat ondersteuning biedt aan de
burgemeester. Voor de uitvoering van het beleid en de handhaving van de openbare orde is de gemeente
Barneveld afhankelijk van de politie. In de uitvoering zetten politieagenten opsporingsbevoegdheden in. Ten
slotte geldt de politie als kennisbron voor de gemeente, zowel expliciete kennis als impliciete kennis. Expliciete
kennis krijgt vorm middels incidentencijfers en gebiedsscan. Impliciete kennis op basis van ervaring is gericht
op het verbeteren van sociale veiligheid en het verbinden met externe actoren.
Aan de hand van allocatie van hulpmiddelen beschikt de gemeente Barneveld over een structurele
machtspositie. Echter in relationele zin wordt dit beperkt doordat de gemeente afhankelijk is van de politie
voor het uitvoeren van de politietaak en expliciete en impliciete kennis.
5.2.4 Spelregels
De gemeente Barneveld is, als gedecentraliseerde overheid, verantwoordelijk voor de openbare orde en
veiligheid (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015b). De teamleider VVT is van mening dat de
regie voor het veiligheidsbeleid bij de gemeente ligt en dat de gemeente Barneveld deze verantwoordelijkheid
uitgebreid neemt. De verantwoordelijkheid voor de gemeente is vastgelegd in artikel 172 van de
Gemeentewet.
De provincie Gelderland is als ov-autoriteit verantwoordelijk voor het openbaar vervoer. Dit wil zeggen dat de
provincie gaat over het verlenen, wijzigen of intrekken van concessies voor het openbaar vervoer (Wp2000,
artikel 20). De provincie verbindt aan elke concessie voorschriften voor het waarborgen van kwaliteit en
veiligheid (Gelderland, 2013). De uitvoering ligt in handen van de vervoerder zelf en legt daarover
verantwoording af bij de provincie. Op deze manier stuurt de provincie Gelderland op afstand door een
kaderstellend en voorwaardenscheppende rol aan te nemen.
Centrum Fietsdiefstal heeft geen wettelijke verantwoordelijk. De organisatie dient als expertisecentrum voor
gemeenten en politie voor het aanpakken van fietsdiefstal.
62
De wettelijke verantwoordelijkheid voor de politie is net zoals in de casus Arnhem gericht op het realiseren van
veiligheid voor iedereen in Nederland (Politiewet).
De betrokkenheid van deze actoren in de verschillende coalities wordt voor een deel verklaard vanwege
bovengenoemde verantwoordelijkheden. Hieronder wordt per coalitie de overige geldende spelregels
toegelicht.
1.
Coalitie tussen gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders (en begeleiders vanuit
RuiterWerkt), gemeentelijke BOA, wijkagent en provincie Gelderland
In de coalitie omtrent toezichthouders op het station (en begeleiders vanuit RuiterWerkt), werken de actoren
gemeente Barneveld, inclusief gemeentelijke BOA en wijkagent allereerst samen vanwege de wettelijke
verantwoordelijkheid die zij hebben voor de sociale veiligheid in het publieke domein. De wettelijke
verantwoordelijkheid voor de provincie Gelderland is minder aanwezig aangezien de provincie een sturende
actor op afstand is.
In het ‘Integraal Gemeentelijk Veiligheidsplan Barneveld 2015-2018’ wordt het station en de inzet van
de toezichthouders kort besproken. De teamleider VVT geeft aan dat op deze manier de sociale veiligheid op
en rondom het station onder de aandacht blijft. Daarnaast heeft gemeente Barneveld een document opgesteld
waar de taak- en functieomschrijving van de gemeente Barneveld, toezichthouders, begeleider vanuit
RuiterWerkt, gemeentelijke BOA en politie in staat beschreven (Barneveld, 2014). In het uitvoeringsprogramma
van SVOV Oost wordt het toezicht op het station in Barneveld kort genoemd onder het kopje menselijk
toezicht.
Door de teamleider VVT wordt aangegeven dat sprake is van een open coalitie. Concreet geeft hij aan
graag een verandering te zien in de betrokkenheid van Connexxion (Gemeente Barneveld, persoonlijke
communicatie, 2015a). Het vervoersbedrijf Connexxion is op dit moment niet aangesloten bij het overleg. Dit
wordt door de teamleider VVT ervaren als een nadeel: “Het is onduidelijk wie waar verantwoordelijk voor is
binnen de organisatie van Connexxion en als iets geregeld moet worden duurt het altijd heel lang”. Als
informele regel binnen de coalitie geldt dat de communicatie richting Connexxion loopt via de provincie
Gelderland.
Om de zes weken komen de actoren samen en wordt de veiligheidssituatie op het station en in de
stationsomgeving besproken (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a). De teamleider VVT
geeft aan dat van de overleggen notulen worden geschreven en een lijst met actiepunten worden opgesteld.
Iedere actor kan een actiepunt aandragen, dus ook de toezichthouders (Gemeente Barneveld, persoonlijke
communicatie, 2015a). Op deze wijze worden de toezichthouders serieus genomen en gewaardeerd voor hun
werk. Dit draagt bij in de motivatie van de toezichthouders (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie,
2015b). Daarnaast zijn alle actoren actief betrokken in de coalitie: “Bij een probleem wordt direct gedacht wat
is het probleem, hoe los je het op en met wie wordt dit gedaan” (Gemeente Barneveld, persoonlijke
communicatie, 2015a). De samenwerking wordt dan ook ervaren als goed. Dit is tevens terug te zien in de
63
snelle en makkelijke communicatie- en informatie uitwisseling tussen de betrokken actoren in de coalitie
(Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a).
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Barneveld omtrent
fietsdiefstal
In de coalitie tussen provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en de gemeente Barneveld beschikken
de gemeente en politie over verantwoordelijkheden voor de aanpak van fietsdiefstal. Deze worden genomen
met behulp van lokfietsen en jaarlijks een bewustwordingscampagne. In het ‘Integraal Gemeentelijk
Veiligheidsplan Barneveld 2015-2018’ is de aanpak kort genoemd. Bovendien schept de provincie Gelderland
met het uitvoeringsprogramma SVOV Oost een richtinggevend kader. In het uitvoeringsprogramma is
aangegeven
dat
Centrum
Fietsdiefstal
voor
2015
wordt
ingehuurd
voor
het
verlenen
van
bewustwordingscampagnes (SVOV Oost, 2015). De afstemming voor de inhuur vindt plaats tussen gemeente
Barneveld, politie en Centrum Fietsdiefstal. Daarbuiten is geen communicatie- en/of informatie-uitwisseling.
Het project krijgt een gesloten karakter vanwege de focus op voorlichting voor reizigers. De actoren politie,
gemeente Barneveld en Centrum Fietsdiefstal werken alleen samen in de uitvoering.
De inzet van lokfietsen wordt zoals gezegd geheel opgepakt door gemeente Barneveld en politie. De
voortgang van de inzet van lokfietsen wordt besproken in het reguliere politieoverleg. De spelregels in dit
overleg worden nader besproken in onderstaande coalitie.
3.
Coalitie tussen gemeente Barneveld en politie
Binnen de gemeente Barneveld is ten slotte een coalitie tussen de gemeente en politie op strategisch en
tactisch niveau. Beide actoren hebben een wettelijke verantwoordelijkheid voor de sociale veiligheid in het
publieke domein. Bovendien is de samenwerking gebaseerd op een wettelijke basis, namelijk de handelingen
van de politie ter handhaving van de openbare orde in de gemeente vallen onder het gezag van de
burgemeester. Dit is terug te vinden in de Politiewet artikel 13. In de uitvoering heeft de politie professionele
autonomie, maar is gebonden aan de lokale veiligheidsprioritering van de gemeente en dient de burgemeester
te informeren over de veiligheidssituatie. Dit wordt gedaan in het maandelijkse reguliere politieoverleg en
minimaal vier keer per jaar in de Lokale Driehoek. In het ‘Integraal veiligheidsplan Barneveld 2013-2015’ wordt
richting gegeven aan de samenwerking. In het veiligheidsplan wordt aangegeven dat in de Lokale Driehoek
wordt besloten over de inzet van de politie. Indien naar aanleiding van een groot incident aanpassing gewenst
is, is het mogelijk om ad hoc samen te komen. De teamleider VVT geeft aan dat de communicatielijnen kort zijn
en informatie snel wordt uitgewisseld (Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a).
5.2.5 Samenvatting
In de gemeente Barneveld kunnen een drietal coalities worden waargenomen gericht op sociale veiligheid in
het openbaar vervoer, i) coalitie gemeente Barneveld, toezichthouders, gemeentelijke BOA, wijkagent en
provincie Gelderland, ii) gemeente Barneveld, provincie Gelderland, politie en Centrum Fietsdiefstal en iii)
gemeente Barneveld en politie op strategisch en tactisch niveau.
64
In de eerste coalitie wordt de betrokkenheid van actoren met name verklaard aan de hand van motivatie van
de gemeente om gezamenlijk de sociale veiligheid in het stationsgebied aan te pakken, wederzijdse
afhankelijkheden en wettelijke verantwoordelijkheden. Middels SVOV Oost en het veiligheidsplan wordt
richting gegeven aan de samenwerking.
In de coalitie omtrent fietsendiefstal kan de betrokkenheid van actoren worden verklaard vanuit
afhankelijkheden in de uitvoering en de subsidie die de provincie Gelderland beschikbaar stelt aan de
samenwerking. Het uitvoeringsprogramma SVOV Oost van de provincie Gelderland geeft een nadere
uitwerking van de samenwerking. Doordat de gemeente en politie de verantwoordelijkheden voelen, wordt de
aanpak van fietsendiefstal ook besproken in het integraal veiligheidplan van de gemeente Barneveld.
In de laatste coalitie is de betrokkenheid te verklaren vanuit de Gemeente- en Politiewet. De politie valt onder
het gezag van de burgemeester en dient verantwoording af te leggen aan de burgemeester. Echter de
burgemeester is op zijn beurt afhankelijk van het politieoptreden in zijn gemeente.
Op basis van bovenstaande blijkt dat er ook geen structurele samenwerking plaatsvindt tussen gemeente
Barneveld en het regionale vervoersbedrijf Connexxion. In de beschrijving van de spelregels in de coalitie
gemeente Barneveld omtrent toezichthouders op het station is aangegeven dat de communicatie loopt via de
provincie Gelderland. De teamleider VVT geeft aan dit te ervaren als een last. Als reden voor de slechte
communicatie- en informatie-uitwisseling wordt gesteld dat Connexxion geen vast aanspreekpunt heeft
(Gemeente Barneveld, persoonlijke communicatie, 2015a). De spelregel interactie van Connexxion is voor de
gemeente Barneveld dus niet helder.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.3 Gemeente Montferland
Gemeente Montferland is met
34.987 inwoners
een
middelkleine gemeente. Het
heeft
een
omgevingsadressendichtheid van 719. Dit wil zeggen dat Montferland weinig stedelijk is. Het enige station in
de gemeente is gelegen in Didam. Het station kent geen stationsgebouw.
5.3.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
De ambtenaar openbare orde en veiligheid (OOV) geeft aan dat de vervoerder betrokken is in de aanpak van
sociale veiligheid vanwege de veiligheid in de trein. De actoren die betrokken zijn op en rondom het station zijn
zogenaamd: NS-stations, ProRail, gemeente Montferland en politie (Gemeente Montferland, persoonlijke
communicatie, 2015). Ten slotte kan op basis van documenten worden gesteld dat de provincie Gelderland
middels SVOV Oost een rol speelt.
65
Coalities
De gemeente Montferland vormt als eerste een coalitie met de gemeenten gelegen langs de spoorlijn ArnhemWinterswijk, provincie Gelderland en Arriva. Deze coalitie staat bekend als menselijk toezicht en is een
voortvloeisel van het veiligheidsarrangement Arnhem-Winterswijk. Onder de titel ‘Nieuwe reizen’ is in 2012
door de gemeenten gelegen langs de spoorlijn Arnhem-Winterswijk een project gestart betreffende
toezichthouders. De toezichthouders afkomstig van het beveiligingsbedrijf Alsandair houden toezicht in de
trein en stappen om de zoveel stations uit (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015). Door
Alsandair worden de toezichthouders tevens begeleid. In het vervolg van dit onderzoek worden de
toezichthouders beschreven als toezichthouders van Alsandair.
De provincie Gelderland is in deze coalitie een sturende actor. Dit wordt gedaan door de ambtelijke
programmaleider van SVOV Oost.
Ten tweede beschikt de gemeente Montferland over een eigen project omtrent toezicht, maar vanuit een
andere insteek (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015). Naar aanleiding van overlast van
jeugd binnen de gemeente is een samenwerking aangegaan met een particulier beveiligingsbedrijf. Jongeren
bekend bij Sociale Zaken lopen in het beveiligingsbedrijf stage voor de opleiding tot beveiliger. Vervolgens
houden zij onder begeleiding surveillance in de gemeente Montferland. Het station in Didam is onderdeel van
de surveillance in de gemeente. Het is een initiatief van de gemeente en vervult hierin als enige een sturende
rol.
Een derde coalitie binnen de gemeente Montferland is die tussen provincie Gelderland, gemeente
Montferland, politie en Centrum Fietsdiefstal. De ambtenaar OOV geeft aan dat gemeente zorg draagt voor de
aanpak van fietsendiefstal met behulp van lokfietsen en bewustwordingscampagne. De gemeente Montferland
heeft in samenwerking met de politie sinds enkele maanden de beschikking over een lokfiets.
Ten slotte wordt door de ambtenaar OOV aangegeven dat momenteel alleen structureel overleg plaatsvindt
met de politie. Indien het noodzakelijk wordt geacht wordt het station besproken in de overleggen met de
politie (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015). Net zoals in voorgaande casussen komt de
gemeente samen met de politie in het reguliere politieoverleg en in de Lokale Driehoek. In het onderstaande
tabel 11 worden de coalities weergegeven.
Tabel 11 Coalities gemeente Montferland
Coalities in de gemeente Montferland
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair.
2.
Gemeente Montferland en beveiligingsbedrijf omtrent toezicht in de gemeente
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Montferland omtrent fietsdiefstal
66
4.
Gemeente Montferland en politie

Regulier politieoverleg: Teamchef en burgemeester/ambtenaar OOV

Lokale Driehoek: Teamchef, Officier van Justitie en burgemeester van Montferland
5.3.2 Discours
De ambtenaar OOV geeft aan dat station Didam zich voorheen heeft gekenmerkt als een hotspot van overlast
van jeugd. Middels de surveillance en het aanspreken van jongeren op hun gedrag, is de overlast
teruggedrongen (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015). Dit baseert de ambtenaar OOV op
de rapportages van Alsandair en de cijfers in het maandelijks overleg met de politie. Bovendien is het
stationsgebied niet als hotspot uit de veiligheidsmonitor in de gemeente Montferland naar voren gekomen
(Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015). De fietsendiefstal is in de afgelopen maanden
sterk verminderd. De fietsendiefstal die momenteel nog is, wordt aangepakt middels lokfietsen. Overige
strategieën die hebben bijgedragen aan het verminderen van fietsendiefstal zijn geweest het uitbreiden van de
fietsenstalling en fietsgraveeracties (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015).
In de overleggen tussen gemeente Montferland en politie bestaan weinig verschillen betreffende het
discours over de problematiek, strategie en gewenste doel (Gemeente Montferland, persoonlijke
communicatie, 2015). De ambtelijke programmaleider SVOV Oost van de provincie Gelderland, eveneens
sociale veiligheidscoördinator bij Arriva, geeft aan dat het station wordt gekenmerkt door hangjongeren en
vandalisme. Wat betreft het discours over de veiligheidsproblematiek stemmen de actoren politie, gemeente
Montferland, provincie Gelderland en Arriva gedeeltelijk overeen. De overeenkomsten zijn terug te vinden in
de strategie voor het aanpakken van fietsdiefstal en het eigen project omtrent toezicht op het station. De
verschillen tussen gemeente Montferland en provincie Gelderland hebben betrekking op de weinig actieve
betrokkenheid van de gemeente Montferland in het project menselijk toezicht van Alsandair. De gemeente
Montferland heeft daarmee wel de intentie om de sociale veiligheid op het station te verbeteren, maar heeft
op basis van noodzaak niet de prikkel om actief te handelen (Gemeente Montferland, persoonlijke
communicatie, 2015). Dit is te verklaren door een verschil in de probleemdefinitie.
Gekeken naar de coalities in de gemeente Montferland, komt naar voren dat in de coalitie menselijk
toezicht mogelijk een verschil in probleemdefinitie bestaat tussen de actoren gemeente Montferland en
provincie Gelderland/Arriva vanwege het gebrek aan actieve betrokkenheid, echter de strategie en het
gewenste doel stemmen met elkaar overeen. In de overige coalities, eigen project toezicht op het station,
aanpak fietsdiefstal en gemeente Montferland en politie, is sprake van een gedeeld discours. De actoren
Centrum Fietsdiefstal en het beveiligingsbedrijf worden door de gemeente ingehuurd voor het realiseren van
de gewenste sociale veiligheid. De theoretische veronderstelling aangaande overeenstemming van discours is
in deze casus een mogelijke verklaring voor de samenwerking in de coalities.
67
5.3.3 Hulpmiddelen
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
In de coalitie bekend onder de naam menselijk toezicht beschikken de actoren provincie Gelderland,
gemeenten langs de spoorlijn Arnhem-Winterswijk, regionale vervoersbedrijven en toezichthouders en
begeleiders van Alsandair over hulpmiddelen. In het project hebben de actoren een wederzijdse
afhankelijkheid van elkaar voor de uitvoering van het project. De afhankelijkheid van de actoren op het gebied
van de hulpmiddelen financiële middelen, productiemiddelen en kennis is een mogelijke een verklaring voor de
betrokkenheid van actoren.
In het project menselijk toezicht wordt het toezicht in de avonduren en weekenden geregeld vanuit
SVOV Oost (SVOV Oost, 2015, p.25). De gemeente Montferland en de overige gemeenten aan de spoorlijn
Arnhem-Winterswijk dragen allen bij in de financiële kosten. Echter het merendeel van de kosten wordt
gefinancierd door provincie Gelderland. Daarnaast biedt provincie Gelderland een productiemiddel middels de
ambtelijke programmaleider vanuit SVOV Oost. Zij is het eerste aanspreekpunt met Alsandair en levert
ondersteuning en advies aan de partijen (SVOV Oost, 2015). De programmaleider levert op deze wijze het
hulpmiddel kennis. Een derde actor die bijdraagt in de financiële kosten is het regionale vervoersbedrijf Arriva.
Met behulp van de financiële bijdrage wordt het beveiligingsbedrijf Alsandair ingehuurd. Het beveiligingsbedrijf
levert de toezichthouders en zorgt voor de verdere begeleiding. De ambtenaar geeft aan dat de handelingen en
waarnemingen van de toezichthouders worden teruggekoppeld naar de gemeenten middels rapportages. De
rapportages gelden op deze wijze als expliciete kennis. Impliciete kennis wordt door Alsandair ingezet bij de
begeleiding van de toezichthouders. Door de ambtenaar OOV wordt aangegeven dat de gemeente Montferland
het project ervaart als een toegevoegde waarde vanwege het extra toezicht in de trein en op het station en de
rapportages die worden aangeleverd door Alsandair. Voor de gemeenten, maar ook provincie Gelderland en
Arriva, verhoogt het extra toezicht van Alsandair in de trein en op het station de sociale veiligheid en wordt de
kwaliteit van het reizen met de trein verbeterd. Alsandair is hiervoor afhankelijk van de overige actoren in de
financiële kosten. Bovendien zijn de actoren gemeenten, provincie Gelderland en Arriva onderling van elkaar
afhankelijk aangezien allen bijdragen middels financiële middelen. Zonder de financiële middelen kan het
project niet voortbestaan.
De provincie Gelderland beschikt in de coalitie over zowel structurele als relationele macht. De reden
hiervoor is dat de provincie het merendeel van de kosten draagt en zorgt voor de sturing en coördinatie van
het project middels de ambtelijke programmaleider. Op deze wijze zijn de gemeenten afhankelijk van de
provincie voor de verdere organisatie van het project. Echter de ambtelijke programmaleider geeft aan: “Ik zie
graag dat gemeenten meer betrokken zijn in de samenwerking” (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Op
deze manier geeft zij aan dat ze een verandering wil zien in de relationele machtspositie van de provincie.
68
2.
Gemeente Montferland en beveiligingsbedrijf omtrent toezicht in de gemeente
Zoals aangegeven heeft gemeente Montferland in samenwerking met een beveiligingsbedrijf een eigen project
opgestart om de sociale veiligheid in de gemeente aan te pakken. In dit project zijn de actoren afhankelijk van
de hulpmiddelen: financiële middelen, productiemiddelen, kennis en legitimiteit.
De gemeente stelt financiële middelen ter beschikking om jongeren met een achterstand tot de
arbeidsmarkt de mogelijkheid te bieden om stage te lopen bij een beveiligingsbedrijf. In ruil voor de financiële
middelen levert het beveiligingsbedrijf begeleiders voor het project. Dit wil zeggen dat het beveiligingsbedrijf
beschikt over het productiemiddel personeel en kennis in het begeleiden van de jongeren en toezicht houden
in de gemeente. Bovendien levert het toezicht kennis voor de gemeente op vanwege de rapportages die zij
krijgen van het beveiligingsbedrijf. Middels legitimiteit van de gemeente Montferland wordt draagvlak
gecreëerd voor het project.
In het project heeft gemeente Montferland zowel structurele als relationele macht. De gemeente
heeft de beschikking over financiële middelen en legitimiteit om het project te continueren of te stoppen. De
afhankelijkheid van de gemeente ten opzicht van het beveiligingsbedrijf is gericht op de uitvoering. Echter er is
sprake van eenzijdige afhankelijkheid omdat de gemeente kan beslissen om te stoppen met het project of de
samenwerking met het huidige beveiligingsbedrijf.
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Montferland omtrent fietsdiefstal
Net zoals in de voorgaande casus Barneveld werkt de gemeente Montferland samen met de politie, provincie
Gelderland en Centrum Fietsdiefstal in het aanpakken van de fietsendiefstal. Ook hier kan een onderscheid
worden gemaakt in een repressieve en preventieve aanpak. Dit wil zeggen middels lokfietsen en een
bewustwordingscampagne.
In de repressieve aanpak beschikken de actoren gemeente Montferland en politie over diverse
hulpmiddelen om het project te realiseren en te laten slagen. De hulpmiddelen financiële middelen,
productiemiddelen, competenties en legitimiteit geven een verklaring voor de betrokkenheid van actoren in de
samenwerking. De gemeente Montferland en politie leveren zelf een financiële bijdrage aan het project. Wat
betreft de uitvoering van het project is gemeente Montferland geheel afhankelijk van de politie. De politie
beschikt over personeel om gestolen lokfietsen op te sporen. Deze politieagenten hebben vervolgens de
competentie om verdachten aan te houden en of een boete op te leggen. Ten slotte verleent gemeente
Montferland legitimiteit aan het project. De wederzijdse afhankelijkheid tussen de actoren is gericht op het
gezamenlijke doel van de inzet van lokfietsen, namelijk aanpakken van fietsendiefstal.
In de preventieve aanpak wordt samengewerkt door provincie Gelderland, politie, gemeente
Montferland en Centrum Fietsdiefstal in het kader van bewustwordingscampagne richting de reizigers. Net
zoals in de casus Barneveld bestaat een zelfde afhankelijk op het gebied van de hulpmiddelen: financiële
middelen, competenties, productiemiddel, kennis en legitimiteit. De actoren provincie Gelderland, gemeente
Montferland en politie dragen allen bij met behulp van financiële middelen. Met de financiële middelen wordt
Centrum Fietsdiefstal ingehuurd voor het voorlichten van reizigers. Tussen Centrum Fietsdiefstal en provincie
Gelderland, gemeente Montferland en politie is een wederzijdse afhankelijkheid. Centrum Fietsdiefstal
69
beschikt over personeel voor een promotie- en graveerteam en specifieke kennis gericht op voorlichting.
Tijdens de bewustwordingscampagne is Centrum Fietsdiefstal afhankelijk van de competenties van de politie
bij de controle van gestolen fietsen. Bovendien verleent gemeente Montferland legitimiteit aan het project.
Er is sprake van een structurele machtspositie voor de gemeente Montferland vanwege het
hulpmiddel legitimiteit. Echter in relationele zin wordt dit beperkt doordat de gemeente afhankelijk is van de
hulpmiddelen van provincie Gelderland, politie en Centrum Fietsdiefstal.
4.
Gemeente Montferland en politie
In de coalitie tussen gemeente Montferland en politie werken de actoren samen op strategisch/tactisch niveau
in het maandelijkse reguliere politieoverleg en minimaal vier keer per jaar in de Lokale Driehoek. In de coalitie
zijn de actoren wederzijds afhankelijk van de hulpmiddelen: legitimiteit, kennis, productiemiddelen en
competenties.
De handhaving van de openbare orde door politie in de gemeente Montferland valt onder het gezag
van de burgemeester. Bovendien beschikt de gemeente over de hulpmiddelen kennis en competenties voor
het opstellen van beleid. Middels het beleid wordt richting gegeven aan de veiligheidsprioriteiten in de
gemeente Montferland. Voor de uitvoering van het beleid is de gemeente afhankelijk van de politie. Middels
de competenties opsporingsbevoegdheden wordt een veilige gemeente gerealiseerd. Daarnaast levert de
politie kennis voor de gemeente. Deze kennis wordt vervolgens ingezet voor het verbeteren van de sociale
veiligheid in de gemeente Montferland. Deze kennis is zowel expliciet als impliciet van aard. Dit wil zeggen
incidentencijfers, gebiedsscan en kennis op basis van ervaring.
De gemeente Montferland beschikt structureel gezien over een machtspositie vanwege het
hulpmiddel legitimiteit. Wat betreft relationele macht wordt dit beperkt doordat de gemeente in de uitvoering
afhankelijk is van kennis, competenties en productiemiddelen van de politie.
5.3.4 Spelregels
De ambtenaar OOV geeft aan verantwoordelijk te zijn voor het stationsgebied en een veilige omgeving bieden
voor burgers en inwoners. Kortom de verantwoordelijkheden voor de gemeente Montferland hebben
betrekking op de openbare orde en veiligheid in de gemeente. Deze verantwoordelijkheid is wettelijk
vastgelegd in de Gemeentewet artikel 172. Door de ambtenaar OOV wordt gesteld dat deze
verantwoordelijkheden ook actief worden genomen door middel van surveilleren en het in de gaten houden
van rapportages van Alsandair en politie (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015).
Arriva heeft als regionale vervoersbedrijf de verantwoordelijkheid over de veiligheid in het voertuig en op het
station. Deze verantwoordelijkheid is wettelijk bepaald en staat beschreven in Wet Personenvervoer 2000.
Bovendien stelt de provincie Gelderland, verantwoordelijk als concessieverlener, randvoorwaarden voor het
exploiteren van een treindienst. Het vervoersbedrijf kan bij nalaten van de voorschriften een geldboete krijgen
van de provincie Gelderland (WP2000, artikel 32, lid 5).
70
De (wettelijke) verantwoordelijkheden van politie en provincie Gelderland zijn evenals in voorgaande casussen
respectievelijk te verklaren vanuit de Politiewet en Wet Personenvervoer 2000. Centrum Fietsdiefstal geldt net
zoals in casus Barneveld als expertisecentrum.
De betrokkenheid van de actoren in de verschillende coalities is ook in deze casus voor een deel verklaren
vanwege bovengenoemde verantwoordelijkheden. De overige geldende spelregels worden onderstaand nader
beschreven.
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
In de coalitie omtrent menselijk toezicht van Alsandair werken de actoren allereerst samen vanwege de
wettelijke verantwoordelijkheid die zij hebben voor de sociale veiligheid, voor zowel in de trein, op het station
als in de stationsomgeving. In het toenmalige veiligheidsarrangement Arnhem-Winterswijk is besloten om te
starten met toezicht in de trein en op stations. Vanwege de toegevoegde waarde voor de sociale veiligheid en
leefbaarheid is met het eindigen van het veiligheidsarrangement een vervolg gegeven aan het menselijk
toezicht.
Het project staat beschreven in het uitvoeringsprogramma van SVOV Oost 2015. Het
uitvoeringsprogramma geldt als richtinggevend kader, waar ook de ambtelijke programmaleider in is
betrokken. De ambtenaar OOV geeft aan dat geen sprake is van een structureel overleg. Wat betreft de
uitvoering en agenda- en besluitvorming heeft de gemeente Montferland ook geen rol. Opvallend is dat de
programmaleider van SVOV Oost een essentiële rol vervult in het verbinden van actoren en de coördinatie van
de uitvoering. De programmaleider SVOV Oost geeft aan dat de gemeente Montferland niet actief betrokken is
in het project. Het regionale vervoersbedrijf Arriva is via de programmaleider actief betrokken in de coalitie. De
reden hiervoor is dat de ambtelijke programmaleider eveneens coördinator sociale veiligheid is bij Arriva.
De coalitie krijgt een gesloten karakter doordat de samenwerking gericht is op de uitvoering van
toezicht in de trein en op stations. Dit wil niet zeggen dat de coalitie niet openstaat voor overige actoren.
Indien zaken dienen te worden besproken die kenbaar worden vanuit het toezicht van Alsandair dan legt de
programmaleider contact met de actor(en) die de betreffende verantwoordelijkheid heeft. Hierbij kan worden
gedacht aan ProRail en/of NS Stations. .
In de coalitie is geen actieve communicatie tussen gemeente Montferland, overige gemeenten,
provincie Gelderland en Arriva. Communicatie die wel plaatsvindt wordt met name geregeld door de
programmaleider. Zoals gezegd legt zij verbinding met de actoren en het beveiligingsbedrijf. De
programmaleider SVOV Oost geeft aan dat de communicatie- en informatie-uitwisseling met gemeente
Montferland nauwelijks is. Wel dient te worden aangegeven dat de gemeente Montferland op de hoogte wordt
gehouden via de dagrapportage van Alsandair. In deze rapportages merkt de ambtenaar OOV op wat wel of
niet is gedaan op het station in Didam (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie, 2015).
71
2.
Gemeente Montferland en beveiligingsbedrijf omtrent toezicht in de gemeente
De gemeente Montferland beschikt in de coalitie met het beveiligingsbedrijf over een wettelijke
verantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijkheid is gericht op de sociale veiligheid in de gemeente.
Montferland neemt deze verantwoordelijkheid door het inhuren van een beveiligingsbedrijf naar aanleiding
van overlast van jongeren. Tussen de gemeente en het beveiligingsbedrijf is sprake van een opdrachtgeveropdrachtnemer relatie. In de overeenkomst zijn (werk)afspraken gemaakt over op welke wijze de overlast
wordt aangepakt en hoe de gemeente wordt geïnformeerd. De begeleider vanuit het beveiligingsbedrijf houdt
contact met de ambtenaar OOV en levert rapportages van wat tijdens de surveillance is opgevallen. In de
coalitie vindt om de zoveel tijd contact plaats om de stand van zaken te bespreken. De onderlinge
communicatie en informatie-uitwisseling is dan goed (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie,
2015) .
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Montferland omtrent fietsdiefstal
Net zoals in voorgaande casus, gemeente Barneveld, beschikken de gemeente Montferland en politie over een
verantwoordelijkheid voor het aanpakken van fietsdiefstal. Deze verantwoordelijkheid nemen de actoren
middels lokfietsen en bewustwordingscampagne. Middels het uitvoeringsprogramma van SVOV Oost wordt
een
richtinggevend
kader
geboden.
Tevens
biedt
de
ambtelijke
programmaleider
van
het
uitvoeringsprogramma ondersteuning in het aanpakken van de projecten. Met behulp van het inhuren van
Centrum Fietsdiefstal door de provincie Gelderland worden voorlichtingen en graveeracties georganiseerd. Er is
geen sprake van een structureel overleg tussen gemeente Montferland, Centrum Fietsdiefstal, politie en
provincie Gelderland. Er vindt slechts alleen contact plaats tussen gemeente Montferland, Centrum
Fietsdiefstal en politie voorafgaand aan de bewustwordingscampagne met betrekking tot afstemming en
gedurende de uitvoering. De inzet van lokfietsen is recentelijk pas ingevoerd en wordt besproken in het
maandelijkse overleg met de politie. De spelregels in dit overleg worden nader toegelicht in onderstaande
coalitie.
4.
Gemeente Montferland en politie
Gemeente Montferland en politie beschikken beiden over een wettelijke verantwoordelijkheid voor het
garanderen van openbare orde en veiligheid in de gemeente. Evenals in voorgaande casussen kent het overleg
tussen gemeente en politie een wettelijke grondslag. De politie valt onder het gezag van de burgemeester en
dient de gemeente op de hoogte te houden van haar handelen. De ambtenaar OOV geeft aan dat maandelijks
overleg plaatsvindt met de wijkagent. In het overleg worden alle noodzakelijke zaken besproken. Dit houdt in
dat het stationsgebied niet structureel op de agenda staat (Gemeente Montferland, persoonlijke
communicatie, 2015). Daarnaast vindt overleg plaats in de Lokale Driehoek, tussen de burgemeester van
Montferland, basisteamchef en officier van justitie. Ook hier staat niet structureel het stationsgebied op de
agenda. Zaken die naar voren komen in het overleg hebben te maken met de lokale veiligheidssituatie dat op
dat moment dient te worden aangepakt. Aan de hand van het overleg wordt de inzet van de politie gestuurd.
72
De ambtenaar OOV geeft aan dat de interactie met de politie goed is. Dit wil zeggen dat de lijnen zijn kort en
direct actie kan worden ondernomen in geval van problematiek.
5.3.5 Samenvatting
De coalities gericht op sociale veiligheid in het openbaar vervoer in de gemeente Montferland zijn: i) Gemeente
Montferland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, provincie Gelderland en Arriva, ii) gemeente
Montferland en beveiligingsbedrijf iii) Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente
Montferland omtrent fietsdiefstal en iv) gemeente Montferland en politie op strategisch en tactisch niveau.
In de eerste coalitie wordt de betrokkenheid van actoren met name verklaard aan de hand van het
richtinggevende kader SVOV Oost en de ambtelijke programmaleider die de coalitie stuurt en coördineert.
Daarnaast zijn de actoren in het realiseren van de gezamenlijke aanpak betrokken vanwege de wederzijdse
afhankelijkheid van hulpmiddelen.
In de coalitie tussen gemeente Montferland en beveiligingsbedrijf is de betrokkenheid te verklaren door de
gevoelde verantwoordelijkheid van de gemeente betreffende het aanpakken van overlast van hangjongeren.
De gemeente heeft het beveiligingsbedrijf ingehuurd waardoor een opdrachtgever- opdrachtnemer relatie
ontstaat. De gemeente schept voorwaarden en het beveiligingsbedrijf voert het uit.
Evenals in voorgaande casus zijn de actoren in de aanpak fietsdiefstal van elkaar afhankelijk van de
hulpmiddelen waarover de actoren beschikken. Specifiek gaat het om de financiële bijdrage van de provincie,
politie en gemeente Montferland en de uitvoering van Centrum Fietsendiefstal en politie. In het
uitvoeringsprogramma van SVOV Oost 2015 staat de samenwerking beschreven. Het uitvoeren van het
richtinggevend kader wordt bovendien gedaan vanwege de gevoelde verantwoordelijkheden door de politie en
gemeente Montferland.
In de laatste coalitie tussen gemeente Montferland en politie op strategisch en tactisch niveau zijn de
wettelijke verantwoordelijkheden en verplichtingen, net als in de andere casussen de verklarende factoren
voor de betrokkenheid van beide actoren. Dit staat beschreven in de Politie-en Gemeentewet. Bovendien is de
betrokkenheid te verklaren door de wederzijdse afhankelijkheden wat betreft hulpmiddelen.
Aan de hand van bovenstaande blijkt dat geen structurele samenwerking is tussen gemeente Montferland en
de regionale vervoersbedrijven Arriva en Connexxion. De ambtenaar OOV geeft aan dit jammer te vinden: “Een
update omtrent de ontwikkelingen zou af en toe best prettig zijn” (Gemeente Montferland, persoonlijke
communicatie, 2015). Mocht daaruit informatie naar voren komen betreffende problematiek dan is gemeente
Montferland bereid om het probleem aan te pakken (Gemeente Montferland, persoonlijke communicatie,
2015). Het regionale vervoersbedrijf Arriva en programmaleider van SVOV Oost geeft aan dat nauwelijks
communicatie- en informatie-uitwisseling plaatsvindt vanuit de gemeente naar de vervoerder toe. Zij ziet
73
eveneens graag een verandering. De interactiespelregel tussen gemeente Montferland en regionale
vervoersbedrijven is dus niet gelijk. Daarnaast kan het ontbreken van communicatie mogelijk worden verklaard
door een verschil in het discours over probleemdefiniëring.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.4 Gemeente Westervoort
Gemeente Westervoort is met 15.138 inwoners een kleine gemeente in de provincie Gelderland. Ondanks het
geringe aantal inwoners, heeft de gemeente in verhouding een hoge stedelijkheid. Met 1133
omgevingsadressendichtheid is de gemeente matig stedelijk. Gemeente Westervoort beschikt sinds december
2011 over een station. Wel is zij vanaf het begin van het veiligheidsarrangement Arnhem- Winterswijk
betrokken geweest in de samenwerking.
5.4.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
De ambtenaar openbare orde en veiligheid (OOV) noemt diverse actoren die betrokken zijn in de aanpak van
sociale veiligheid op en rondom het station. Dit doet hij aan de hand van het lokaal veiligheidsarrangement dat
de gemeente in 2013 heeft opgesteld. De actoren die betrokken zijn hebben betrekking op: politie, de twee
regionale vervoersbedrijven Arriva en Connexxion en NS stations. De actor ProRail wordt niet genoemd
vanwege de reden dat in het lokaal veiligheidsarrangement is vastgelegd dat ProRail wordt vertegenwoordigd
door NS stations. Aangegeven wordt dat de actoren direct betrokken zijn (Gemeente Westervoort, persoonlijke
communicatie, 2015).
Coalities
De gemeente Westervoort vormt als eerste een coalitie aan de hand van het lokaal veiligheidsarrangement dat
in 2013 is opgesteld. Zoals bovenstaand genoemd is het een coalitie tussen de actoren gemeente Westervoort,
Arriva, Connexxion, politie en NS stations. Door de ambtenaar OOV wordt aangegeven dat het lokaal
veiligheidsarrangement een coalitie op papier is, maar in de praktijk blijkt dat de actoren niet samenkomen
(Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015). Gemeente Westervoort is initiatiefnemer van het
veiligheidsarrangement en dient de actoren bij elkaar te brengen voor structureel overleg. De gemeente is op
deze wijze een sturende actor in de coalitie.
Een tweede coalitie vormt de gemeente met de provincie Gelderland, gemeenten gelegen aan de spoorlijn
Arnhem-Winterswijk en Arriva. De coalitie is net zoals in voorgaande casus, Montferland, gericht op het project
menselijk toezicht dat wordt verzorgd door de toezichthouders van Alsandair. Ook in de gemeente
Westervoort houden de toezichthouders van Alsandair toezicht in de avonduren en weekenden, zowel in de
trein als op het station. De provincie Gelderland is middels de ambtelijke programmaleider van het
uitvoeringsprogramma van SVOV Oost is een sturende actor in de samenwerking.
74
Een derde coalitie in gemeente Westervoort wordt gevormd tussen de actoren provincie Gelderland, gemeente
Westervoort, politie en Centrum Fietsdiefstal. De projecten gericht op aanpak fietsdiefstal hebben betrekking
op de bewustwordingscampagne richting de reizigers en inzet van lokfietsen (Gemeente Westervoort,
persoonlijke communicatie, 2015). De gemeente Westervoort vervult een sturende rol in de aanpak.
De vierde coalitie die binnen de gemeente Westervoort waargenomen kan worden heeft betrekking op
gemeente Westervoort en politie op strategisch/tactisch niveau. Dit vindt plaats in de Lokale Driehoek en het
tweewekelijks overleg tussen burgemeester en politie (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie,
2015).
Gemeente Westervoort beschikt ten slotte over een eigen serviceteam. Via de Regionale Sociale Dienst De
Liemers (RSD de Liemers), samenwerking tussen gemeente Westervoort, Duiven, Zevenaar en Rijnwaarden,
worden mensen in een uitkeringssituatie middels een traject aan het werk geholpen. Het serviceteam in de
gemeente Westervoort houdt toezicht op het station, houdt de begroeiing bij en draagt zorg voor het netjes
houden van het station en fietsenstalling (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015).
De vier gemeenten hebben de sociale diensten samengevoegd doordat op deze wijze een groter
werkgebied kan worden gecreëerd voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De sociale dienst blijft
een onderdeel van de gemeente Westervoort, waardoor het serviceteam in dit onderzoek niet als coalitie
wordt beschouwd. Wel dient te worden aangegeven dat de gemeente op deze manier betrokken is in het
realiseren van een sociaal veilig stationsgebied. In tabel 12 worden de coalities weergegeven.
Tabel 12 Coalities gemeente Westervoort
Coalities in de gemeente Westervoort
1.
Lokaal veiligheidsarrangement: gemeente Westervoort, politie, Arriva, Connexxion NS stations
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal
4.
Gemeente Westervoort en politie

Regulier politieoverleg: Teamchef en burgemeester/ambtenaar OOV

Lokale Driehoek: Teamchef, Officier van Justitie en burgemeester van Westervoort
5.4.2 Discours
De ambtenaar OOV geeft aan dat station Westervoort geen groot sociaal veiligheidsprobleem kent. Er vinden
wel incidenten en vandalisme plaats, maar deze hebben geen structureel karakter. Middels de aanpak van
toezicht en het onderhouden van fysieke aspecten wordt de huidige situatie van sociale veiligheid
gehandhaafd. Het handhaven van de sociale veiligheid is voor de ambtenaar OOV tevens het gewenste doel.
Wat betreft fietsendiefstal vindt enige diefstal plaats. Deze wordt preventief aangepakt door middel van
75
lokfietsen, fietsgraveeracties en het in orde houden van de fietsenstalling (Gemeente Westervoort,
persoonlijke communicatie, 2015).
De ambtenaar OOV geeft aan met de politie betreffende discours overeen te komen. Dit blijkt uit de
tweewekelijkse overleggen waarin de politie en gemeente de openbare orde en veiligheid in de gemeente
bespreken. Daarin vindt afstemming plaats en zitten de actoren op een lijn (Gemeente Westervoort,
persoonlijke communicatie, 2015). Met de regionale vervoersbedrijven geeft de ambtenaar OOV aan tevens
een gedeelde discours te hebben. Door de sociale veiligheidscoördinator van Arriva wordt dit bevestigd. In het
interview met de sociaal veiligheidscoördinator komt naar voren dat Westervoort te maken heeft met
hangjongeren en vandalisme, maar dat de gemeente actief betrokken is in het aanpakken van de problematiek.
Tussen de gemeente Westervoort en NS stations bestaat wel een verschil in discours. Indien gemeente
Westervoort zaken op korte termijn wil hebben geregeld, heeft zij te maken met een ander referentiekader van
NS stations (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015). NS stations heeft een eigen
onderhoudsprogramma en andere prioritering, waardoor problemen of verbeterpunten niet direct worden
opgelost (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015). De sociaal veiligheidscoördinator van
Arriva ondersteunt deze bevinding (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015).
Gekeken naar de coalities in de gemeente Westervoort, komt naar voren dat in de coalitie lokaal
veiligheidsarrangement een gedeelde discours bestaat tussen de actoren gemeente Westervoort, politie en
regionale vervoersbedrijven. Het verschil met NS stations is gebaseerd op het referentiekader dat NS stations
heeft. Het is een grote organisatie waardoor een klein station als Westervoort niet direct de prioriteit heeft
(Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke communicatie, 2015).
Ondanks het verschil in prioritering zijn de actoren wel overeengekomen om gezamenlijk bij te dragen aan het
uiteindelijke doel: een sociaal veilig stationsgebied. In de coalitie menselijk toezicht is de discours met de
provincie Gelderland en Arriva gedeeld. Een gedeelde discours is eveneens sprake in de coalitie omtrent
fietsdiefstal en overleg gemeente Westervoort en politie. Centrum Fietsdiefstal wordt door de gemeente
ingehuurd voor het realiseren van de gewenste sociale veiligheid. De theoretische veronderstelling aangaande
overeenstemming van discours is eveneens in deze casus een mogelijke verklaring voor de samenwerking in de
coalities.
5.4.3 Hulpmiddelen
1.
Lokaal veiligheidsarrangement: gemeente Westervoort, politie, Arriva, Connexxion en NS stations
In de coalitie omtrent het lokaal veiligheidsarrangement beschikken de actoren gemeente Westervoort,
regionale vervoersbedrijven, NS stations en politie over hulpmiddelen. In het veiligheidsarrangement is een
integrale aanpak afgesproken voor het waarborgen van de sociale veiligheid en leefbaarheid op en in de
omgeving van station Westervoort (Gemeente Westervoort, 2013, p.5). Om de integrale aanpak te realiseren
zijn de actoren in de coalitie wederzijds afhankelijk van elkaar. Deze afhankelijkheid is van de hulpmiddelen:
productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit.
De ambtenaar OOV geeft aan afhankelijk te zijn van andere actoren op gebieden waar de gemeente
niet verantwoordelijk voor is. Als eerste wordt genoemd de fysieke aspecten zoals perron, lift en gras. De
76
gemeente gaat daar niet over, maar in geval van verloedering wordt NS stations (en indirect ProRail) daarop
aangesproken (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015). Voor het onderhoud van het
stationsgebied beschikken NS stations en ProRail over productiemiddelen en kennis. Het productiemiddel krijgt
vorm middels personeel en impliciete kennis wordt ingezet in het verbeteren van fysieke aspecten die een
positief effect hebben voor de sociale veiligheid.
Van de actoren Arriva en Connexxion is de gemeente afhankelijk van het toezicht in de trein en op het
station. Dit houdt in dat de regionale vervoersbedrijven beschikken over het productiemiddel personeel en
impliciete en expliciete kennis hebben in het gericht sturen van de toezichthouders. Bovendien hebben de
regionale vervoersbedrijven de mogelijkheid om competenties in te zetten met behulp van toezichthoudend
personeel die beschikken over een BOA bevoegdheid. De afhankelijkheden van de gemeente Westervoort ten
opzichte van de politie is gericht op de uitvoering van de politietaak in de stationsomgeving, gebruikmakend
van de hulpmiddelen: personeel, expliciete en impliciete kennis en competenties.
De actoren regionale vervoersbedrijven, NS stations en politie zijn van gemeente Westervoort
afhankelijk van productiemiddelen, competenties, legitimiteit en kennis. Productiemiddelen krijgen vorm
middels personeel voor het groenonderhoud en toezichthouders op het station. Laatstgenoemde wordt in
coalitie drie nader besproken. Met betrekking tot competenties heeft de gemeente de bevoegdheid om beleid
en APV’s op te stellen. Voor het ontwikkelen van beleid wordt impliciete kennis van ambtenaren toegepast.
Bovendien wordt kennis ingezet in het verbinden van actoren. De ambtenaar OOV geeft aan dat de
burgemeester beschikt over autoriteit: “De burgemeester verleent legitimiteit aan beslissingen en kan middels
autoriteit een beroep doen op de middelen van andere actoren”.
Aan de hand van de beschreven hulpmiddelen beschikt de gemeente Westervoort over een
structurele machtspositie. In relationele zin wordt dit beperkt doordat er sprake is van wederzijdse
afhankelijkheden van de gemeente ten opzichte van de actoren in het lokaal veiligheidsarrangement.
Bovendien zijn de actoren overeengekomen om integraal de sociale veiligheid in het stationsgebied van
gemeente Westervoort aan te pakken.
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk en Arriva
In de coalitie menselijk toezicht hebben de actoren net zoals in voorgaande casus, een wederzijdse
afhankelijkheid van de hulpmiddelen: financiële middelen, productiemiddelen en kennis. Vanwege de reden
dat gemeente Westervoort op dezelfde wijze betrokken is in het project worden de afhankelijkheden kort
besproken.
In de financiering van de project menselijk toezicht dragen de actoren provincie Gelderland,
gemeenten langs de spoorlijn Arnhem-Winterswijk en Arriva mee in de kosten. Het merendeel van de kosten
wordt gesubsidieerd door de provincie Gelderland. Daarnaast levert de provincie Gelderland een ambtelijke
programmaleider, die met behulp van impliciete kennis het project stuurt en coördineert. De financiële
middelen worden ingezet voor het inhuren van het beveiligingsbedrijf Alsandair. Alsandair levert de
toezichthouders en begeleiding voor het project. Dit wil zeggen dat door Alsandair personeel en impliciete
kennis wordt toegepast dat bijdraagt in de sociale veiligheid in de trein en op het station. Bovendien geeft
77
Alsandair middels rapportages expliciete kennis voor gemeenten en Arriva. Op deze wijze krijgen de
gemeenten en Arriva extra inzicht in de sociale veiligheid. De inzet van alle hulpmiddelen door de betrokken
actoren draagt bij in het verbeteren van sociale veiligheid op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk.
De provincie Gelderland heeft zowel structurele als relationele macht, vanwege de financiële bijdrage
en de ambtelijke programmaleider. De gemeenten en Alsandair zijn hiervan afhankelijk voor het realiseren en
coördineren van menselijk toezicht. Zoals in voorgaande casus aangegeven ziet de programmaleider graag een
verandering in de relationele machtspositie.
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal
Evenals in voorgaande casussen is de gemeente Westervoort in samenwerking met de politie, provincie
Gelderland en Centrum Fietsdiefstal betrokken in het aanpakken van de fietsdiefstal in de gemeente. Ook in
deze casus kan een onderscheid worden gemaakt in een repressieve en preventieve aanpak.
Bij de inzet van lokfietsen werken de actoren gemeente Westervoort en politie samen. De actoren zijn
wederzijds afhankelijk van elkaar in het realiseren van minder fietsdiefstal in de gemeente Westervoort.
Daarbij worden in de aanpak de hulpmiddelen financiële middelen, productiemiddelen, competenties en
legitimiteit ingezet. Beide actoren dragen bij aan het project middels financiële middelen. Met behulp van deze
middelen worden fietsen en/of apparatuur gekocht. Voor de uitvoering is gemeente Westervoort afhankelijk
van de politie. De politie beschikt over personeel en opsporingsbevoegdheden (productiemiddelen en
competenties). Daarnaast geeft de gemeente legitimiteit aan het project.
In de bewustwordingscampagne werken de actoren provincie Gelderland, gemeente Westervoort,
politie en Centrum Fietsdiefstal samen. Dit vindt evenals in voorgaande casussen plaats met betrekking tot de
afhankelijkheden van de hulpmiddelen: financiële middelen, competenties, kennis en legitimiteit.
De
gemeente Westervoort, politie en provincie Gelderland hebben financiële middelen voor het inhuren van
Centrum Fietsdiefstal. Ten opzichte van Centrum Fietsdiefstal bestaat een afhankelijkheid van het personeel
voor het promotie-en graveerteam en kennis in het voorlichting geven. Centrum Fietsdiefstal wordt hierin
ondersteund door het serviceteam van gemeente Westervoort en de politie met de bijbehorende
competenties (Westervoort, 2015). Het project krijgt door de gemeente Westervoort legitimiteit.
In beide projecten heeft de gemeente Westervoort een structurele machtspositie vanwege de
legitimiteit. In relationele zin wordt dit beperkt door de afhankelijkheden die ontstaan met betrekking tot
hulpmiddelen van de overige actoren.
4.
Gemeente Westervoort en politie
Met betrekking tot de samenwerking tussen gemeente Westervoort en politie werken de actoren samen
vanwege de wederzijdse afhankelijkheden voor de hulpmiddelen: legitimiteit, kennis, productiemiddelen en
competenties. De ambtenaar OOV geeft wel aan dat de afhankelijkheden minder groot zijn, aangezien de
politie in dienst is van de burgemeester. Dit wil zeggen dat de burgemeester de legitimiteit heeft over de
politie: “Als de burgemeester vindt dat het te onveilig is, dan gaat hij naar de politiechef met de vraag voor
meer politie-inzet” (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015). Middels beleid van de
78
gemeente Westervoort wordt richting gegeven aan de politie. Dit wordt opgesteld met behulp van impliciete
kennis die gemeenteambtenaren hebben. Voor de uitvoering van het beleid is de gemeente echter afhankelijk
van de politie. Deze afhankelijkheid is op het gebied van personeel en opsporingsbevoegdheden. Bovendien is
de politie middels expliciete kennis een informatiebron voor de gemeente. Dit wil zeggen dat de gemeente
incidentencijfers en een gebiedsscan van de politie krijgt.
Door het hulpmiddel legitimiteit van de gemeente Westervoort, beschikt de gemeente over een
structurele machtspositie. Echter de gemeente is in de uitvoering afhankelijk van de politie, waardoor in
relationele zin de machtspositie wordt beperkt.
5.4.4 Spelregels
De ambtenaar OOV stelt dat de gemeente verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid in
Westervoort. Met betrekking tot het openbaar treinvervoer houdt dit in dat reizigers veilig kunnen reizen en
wachten op het station en fietsen veilig gestald zijn (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie,
2015). Deze verantwoordelijkheden worden door de gemeente genomen en staan beschreven in de
Gemeentewet artikel 172. De ambtenaar OOV geeft aan dat de gemeente wel eerst te werk gaat door te kijken
van wie het probleem en verantwoordelijkheid is (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015).
Op basis daarvan wordt of zelf actie ondernomen of de taak uitgezet bij de partners.
NS stations en ProRail dienen net zoals de regionale vervoersbedrijven zich te houden aan
concessievoorschriften die door de concessieverlener zijn opgesteld. In dit geval is het Rijk, ministerie van
Infrastructuur en Milieu de concessieverlener. Dit is wettelijk beschreven in de Spoorwegwet. De
verantwoordelijkheid voor NS Stations heeft betrekking op het dagelijkse beheer van stations,
transferiumruimten en stationsgebouw. Voor ProRail geldt dat zij verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van
het spoor, perrons en tunnels en transferiumruimten (KpVV, 2009, p.29).
De (wettelijke) verantwoordelijkheden van de overige actoren politie, provincie Gelderland en regionale
vervoersbedrijven zijn in de voorgaande casussen reeds genoemd aan de hand van Politiewet en Wet
personenvervoer 2000. Daarnaast geldt Centrum Fietsdiefstal ook in deze casus als een expertisecentrum. De
overige geldende spelregels worden hieronder nader toegelicht.
1.
Lokaal veiligheidsarrangement: gemeente Westervoort, politie, Arriva, Connexxion en NS stations
In de coalitie lokaal veiligheidsarrangement werken de actoren allereerst samen vanwege de wettelijke
verantwoordelijkheden die zij hebben voor de sociale veiligheid in de trein, op het station en in de
stationsomgeving. Het lokaal veiligheidsarrangement van de gemeente Westervoort is ondertekend door de
betrokken actoren en dient als richtinggevend kader. In het lokaal veiligheidsarrangement staat beschreven dat
de actoren de sociale veiligheid en leefbaarheid op het station en in de stationsomgeving als een gezamenlijke
verantwoordelijkheid ervaren en een integrale aanpak gewenst is om het maximale effect van de inspanningen
te bereiken (Gemeente Westervoort, 2013, p.4). Een tweede richtinggevend kader voor het lokaal
79
veiligheidsarrangement
is
het
toenmalige
veiligheidsarrangement
Arnhem-Winterswijk.
In
het
veiligheidsarrangement is afgesproken dat iedere gemeente een eigen lokaal veiligheidsarrangement opstelt.
De gemeente Westervoort heeft hier gehoor aan gegeven.
Het lokaal veiligheidsarrangement is een gesloten coalitie, maar werkt in de uitvoering samen met
externe actoren. Dit wil zeggen dat naast de betrokken partijen ook contact wordt gelegd met omwonenden,
lokale ondernemers en overige lokale partijen die een belang hebben bij een sociaal veilig stationsgebied
(Gemeente Westervoort, 2013, p.5).
In de interactie is geen sprake van structureel overleg tussen de actoren. Indien de actoren wel
samenkomen geeft de ambtenaar aan dat hij zelf de agenda bepaalt en veel invloed kan uitoefenen op de
besluitvorming. De ambtenaar OOV geeft als reden voor het ontbreken van structureel overleg aan dat dit niet
wordt gedaan vanwege tijd en noodzaak. De ambtenaar OOV noemt de communicatie- en informatieuitwisseling tussen gemeente Westervoort, regionale vervoersbedrijven en NS stations een ‘piepsysteem’. Dit
houdt in dat indien noodzakelijk contact wordt gelegd en dan direct de informatie wordt gedeeld. De
communicatie tussen regionale vervoersbedrijven en gemeente Westervoort wordt door beide actoren ervaren
als goed (Gemeente Westervoort, persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke communicatie,
2015). De ambtenaar OOV geeft aan dat de communicatie met NS stations moeilijker verloopt. Dit vanwege
verschil in referentiekader, zoals beschreven in de dimensie discours. De communicatie tussen gemeente
Westervoort en politie verloopt goed. Dit zal nader worden besproken in de coalitie tussen gemeente
Westervoort en politie op strategisch en tactisch niveau.
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
De spelregels in de coalitie provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair zijn reeds besproken in de casus Montferland. Opvallend is dat in
deze casus weinig verschillen bestaan in de spelregels. De overeenkomsten die kunnen worden waargenomen
hebben betrekking op de verantwoordelijkheden, het richtinggevend kader van SVOV Oost, de ambtelijke
programmaleider die een essentiële rol vervult in het sturen en coördineren van het project, het gesloten
karakter en de communicatie van Alsandair middels de dagrapportage. Wat betreft betrokkenheid van
gemeente Westervoort ten opzichte van gemeente Montferland bestaat wel een verschil. De programmaleider
van SVOV Oost geeft aan dat de communicatie- en informatie-uitwisseling met de gemeente Westervoort goed
is. De ambtenaar OOV geeft aan dit eveneens zo te vinden.
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal
Gemeente Westervoort en politie hebben een verantwoordelijkheid voor het aanpakken van fietsdiefstal. De
provincie Gelderland schept hiervoor een kader middels het uitvoeringsprogramma van SVOV Oost. De
ambtelijke programmaleider van het uitvoeringskader biedt bovendien ondersteuning voor de partijen waar
nodig. In het kader staat beschreven dat Centrum Fietsdiefstal wordt ingehuurd. Bovendien heeft de gemeente
Westervoort de aanpak van fietsendiefstal opgenomen als aandachtspunt in het ‘Uitvoeringsplan integrale
80
veiligheid van 2015’ (Gemeente Westervoort, 2015). In de uitvoering van de aanpak werken de actoren
gemeente Westervoort, politie en Centrum Fietsdiefstal samen. Evenals in voorgaande casussen vindt geen
structureel overleg plaats tussen provincie Gelderland, Centrum Fietsdiefstal, politie en gemeente
Westervoort. Alleen in de uitvoering en afstemming vooraf wordt samen gekomen. De aanpak van
fietsendiefstal wordt bovendien besproken in het overleg tussen politie en gemeente Westervoort. Hierover
meer in onderstaande coalitie.
4.
Gemeente Westervoort en politie
De gemeente Westervoort en politie hebben beide een wettelijke verantwoordelijkheid voor de sociale
veiligheid in de gemeente. Deze wettelijke basis is het hetzelfde als in voorgaande casussen. Dit houdt in dat de
politie voor de handhaving van de openbare orde onder het gezag van de burgemeester staat en de politie een
informatieplicht heeft naar de gemeente toe. De ambtenaar OOV geeft aan dat in de tweewekelijkse
overleggen met politie de gemeente op de hoogte wordt gehouden middels cijfers. Op deze manier wordt een
goed beeld geschetst van wat er aan de hand is in het stationsgebied (Gemeente Westervoort, persoonlijke
communicatie, 2015). Overleg vindt tevens plaats in de Lokale Driehoek, tussen de burgemeester van
gemeente Westervoort, basisteamchef en officier van justitie. Minimaal vier keer per jaar komen de actoren
samen en wordt de veiligheid in de gemeente besproken. Zaken die te maken hebben met het stationsgebied
kunnen op de agenda staan. De ambtenaar OOV noemt de communicatie met de politie goed. De lijnen zijn
kort en ze weten elkaar makkelijk te vinden.
5.4.5 Samenvatting
In de gemeente Westervoort zijn de volgende coalities naar voren gekomen gericht op sociale veiligheid in het
stationsgebied: i) gemeente Westervoort, politie, regionale vervoersbedrijven en NS stations ii) gemeente
Westervoort, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, provincie Gelderland en Arriva iii) Provincie
Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal en iv) gemeente
Westervoort en politie op strategisch en tactisch niveau.
In de eerste coalitie is de betrokkenheid van actoren met name te verklaren vanuit het actief sturen van
gemeente Westervoort op een lokaal veiligheidsarrangement. Daarnaast is in het veiligheidsarrangement
beschreven dat de actoren samenwerken vanwege een gezamenlijke verantwoordelijkheid en het bundelen
van elkaars krachten. In het verbeteren van de sociale veiligheid zijn de actoren wederzijds afhankelijk van de
hulpmiddelen waarover de actoren beschikken. Ondanks dat structureel overleg in eerste instantie is
afgesproken, komen de actoren niet structureel samen. Dit vanwege een verschil in het referentiekader en het
gebrek aan noodzaak.
In de tweede coalitie is de betrokkenheid van actoren te verklaren door het richtinggevende kader van SVOV
Oost en de ambtelijke programmaleider die het project stuurt en coördineert. Vanwege de reden dat de
actoren eerder zijn overeengekomen dat het project menselijk toezicht een toegevoegde waarde heeft voor de
81
sociale veiligheid wordt het project hedendaags voortgezet. Daarbij zetten de actoren voornamelijk financiële
middelen in.
In de coalitie met betrekking tot fietsendiefstal hebben de gemeente Westervoort en politie een
verantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijkheid wordt door de gemeente Westervoort gevoeld door
fietsendiefstal als aandachtspunt te beschrijven in het ‘Uitvoeringsplan integrale veiligheid voor 2015’.
Bovendien geeft de provincie Gelderland richting aan de samenwerking middels SVOV Oost. In de uitvoering is
de betrokkenheid van actoren te verklaren vanwege de afhankelijkheid van hulpmiddelen waarover de actoren
beschikken.
In de laatste coalitie tussen politie en gemeente Westervoort op strategisch en tactisch niveau is de
betrokkenheid van actoren te verklaren door de wettelijke grondslag die de samenwerking heeft in de
Politiewet en Gemeentewet en de wederzijdse afhankelijkheden met betrekking tot hulpmiddelen.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.5 Gemeente Winterswijk
Gemeente Winterswijk heeft 28.881 inwoners en is daarmee een kleine gemeente in de provincie Gelderland.
Het stedelijk karakter bedraagt een omgevingsadressendichtheid van 1121. Dit houdt in dat Winterswijk matig
stedelijk is. Gemeente Winterswijk beschikt over twee stations, namelijk Winterswijk en Winterswijk-West.
Station Winterswijk is gelegen aan de twee spoorlijnen Arnhem-Winterswijk en Zutphen-Winterswijk. Het
station Winterswijk-West behoort alleen tot de spoorlijn Arnhem-Winterswijk.
5.5.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
De beleidsmedewerker openbare orde en veiligheid (OOV) noemt in het interview meerdere actoren die
betrokken zijn op het gebied van sociale veiligheid. Als eerste worden de actoren politie, regionale
vervoersbedrijven Arriva en Connexxion en gemeente Winterswijk genoemd. Deze actoren zijn volgens de
beleidsmedewerker direct en veel betrokken in de aanpak van sociale veiligheid in het openbaar vervoer.
Gedurende het interview komen tevens de actoren NS stations en ProRail aan bod.
Coalities
De gemeente Winterswijk vormt als eerste een coalitie met de gemeenten gelegen langs de spoorlijn ArnhemWinterswijk, provincie Gelderland en Arriva met betrekking tot het project menselijk toezicht. De
toezichthouders zijn afkomstig van Alsandair en worden tevens door Alsandair begeleid. De coalitie is reeds aan
bod gekomen in voorgaande casussen Montferland en Westervoort. De provincie Gelderland vervult middels
de ambtelijke programmaleider van het uitvoeringsprogramma SVOV Oost een sturende actor in de
samenwerking.
82
Als tweede vormt de gemeente Winterswijk een coalitie omtrent de aanpak van fietsdiefstal. Deze coalitie
wordt gevormd met de actoren provincie Gelderland, politie en Centrum Fietsendiefstal. In de aanpak zetten
de actoren lokfietsen en bewustwordingscampagnes in (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie,
2015). Voor het project lokfietsen wordt momenteel gezocht naar financiering in de gemeente Winterswijk,
maar door de beleidsmedewerker wordt aangegeven dat het project zeker wordt gerealiseerd. Om deze reden
wordt lokfietsen tevens besproken in de coalitie.
De beleidsmedewerker OOV geeft ten slotte aan dat op dit moment alleen structureel overleg plaatsvindt met
de politie. De gemeente vormt dus een coalitie met de politie op strategisch en tactisch niveau. Dit krijgt vorm
middels het reguliere politieoverleg en in de Lokale Driehoek. In het reguliere politieoverleg wordt gesproken
met de wijkagent en in de Lokale Driehoek komen de burgemeesters van Winterswijk, Aalten, Oost-Gelre en
Berkelland samen met de basisteamchef en officier van justitie. De vier gemeenten komen samen doordat zij
de basiseenheid Achterhoek-Oost vormen. In beide overleggen worden zaken besproken die te maken hebben
met veiligheid in de gehele gemeente Winterswijk, dus ook met betrekking tot het station (Gemeente
Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). Vanwege de focus op gemeente Winterswijk wordt in het
vervolg van dit onderzoek niet gekeken naar de betrokkenheid van de drie gemeenten Aalten, Berkelland en
Oost-Gelre. Verondersteld wordt dat de vier gemeenten om dezelfde redenen betrokken zijn in de coalitie
De gemeente Winterswijk is bovendien betrokken in de aanpak van sociale veiligheid op het station door een
eigen project omtrent toezichthouders op het station. Vanuit de sociale dienst Oost-Achterhoek, dienst van en
voor de gemeenten Berkelland, Oost-Gelre en Winterswijk, is een groep toezichthouders opgericht bestaande
uit uitkeringsgerechtigden die een afstand tot de arbeidsmarkt ondervinden. De toezichthouders hebben eigen
leerdoelen om zo van uitkeringssituatie tot een betaalde functie te komen (Gemeente Winterswijk,
persoonlijke communicatie, 2015). De taken van de toezichthouders zijn het helpen van mensen en het
schoonhouden van de stationsomgeving en fietsenstalling. Omdat de sociale dienst onderdeel is van de
gemeente Winterswijk, worden de toezichthouders van de gemeente op het station niet beschouwd als een
coalitie. Het is echter wel belangrijk om aan te geven dat de gemeente op deze wijze haar betrokkenheid toont
met betrekking tot sociale veiligheid in het stationsgebied. In tabel 13 worden de coalities in de casus
Winterswijk weergegeven.
Tabel 13 Coalities gemeente Winterswijk
Coalities in de gemeente Winterswijk
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, regionale
vervoersbedrijven en toezichthouders en begeleiders van Alsandair
2.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Winterswijk omtrent fietsdiefstal
3.
Gemeente Winterswijk en politie

Regulier politieoverleg: wijkagent en burgemeester/ambtenaar OOV
83

Lokale Driehoek: Teamchef, Officier van Justitie en burgemeester van Westervoort
5.5.2 Discours
De beleidsmedewerker OOV is van mening dat de sociale onveiligheid in de stationsomgeving meevalt. Onlangs
heeft zich een incident voorgedaan op station Winterswijk-West, maar deze vinden niet structureel plaats.
Daarnaast is soms sprake van hangjongeren (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015) In het
interview met de beleidsmedewerker komt naar voren “Ik heb nog nooit de aanleiding gehad om te denken dat
de problematiek groot is”. De beleidsmedewerker geeft wel aan dat het station wordt gekenmerkt door
fietsendiefstal. De uitspraken baseert de beleidsmedewerker op basis van rapportages van Alsandair, contact
en cijfers van politie en uit een onderzoek naar sociale veiligheid in de gemeente. In dit onderzoek wordt met
name gekeken naar de veiligheidsbeleving van burgers en daar komt het station niet naar voren als onveilig.
Het gewenste doel van de beleidsmedewerker is het realiseren van een veilige gemeente. De strategieën die
hiervoor worden ingezet hebben betrekking op de toezichthouders en inzet van politie. De aanpak van
fietsendiefstal is preventief van aard. De toezichthouders zijn nauwkeurig in het in orde houden van de
fietsenstalling en van onafgesloten fietsen wordt de sleutel naar het gemeentehuis gebracht. Daarnaast vindt
een keer per jaar een fietsgraveeractie plaats, maar deze trekt weinig belangstelling (Gemeente Winterswijk,
persoonlijke communicatie, 2015). De beleidsmedewerker geeft als laatste aan dat op dit moment wordt
gezocht naar financiering voor het project lokfietsen in samenwerking met de politie.
Betreffende overeenstemming van discours met de politie geeft de beleidsmedewerker aan op een lijn
te zitten. Dit geldt eveneens voor het vervoersbedrijf Arriva. De beleidsmedewerker duidt aan dat Arriva het
belang voelt om de trein en het station veilig te houden. Dit is in overeenstemming met wat gemeente
Winterswijk wil (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). De sociale veiligheidscoördinator
van Arriva geeft aan dat het station last heeft van hangjongeren en dat de actieve betrokkenheid van gemeente
Winterswijk laag is.
Gekeken naar de coalities in de gemeente Winterswijk kan worden gesteld dat de actoren in de
coalitie omtrent fietsdiefstal en overleg tussen politie en gemeente Winterswijk een gedeelde discours bestaat
tussen de actoren. Dit houdt in een gedeelde probleemdefinitie, strategie en doel. In de coalitie Menselijk
toezicht van Alsandair werken de actoren samen vanwege een gezamenlijke behoefte om sociale veiligheid aan
te pakken. De strategie en gewenste doel wordt door de actoren gedeeld. De sociale veiligheidscoördinator van
Arriva geeft echter aan dat de actieve betrokkenheid van gemeente Winterswijk laag is. Dit is mogelijk door
een verschil in probleemdefinitie. De theoretische veronderstelling aangaande overeenstemming van discours
is in deze casus een mogelijke verklaring voor de samenwerking in de coalities.
5.5.3 Hulpmiddelen
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, regionale
vervoersbedrijven en toezichthouders en begeleiders van Alsandair
De gemeente Winterswijk neemt evenals gemeenten Montferland en Westervoort deel aan de coalitie
Menselijk toezicht. Aangegeven is dat in deze coalitie een wederzijdse afhankelijkheid bestaat van de
84
hulpmiddelen: financiële middelen, productiemiddelen en kennis. Voor de uitvoering van het project
beschikken de actoren over een wederzijdse afhankelijkheid van elkaar. Vanwege de vele gelijkenissen met de
voorgaande twee casussen wordt de coalitie kort besproken.
De gemeente Winterswijk, overige gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, provincie
Gelderland en Arriva dragen allen bij in de financiële kosten van het project. Met de financiële middelen wordt
het beveiligingsbedrijf Alsandair ingehuurd, die toezichthouders en begeleiders levert voor de uitvoering van
het project. Daarnaast levert Alsandair expliciete kennis, middels een dagrapportage voor de gemeenten,
provincie en Arriva. De betrokkenheid van de provincie Gelderland is ten slotte te verklaren aan de hand van de
hulpmiddelen productiemiddel (personeel) en kennis, die vorm krijgen middels de ambtelijke programmaleider
die het project stuurt en coördineert.
De provincie Gelderland heeft zowel structurele als relationele macht in de coalitie. Dit vanwege de rol
die zij op basis van hulpmiddelen vervult in de samenwerking. Ondanks de machtspositie ziet de
programmaleider ook in deze casus graag een verandering.
2.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal
Evenals in voorgaande casussen werkt de gemeente Winterswijk samen met de politie, Centrum Fietsdiefstal
en provincie Gelderland in het aanpakken van fietsdiefstal. Dit wordt gedaan middels een repressieve- en
preventie aanpak, namelijk lokfietsen en bewustwordingscampagne richting de reizigers.
Bij het inzetten van lokfietsen, zowel gemeente Winterswijk als politie bij in de financiële kosten van
het project. Wat betreft de uitvoering is de gemeente Winterswijk afhankelijk van de politie. De politie beschikt
over productiemiddelen en competenties om gestolen fietsen op te sporen en verdachten aan te houden. De
politie is op haar beurt afhankelijk van de legitimiteit die de gemeente ontleent aan het project. Wederzijds zijn
de actoren van elkaar afhankelijk van de hulpmiddelen om gezamenlijk de fietsendiefstal in de gemeente aan
te pakken.
In de bewustwordingscampagne vindt een samenwerking plaats tussen gemeente Winterswijk, politie,
Centrum Fietsdiefstal en provincie Gelderland. Evenals in voorgaande casussen zijn de actoren in de
bewustwordingscampagne wederzijds afhankelijk van de hulpmiddelen: financiële middelen, competenties,
productiemiddelen, kennis en legitimiteit. Provincie Gelderland, politie en gemeente Winterswijk beschikken
over financiële middelen voor het bekostigen van het project. Met de middelen wordt Centrum Fietsdiefstal
ingehuurd voor een promotie-en graveerteam. In de bewustwordingscampagne heeft Centrum Fietsdiefstal
kennis in het voorlichten van de reizigers. Daarnaast wordt in de uitvoering gebruik gemaakt van de
competenties van de politie voor het controleren van gestolen fietsen. De gemeente Winterswijk ontleent ten
slotte legitimiteit aan de bewustwordingscampagne.
De gemeente Winterswijk heeft een structurele machtspositie, echter de ambtenaar OOV ontleent
geen macht aan de hulpmiddelen (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). Dit wordt
ondersteund door de wederzijdse afhankelijkheid van de hulpmiddelen van provincie Gelderland, politie en
Centrum Fietsdiefstal.
85
3.
Gemeente Winterswijk en politie
In de coalitie gemeente Winterswijk en politie wordt samengewerkt op strategisch en tactisch niveau. In zowel
het reguliere politie-overleg met de wijkagent als in de Lokale Driehoek worden hulpmiddelen ingezet door de
actoren.
Met
betrekking
tot
de
hulpmiddelen
ontstaat
een
wederzijdse
afhankelijkheid
van:
productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit.
De beleidsmedewerker OOV geeft aan over het hulpmiddel legitimiteit te schikken. Hij stelt: “De
burgemeester heeft de legitimiteit om druk uit te oefenen op de politie, echter heeft zich nooit een situatie
voorgedaan waarin dit noodzakelijk is geweest”. Met dit citaat wordt aangegeven dat de politie onder het
gezag van de burgemeester staat. Daarnaast beschikt de gemeente over ambtenaren die kennis hebben in het
opstellen van veiligheidsbeleid waarin de prioriteiten van de politie staan beschreven. In de uitvoering van het
beleid is de gemeente afhankelijk van de politie. De politie beschikt over politieagenten, kennis en de
competentie opsporingsbevoegdheden voor het realiseren van een sociaal veilige gemeente. Daarnaast levert
de politie expliciete kennis aan de gemeente middels incidentencijfers en gebiedsscan. Deze kennis komt ten
goede aan het veiligheidsbeleid van de gemeente Winterswijk.
De gemeente Winterswijk heeft een structurele machtspositie doordat de politie onder het gezag van
de gemeente staat. In relationele zin wordt de machtspositie beperkt aangezien de politie over hulpmiddelen
beschikt waar de gemeente afhankelijk van is.
5.5.4 Spelregels
De beleidsmedewerker OOV geeft aan dat de gemeente Winterswijk verantwoordelijkheden heeft die
betrekking hebben op de openbare orde en preventie in de gehele gemeente (Gemeente Winterswijk,
persoonlijke communicatie, 2015). Deze verantwoordelijkheden worden volgens de beleidsmedewerker
genomen: “De veiligheid op het station is onze verantwoordelijkheid, dus er is geen optie om helemaal niets te
doen”. Net zoals in voorgaande casussen is verantwoordelijkheid wettelijk bepaald in de Gemeentewet artikel
172.
De (wettelijke) verantwoordelijkheden van de overige actoren politie, provincie Gelderland en regionale
vervoersbedrijven zijn reeds in de voorgaande casussen beschreven aan de hand van Politiewet en Wet
personenvervoer 2000. Daarnaast geldt Centrum Fietsdiefstal ook in deze casus als een expertisecentrum. De
andere geldende spelregels in de coalities worden onderstaand beschreven.
1.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, regionale
vervoersbedrijven en toezichthouders en begeleiders van Alsandair
In de casus Westervoort is aangegeven dat met betrekking tot de coalitie menselijk toezicht geen grote
verschillen bestaan in de spelregels ten opzichte van gemeente Montferland. Ook in deze casus zijn de
spelregels grotendeels gelijk. De overeenkomsten hebben betrekking op de verantwoordelijkheden, het
richtinggevend kader SVOV Oost, de verbindende rol van de ambtelijke programmaleider, het gesloten karakter
van de samenwerking en de communicatie van Alsandair middels dagrapportages. Ten opzichte van de
86
interactie kunnen wel verschillen worden waargenomen. De ambtelijke programmaleider van SVOV Oost geeft
aan dat de betrokkenheid van gemeente Winterswijk niet veel is en dat weinig communicatie plaatsvindt. De
beleidsmedewerker OOV geeft eveneens aan dat de communicatie- en informatie-uitwisseling nihil is. De
behoefte bestaat bij de beleidsmedewerker niet om de informatie-uitwisseling te veranderen. Echter dit is op
voorwaarde dat informatie wordt gedeeld indien er problemen zijn. Op dit moment vertrouwt de
beleidsmedewerker erop dat het goed gaat (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). De
ambtelijke programmaleider ziet wel graag een verandering in de betrokkenheid en interactie van de
gemeente Winterswijk.
2.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Westervoort omtrent fietsdiefstal
De wettelijke verantwoordelijkheid van de gemeente Winterswijk en politie in de coalitie is hetzelfde als in
voorgaande casussen. Deze verantwoordelijkheid wordt door de actoren genomen middels de inzet van
lokfietsen en de bewustwordingscampagne. Het uitvoeringsprogramma van SVOV Oost biedt een
richtinggevend kader. Daarnaast wordt de aanpak van fietsdiefstal genoemd in het ‘Integraal veiligheidsplan
van Achterhoek-Oost 2014-2017’ (Gemeente Winterswijk, 2015). Dit vanwege de veelheid aan fietsdiefstallen
en dat verdachten zich kenmerken als veelpleger (Gemeente Winterswijk, 2015, p.8). In de
bewustwordingscampagne vindt geen structureel overleg plaats. Wel is voorafgaand aan het project contact
voor de onderlinge afstemming en tijdens de gezamenlijke uitvoering. In het lokfietsen project wordt
samengewerkt tussen de gemeente Winterswijk en politie. De interactie tussen deze actoren vindt plaats in het
reguliere politieoverleg. In onderstaande coalitie wordt dit nader besproken.
3.
Gemeente Winterswijk en politie
De gemeente Winterswijk en politie hebben een wettelijke verantwoordelijkheid voor het handhaven van de
veiligheid in de gemeente. Deze gezamenlijke verantwoordelijkheid houdt zoals gezegd in dat de politie onder
het gezag van de gemeente staat en de politie dient de gemeente op de hoogte te houden over haar handelen.
Deze informatieplicht bepaalt dat de actoren bij elkaar komen in het tweewekelijkse reguliere politieoverleg en
in de Lokale Driehoek. De beleidsmedewerker OOV geeft aan dat in het overleg met de politie de gemeente
veel invloed heeft, zowel in het overleg met de basisteamchef als met de wijkagent. De lijnen zijn kort,
waardoor de communicatie en informatie uitwisseling goed is. Het stationsgebied staat niet structureel op de
agenda, maar mocht vanuit een van de actoren de behoefte naar voren komen dan wordt het station
besproken (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). De beleidsmedewerker OOV geeft
daarnaast aan dat de mogelijkheid bestaat om ad hoc samen te komen indien de situatie daar om vraagt.
5.5.5 Samenvatting
Een drietal coalities kunnen worden waargenomen in de gemeente Winterswijk gericht op sociale veiligheid in
het openbaar vervoer, i) gemeente Winterswijk, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, provincie
Gelderland en Arriva ii) Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Winterswijk omtrent
fietsdiefstal en iii) gemeente Winterswijk en politie op strategisch en tactisch niveau.
87
In de eerste coalitie zijn de actoren betrokken vanwege het richtinggevend kader van de provincie Gelderland,
zogenaamd SVOV Oost. Bovendien speelt de ambtelijke programmaleider een essentiële rol in het verbinden
van actoren en coördineren van de samenwerking. De gemeenten hoeven op deze wijze alleen financieel bij te
dragen aan het project en kunnen profiteren van de toegevoegde waarde middels het extra kennis en toezicht
op het station.
In de tweede coalitie worden de wettelijke verantwoordelijkheden van gemeenten Winterswijk en politie
gevoeld en genomen middels de projecten lokfietsen en bewustwordingscampagne. In het ‘Integraal
veiligheidsplan van Achterhoek-Oost 2014-2017’ worden de projecten benoemd. Daarnaast geldt het
uitvoeringsprogramma van SVOV Oost als richtinggevend kader. De betrokkenheid van provincie Gelderland en
Centrum Fietsdiefstal is ten slotte te verklaren aan de hand van wederzijdse afhankelijkheid van hulpmiddelen.
In de laatste coalitie, gemeente Winterswijk en politie, komen de actoren samen vanwege de wettelijke
verantwoordelijkheden en de informatieplicht van de politie naar de gemeente toe. Dit staat beschreven in de
Gemeentewet en Politiewet. Bovendien zijn de actoren wederzijds afhankelijk van elkaars hulpmiddelen.
Met de actoren ProRail, NS stations, Arriva en Connexxion vindt geen structurele samenwerking plaats
(Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). De beleidsmedewerker geeft aan dat de interactie
ad hoc plaatsvindt, maar de communicatie en informatie-uitwisseling als goed beoordeeld (Gemeente
Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). De sociale veiligheidscoördinator van Arriva geeft aan dat de
interactie met gemeente Winterswijk nauwelijks is en dit graag anders zou willen zien. Er kan dus een verschil
in de interactiespelregel worden aangemerkt. Bovendien is er sprake van een verschil in het discours. De
beleidsmedewerker geeft op basis van de informatie het volgende aan: “Ik heb nog nooit de aanleiding gehad
om te denken dat de problematiek groot is, er bestaat dan ook geen behoefte om structureel samen te komen
met de regionale vervoersbedrijven” (Gemeente Winterswijk, persoonlijke communicatie, 2015). Dit komt niet
overeen met de wijze waarop Arriva denkt over het stationsgebied, aangezien wel degelijk sociale
onveiligheidsaspecten zich voordoen (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015).
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.6 Gemeente Zevenaar
De laatste gemeente die geanalyseerd wordt is de gemeente Zevenaar. Zevenaar behoort met 32.283 inwoners
tot de middelkleine gemeenten in de provincie Gelderland. De omgevingsadressendichtheid is 1167 en is
daarmee matig stedelijk. Gemeente Zevenaar kent een station. De plannen voor een tweede station in
Zevenaar-Oost, zijn op de lange baan geschoven. Dit vanwege de komst van een dubbel spoor tussen DidamZevenaar en een derde spoor tussen Zevenaar en de Duitse grens. Beide werkzaamheden aan het spoor
worden uitgevoerd door ProRail en zullen respectievelijk in 2018 en 2017 klaar zijn.
88
5.6.1 Actoren en coalities
Betrokken actoren
De ambtenaar OOV noemt in het interview diverse actoren die betrokken zijn in de aanpak van sociale
veiligheid in het regionaal treinvervoer. Dit wordt gedaan aan de hand van de aanpak die momenteel wordt
toegepast op het station in Zevenaar. De actoren die hierbij betrokken zijn: Gemeente Zevenaar, politie,
serviceteam, NS stations, vertegenwoordiger van het wijkteam en vertegenwoordiger van ouderenorganisatie
KBO. De regionale vervoersbedrijven zijn niet aangesloten in het overleg, maar worden wel als actor genoemd
(Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015). Daarnaast komen in het interview de actoren
provincie Gelderland en ProRail naar voren.
De actoren wijkteam en ouderenorganisatie KBO zijn indirect betrokken in de aanpak van sociale
veiligheid. In de overleggen vervullen zij een informerende en adviserende functie. De overige actoren zijn
direct en veel betrokken.
Coalities
De gemeente Zevenaar vormt als eerste een coalitie met de actoren: Politie, serviceteam, NS Stations,
vertegenwoordiger van het wijkteam en vertegenwoordiger van ouderenorganisatie KBO. Vier keer per jaar
komen de actoren samen in een stationsoverleg. In het overleg worden zaken besproken variërend van
incidenten tot toegankelijkheid van reizigers met een beperking. Het initiatief voor het stationsoverleg is
gekomen vanuit de gemeente Zevenaar. De gemeente vervult in de coalitie een sturende en coördinerende rol
(Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015).
Een tweede coalitie vormt de gemeente Zevenaar met de provincie Gelderland, gemeenten gelegen aan de
spoorlijn Arnhem-Winterswijk en Arriva. De coalitie is hetzelfde als in voorgaande casussen, namelijk het
project menselijk toezicht dat wordt verzorgd door de toezichthouders en begeleiders van Alsandair. Dit houdt
in dat de toezichthouders van Alsandair toezicht houden in de avonduren en weekenden, zowel in de trein als
op het station. De provincie Gelderland is middels de ambtelijke programmaleider een sturende actor in de
samenwerking.
Een derde coalitie wordt gevormd tussen gemeente Zevenaar, politie, provincie Gelderland en Centrum
Fietsdiefstal op het gebied van aanpak fietsdiefstal. De gemeente heeft twee projecten, namelijk lokfietsen in
samenwerking met de politie en een bewustwordingscampagne. De gemeente Zevenaar vervult in beide
projecten een sturende rol
In de gemeente Zevenaar vindt ten slotte structureel overleg plaats met de politie, zowel in de Lokale Driehoek
als met de wijkagent. De stationsomgeving is geen vast agendapunt in de overleggen, maar wordt besproken
indien dit nodig is (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015).
89
Zoals aangegeven in coalitie een, stationsoverleg, beschikt de gemeente Zevenaar over een serviceteam. Dit
serviceteam is een project van de gemeente Zevenaar in samenwerking met de Regionale Sociale Dienst de
Liemers. Deze samenwerking tussen de sociale diensten van de Liemerse gemeenten is reeds ter sprake
gekomen in de gemeente Westervoort. De samenwerking wordt in dit onderzoek niet als een coalitie
beschouwd aangezien het een dienst van de gemeente Zevenaar blijft. In tabel 14 worden de verschillende
coalities in deze casus weergegeven.
Tabel 14 Coalities gemeente Zevenaar
Coalities in de gemeente Zevenaar
1.
Stationsoverleg: gemeente Zevenaar, serviceteam, politie, NS stations, wijkteam en KBO
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, regionale
vervoersbedrijven en toezichthouders en begeleiders van Alsandair
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Zevenaar omtrent fietsdiefstal
4.
Gemeente Zevenaar en politie

Regulier politieoverleg: wijkagent/ambtenaar OOV

Lokale Driehoek: Teamchef, Officier van Justitie en burgemeester van Zevenaar
5.6.2 Discours
De ambtenaar OOV geeft in het interview aan dat het beeld over de problematiek op het station de afgelopen
jaren sterk is veranderd. Dit wil zeggen dat het aantal incidenten drastisch is afgenomen en bijna geen
meldingen meer zijn van overlast en vernielingen (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015).
Daarnaast is het aantal fietsdiefstallen verminderd. Deze visie baseert de ambtenaar OOV op basis van
overleggen met politie en cijfers van de politie en Alsandair. Het gewenste doel is het handhaven van een
veilige gemeente. Hiervoor worden verschillende strategieën ingezet. Om het aantal fietsdiefstallen terug te
dringen heeft de gemeente Zevenaar een nieuw beleid ontwikkeld. Dit houdt in dat waarschuwingsborden in
de fietsenstalling zijn geplaatst, ter attentie van dat foutgestalde fietsen worden verwijderd. Ook worden
fietswrakken die langer dan vier weken staan opgehaald. Bovendien worden lokfietsen ingezet en wordt
toezicht gehouden door het serviceteam op het station (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie,
2015). Momenteel wordt het stationsgebouw verbouwd. Deze verbouwing zal uiteindelijk bijdragen in de
sociale veiligheid van het stationsgebied (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015).
In het stationsoverleg met de gemeente Zevenaar, serviceteam, politie, NS stations, wijkteam en KBO
zijn een aantal punten naar voren gekomen die in de verbouwing gerealiseerd dienen te worden. Namelijk een
ruimte waar reizigers prettig kunnen wachten en een veilige oversteekplaats bij het station (Gemeente
Zevenaar, 2015). Wat betreft discours komen de actoren met elkaar overeen. Iedereen krijgt de mogelijkheid
om verbeterpunten aan te brengen en daar wordt dan ook iets mee gedaan (Gemeente Zevenaar, persoonlijke
communicatie, 2015). De ambtenaar OOV is van mening dat de discours met de politie tevens overeenstemt.
Dit baseert hij op de overleggen tussen politie en gemeente waarin de actoren op een lijn zitten en nauw wordt
samengewerkt (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015). De sociale veiligheidscoördinator van
90
Arriva geeft aan dat gemeente Zevenaar een actief betrokken gemeente is met betrekking tot sociale veiligheid
in het stationsgebied. De problematiek waar de gemeente mee te maken heeft, heeft betrekking op overlast
veroorzakende personen (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Middels het eigen serviceteam, wijkagent
en toezicht van Alsandair wordt geprobeerd de problematiek tegen te gaan.
Gekeken naar de coalities in de gemeente Zevenaar kan worden gesteld dat de actoren in de coalities
fietsdiefstal, overleg tussen gemeente en politie en stationsoverleg overeenkomsten bestaan in de
overeenstemming van discours. Door de actieve betrokkenheid van gemeente Zevenaar wordt de problematiek
aangepakt middels toezicht, lokfietsen, bewustwordingscampagne en beleid voor de fietsenstalling. In de
coalitie menselijk toezicht van Alsandair werken de actoren samen vanwege een gezamenlijke behoefte om de
sociale veiligheid op de lijn Arnhem-Winterswijk te verbeteren (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). De
gemeente Zevenaar deelt deze discours en is actief betrokken in de aanpak. De theoretische veronderstelling
aangaande overeenstemming van discours is in deze casus een mogelijke verklaring voor de samenwerking in
de coalities.
5.6.3 Hulpmiddelen
1.
Stationsoverleg: gemeente Zevenaar, serviceteam, politie, NS stations, wijkteam en KBO
In de coalitie komen de actoren gemeente Zevenaar, politie, serviceteam, NS stations en vertegenwoordiging
van wijkteam en KBO samen in het zogenaamde stationsoverleg. De betrokken actoren beschikken in het
overleg en in de uitvoering van taken over diverse hulpmiddelen. De ambtenaar OOV geeft aan dat de actoren
wederzijds afhankelijk van elkaar zijn. De afhankelijkheid is op het gebied van de hulpmiddelen: financiële
middelen, productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit.
De gemeente Zevenaar beschikt middels de inzet van het serviceteam op het station over het
productiemiddel personeel. Om het serviceteam te realiseren draagt de gemeente bij middels financiële
middelen. Het serviceteam houdt toezicht op het station en is dus een toegevoegde waarde voor het
verbeteren van de sociale veiligheid op het station en in de stationsomgeving. Daarnaast dient de impliciete
kennis van het serviceteam als input voor verbeterpunten in het stationsoverleg. Impliciete kennis is bovendien
aanwezig bij gemeenteambtenaren. Zij hebben ervaring in het verbeteren van sociale veiligheid, verbinding
leggen met actoren en het opstellen van beleid. Laatstgenoemde is immers een bevoegdheid van de gemeente
Zevenaar om veiligheidsbeleid en APV’s op te stellen over aspecten die in het stationsoverleg naar voren
komen. Met behulp van het hulpmiddel legitimiteit wordt vervolgens draagvlak gecreëerd voor zowel het
stationsoverleg als het gehele veiligheidsbeleid in de gemeente Zevenaar. De politie, NS Stations, wijkteam en
KBO zijn van bovengenoemde hulpmiddelen afhankelijk. Alle hulpmiddelen dragen bij in het creëren van een
veilige stationsomgeving. Met name de hulpmiddelen competenties en legitimiteit vervullen een belangrijke
rol in de coalitie.
De ouderenorganisatie KBO en vertegenwoordiger van het wijkteam adviseren de gemeente over het
stationsgebied. De actoren beschikken daarmee over kennis in wat wenselijk wordt geacht op het station en in
de stationsomgeving. NS stations heeft als beheerder van het station de beschikking over de hulpmiddelen:
financiële middelen, productiemiddelen en kennis. In de uitvoering van de taken heeft NS stations financiële
91
middelen beschikbaar en productiemiddelen zoals personeel. Kennis is aanwezig in het verbeteren van fysieke
aspecten die bijdragen aan de sociale veiligheid. Deze kennis wordt tevens ingezet in het stationsoverleg. Ten
slotte zijn de actoren van de politie afhankelijk als het gaat om productiemiddelen, kennis en competenties. De
wijkagent houdt toezicht in de stationsomgeving en beschikt over de competentie opsporingsbevoegdheid.
Deze bevoegdheid is alleen toebedeeld aan de politie. Daarnaast heeft de politie expliciete en impliciete
kennis. In het stationsoverleg worden veiligheidsaspecten verbeterd middels de kennis van de wijkagent op
basis van ervaring en wordt expliciete kennis geleverd middels cijfers.
In de coalitie met betrekking tot stationsoverleg vervult de gemeente Zevenaar ten opzichte van
overig betrokken actoren een structurele machtspositie. De reden hiervoor is dat het stationsoverleg een
initiatief vanuit de gemeente Zevenaar is en daar ook legitimiteit aan verleent. De gemeente Zevenaar beschikt
op deze wijze over structurele macht om mogelijke beslissingen te realiseren of tegen te werken. Echter in de
praktijk blijkt dat in relationele zin de macht van de gemeente Zevenaar wordt beperkt. Dit komt vanwege de
afhankelijkheid van de gemeente ten opzichte van de hulpmiddelen van actoren en de gezamenlijke behoefte
om sociale veiligheid op het station en in de stationsomgeving te verbeteren.
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
Ook in de laatste casus zijn de actoren in het project menselijk toezicht wederzijds afhankelijk van elkaar. Deze
afhankelijkheid is terug te vinden op het gebied van: financiële middelen, productiemiddelen en kennis. Omdat
de betrokkenheid van gemeente Zevenaar niet veel verschilt van de reeds besproken casussen die eveneens
deelnemen aan het project menselijk toezicht, worden de afhankelijkheden kort besproken.
De ambtenaar OOV geeft aan dat de gemeente Zevenaar bijdraagt aan het project middels financiële
middelen. Deze kosten worden jaarlijks door de gemeente Zevenaar gebudgetteerd (Gemeente Zevenaar,
persoonlijke communicatie, 2015). Zoals reeds aangegeven betalen de overige gemeenten, Arriva en provincie
mee in de financiële kosten van het project. Het merendeel hiervan wordt door de provincie Gelderland op zich
genomen. Bovendien levert de provincie een bijdrage aan het project middels een ambtelijke
programmaleider. Zij leidt het project menselijk toezicht en vervult een verbindende rol in de coalitie. Met
behulp van de financiële middelen worden de toezichthouders en begeleiders van Alsandair ingehuurd. Aan de
hand van impliciete kennis van het personeel wordt het menselijk toezicht uitgevoerd. Expliciete kennis wordt
door Alsandair geleverd middels rapportages voor gemeenten , provincie en Arriva. Op deze manier wordt
extra inzicht in de sociale veiligheid geboden.
De provincie Gelderland heeft in het project menselijk toezicht zowel structurele als relationele macht.
De reden hiervoor is dat de gemeenten en Alsandair afhankelijk zijn van de financiële middelen en ambtelijke
programmaleider van de provincie Gelderland voor het realiseren en coördineren van menselijk toezicht.
Evenals in voorgaande casussen hoopt de programmaleider op een verandering in de machtspositie van de
provincie en meer actieve betrokkenheid van sommige gemeenten.
92
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Zevenaar omtrent fietsdiefstal
Net zoals in voorgaande casussen wordt in deze casus door de gemeente samengewerkt met politie, provincie
Gelderland en Centrum Fietsdiefstal in de aanpak van fietsdiefstal. De projecten zijn: lokfietsen en
bewustwordingscampagne.
In het project lokfietsen zijn gemeente Zevenaar en politie wederzijds afhankelijk van elkaars
hulpmiddelen: financiële middelen, productiemiddelen en legitimiteit. Voor de aanschaf van lokfietsen en
overige apparatuur stellen beide actoren financiële middelen beschikbaar. Om lokfietsen in de praktijk uit te
voeren is de gemeente Zevenaar afhankelijk van politieagenten die over opsporingsbevoegdheden beschikken.
De politie is op haar beurt afhankelijk van de legitimiteit die de gemeente Zevenaar ontleent aan het project.
In de bewustwordingscampagne zijn de actoren wederzijdse afhankelijkheid van elkaar van de
hulpmiddelen: financiële middelen, competenties, productiemiddelen, kennis en legitimiteit. Provincie
Gelderland, politie en gemeente Zevenaar stellen financiële middelen beschikbaar voor het inhuren van
Centrum Fietsdiefstal. Centrum Fietsdiefstal beschikt middels een promotie- en graveerteam over kennis in het
voorlichten van de reizigers. Daarnaast wordt in de uitvoering gebruik gemaakt van de competenties van de
politie voor het controleren van gestolen fietsen. De gemeente Zevenaar geeft ten slotte legitimiteit aan het
project.
De gemeente Zevenaar heeft een structurele machtspositie vanwege het hulpmiddel legitimiteit. De
relationele macht wordt beperkt doordat de gemeente afhankelijk is van de hulpmiddelen van provincie
Gelderland, politie en Centrum Fietsdiefstal.
4.
Gemeente Zevenaar en politie
In het reguliere politieoverleg met de wijkagent en in de Lokale Driehoek werken de actoren gemeente
Zevenaar en politie op strategisch en tactisch niveau samen. De actoren zijn betrokken vanwege een
wederzijdse afhankelijkheid van de hulpmiddelen. De hulpmiddelen zijn: productiemiddelen, kennis,
competenties en legitimiteit.
De ambtenaar OOV geeft aan dat de gemeente Zevenaar beschikt over de competentie voor het
opstellen van veiligheidsbeleid en APV’s. Om dit te realiseren wordt impliciete kennis ingezet door
gemeenteambtenaren die ervaring hebben in het opstellen van beleid en kennis hebben over de sociale
veiligheid in de gemeente. Vervolgens wordt door de gemeente democratische legitimiteit ontleent aan het
beleid en de uitvoering ervan. De uitvoering wordt gedaan door de politie. De gemeente Zevenaar is op deze
wijze afhankelijk van politieagenten die beschikken over opsporingscompetenties en kennis hebben in het
verbeteren van veiligheid. Deze impliciete kennis wordt ook toegepast in de overleggen. Daarnaast levert de
politie expliciete kennis aan de gemeente Zevenaar in de vorm van cijfers en gebiedsscan. De expliciete kennis
dient als richtlijn voor het opstellen van beleid en sturen van de politie. De politie is op haar beurt afhankelijk
van de legitimiteit van de gemeente en het veiligheidsbeleid waarin de richtlijnen voor de politie staan
beschreven.
93
Doordat de politie onder het gezag van de gemeente staat beschikt de gemeente over een structurele
machtspositie. Echter in de uitvoering van het veiligheidsbeleid van de gemeente Zevenaar ontstaat een
wederzijdse afhankelijkheid met de politie, waardoor in relationele zin de machtspositie wordt beperkt.
5.6.4 Spelregels
De ambtenaar OOV geeft aan dat de gemeente Zevenaar verantwoordelijk is voor de openbare orde en
veiligheid in de gemeente en dus ook de stationsomgeving. Deze verantwoordelijkheden worden door de
gemeente actief genomen (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015). Voorbeeld hiervan is het
serviceteam dat toezicht houdt op het station. De verantwoordelijkheid van de gemeente is wettelijk bepaald
in de Gemeentewet artikel 172.
Het wijkteam en ouderenorganisatie KBO vertegenwoordigen de buurt rondom het station en de ouderen en
slechtzienden die gebruik willen maken van het station. Beide actoren beschikken niet over wettelijke
verantwoordelijkheden maar gelden als maatschappelijk middenveld en bieden expertise in het verbeteren van
de sociale veiligheid.
De (wettelijke) verantwoordelijkheden van de overige actoren politie, provincie Gelderland, NS stations en
regionale vervoersbedrijven zijn reeds in de voorgaande casussen beschreven aan de hand van Politiewet en
Wet personenvervoer 2000. Daarnaast geldt Centrum Fietsdiefstal ook in deze casus als een expertisecentrum.
De overige geldende spelregels worden onderstaand nader toegelicht.
1.
Stationsoverleg: gemeente Zevenaar, serviceteam, politie, NS stations, wijkteam en KBO
De betrokkenheid van de actoren gemeente Zevenaar, politie en NS stations is allereerst te verklaren door de
wettelijke verantwoordelijkheden die zij hebben voor het station en de stationsomgeving. Het serviceteam is
een uitwerking van de wettelijke verantwoordelijkheid van de gemeente, waardoor deze onderdeel uitmaakt
van de het stationsoverleg. De overige twee actoren, vertegenwoordiging van het wijkteam en KBO hebben
geen wettelijke verantwoordelijkheid maar representeren het maatschappelijk middenveld. Op deze manier
hoort de gemeente Zevenaar de opinies van haar burgers.
Gemeente Zevenaar is een actieve gemeente in het verbeteren van de sociale veiligheid in de
stationsgebied. Dit is terug te vinden in: ‘Kadernota integrale veiligheid 2012-2015’ en ‘Gemeenschappelijk
integraal veiligheidsplan Zevenaar 2015’ dat een uitwerking biedt van de kadernota. In beide documenten is
opgenomen dat de gemeente zowel ad hoc als structureel samenkomt met de bovengenoemde actoren en dat
toezicht plaatsvindt in het stationsgebied door het serviceteam. De kadernota en veiligheidsplan dienen
daarmee beiden als richtinggevend kader voor de coalitie.
Het stationsoverleg is een open coalitie. Dit houdt in dat de gemeente Zevenaar, als initiatiefnemer
van de coalitie, open staat voor nieuwe actoren. Op dit moment is het regionale vervoersbedrijf Arriva niet
aangesloten in de coalitie, ondanks dat zij over een wettelijke verantwoordelijkheid beschikt op het station en
in de trein. De ambtenaar OOV heeft geen onderbouwde verklaring voor het ontbreken van Arriva in het
94
stationsoverleg. De ambtenaar geeft aan dat de reden onduidelijk en padafhankelijk is: “De keuze voor de
samenstelling is een aantal jaren geleden genomen, waarbij toen is besloten om regionale vervoersbedrijven
niet te laten aansluiten” (Gemeente Zevenaar, persoonlijke communicatie, 2015). De ambtenaar geeft wel aan
dat momenteel de behoefte bestaat om Arriva als agendalid, al dan niet volledig lid, aan te laten sluiten bij het
overleg. De sociale veiligheidscoördinator van Arriva duidt aan niet op de hoogte te zijn van het
stationsoverleg, maar indien vanuit de gemeente de behoefte bestaat zij graag wil aansluiten in het overleg.
Het stationsoverleg vindt vier keer per jaar plaats. De gemeente Zevenaar leidt het overleg en speelt
een grote rol in de agendavorming. Dit wil zeggen dat de gemeente de agenda opstelt, onder input van de
betrokken actoren. In het interview met de ambtenaar OOV komt naar voren dat hij de samenwerking als goed
beoordeelt. Hij stelt: “Als je weet bij wie je moet zijn als er zaken spelen dan zijn de lijntjes kort en dat is
belangrijk”. De communicatie- en informatie-uitwisseling in de coalitie is dus goed en snel.
2.
Coalitie provincie Gelderland, gemeenten gelegen langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
toezichthouders en begeleiders van Alsandair
Net zoals in voorgaande casussen verschillen de spelregels in de coalitie gericht op menselijk toezicht van
Alsandair niet veel met de casus gemeente Zevenaar. De overeenkomsten wat betreft spelregels hebben
betrekking op de wettelijke verantwoordelijkheden, het richtinggevend kader van SVOV Oost, de ambtelijke
programmaleider die de actoren verbindt, het gesloten karakter en de informatie-uitwisseling van Alsandair via
de dagrapportages. Met betrekking tot de interactie kunnen wel verschillen worden aangemerkt. De
ambtenaar OOV vindt dat de actieve betrokkenheid van gemeenten sterk verschilt per gemeente. Hij geeft aan:
“Niet iedere gemeente doet iets met de dagrapportages die ze krijgen”. De ambtelijke programmaleider van
SVOV Oost ondersteunt deze mening en geeft aan dat de betrokkenheid van gemeente Zevenaar wel actief is.
Daarnaast is de communicatie tussen gemeente Zevenaar en de ambtelijke programmaleider goed. Tussen de
gemeenten onderling vindt geen communicatie plaats en zoals aangegeven verloopt de communicatie met
Alsandair via de programmaleider en wordt Zevenaar op de hoogte gehouden via dagrapportages.
3.
Provincie Gelderland, politie, Centrum Fietsdiefstal en gemeente Zevenaar omtrent fietsdiefstal
De wettelijke verantwoordelijkheid van de gemeente Zevenaar en politie gericht op fietsendiefstal is ook hier
hetzelfde als in voorgaande casussen. Deze verantwoordelijkheid wordt door de actoren genomen middels de
inzet van lokfietsen en de bewustwordingscampagne. De gemeente Zevenaar heeft het aanpakken van
fietsdiefstallen als prioriteit gesteld in de ‘Kadernota integrale veiligheid 2012-2015’. In deze nota staat
beschreven dat de gemeente de fietsdiefstal wil aanpakken middels de bewustwordingscampagnes richting de
reizigers. Het project van lokfietsen wordt niet genoemd in de kadernota, aangezien het project nog niet zo
lang loopt. Het uitvoeringsprogramma van SVOV Oost is een tweede richtinggevend kader. In de
bewustwordingscampagne vindt geen structureel overleg plaats. Interactie tussen de actoren gemeente
Zevenaar, politie en Centrum Fietsdiefstal vindt alleen plaats voorafgaand aan de samenwerking en tijdens de
uitvoering. De inzet van lokfietsen wordt geheel uitgevoerd door de gemeente Zevenaar. De resultaten en
afstemming van het project vindt plaats in het reguliere politieoverleg, die onderstaand wordt besproken.
95
4.
Gemeente Zevenaar en politie
De gemeente Zevenaar en politie beschikken beiden over een wettelijke verantwoordelijk voor het realiseren
van sociale veiligheid in de gemeente. Het onderlinge verband tussen de actoren is tevens vastgelegd in de
Gemeentewet en Politiewet. Dit wil zeggen dat de politie onder het gezag van de gemeente staat en wettelijk
verplicht is om de gemeente te informeren over haar handelen. Deze uitwisseling van informatie vindt plaats in
het maandelijkse reguliere politieoverleg en in de Lokale Driehoek. De ‘Kadernota integrale veiligheid 20122015’ biedt hiervoor een richtinggevend kader. Het stationsgebied staat in beide overleggen niet structureel op
de agenda, maar kan door een van de actoren op de agenda worden geplaatst (Gemeente Zevenaar,
persoonlijke communicatie, 2015).
De ambtenaar OOV geeft aan dat de communicatie- en informatielijnen met de politie kort zijn: “Als er
iets speelt op het station en in de stationsomgeving dan worden wij op de hoogte gehouden door de politie”.
Deze informatie wordt door de politie gedeeld in het stationsoverleg, in het overleg tussen gemeente en politie
of wordt direct gecommuniceerd naar aanleiding van een incident (Gemeente Zevenaar, persoonlijke
communicatie, 2015).
5.6.5 Samenvatting
In de gemeente Zevenaar zijn vier coalities waargenomen gericht op sociale veiligheid in het openbaar vervoer,
i) Gemeente Zevenaar, serviceteam, politie, NS stations, wijkteam en KBO, ii) gemeente Zevenaar, gemeenten
langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, provincie Gelderland en Arriva iii) Provincie Gelderland, politie, Centrum
Fietsdiefstal en gemeente Zevenaar omtrent fietsdiefstal en iv) gemeente Zevenaar en politie op strategisch en
tactisch niveau.
In de eerste coalitie, het stationsoverleg, is de betrokkenheid van actoren allereerst te verklaren door het
initiatief van gemeente Zevenaar om met de partijen om de tafel te gaan. De gemeente stuurt en coördineert
op samenwerking. Daarnaast is de reden voor samenwerking te verklaren door de gedeelde en gevoelde
verantwoordelijkheden van actoren en de wederzijdse afhankelijkheden die bestaan met de hulpmiddelen
kennis, productiemiddelen, competenties en legitimiteit.
In de tweede coalitie is de betrokkenheid van actoren te verklaren door de rol die de provincie Gelderland
inneemt. De provincie Gelderland stuurt en coördineert middels het richtinggevend kader SVOV Oost.
Bovendien zijn de actoren wederzijds afhankelijk van de hulpmiddelen financiële middelen, productiemiddelen
en kennis.
In de coalitie gericht op aanpak fietsdiefstal hebben de actoren gemeente Zevenaar en politie een wettelijke
verantwoordelijkheid. Beide actoren voelen deze verantwoordelijkheid door gezamenlijk het project lokfietsen
op te zetten en de bewustwordingscampagne in samenwerking met Centrum Fietsdiefstal. Laatstgenoemde
wordt deels gefinancierd door de provincie Gelderland. De kadernota integrale veiligheid 2012-2015 en het
96
uitvoeringsprogramma SVOV Oost bieden een richtinggevend kader. Ten slotte zijn de actoren in het realiseren
en uitvoeren van de projecten wederzijds afhankelijk van elkaars hulpmiddelen.
In de laatste coalitie, politie en gemeente Zevenaar op strategisch en tactisch niveau, werken de actoren samen
vanwege de wettelijke verantwoordelijkheden die zij tegenover elkaar hebben. Dit is vastgelegd in de
Politiewet en Gemeentewet. Bovendien geldt dat de actoren wederzijds afhankelijk zijn van de hulpmiddelen
productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.7 Regionale coalitie
In de provincie Gelderland is een regionale coalitie waarneembaar tussen de actoren politie eenheid OostNederland en de regionale vervoersbedrijven Arriva, Connexxion en Syntus om de sociale veiligheid in het
regionaal vervoer gezamenlijk aan te pakken. In voorgaande casussen is beschreven welke coalities gemeenten
vormen, echter in deze coalitie zijn gemeenten niet betrokken. In onderstaande paragrafen wordt een
beschrijving gegeven van de coalitie, waarbij ook wordt ingegaan waarom gemeenten niet deelnemen in de
coalitie.
5.7.1 Actoren en coalitie
De coalitie politie eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven is ontstaan vanuit een gezamenlijke
behoefte aan regelmatig overleg tussen de betrokken actoren (Convenant samenwerkingsverband politie en
regionale vervoer bedrijven, 2015). De basis voor het overleg is gelegd in het veiligheidsarrangement ArnhemWinterswijk. Met het eindigen van het veiligheidsarrangement in 2013 en de nieuwe vervoerdersituatie na de
concessie-overname van Syntus naar Arriva, is besloten om de samenwerking tussen politie, vervoersbedrijven
en destijds nog de provincie Gelderland voort te zetten. Met de inwerkingtreding van een convenant in
november 2015 heeft de provincie Gelderland zich teruggetrokken uit de coalitie. Dit vanwege het
operationele karakter van de samenwerking tussen politie en vervoersbedrijven en de rol van provincie als
sturende actor op hoofdlijnen. De provincie Gelderland wordt op de hoogte gehouden middels de notulen van
de overleggen (Notulen overleg politie- vervoersbedrijven, 2014; Participerende observatie, 2014).
De actoren in de coalitie werken samen vanuit de overtuiging dat zij gezamenlijk de sociale veiligheid
in het openbaar vervoer willen verbeteren. Daarin is geen sturende actor aanwezig die de gehele
samenwerking trekt, maar zijn de actoren gelijkwaardig aan elkaar.
5.7.2 Discours
Op basis van interviews en participerende observatie in de overleggen van de regionale coalitie is naar voren
gekomen dat overeenkomsten bestaan in het discours van de politie eenheid Oost-Nederland en regionale
vervoersbedrijven. Dit houdt in dat de actoren erkennen dat sprake is van problematiek in het regionaal
vervoer en dat deze dient te worden opgelost middels een integrale aanpak. De reden hiervoor is dat de
97
actoren te maken hebben met dezelfde problemen (Politie, persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva,
persoonlijke communicatie, 2015). Met behulp van het systeem Duurzaam Verbinden wordt vorm gegeven aan
de integrale samenwerking. De overeenkomsten van de politie en regionale vervoersbedrijven in het discours is
een verklaring voor de betrokkenheid van actoren in de coalitie.
Gekeken naar het discours van gemeenten in voorgaande casussen komt naar voren dat niet iedere
gemeente overeenstemt met het discours van de politie en/of regionale vervoersbedrijven. Met name de
weinig actieve gemeenten, Arnhem, Winterswijk en Montferland, zijn niet op de hoogte van de daadwerkelijke
problematiek in het stationsgebied (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Er vinden incidenten plaats en er
is problematiek, maar wat feitelijk aan de hand is wordt niet concreet door de ambtenaren benoemd. Dit zorgt
voor een verschil in de probleemdefiniëring. Daarnaast is sprake van een verschil in strategie tussen
gemeenten en de regionale coalitie. Aangezien de gemeenten niet op de hoogte zijn van de problematiek zien
met name de gemeenten Arnhem, Montferland, Westervoort en Winterswijk niet de noodzaak om structureel
met politie en regionale vervoersbedrijven samen te komen. Wat betreft het gewenste doel vindt wel
overeenstemming plaats met de regionale coalitie, namelijk een sociaal veilig stationsgebied voor reizigers en
inwoners.
Het ontbreken van een gedeeld discours van gemeenten met de regionale coalitie, kan een oorzaak
zijn voor de afwezigheid van gemeenten in de coalitie.
5.7.3 Hulpmiddelen
In de regionale coalitie zijn de actoren wederzijds afhankelijk van elkaar van de hulpmiddelen: kennis,
productiemiddelen, competenties en legitimiteit.
Aan de basis van de samenwerking staat het systeem Duurzaam Verbinden. In dit informatieuitwisselingsysteem delen de politie en regionale vervoersbedrijven expliciete kennis in de vorm van
incidentencijfers. Om inzicht te krijgen in de gezamenlijke problematiek zijn de actoren van elkaar afhankelijk
voor het aanleveren van betrouwbare cijfers (Politie, persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke
communicatie, 2015). Bovendien hebben de actoren impliciete kennis op basis van ervaring. Voor regionale
vervoersbedrijven geldt dat zij kennis hebben in het verbeteren van sociale veiligheid in de trein en op het
station. De kennis van de politie is algemeen gericht op sociale veiligheid en dit geldt eveneens buiten het
stationsgebied. Qua productiemiddelen beschikken beide actoren over de inzet van toezichthoudend
personeel. De BOA’s van vervoersbedrijven houden toezicht in de trein en op het station, en politieagenten
houden toezicht op het station en in de stationsomgeving. De wederzijdse afhankelijkheid betreffende inzet
van personeel is onder andere zichtbaar in het gezamenlijk optreden van regionale vervoersbedrijven en politie
bij controleacties en evenementen (Convenant samenwerkingsverband politie en regionale vervoer bedrijven,
2015). De politieagenten en BOA’s beschikken beiden over de competentie opsporingsbevoegdheid, hoewel de
opsporingsbevoegdheden van BOA’s in het openbaar vervoer minder uitgebreid zijn dan de bevoegdheden van
de politie. BOA’s mogen verdachten staande houden, maar de aanhouding en afhandeling van de aangifte
wordt uitgevoerd door de politie. In het aanpakken van verdachten dienen regionale vervoersbedrijven en
politie in de praktijk samen te werken en zijn daarmee wederzijds afhankelijk voor het rechtmatig aanhouden
98
van verdachten. Ten slotte zijn de regionale vervoersbedrijven afhankelijk van de politie betreffende gezag.
Vervoersbedrijven kunnen gemeenten geen verplichtingen opleggen. De politie kan dit wel door gemeenten
(dringend) adviseren om actief een probleem aan te pakken (Politie, persoonlijke communicatie, 2015).
De politieorganisatie beschikt structureel gezien over een iets machtigere positie dan de regionale
vervoersbedrijven in de coalitie. Dit komt vanwege de uitgebreide (politie)competenties en legitimiteit richting
de gemeente. Echter in relationele zin is er volgens de respondenten sprake van weinig uiteenlopende
machtsverhoudingen tussen de actoren. De reden hiervoor is dat de actoren in de uitvoering afhankelijk van
elkaar zijn en de actoren samenwerken vanwege het gezamenlijke belang dat zij hebben. (Politie, persoonlijke
communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke communicatie, 2015).
Gebaseerd
op
de
voorgaande casussen
beschikken
gemeenten
over
de hulpmiddelen:
productiemiddelen (personeel), kennis over veiligheid, competenties (beleid) en democratische legitimiteit.
Gekeken naar de problematiek en de rol van gemeenten, politie en regionale vervoersbedrijven op het gebied
van sociale veiligheid, kan worden gesteld dat de drie actoren wederzijds afhankelijk zijn van elkaars
hulpmiddelen. De gemeente is afhankelijk van politie en vervoersbedrijven van de hulpmiddelen expliciete- en
impliciete kennis en personeel met een opsporingsbevoegdheid. Terwijl vervoersbedrijven en politie met name
afhankelijk zijn van de bevoegdheid en kennis van gemeenten voor het opstellen van beleid en het verlenen
van democratische legitimiteit. Op basis van deze afhankelijkheid zouden gemeenten dan ook betrokken
kunnen zijn in de regionale coalitie. De factor hulpmiddelen geldt daarmee niet als verklarende factor voor het
ontbreken van gemeenten in de coalitie.
5.7.4 Spelregels
Evenals in voorgaande casussen spelen in de dimensie spelregels de verantwoordelijkheden een rol. Naar
voren is gekomen dat politie en regionale vervoersbedrijven een wettelijke verantwoordelijkheid hebben voor
de veiligheid in de trein en op het station. Deze verantwoordelijkheden staan respectievelijk beschreven in de
Politiewet en Wet Personenvervoer 2000. Naast de (wettelijke) verantwoordelijkheden spelen overige
spelregels ook een rol in de regionale coalitie.
De politie en de regionale vervoersbedrijven erkennen dat zij een rol spelen voor de sociale veiligheid in het
openbaar vervoer en nemen de verantwoordelijkheden door gezamenlijk de veiligheidsproblematiek aan te
pakken (Politie, persoonlijke communicatie, 2015 en Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Naast de
Politiewet en Wet Personenvervoer 2000 biedt de provincie Gelderland een richtinggevende regel middels het
beleidskader ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor 2013-2015’, waarin wordt gestuurd op de
samenwerking. Een nadere uitwerking van dit kader hebben de actoren zelf opgepakt en beschreven in een
convenant: ‘Samenwerkingsverband politie eenheid Oost-Nederland en regionale openbare vervoer bedrijven’.
In dit convenant zijn de samenwerkingsafspraken tussen de partijen vastgesteld.
Gebleken is dat de regionale coalitie een sterk gesloten karakter kent, aangezien de samenwerking is
gebaseerd op het informatie-uitwisselingsysteem Duurzaam Verbinden. Een voorwaarde voor de
samenwerking en deelname is het aanleveren van incidentgegevens door de actoren. Daarnaast is het
99
aansluiten van nieuwe actoren op dit moment ‘toekomstmuziek’ (Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Als
reden wordt aangegeven dat het project zich in de beginfase bevindt; intern dienen de zaken eerst op orde te
zijn (Politie, persoonlijke communicatie, 2015; Arriva, persoonlijke communicatie, 2015). Door de intensieve
samenwerking en het vaststellen van vaste aanspreekpunten is er, volgens de betrokkenen, sprake van goede
interactie, waarin de communicatie en informatie-uitwisseling tussen de partijen goed is. Dit wordt tevens
bevestigd tijdens de participerende observatie van de overleggen. De actoren komen om de vier weken samen
en op basis van ingebrachte agendapunten stemmen de actoren onderling het plan van aanpak af. Iedere actor
heeft daarmee evenveel invloed op de agendavorming (Participerende observatie, 2014).
Gekeken naar de (wettelijke) verantwoordelijkheden van gemeenten in de voorgaande casussen kan
worden gesteld dat ook gemeenten een verantwoordelijkheid hebben voor sociale veiligheid in het
stationsgebied. Op basis van verantwoording- en richtinggevende regels zouden gemeenten betrokken kunnen
zijn in de coalitie. Echter het sterk gesloten karakter van de coalitie is van invloed op de afwezigheid van
gemeenten in de samenwerking. De toetredingsregel van de regionale coalitie geeft een verklaring waarom
gemeenten niet betrokken zijn in de coalitie.
5.7.5 Samenvatting
In de coalitie, politie eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven, kan de betrokkenheid van
actoren worden verklaard aan de hand van wettelijke verantwoordelijkheden, wederzijdse afhankelijkheden en
de behoefte om gezamenlijk de sociale veiligheidsproblematiek aan te pakken. In het convenant
‘Samenwerkingsverband politie eenheid Oost-Nederland en regionale openbare vervoer bedrijven’ wordt
richting gegeven aan de coalitie met behulp van duidelijke samenwerkingsafspraken. Een daarvan is de
informatie-uitwisseling in het systeem Duurzaam Verbinden, waardoor de coalitie een sterk gesloten karakter
krijgt. Deze geslotenheid is van invloed op de afwezigheid van gemeenten in de coalitie. Daarnaast is het
verschil in discours een verklarende factor dat gemeenten niet actief samenwerken met politie en regionale
vervoersbedrijven.
In bijlage 6 is een schematische weergave van de casus weergegeven.
5.8 Slot
In dit hoofdstuk zijn de resultaten uit de interviews, documenten en participerende observatie weergegeven. Er
is aan de hand van de beleidsarrangementenbenadering antwoord gegeven op de vraag op welke wijze actoren
in de praktijk betrokken zijn bij de samenwerking rondom sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer op
lokaal niveau. Dit is gedaan door eerst de coalities te beschrijven, waarnaar vervolgens vanuit diverse actoren is
ingegaan op het discours, hulpmiddelen en spelregels in de coalities. In het volgende hoofdstuk wordt middels
een vergelijkende analyse inzichtelijk gemaakt welke factoren de betrokkenheid van actoren in de coalities
verklaren.
100
Hoofdstuk 6 Vergelijkende analyse
In het voorgaande hoofdstuk zijn de resultaten van de interviews en documenten met betrekking tot de
onderzochte casussen besproken. Aan de hand van coalities en de bijbehorende discours, hulpmiddelen en
spelregels is inzicht geboden in de verschillen en overeenkomsten tussen gemeenten wat betreft hun
betrokkenheid op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal openbaar vervoer. In dit hoofdstuk worden
de resultaten samengebracht en een vergelijkende analyse gemaakt. Dit wordt gedaan door wederom een
koppeling te maken met de theoretische invalshoek van dit onderzoek: de beleidsarrangementenbenadering.
Respectievelijk komen in de volgende paragrafen de actoren en coalities, discours, hulpmiddelen en spelregels
aan bod. Middels deze analyse wordt in kaart gebracht welke factoren van invloed zijn op de betrokkenheid
van actoren in de samenwerking rondom sociale veiligheid. Dit is gedaan op lokaal niveau omdat de
betrokkenheid van gemeenten in de aanpak van sociale veiligheid ook lokaal gericht is. Daarnaast is door het
regionale karakter van regionaal vervoer ook een coalitie geanalyseerd die op regionaal niveau actief is, maar
tevens van invloed is op de sociale veiligheid op lokaal niveau.
6.1 Actoren en coalities
Op basis van de tetrahedron van Liefferink (2006, p.48) is de analyse van het beleidsarrangement gestart vanuit
de actordimensie. In de interviews hebben de actoren zelf de belangrijkste actoren en coalities benoemd die
een rol vervullen in het aanpakken van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Aansluitend is door
geïnterviewden een reflectie gegeven op de discours-, hulpmiddel- en spelregeldimensie. Bovendien is gebruik
gemaakt van documenten die aanvullende inzichten bieden in de dimensies. Op deze manier is geprobeerd een
volledig beeld te krijgen van de factoren die de betrokkenheid van actoren, met name gemeenten, verklaren.
Betrokken actoren
Actoren die een rol spelen in de sociale veiligheid van het regionaal treinvervoer zijn weergegeven in een
actorenschema in figuur 6. De actoren zijn geclusterd op basis van overheid, markt en experts. Deze
onderverdeling is zo juist mogelijk gedaan. Echter wil dit niet zeggen dat de actoren strikt tot hun categorie
behoren. Deze zogenoemde hybride actoren beschikken over een variatie van kenmerken uit diverse domeinen
in de samenleving (Brandsen, van de Donk en van Montfort, 2005). De actoren zijn daarbij niet volledig tot een
categorie toe te schrijven. De indeling van actoren is gebaseerd op de rol die zij vervullen in het aanpakken van
sociale veiligheid.
101
Figuur 6 Clustering van actoren
Overheidsactoren
In de eerste plaats kan de provincie Gelderland als overheidsactor worden aangemerkt. De provincie
Gelderland is betrokken doordat zij concessieverlener is voor het regionaal openbaar vervoer. Dit houdt in dat
de provincie bepaalt welk vervoersbedrijf de concessie krijgt voor het exploiteren van een spoorlijn. De
concessiehouder is in de uitvoering gebonden aan eisen die door de provincie Gelderland zijn gesteld. Een van
die eisen is het realiseren van sociale veiligheid.
Ten tweede komt de gemeente als betrokken actor naar voren. Binnen de gemeentelijke organisatie zijn
meerdere actoren betrokken in het aanpakken van sociale veiligheid. In dit onderzoek gaat het specifiek om het
stationsgebied. Allereerst speelt de burgemeester een rol in het realiseren van sociale veiligheid. De
burgemeester wordt daarin bijgestaan door het ambtelijk apparaat, met daarnaast de ambtenaar Openbare
Orde en Veiligheid. De ambtenaar OOV biedt ondersteuning en advies aan het college van burgemeester en
wethouders op het gebied van veiligheid.
Voor het handhaven van sociale veiligheid in het stationsgebied levert de gemeente meerdere
diensten. Uit de interviews blijkt dat alle zes de gemeenten beschikken over een eigen team van
toezichthouders en BOA’s voor het stationsgebied. Opvallend is dat in alle gemeenten de toezichthouders
bestaan uit uitkeringsgerechtigden die middels een traject aan een baan worden geholpen. Bovendien zijn alle
zes de gemeenten betrokken bij het groenonderhoud en het opruimen van zwerfafval rondom het station.
102
Ten derde is de politie betrokken in het handhaven van de sociale veiligheid in een gemeente. Uit documenten
en interviews blijkt dat binnen de politieorganisatie diverse niveaus een rol spelen. Vanuit de Landelijke
Eenheid speelt Dienst Infrastructuur een rol als gespecialiseerde dienst in het bestrijden van onveiligheid en
criminaliteit op de hoofdinfrastructuur. Dienst Infrastructuur levert advisering en ondersteuning aan de
regionale politie eenheden. In dit onderzoek is dit de regionale politie eenheid Oost-Nederland. Politie eenheid
Oost-Nederland beslaat het grondgebied van de provincies Gelderland en Overijssel. Vanwege de grootte is de
regionale politie eenheid onderverdeeld in meerdere districten die bestaan uit robuuste basisteams. De
regionale eenheid focust zich op bovenlokale vraagstukken, terwijl de districten de afstand tussen de regionale
eenheid en robuuste basisteams verkleind. De basispolitiezorg in een gemeente wordt verzorgd door de
basisteams (Politie, z.j.). De ambtenaren en beleidsmedewerkers OOV geven aan dat met name de wijkagent
een belangrijke signaleringsrol vervult voor de sociale veiligheid op het station en in de stationsomgeving.
Markt
De regionale vervoersbedrijven zijn de marktactoren. Voor de provincie Gelderland zijn dit de
vervoersbedrijven Arriva Nederland en Connexxion. Als vervoersbedrijf hebben zij een primaire betrokkenheid
bij de sociale veiligheid in de trein en op het station.
De tweede en derde marktactoren, dat zijn NS Stations en ProRail, hebben een gedeelde
betrokkenheid voor het onderhoud en het dagelijks beheer van het station.
Experts en Civil society
In de interviews zijn een aantal actoren naar voren gekomen die binnen coalities een adviserend en
ondersteunde functie vervullen. Deze actoren zijn beveiligingsbedrijven die begeleiding bieden aan
toezichthouders, het Centrum Fietsdiefstal en mensen uit het maatschappelijk middenveld zoals een wijkraad
en ouderenorganisatie KBO.
Coalities
Door middel van interviews met gemeenten, politie, provincie Gelderland en regionale vervoersbedrijven zijn
de publieke en private actoren geïdentificeerd die een rol spelen, dan wel een belang hebben, bij de sociale
veiligheid op het station en in de directe stationsomgeving. Deze actoren vormen zich tot een of meerdere
coalities (Arnouts, 2010). Uit de zeven onderzochte casussen zijn in totaal 21 coalities naar voren gekomen. 20
coalities worden gevormd door gemeenten en een coalitie is op regionaal niveau bestaande uit de actoren
Politie-eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven. Vanwege de vele overeenkomsten tussen de
21 coalities zijn deze in de vergelijkende analyse teruggebracht naar in totaal vijf soorten coalities.
Onderstaand worden de coalities kort toegelicht.
103
1.
Coalitie tussen politie en gemeente
De eerste coalitie in dit onderzoek is de coalitie tussen politie en gemeente op strategisch en tactisch niveau.
Deze coalitie komt terug in alle onderzochte gemeenten. Voor de handhaving van de openbare orde en
veiligheid valt de politie in een gemeente onder het gezag van de burgemeester. Ter controle en voor het
afstemmen van de uitvoering heeft de politie een informatieplicht naar de gemeente toe. De samenwerking
met de politie vindt op verschillende niveaus plaats, namelijk i) in het reguliere politieoverleg tussen
ambtenaar OOV of burgemeester en district- of teamchef en ii) in de Lokale Driehoek van Officier van Justitie,
burgemeester en district- of teamchef.
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
beveiligingsbedrijf Alsandair.
Ten tweede vormen gemeenten in dit onderzoek een coalitie met betrekking tot menselijk toezicht verzorgd
door Alsandair. In het veiligheidsarrangement Arnhem-Winterswijk is afgesproken dat gemeenten gelegen aan
de spoorlijn een project opstarten omtrent menselijk toezicht. In 2012 is dit project gestart onder de titel
“Nieuwe Reizen” (SVOV Oost, 2015, p.25). De toezichthouders verlenen in de avonduren en weekend service
aan reizigers en gelden als extra oren en ogen. Dit wordt zowel in de trein, als op het station gedaan.
De provincie Gelderland is de sturende actor in de samenwerking. Zij is het eerste aanspreekpunt voor
Alsandair en adviseert en ondersteunt de partijen in het gehele project. De gemeenten die betrokken zijn in het
project zijn Montferland, Westervoort, Winterswijk en Zevenaar.
3.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeente, politie en Centrum Fietsdiefstal
In de aanpak van fietsdiefstal wordt door gemeenten een coalitie gevormd met de provincie Gelderland, politie
en Centrum Fietsdiefstal. Om de fietsendiefstal terug te dringen zijn twee projecten waarneembaar in de
onderzochte gemeenten: lokfietsen en een bewustwordingscampagne richting reizigers. Deze projecten komen
naar voren in de gemeenten Barneveld, Montferland, Winterswijk, Westervoort en Zevenaar.
4.
Coalitie gevormd door gemeenten omtrent eigen toezichthouders en veiligheid op het station
In drie van de zes onderzochte gemeenten wordt door de sociale veiligheidscoördinator van Arriva aangegeven
dat deze gemeenten actief betrokken zijn in het aanpakken van sociale veiligheid. Dit wordt tevens bevestigd in
de van interviews met de gemeenten en de coalities die zij vormen op het gebied van sociale veiligheid in het
stationsgebied. De gemeenten Barneveld, Westervoort en Zevenaar zijn deze actieve gemeenten. Zij vormen
ieder onderling een coalitie met meerdere actoren die betrokken zijn en een belang hebben bij sociale
veiligheid op het station en in de stationsomgeving. De gemeenten zijn initiatiefnemer van de overleggen en
vervullen een sturende rol in de samenwerking.
104
5.
Coalitie politie eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
Op regionaal niveau bestaat de coalitie politie eenheid Oost-Nederland en de regionale vervoersbedrijven,
Arriva, Connexxion en Syntus. Vanuit een gezamenlijke behoefte om de sociale veiligheid in het openbaar
vervoer integraal aan te pakken komen de actoren maandelijks samen in een overleg. In het overleg worden
zowel operationele als strategische en tactische afspraken gemaakt. Onderdeel van de samenwerking is het
informatie-uitwisselingsysteem Duurzaam Verbinden. Met het systeem wordt een informatiegestuurde en
preventieve aanpak tegen sociale onveiligheid ontwikkeld. In de coalitie is geen sturende actor aanwezig
aangezien gezamenlijk is overeengekomen om de sociale veiligheid integraal aan te pakken. Daarbij behoudt
iedere organisatie haar eigen autoriteit.
De coalitie is reeds uitvoerig besproken in hoofdstuk vijf. Daarom wordt de coalitie alleen genoemd in
de deelconclusies van iedere paragraaf. Dit wordt gedaan ter voorkoming van herhaling.
Ter verduidelijking zijn de coalities in dit onderzoek in onderstaande tabel schematisch weergegeven.
Tabel 15 Coalities op het gebied van sociale veiligheid in de provincie Gelderland
Coalities in de provincie Gelderland gevormd door gemeenten, politie, provincie Gelderland en regionale
vervoersbedrijven
1.
Gemeenten en politie
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
beveiligingsbedrijf Alsandair
3.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeente, politie en Centrum Fietsdiefstal
4.
Coalitie gevormd door gemeente omtrent eigen toezichthouders en sociale veiligheid op het station
5.
Coalitie tussen politie eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
Nu is vastgesteld welke coalities in de provincie Gelderland waarneembaar zijn, wordt geanalyseerd welke
factoren de betrokkenheid van actoren in de coalities verklaren. Dit wordt gedaan door een vergelijkende
analyse uit te voeren naar de mate waarin er verschillen dan wel overeenkomsten bestaan tussen de actoren in
de dimensies discours, hulpmiddelen en spelregels. Hierbij gaat het met name om de actoren gemeenten.
6.2 Discours
Zoals in het theoretisch kader is beschreven bestaat de dimensie discours uit drie begrippen:
probleemdefinitie, strategie en concept. In de probleemdefiniëring wordt gekeken naar de manier waarop er
wordt gesproken over de problematiek op het station en in de stationsomgeving. Strategie en concept houden
respectievelijk in op welke wijze de problematiek wordt aangepakt en wat de gewenste situatie is. Aan de hand
van deze drie begrippen zal in deze paragraaf weergegeven worden of er tussen de coalities overeenkomsten
dan wel verschillen bestaan in het discours van de betrokken actoren. Hierbij wordt concreet gekeken naar de
perceptie van gemeenten over het huidige discours. Dit wordt aangevuld met het discours van de overige
betrokken actoren, politie, Arriva Nederland en provincie Gelderland.
105
1.
Coalitie tussen politie en gemeente
In de eerste coalitie vindt een samenwerking plaats tussen de gemeente en politie op strategisch en tactisch
niveau. De wijze waarop gemeenten spreken over de overlast is variërend van hangjongeren tot vandalisme en
fietsdiefstal. Opvallend is dat deze problematiek met name betrekking heeft op de middelgrote,- middelkleine
en kleine gemeenten. Uit de analyse van deze gemeenten komt naar voren dat sprake is van overeenstemming
in de probleemdefiniëring met de politie. Als reden wordt aangegeven dat de lijnen met de politie kort zijn,
waardoor problemen snel kenbaar worden bij gemeenten. Uit een analyse van de gemeente Arnhem, de
grootste gemeente in het onderzoek, blijkt dat de probleemdefinitie niet wordt gedeeld met de politie. Arnhem
heeft volgens de politie te maken met grootstedenproblematiek, terwijl de beleidsadviseur van het kabinet in
de gemeente Arnhem aangeeft dat de problematiek op het station, en met name Arnhem Centraal, meevalt.
Voor de tweede factor van het discours – strategie voor het aanpakken van de problematiek – blijkt dat er
wederom een onderscheid kan worden gemaakt tussen gemeente Arnhem en de overige gemeenten. In de
analyse van gemeente Arnhem komt naar voren dat er geen sprake is van een gedeelde strategie met de
politie. De inzet van toezichthouders, met en zonder BOA bevoegdheid, en wijkagenten is volgens de politie
niet voldoende om de huidige problematiek aan te pakken. Gebleken is dat de strategie van de politie namelijk
gericht is op het samenwerken met vervoersbedrijven. Dit gaat buiten de gemeente om. Wat betreft de
kleinere gemeenten komt uit de analyse naar voren dat de strategie van toezichthouders en inzet van
wijkagenten voldoende is. De strategie met de politie is dus gedeeld. Verschillen tussen de casussen worden
daardoor verklaard door een verschil in de problematiek.
Wat betreft het gewenste doel stemmen de politie en gemeenten in alle casussen overeen. In ieder interview
wordt aangegeven dat de gewenste situatie een veilige gemeente is waar burgers en reizigers veilig wonen en
reizen.
In onderstaande tabel is weergegeven in welke mate overeenstemming plaatsvindt met de politie. Dit vanwege
de theoretische veronderstelling dat overeenstemming een mogelijke verklaring is voor de betrokkenheid van
actoren in een coalitie. Wel dient te worden aangegeven dat het hier om sociale veiligheid op het station en in
de stationsomgeving gaat. In de overleggen met de politie worden meerdere aspecten van veiligheid
besproken en is het stationsgebied een agendapunt. Hier dient rekening mee te worden gehouden in hoeverre
wel of geen overeenstemming over het discours een verklarende factor is voor de coalitie met politie.
Tabel 16 Overeenstemming discours gemeenten en politie
Gemeenten
Probleemdefinitie
Strategie
Concept
Gemeente Arnhem
-
+/-
+
Gemeente Barneveld
+
+
+
Gemeente Montferland
+
+
+
106
Gemeente Westervoort
+
+
+
Gemeente Winterswijk
+
+
+
Gemeente Zevenaar
+
+
+
Gekeken naar de verschillende casussen kan worden gesteld dat het discours een factor kan zijn voor de
betrokkenheid van gemeente en politie in de coalitie, in beschouwing genomen dat het stationsgebied een
deel van het sociale veiligheidsaspect binnen de gehele gemeente is. De gedeeltelijke overeenstemming in het
discours van de gemeente Arnhem en politie is namelijk geen aanleiding voor het ontbreken van de
samenwerking. De incidentmatige problematiek in Arnhem wordt namelijk op een ander niveau aangepakt en
wel tussen politie en vervoersbedrijven.
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
beveiligingsbedrijf Alsandair
In de coalitie gericht op menselijk toezicht verzorgd door het beveiligingsbedrijf Alsandair bestaan zowel
verschillen als overeenkomsten tussen het discours van gemeenten met provincie Gelderland en Arriva. Ter
verduidelijking; de vertegenwoordiger van de provincie Gelderland is de ambtelijke programmaleider van SVOV
Oost. Zij is tevens sociaal veiligheidscoördinator bij Arriva. Om deze reden wordt het discours van de provincie
Gelderland en Arriva als gelijk beschouwd.
Uit verschillende documenten blijkt dat vijf gemeenten deelnemen aan het project menselijk toezicht. Echter,
slechts in vier interviews komt de coalitie naar voren. Deze gemeenten zijn: Montferland, Westervoort,
Winterswijk en Zevenaar. Bij de gemeente Arnhem wordt de coalitie niet gebruikt als strategie voor het
aanpakken van sociale veiligheid. Met deze bevinding dient na te worden gegaan of hier een verklaring voor is.
Een eerste verklaring kan zijn de onwetendheid van de adviseur van het kabinet. Ten tweede kan een verschil
in het discours de oorzaak zijn. Dit wil zeggen de adviseur van het kabinet erkent het probleem niet of erkent
de strategie niet als toegevoegde waarde. Aangezien onduidelijk is welke reden ten grondslag ligt voor het niet
aanduiden van de samenwerking, wordt de gemeente Arnhem buiten beschouwing gelaten.
Met betrekking tot de probleemdefinitie komt uit de analyse van de vier gemeenten naar voren dat twee van
de vier gemeenten overeenstemmen met de provincie Gelderland en Arriva. Gebleken is dat de gemeenten
Montferland en Winterswijk niet actief betrokken zijn in de aanpak van sociale veiligheid, in vergelijking met de
gemeenten Zevenaar en Westervoort die wel actief betrokken zijn. Het verschil in betrokkenheid van de
gemeenten kan worden verklaard door een verschil in probleemdefiniëring tussen de actieve en niet-actieve
gemeenten.
In de analyse van de strategie menselijk toezicht wordt duidelijk dat de strategie is gedeeld tussen de actoren.
De geïnterviewden merken op dat het toezicht prettig is en een bijdrage heeft geleverd voor de sociale
107
veiligheid op het station. Om deze reden is het toezicht na het eindigen van het veiligheidsarrangement
Arnhem-Winterswijk voortgezet met behulp van de provincie Gelderland.
Het concept, het gewenste doel wordt door alle actoren gedeeld. Dit is namelijk het realiseren van een veilige
omgeving voor reizigers en personeel in de trein en op het station.
In onderstaande tabel worden de overeenkomsten en verschillen tussen het discours van de gemeenten,
provincie Gelderland en Arriva weergegeven. Het beveiligingsbedrijf Alsandair wordt niet meegenomen in de
analyse omdat Alsandair wordt ingehuurd door de actoren. Het discours van Alsandair speelt daarbij geen rol.
Tabel 17 Overeenstemming discours gemeenten met provincie Gelderland/Arriva
Gemeenten
Probleemdefinitie
Strategie
Concept
Gemeente Montferland
-
+
+
Gemeente Westervoort
+
+
+
Gemeente Winterswijk
-
+
+
Gemeente Zevenaar
+
+
+
Gekeken naar de verschillende casussen kan worden gesteld dat het discours een factor kan zijn voor de
betrokkenheid van gemeente, provincie Gelderland en Arriva in de coalitie. De verklaring hiervoor is met name
gericht op de overeenkomsten in strategie en concept. Door alle actoren wordt immers aangegeven dat de
samenwerking bijdraagt aan het realiseren van het gewenste doel.
3.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeente, politie en Centrum Fietsdiefstal
In de coalitie gericht op fietsdiefstal vormen de gemeenten Barneveld, Montferland, Westervoort, Winterswijk
en Zevenaar ieder onderling een coalitie met de provincie Gelderland, politie en Centrum Fietsdiefstal. Deze
coalities hebben betrekking op de inzet van lokfietsen en bewustwordingscampagne.
In de analyse komt naar voren dat alle vijf de gemeenten te maken hebben met fietsdiefstal en dit ervaren als
een probleem. Opvallend is dat door iedere gemeente wordt aangeven dat de diefstal de laatste jaren is
afgenomen door de aanpak van fietsdiefstal. Het discours van de gemeenten over de probleemdefiniëring van
fietsdiefstal wordt met de politie gedeeld. Fietsdiefstal is immers de meest voorkomende vorm van
criminaliteit in Nederland (Politie, z.j.).
Voor de aanpak van fietsdiefstal voeren de vijf gemeenten een gelijksoortige aanpak. Dit wil zeggen het
inzetten van lokfietsen en een bewustwordingscampagne richting de reizigers. De uitvoering van de lokfietsen
gebeurt in samenwerking met de politie. Zowel de politie als gemeenten zijn van mening dat de inzet van
lokfietsen een bijdrage heeft geleverd in het verminderen van de fietsdiefstal. In de analyse blijkt dat de politie
en gemeenten overeenstemmen betreffende de strategie lokfietsen. Deze overeenstemming is eveneens
108
waarneembaar bij het project bewustwordingscampagne tussen de provincie Gelderland, politie en
gemeenten.
De projecten lokfietsen en bewustwordingscampagne, worden respectievelijk ingezet als repressieve- en
preventieve aanpak voor het verminderen van de fietsdiefstal op de stations. Alle actoren, gemeenten, politie
en provincie Gelderland, stemmen overeen in het gewenste doel. Dit is het verminderen van fietsdiefstallen en
het straffen van criminelen.
Tabel 18 Overeenstemming discours gemeenten met Provincie Gelderland en politie
Gemeenten
Probleemdefinitie
Strategie
Concept
Gemeente Barneveld
+
+
+
Gemeente Montferland
+
+
+
Gemeente Westervoort
+
+
+
Gemeente Winterswijk
+
+
+
Gemeente Zevenaar
+
+
+
Uit bovenstaande tabel blijkt dat de gemeenten overeenstemmen met de politie en provincie Gelderland over
de probleemdefinitie, strategie en concept. Centrum Fietsdiefstal wordt niet meegenomen in de analyse van
het discours omdat zij worden ingehuurd voor het houden van de bewustwordingscampagne richting de
reizigers.
Aan de hand van de volledige overeenstemming van discours tussen de actoren kan worden gesteld
dat het discours een factor kan zijn voor de betrokkenheid van gemeente, politie en provincie Gelderland in de
coalitie. Iedere actor ervaart de fietsdiefstalproblematiek als zodanig dat deze dient te worden aangepakt met
behulp van de projecten.
4.
Coalitie gevormd door gemeente omtrent eigen toezichthouders en sociale veiligheid op het station
De gemeenten Westervoort, Barneveld en Zevenaar zijn actief betrokken in het aanpakken van sociale
veiligheid in het stationsgebied. Dit doen zij door een coalitie te vormen met meerdere actoren. De overige drie
gemeenten, Arnhem, Montferland en Winterswijk zijn niet actief betrokken en vormen geen eigen coalitie. Een
verklaring voor het verschil tussen de actieve gemeenten en de niet-actieve gemeenten kan worden gevonden
in het discours van de actoren. Uit de analyse blijkt dat de niet-actieve gemeenten de sociale onveiligheid op
het station en rondom het station niet ervaren als een probleem. Bovendien zien zij niet de toegevoegde
waarde van een integrale aanpak met actoren die een betrokkenheid en/of belang hebben bij een veilig
stationsgebied. In het discours is dus sprake van een verschil in probleemdefinitie en strategie. Over het
uiteindelijke doel komen de gemeenten wel met elkaar overeen. Iedere gemeente in het onderzoek wil een
veilige gemeente voor haar burgers.
109
Met het inzicht waarom de drie niet-actieve gemeenten geen coalitie vormen met meerdere actoren,
wordt nu het discours van de drie actieve gemeenten vergeleken met de actoren in de coalitie. De mate van
overeenkomsten en verschillen in het discours geven een verklaring voor de betrokkenheid van actoren in de
coalitie. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen wel en geen structurele samenwerking.
De gemeente Barneveld en Zevenaar vormen een structurele coalitie omtrent de veiligheid op het station en de
inzet van toezichthouders. In de gemeente Barneveld is dit om de zes weken en in de gemeente Zevenaar vindt
vier keer per jaar een stationsoverleg plaats. In de analyse van beide gemeenten is gebleken dat sprake is van
een gedeeld discours met de overige actoren. Dit wil zeggen dat geen verschillen bestaan in de
probleemdefinitie, strategie en concept. Bovendien komen twee opvallende aspecten naar voren. Deze zijn:
ontbreken van regionale vervoersbedrijven in de coalitie en persoonlijke motivatie. In de overleggen van beide
gemeenten is geen betrokkenheid van regionale vervoersbedrijven. De verklaring voor het ontbreken is in
beide gemeenten verschillend. In de gemeente Barneveld is Connexxion niet betrokken door de
terughoudendheid van Connexxion en het niet hebben van een vast aanspreekpunt. In Zevenaar is Arriva niet
betrokken door onwetendheid bij Arriva en de in het verleden gemaakte keuze voor de samenstelling van het
overleg. Op basis van de analyse wordt duidelijk dat beide gemeenten aangeven dat er behoefte bestaat om de
regionale vervoersbedrijven aan te laten sluiten in het overleg, dan wel als agendapunt. Dit stemt overeen met
Arriva, maar niet met Connexxion.
Het tweede opvallende punt is de persoonlijke motivatie van de gemeenten. Beide gemeenten geven
aan dat zij persoonlijk gedreven zijn om integraal de sociale veiligheid op het station aan te pakken.
De gemeente Westervoort is als derde actieve gemeente naar voren gekomen, echter de coalitie ‘lokaal
veiligheidsarrangement’ met de actoren politie, Arriva, Connexxion en NS stations kent geen structureel
karakter, maar vindt incidenteel plaats. Uit de analyse van de gemeente Westervoort komt naar voren dat zij
erkennen dat zo nu en dan incidenten plaatsvinden op het station, maar dat de huidige problematiek niet
vraagt niet om structureel overleg tussen de actoren. Vanwege de actieve betrokkenheid van gemeente
Westervoort wordt het discours met de politie en Arriva gedeeld. Ten opzichte van NS stations bestaat wel een
verschil in het discours. NS stations heeft een ander referentiekader dan de gemeente, waardoor gebreken op
het station niet direct worden aangepakt door NS stations.
Uit de analyse wordt duidelijk dat de actieve betrokkenheid van de gemeente Westervoort is terug te vinden in
het zelf onderhouden van contact met actoren en het nemen van initiatieven die bijdragen aan de sociale
veiligheid op het station. Ook hier is sprake van een persoonlijke motivatie van de gemeente. In tabel 19 is het
discours van de actieve gemeenten weergegeven. Dit is gedaan in vergelijking met de niet-actieve gemeenten.
110
Tabel 19 Overeenstemming discours gemeenten met actoren in de coalitie
Gemeenten
Probleemdefinitie
Strategie
Concept
Motivatie/erkennen probleem
Gemeente Barneveld
+
+
+
+
Gemeente Westervoort
+/-
+
+
+/-
Gemeente Zevenaar
+
+
+
+
Actieve gemeenten
Niet-actieve gemeenten: verklaring afwezigheid coalitie, ten opzichte van actieve gemeenten
Gemeente Arnhem
-
-
+
-
Gemeente Montferland
-
-
+
-
Gemeente Winterswijk
-
-
+
-
Gekeken naar gemeenten die een coalitie vormen met meerdere actoren, kan worden gesteld dat twee van de
zes gemeenten, Barneveld en Zevenaar, een structurele coalitie vormen en de gemeente Westervoort een
incidentele coalitie vormt. In de coalities van gemeente Barneveld en Zevenaar is sprake van overeenstemming
in het discours. In de coalitie van gemeente Westervoort bestaat een verschil in de probleemdefinitie met NS
stations, maar met de overige actoren is het discours gelijk. De betrokkenheid van de drie gemeenten,
Barneveld, Westervoort en Zevenaar is op deze manier te verklaren door de overeenstemming in het discours.
Het verschil van de actieve gemeenten ten opzichte van de niet-actieve gemeenten is te verklaren
door een verschil in het discours: probleemdefinitie en strategie. Bovendien speelt de persoonlijke motivatie,
het erkennen van het probleem, een belangrijke rol in de actieve betrokkenheid van gemeenten.
6.2.1 Deelconclusie
Aan de hand van de analyses kan worden gesteld dat de invloed van het discours op de coalities voor sommige
coalities en actoren een grotere rol speelt dan bij andere coalities en actoren. Voor de actoren politie en
regionale vervoersbedrijven geldt dat de overeenstemming van het discours een belangrijke factor is voor het
aangaan van een coalitie. Dit is met name terug te zien in de regionale coalitie. Gebleken is dat beide actoren
de problematiek erkennen als zodanig dat een integrale aanpak noodzakelijk is. Voor de zes gemeenten in dit
onderzoek is de invloed van het discours verschillend. Overeenkomstig is het gewenst doel, echter in de
probleemdefinitie en strategie is een verschil waarneembaar tussen actieve gemeenten en niet-actieve
gemeenten. Actieve gemeenten erkennen de problematiek op het station en zijn zich meer bewust van de
integrale strategie dan de niet-actieve gemeenten. Op deze manier hebben de actieve gemeenten een sterker
gedeeld discours met de overige actoren, dan de niet-actieve gemeenten. Het verschil in discours van
gemeenten ten opzichte van politie en regionale vervoersbedrijven is tevens een verklarende factor voor het
ontbreken van gemeenten in de regionale coalitie. Indien inzicht in de problematiek wordt geboden, kan het
discours van gemeenten veranderen en worden mogelijkheden gecreëerd voor het aangaan van
(regionale)samenwerking in de toekomst
111
6.3 Hulpmiddelen
In het theoretisch kader, paragraaf 3.5, is een onderscheid gemaakt tussen diverse hulpmiddelen. Deze zijn:
financiële middelen, productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit. In deze paragraaf wordt per
coalitie vergeleken over welke hulpmiddelen de actoren beschikken, welke actor(en) een machtspositie
innemen en welke afhankelijkheidsrelaties tussen de actoren bestaan.
1.
Coalitie tussen politie en gemeente
In de vergelijkende analyse komt duidelijk naar voren dat geen verschillen bestaan tussen gemeenten die ieder
onderling een coalitie vormen met de politie. De overeenkomsten tussen gemeenten hebben betrekking op de
hulpmiddelen: productiemiddelen, kennis, competenties en legitimiteit. Voor de politie geldt dat zij beschikken
over de hulpmiddelen: productiemiddelen, kennis en competenties. In tabel 20 wordt de allocatie van
hulpmiddelen schematisch weergegeven.
De gemeente heeft de meest structurele invloed in de coalitie. Dit vanwege de reden dat de politie
onder het gezag van de gemeente staat en daarmee afhankelijk is van de legitimiteit die de gemeente verleent
aan het politie optreden. Echter opvallend is dat het hulpmiddel legitimiteit slechts door een gemeente is
genoemd in de interviews, met als kanttekening dat het hulpmiddel nog nooit is toegepast om macht uit te
oefenen op de politie. Op de vraag of macht wordt ontleend aan de hulpmiddelen geven alle gemeenten aan
dit niet zo te ervaren. De machtspositie die gemeenten innemen wordt dus onderschat. In theoretische zin is
gesteld dat actoren bij een goede machtspositie eerder geneigd zijn om actief betrokken te zijn in een coalitie.
Aangezien de gemeenten dit niet ondersteunen is machtspositie geen solide reden voor de betrokkenheid in de
coalitie. Dit kan eerder worden gevonden in de wederzijdse afhankelijkheid ten opzichte van de politie. Kortom
de structurele machtspositie van gemeenten wordt via relationele macht beperkt doordat de gemeente
afhankelijk is van de hulpmiddelen van de politie. Dit is zichtbaar bij alle gemeenten.
Tabel 20 Hulpmiddelen coalitie gemeente - politie
Gemeenten
Gemeente Arnhem
2, 3, 4, 5
Gemeente Barneveld
2, 3, 4, 5
Gemeente Montferland
2, 3, 4, 5
Gemeente Westervoort
2, 3, 4, 5
Gemeente Winterswijk
2, 3, 4, 5
Gemeente Zevenaar
2, 3, 4, 5
Afhankelijkheid: wederzijdse afhankelijkheid
Macht:
Structureel: gemeente
Relationeel: gedeeld
Legenda:
1 = Financiële middelen
2 = Productiemiddelen
Politie
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
3 = Kennis
112
4 = Competenties
5 = Legitimiteit
2.
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
beveiligingsbedrijf Alsandair
In de coalitie menselijk toezicht kan wederom een gelijkenis van de hulpmiddelen van gemeenten worden
waargenomen. Alle gemeenten beschikken net zoals Arriva over het hulpmiddel financiële middelen. De actor
provincie Gelderland heeft de beschikking over financiële middelen, productiemiddelen (personeel) en kennis
in het verbinden van actoren. In de analyse komt naar voren dat dit wordt uitgevoerd door de ambtelijke
programmaleider van SVOV Oost. Zij stuurt en coördineert het project. Met de financiële middelen van alle
actoren wordt het beveiligingsbedrijf Alsandair ingehuurd voor het leveren van toezichthouders en begeleiders.
In tabel 21 wordt de allocatie van hulpmiddelen schematisch weergegeven.
De provincie Gelderland beschikt in deze coalitie over zowel structurele als relationele macht.
Gebleken is dat zonder de financiering van de provincie en de ambtelijke programmaleider de samenwerking
niet kan worden gerealiseerd. De gemeenten in deze coalitie hebben op deze wijze wel de lusten, extra
toezicht op het station en inzicht in de dagrapportage van Alsandair, maar hebben niet de lasten voor het
organiseren van de samenwerking. De betrokkenheid van de provincie in de coalitie is niet te verklaren
vanwege haar machtspositie. De ambtelijke programmaleider geeft namelijk aan de geringe actieve
betrokkenheid van gemeenten te ervaren als een probleem. Op deze wijze duidt zij aan dat ze de relationele
machtspositie van de provincie Gelderland graag ziet inperken.
De betrokkenheid van alle actoren is wel te verklaren vanwege de wederzijdse afhankelijkheid ten
opzichte van de hulpmiddelen. In de analyse blijkt dat de gemeenten en Arriva afhankelijk zijn van de financiële
middelen van de provincie en de coördinatie van de ambtelijke programmaleider. De provincie Gelderland is op
haar beurt afhankelijk van de financiële middelen van gemeenten en Arriva. Het beveiligingsbedrijf Alsandair
levert in ruil voor financiële middelen toezichthouders en begeleiders. De inzet van de hulpmiddelen door alle
actoren is noodzakelijk voor het realiseren van menselijk toezicht en een sociaal veilig regionaal vervoer.
Tabel 21 Hulpmiddelen coalitie menselijk toezicht
Gemeenten
Gemeente Montferland
1
Gemeente Westervoort
1
Gemeente Winterswijk
1
Gemeente Zevenaar
1
Afhankelijkheid: wederzijdse afhankelijkheid
Macht:
Structureel: Provincie Gelderland
Relationeel: Provincie Gelderland
Legenda:
1 = Financiële middelen
3.
Provincie Gelderland
1, 2, 3
1, 2, 3
1, 2, 3
1, 2, 3
2 = Productiemiddelen
3 = Kennis
Arriva
1
1
1
1
4 = Competenties
Alsandair
2, 3
2, 3
2, 3
2, 3
5
= Legitimiteit
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeente, politie en Centrum Fietsdiefstal
In de analyse van de coalitie gericht op fietsdiefstal wordt duidelijk dat de hulpmiddelen van alle gemeenten
gelijk zijn. De gemeenten leveren de hulpmiddelen financiële middelen en democratische legitimiteit aan het
project. Door alle gemeenten wordt aangegeven dat de provincie Gelderland subsidie verleent aan het project
113
bewustwordingscampagne. De politie is betrokken in de coalitie met de hulpmiddelen financiële middelen,
productiemiddelen (personeel) en competenties (opsporingsbevoegdheid). Met de financiële middelen van de
gemeente, provincie Gelderland en politie wordt Centrum Fietsdiefstal ingehuurd voor het verzorgen van
productiemiddelen (personeel voor promotie- en graveerteam) en kennis in het geven van voorlichting. In tabel
22 is schematisch weergegeven op welke wijze de hulpmiddelen tussen actoren zijn verdeeld.
Doordat de gemeenten over het hulpmiddel legitimiteit beschikken hebben gemeenten een machtige
positie in de coalitie. In de vergelijkende analyse van coalitie een is echter reeds aangegeven dat gemeenten
weinig macht ontlenen aan de hulpmiddelen. De gemeenten denken niet in invloed, waardoor de theoretische
veronderstelling ‘macht draagt bij de aan de betrokkenheid van actoren in een coalitie’ niet opgaat. De
betrokkenheid van actoren in de coalitie is waarschijnlijker te verklaren door de wederzijdse afhankelijkheid
van hulpmiddelen. De reden hiervoor is dat de actoren afzonderlijk de fietsendiefstal niet kunnen aanpakken.
Hiervoor zijn gemeenten, politie, provincie Gelderland en Centrum Fietsdiefstal van elkaar afhankelijk voor het
laten slagen van de samenwerking.
Tabel 22 Hulpmiddelen coalitie fietsdiefstal
Gemeenten
Gemeente Barneveld
1, 5
Gemeente Montferland 1, 5
Gemeente Westervoort
1, 5
Gemeente Winterswijk
1, 5
Gemeente Zevenaar
1, 5
Afhankelijkheid: wederzijdse afhankelijkheid
Macht:
Structureel: gemeente
Relationeel: gedeeld
Legenda:
1 = Financiële middelen
4.
Provincie Gelderland
1
1
1
1
1
2 = Productiemiddelen
3 = Kennis
Politie
1, 2, 4
1, 2, 4
1, 2, 4
1, 2, 4
1, 2, 4
4 = Competenties
Centrum Fietsdiefstal
2, 3
2, 3
2, 3
2, 3
2, 3
5
= Legitimiteit
Coalitie gevormd door gemeente omtrent eigen toezichthouders en sociale veiligheid op het station
Uit de analyse van de actieve gemeenten, Barneveld, Westervoort en Zevenaar, komt naar voren dat de
gemeenten beschikken over alle vijf de hulpmiddelen: financiële middelen, productiemiddelen, kennis,
competenties en legitimiteit. In de coalities die gemeenten vormen is een diversiteit van actoren
waarneembaar. Overeenkomstig is de actor politie. In alle drie de casussen beschikt de politie over de
hulpmiddelen productiemiddelen (personeel), kennis en competenties (opsporingsbevoegdheid). De overige
actoren zijn verschillend in de coalities. De actoren gezamenlijk zijn: NS stations, wijkteam/KBO, Ruiterwerkt,
Provincie Gelderland en regionale vervoersbedrijven. Deze actoren hebben als overeenkomst dat zij allen
beschikken over kennis die van pas komt in het verbeteren van sociale veiligheid in het stationsgebied. Dit is
een belangrijk hulpmiddel, omdat de gemeenten niet alle kennis in pacht hebben. Daarnaast spelen de actoren
NS stations, Ruiterwerkt, provincie Gelderland en regionale vervoersbedrijven een rol met het productiemiddel
personeel. Personeel krijgt vorm in de begeleiding van toezichthouders (Ruiterwerkt), ambtelijke
programmaleider (provincie Gelderland), mensen voor onderhoud en fysieke aanpassingen (NS stations),
114
toezichthouders met een BOA bevoegdheid in de trein en sociale veiligheidscoördinatoren (regionale
vervoersbedrijven). Een overzicht van de verdeling van hulpmiddelen over actoren is weergegeven in tabel 23
In alle drie de casussen is de gemeente initiatiefnemer van de coalitie en draagt zorg voor de verdere
coördinatie ervan. De vraag die nu kan worden gesteld is waarom actoren betrokken zijn in de coalitie op basis
van hulpmiddelen. In de drie casussen hebben gemeenten een structurele machtspositie vanwege de
beschikbaarheid van hulpmiddelen. Echter de theoretische veronderstelling dat actoren betrokken zijn in een
coalitie vanwege macht geldt niet voor de drie gemeenten. Net zoals in voorgaande casussen beschouwen de
gemeenten de hulpmiddelen niet als een machtsbron. De hulpmiddelen van de overige actoren zijn minder
machtig. De betrokkenheid van actoren is wel te verklaren door de afhankelijkheidsrelaties van hulpmiddelen.
Dit geldt voor zowel gemeenten als de overige actoren politie, NS stations, Wijkteam, KBO, Ruiterwerkt,
provincie Gelderland en regionale vervoersbedrijven. Voor het realiseren van veiligheid op het station en in de
stationsomgeving zijn de actoren wederzijds afhankelijk van elkaar. Deze wederzijdse afhankelijkheid van
hulpmiddelen is een verklaring voor de betrokkenheid van actoren in de coalities.
Tabel 23 Hulpmiddelen coalitie gevormd door gemeenten
Barneveld
Zevenaar
Westervoort
Gemeente
Politie
1, 2, 3, 4, 5
1, 2, 3, 4, 5
1, 2, 3, 4, 5
2, 3, 4
2, 3, 4
2, 3, 4
NS
stations
Wijktea
m/KBO
Ruiterwerkt
2, 3
1, 2, 3
1, 2, 3
Prov.
Gelderland
2, 3
Reg.
vervoerders
3
2, 3, 4
Afhankelijkheid: wederzijdse afhankelijkheid
Macht:
Structureel: gemeente Barneveld, Zevenaar, Westervoort
Relationeel: gedeeld vanwege gezamenlijke behoefte en afhankelijkheid
Legenda:
1 = Financiële middelen
2 = Productiemiddelen
3 = Kennis
4 = Competenties
5= Legitimiteit
6.3.1 Deelconclusie
In de analyse blijkt dat de invloed van hulpmiddelen op de betrokkenheid van alle actoren in de coalities groot
is. Dit wil zeggen dat de actoren, politie, gemeenten, provincie Gelderland en regionale vervoersbedrijven
betrokken zijn in een coalitie doordat zij wederzijdse afhankelijk zijn van elkaars hulpmiddelen. De macht die
aan de hulpmiddelen wordt ontleend is geen verklarende factor voor de betrokkenheid, of rol in de coalities.
De actoren, met name gemeenten, ervaren de hulpmiddelen niet als een machtsmiddel. De actoren werken
samen vanwege een gezamenlijke behoefte waarin de structurele machtspositie wordt beperkt door de
wederzijdse afhankelijkheden. Uit de analyse van de regionale coalitie is gebleken dat ondanks het ontbreken
van gemeenten in de coalitie, ook hier een wederzijdse afhankelijkheid bestaat van hulpmiddelen tussen de
gemeenten, politie en regionale vervoersbedrijven. De dimensie hulpmiddelen biedt dus verklaringen voor het
samenwerken van actoren in coalities, maar geeft in dit onderzoek geen inzicht in het ontbreken van
gemeenten in de regionale coalitie.
115
6.4 Spelregels
In de dimensie spelregels staan de vier regels centraal zoals verwoord in het theoretisch kader:
verantwoordingsregels, richtinggevende regels, toelatingsregels en interactieregels. De spelregels bakenen het
beleidsveld af, waarbinnen actoren handelen op basis van beperkingen en mogelijkheden (Arts en Van
Tatenhove, 2004, p.5). In het theoretisch kader is naar voren gekomen dat actoren betrokken zijn in een
coalitie indien actoren de geldende spelregels overeenkomen, dan wel worden geaccepteerd. In deze paragraaf
wordt per coalitie vergeleken wat de heersende spelregels van actoren zijn.
1.
Coalitie tussen politie en gemeente
Uit de vergelijkende analyse van de zes gemeenten blijkt dat geen verschillen bestaan in de coalitie met politie.
Hiervoor zijn een aantal redenen te benoemen. De belangrijkste reden is dat gemeenten en politie beiden een
wettelijke verantwoordelijkheid hebben voor de sociale veiligheid. Dit houdt in dat de burgemeester de
eindverantwoordelijkheid heeft voor de sociale veiligheid in de gemeente en dat de politie als uitvoerend
orgaan verantwoordelijk is voor de realisatie ervan. De gemeente stuurt de politie met veiligheidsprioriteiten,
maar heeft in de uitvoering autonomie. De politie legt vervolgens verantwoording af aan de burgemeester over
het politie optreden. De Gemeentewet en Politiewet dienen als richtinggevend kader waardoor deze in alle
casussen gelijk zijn. Bovendien is gebleken dat alle gemeenten een eigen veiligheidsbeleid hebben opgesteld, al
dan niet integraal met meerdere gemeenten. De coalitie kent een gesloten karakter vanwege het wettelijke
karakter en de focus op veiligheid tussen het bevoegd gezag en het uitvoerend orgaan. Uit de analyse komt
duidelijk naar voren dat de interactie in alle gemeenten als goed wordt beoordeeld. De lijnen zijn kort en dit
draagt bij aan het snel in contact staan met de politie. De overeenkomsten van de gemeenten in de coalitie
met politie worden weergegeven in tabel 24.
Tabel 24 Vergelijking heersende spelregels in coalitie gemeente - politie
Gemeenten
en politie
2.
Verantwoordingsregel
Wettelijke
verantwoordelijkheden
Richtinggevende regels
Beleidskader,
gemeentewet en
politiewet
Toelatingsregels
Gesloten
Interactieregels
- Structureel en
ad hoc mogelijk
- informatieplicht
- Agenda:
veiligheidsbeeld
- Goede
interactie
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeenten langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk, Arriva en
beveiligingsbedrijf Alsandair
In de coalitie menselijk toezicht kunnen overeenkomsten en verschillen worden waargenomen van spelregels
tussen de actieve gemeenten en de niet-actieve gemeenten. In tabel 25 zijn de spelregels van de gemeenten
weergegeven en aangevuld met die van provincie Gelderland en Arriva.
De gemeenten, provincie Gelderland en Arriva hebben een wettelijke verantwoordelijkheid voor het
realiseren van sociale veiligheid. Deze verantwoordelijkheid wordt door alle actoren dan ook gevoeld en is een
factor voor de betrokkenheid in de coalitie. De wettelijke kaders, Gemeentewet en Wet personenvervoer 2000
116
gelden als richtinggevende regels, evenals het uitvoeringsprogramma SVOV Oost waarin de coalitie staat
beschreven. Uit de analyse blijkt dat de coalitie een gesloten karakter heeft. Dit wil zeggen dat het toezicht
alleen plaatsvindt op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk. Echter, indien noodzakelijk wordt door de ambtelijke
programmaleider contact gelegd met externe actoren. In de analyse van de interactieregel wordt meteen het
verschil in actieve betrokkenheid van de gemeenten duidelijk. De gemeenten Westervoort en Zevenaar hebben
goed contact met de ambtelijke programmaleider en stemmen overeen wat betreft interactieregels, in
vergelijking met de gemeenten Montferland en Winterswijk. De reden hiervoor is reeds besproken in de
dimensie discours; een verschil in probleemdefiniëring (zie paragraaf 6.1). Alle actoren worden wel op de
hoogte gehouden middels de dagrapportages van Alsandair. Ten slotte kent de coalitie geen structureel
overleg. Communicatie gebeurt alleen ad hoc.
Tabel 25 Vergelijking heersende spelregels in coalitie omtrent menselijk toezicht
Verantwoordingsregel
Actieve
gemeenten
Wettelijke
verantwoordelijkheid
Richtinggevende
regels
SVOV Oost,
Gemeentewet
Niet-actieve
gemeenten
Wettelijke
verantwoordelijkheid
SVOV Oost,
Gemeentewet
Gesloten: mogelijk
ad hoc contact
externe actoren
Provincie
Gelderland/Arriva
Wettelijke
verantwoordelijkheid
SVOV Oost, Wet
personenvervoer
Alsandair
Geen wettelijke
verantwoordelijkheid
Gesloten: mogelijk
ad hoc contact
externe actoren
3.
Toelatingsregels
Interactieregels
Gesloten: mogelijk
ad hoc contact
externe actoren
- Rapportages
Alsandair
- Geen structureel
overleg
- Goede interactie
met
programmaleider
- Rapportages
Alsandair
- Geen structureel
overleg
- Geen interactie
met
programmaleider
- Rapportages
Alsandair
- Geen structureel
overleg
- Goede interactie
met Alsandair
- verschil interactie
gemeenten
Coalitie tussen provincie Gelderland, gemeente, politie en Centrum Fietsdiefstal
Net zoals bij de voorgaande dimensies blijkt dat in alle vijf de casussen de spelregels in de aanpak van
fietsdiefstal gelijk zijn. Om deze reden zijn de vijf gemeenten samengenomen in tabel 26.
De
overeenkomsten
van
gemeenten
hebben
betrekking
op
de
gevoelde
wettelijke
verantwoordelijkheden. De gemeenten erkennen allen dat zij een verantwoordelijkheid hebben voor het
terugdringen van fietsdiefstal in hun gemeente. Dit wordt in samenwerking met de politie gedaan, vanwege de
eveneens wettelijke verantwoordelijkheden. De provincie Gelderland en Centrum Fietsdiefstal hebben geen
wettelijke verantwoordelijkheid. De betrokkenheid van deze twee actoren is voornamelijk gericht op de
hulpmiddelen, zie paragraaf 6.3. De richtinggevende regels zijn de Politiewet, Gemeentewet en het
117
veiligheidsbeleid van gemeenten. De coalitie heeft een deels gesloten karakter. Dit wil zeggen dat de
samenwerkende actoren op voorhand al vastliggen, maar dat indien noodzakelijk externe actoren kunnen
worden betrokken in de uitvoering. Wat betreft de interactie vindt deze niet structureel plaats. Gebleken is dat
voorafgaand en tijdens de uitvoering van de campagne interactie plaatsvindt. De inzet van lokfietsen wordt in
alle casussen op ad hoc basis besproken in de coalitie met politie.
Tabel 26 Vergelijking heersende spelregels coalitie fietsdiefstal
Gemeenten
Provincie
Gelderland
Politie
Centrum
Fietsdiefstal
4.
Verantwoordingsregel
Wettelijke
verantwoordelijkheid
Geen wettelijke
verantwoordelijkheid
Wettelijke
verantwoordelijkheid
Geen wettelijke
verantwoordelijkheid
Richtinggevende regels
Veiligheidsbeleid,
Gemeentewet
Politiewet
Toelatingsregels
Deels gesloten:
mogelijkheid om
actoren te
betrekken op
operationeel
niveau
Interactieregels
- Geen
structureel
overleg
- Gezamenlijke
uitvoering
Coalitie gevormd door gemeente omtrent eigen toezichthouders en sociale veiligheid op het station
In de coalities van de casussen Barneveld, Westervoort en Zevenaar zijn de wettelijke verantwoordelijkheden
overeenkomstig te verklaren als factor van betrokkenheid. In alle drie de casussen zijn de gemeenten
initiatiefnemer van de coalitie en erkennen daarmee de verantwoordelijkheden die zij hebben. Dit vullen zij in
door een coalitie te vormen met actoren die tevens een wettelijke verantwoordelijkheid hebben, zoals politie,
NS stations en regionale vervoersbedrijven of met actoren die een toegevoegde waarde vormen vanwege de
hulpmiddelen, zie paragraaf 6.3. De Gemeentewet, Politiewet en het veiligheidsbeleid van de betreffende
gemeente geldt in alle drie de casussen als richtinggevende regels. In Barneveld is, in vergelijking met de
overige casussen tevens het uitvoeringsprogramma SVOV Oost van belang, omdat de samenwerking onder
menselijk toezicht wordt benoemd. Dit kader verklaart ook de betrokkenheid van de provincie Gelderland in de
coalitie. Met betrekking tot de open- of geslotenheid van de coalitie komt in de analyse naar voren dat de
coalities in de gemeente Barneveld en Zevenaar open zijn. Het overleg is gericht op de veiligheid in het
stationgebied, echter de gemeenten zien graag een uitbreiding van actoren in de coalitie met regionale
vervoersbedrijven. Het ontbreken ervan is reeds besproken in de dimensie discours; zie paragraaf 6.2. De
coalitie in de casus Westervoort heeft op papier een gesloten karakter, echter kunnen in de uitvoering
meerdere actoren betrokken zijn. Hier kan bijvoorbeeld worden gedacht aan wijkteams. Het grote verschil in
de betrokkenheid van actoren kan worden opgemerkt in de interactieregels. De gemeenten Barneveld en
Zevenaar komen zoals reeds aangegeven structureel samen, in vergelijking met gemeente Westervoort waar
de interactie ad hoc plaatsvindt. De reden voor het ontbreken van structureel overleg kan worden gevonden in
het discours: gebrek noodzaak (probleemdefinitie). Overeenkomstig blijkt uit de analyse dat de interactie
tussen de actoren als goed wordt beoordeeld. Dit komt door de persoonlijke motivatie van gemeenten om
contact te onderhouden met actoren, zoals politie en regionale vervoersbedrijven, voor het creëren van een
veilig stationsgebied.
118
Tabel 27 Spelregels in de coalities gevormd door Barneveld, Westervoort en Zevenaar
Verantwoordingsregel
Wettelijke
verantwoordelijkheden
Richtinggevende regels
Veiligheidsplan, taak- en
functieomschrijving,
Gemeentewet en
Politiewet, SVOV Oost
Toelatingsregels
Open
Westervoort
Wettelijke
verantwoordelijkheden
Lokaal
veiligheidsarrangement,
gemeentewet,
politiewet, Wet
personenvervoer
Deels gesloten: in
uitvoering
kunnen externe
actoren
aansluiten
Zevenaar
Wettelijke
verantwoordelijkheden
Veiligheidsplan,
gemeentewet en
politiewet
Open
Barneveld
Interactieregels
- structureel
overleg
- notulen
- goede
interactie
- geen
structureel
overleg
- interactie: ad
hoc
- interactie NS
stations slecht,
overige goed
- structureel
- agenda:
gemeente met
input actoren
- goede
interactie
6.4.1 Deelconclusie
In de analyse van de dimensie spelregels komt naar voren dat verschillen en overeenkomsten bestaan in de
invloed van spelregels op de betrokkenheid van actoren in coalities. Uit alle coalities blijkt dat de actoren
gemeenten, politie, regionale vervoersbedrijven en provincie Gelderland een verantwoordelijkheid hebben
voor de veiligheid in het stationsgebied, door de wetmatige richtinggevende regels Gemeentewet, Politiewet
en Wet personenvervoer 2000. De wettelijke verantwoordelijkheden gelden overeenkomstig voor iedere actor
als factor van betrokkenheid. Voor de provincie Gelderland is specifiek het ‘uitvoeringsprogramma SVOV Oost’
en beleidskader ‘sociale veiligheid op het regionaal spoor 2013-2015’ een belangrijke factor van betrokkenheid.
Er is wederom een onderscheid gemaakt tussen actieve gemeenten en niet-actieve gemeenten. De actieve
gemeenten onderscheiden zich van de niet-actieve gemeenten door de interactieregel. De communicatie van
actieve gemeenten met politie en regionale vervoersbedrijven wordt, in vergelijking met de niet-actieve
gemeenten, als goed beoordeeld. Het regelmatig onderhouden van contact is mede te verklaren door de
overeenstemming in het discours; zie paragraaf 6.2. Ten slotte blijkt uit de analyse dat de regionale coalitie een
sterk gesloten karakter heeft, waarbij nieuwe actoren moeten voldoen in het aanleveren van cijfers in
Duurzaam Verbinden. Door de factor geslotenheid komt naar voren dat gemeenten niet betrokken zijn in de
coalitie.
6.5 Slot
Op basis van de vergelijkende analyse blijkt dat de verklaringen voor betrokkenheid van actoren verschillend
zijn per actor en tevens een onderscheid kan worden gemaakt tussen actoren die actief en niet- actief
betrokken. Gebleken is dat de betrokkenheid van gemeenten op het gebied van sociale veiligheid in het
regionaal treinvervoer met name te verklaren is vanwege de gevoelde wettelijke verantwoordelijkheden voor
het vormen van een coalitie. Deze coalities bestaan uit actoren waar de gemeente afhankelijk is van
119
hulpmiddelen. Bovendien is een onderscheid gemaakt tussen actieve gemeenten en niet-actieve gemeenten.
Het verschil is te verklaren door een verschil in discours en persoonlijke motivatie. De betrokkenheid van politie
en regionale vervoersbedrijven is gebaseerd op het erkennen van de problematiek en gedeelde strategie voor
het verbeteren van sociale veiligheid. In de coalities die zij vormen spelen tevens wederzijdse afhankelijkheden
van hulpmiddelen en gevoelde wettelijke verantwoordelijkheden een rol. Ten slotte is de betrokkenheid van
provincie Gelderland gerelateerd aan het uitvoeringsprogramma SVOV Oost en beleidskader. In deze
richtinggevende regels is beschreven welke projecten worden uitgevoerd en wat de rol van de ambtelijke
programmaleider is.
120
Hoofdstuk 7 Conclusie en aanbevelingen
De doelstelling van dit onderzoek is het in kaart brengen en verklaren van de betrokkenheid van actoren in de
coalities rondom sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer op lokaal niveau. Dit om uiteindelijk
aanbevelingen te doen gericht op een betere betrokkenheid van gemeenten in de sociale veiligheid in het
openbaar treinvervoer. De bijbehorende vraagstelling luidt: Welke factoren zijn van invloed op de
betrokkenheid van actoren, specifiek gemeenten, in de samenwerking rondom sociale veiligheid op lokaal
niveau? Om de hoofdvraag te beantwoorden is een participerende observatie gehouden en zijn twaalf
respondenten geïnterviewd. Met zowel ambtenaren van gemeenten, als politie, regionale vervoersbedrijven en
provincie Gelderland is gesproken. In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag van het
onderzoek. Dit wordt gedaan door een antwoord te geven op de deelvragen die in hoofdstuk 1, inleiding, zijn
beschreven. Ten slotte wordt dit hoofdstuk afgerond met een theoretische en methodologische reflectie op
het onderzoek.
7.1 Conclusie
Deelvraag 1. Welk beleid ligt ten grondslag aan de samenwerking rondom sociale veiligheid en wat houdt de
samenwerking in?
Het sturen op samenwerking rondom sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer heeft de laatste decennia
via nationaal en regionaal beleid vorm gekregen. In hoofdstuk twee is de context van het onderzoek
beschreven. Hierin zijn meerdere beleidsmaatregelen naar voren gekomen. Het belangrijkste landelijke
beleidsprogramma is: ‘Aanvalsplan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer’, opgesteld voor de periode 20022006. Hierin staan 22 maatregelen beschreven, vanuit het oogpunt van decentralisatie van ov-autoriteit naar
regionale en lokale overheden. Op basis van dit kader heeft de provincie Gelderland vervolgens twee
maatregelen genomen: het opstellen van een meerjarenplan voor de periode 2003-2006 en het vormgeven van
veiligheidsarrangementen voor de spoorlijnen Arnhem-Winterswijk en Valleilijn. Uit de interviews en
bestudeerde documenten blijkt dat met het eindigen van de veiligheidsarrangementen in 2012 de behoefte bij
de provincie Gelderland is ontstaan om de sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer op regionaal niveau
te verbeteren. Om hiervoor een kader te bieden heeft de provincie Gelderland voor de periode 2013-2015 het
beleidskader ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor’ opgesteld.
Een uitwerking van dit beleidskader is het jaarlijkse uitvoeringsprogramma van SVOV Oost. Voor het
jaar 2015 zijn elf actiepunten opgesteld die in samenwerking met betrokken actoren dienen te worden
opgepakt ter verbetering van de sociale veiligheid op het regionale spoor in Gelderland. De provincie
Gelderland heeft voor de coördinatie een ambtelijke programmaleider aangewezen en stelt subsidie
beschikbaar voor projecten die samenwerking stimuleren. Uit de resultaten komt naar voren dat het
beleidskader en het uitvoeringsprogramma van de provincie Gelderland een rol speelt in drie van de vijf type
coalities waarin wordt samengewerkt in dit onderzoek. Het uitvoeringsprogramma biedt een kader voor de
coalities: menselijk toezicht op het spoor en stations, aanpak fietsdiefstal en
121
het regionale
samenwerkingsverband politie eenheid Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven. Voor de overige twee
type coalities waarin wordt samengewerkt: i) gemeente en politie en ii) de coalities vanuit initiatief gemeenten,
vormt het veiligheidsbeleid van de betreffende gemeenten het beleidskader.
Deelvraag 2. Welke factoren worden in de theorie over beleidsnetwerken onderscheiden die van invloed zijn op
de betrokkenheid van actoren in netwerken?
Om inzicht te verkrijgen in de samenwerkingen en betrokkenheid is gebruik gemaakt van de
beleidsarrangementenbenadering van Van Tatenhove, Arts en Leroy (2000) en Liefferink (2006). Vier dimensies
staan centraal in de benadering, die handvatten bieden voor het analyseren van samenwerking. De dimensies
zijn: actoren en hun coalities, discours, hulpmiddelen en spelregels. De factoren die van invloed zijn op de
betrokkenheid van actoren in een coalitie, worden beschreven door de actordimensie in dit onderzoek centraal
te zetten. Dit houdt in dat de analyse van coalities wordt gestart vanuit de actorpositie en wordt gekeken naar
de invloed van de overige dimensies op de afhankelijke variabele coalities.
Deelvraag 3. Welke rol spelen verschillende actoren, meer specifiek gemeenten, in de praktijk bij de
samenwerking rondom sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer op lokaal niveau?
Uit de resultaten en de vergelijkende analyse van de zes gemeenten blijkt dat diverse actoren een rol spelen op
het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Deze actoren zijn in de interviews naar voren
gekomen en vormen een of meerdere coalities. De belangrijkste actoren zijn: i) gemeenten, ii) politie, iii)
provincie Gelderland, iv) regionale vervoersbedrijven en v) NS stations en ProRail.
Uit de analyse van de resultaten is gebleken dat gemeenten in drie van de vier type coalities waarin zij
betrokken zijn een initiërende en coördinerende rol vervullen. Sociale veiligheid voor de gehele gemeente valt
onder de taak van de burgemeester. Met ondersteuning van het ambtelijke apparaat wordt met behulp van de
coalities en concrete projecten de sociale veiligheid op het station verbeterd. Bovendien blijkt uit de interviews
dat alle zes de gemeenten in de praktijk een rol vervullen middels toezicht op het station en onderhoud van de
stationsomgeving.
De rol van de politie valt uiteen in een operationele rol en een strategische en tactische rol. De
operationele rol van de politie heeft betrekking op het uitvoeren van basispolitiezorg in de praktijk. De politie
waarborgt als uitvoerend orgaan de veiligheid in een gemeente. Op strategisch en tactisch niveau heeft de
politie een adviserende en beleidsmatige rol vanwege kennis ter voorkoming en bestrijding van criminaliteit.
Deze rol vervult de politie in de coalities met gemeenten op strategisch en tactisch niveau en in het regionale
samenwerkingsverband met de regionale vervoersbedrijven.
Uit het beleid en interviews blijkt dat de provincie Gelderland diverse rollen vervult op het gebied van
sociale veiligheid in het regionaal vervoer. Middels het beleidskader ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor
2013-2015’ en het programma van eisen, neemt de provincie Gelderland een kaderstellende rol in. Dit wil
zeggen dat de provincie Gelderland randvoorwaarden schept voor actoren voor het op peil houden van sociale
122
veiligheid in het regionaal treinvervoer. Ten tweede vervult de provincie een voorwaardenscheppende rol. De
provincie Gelderland stelt subsidie beschikbaar voor projecten die samenwerking en sociale veiligheid
combineren en een heeft een ambtelijke programmaleider aangesteld voor het coördineren van diverse
coalities. Het initiëren van projecten en het coördineren ervan komt tevens duidelijk in de interviews naar
voren als rol voor de provincie Gelderland.
De rollen van de regionale vervoersbedrijven zijn net zoals de rollen van de politie onder te verdelen in
een operationele rol en een strategische en tactische rol. Op operationeel niveau vervullen de BOA’s van
regionale vervoersbedrijven de operationele rol voor het veilig houden van het voertuig en het station. Ter
voorkoming en bestrijding van sociale onveiligheid nemen de regionale vervoersbedrijven eveneens een
beleidsmatige en adviserende rol in. Uit de analyse van de coalities blijkt dat de regionale vervoersbedrijven
deze rol alleen structureel vervullen in de regionale coalitie met politie eenheid Oost-Nederland. In de overige
coalities is geen betrokkenheid van vervoersbedrijven, terwijl zij hierin wel een adviserende rol kunnen
vervullen.
Ten slotte zijn uit de resultaten de actoren NS stations en ProRail naar voren gekomen die in de
praktijk een rol vervullen op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Aan de hand van
interviews en documenten kan worden gesteld dat deze actoren met name betrokken zijn in het uitvoeren van
onderhoud en dagelijks beheer van het station.
Deelvraag 4. Welke factoren zijn hierop van invloed en hoe beïnvloeden deze de betrokkenheid van actoren in
het netwerk?; en
Deelvraag 5. Op welke wijze zijn deze factoren van invloed op de betrokkenheid van gemeenten in het netwerk?
In de vergelijkende analyse zijn meerdere factoren te onderscheiden die een stimulerende of een
belemmerende werking hebben op de betrokkenheid van actoren in een coalitie. Zoals reeds gezegd zijn deze
factoren afkomstig uit de beleidsarrangementenbenadering. In de vergelijkende analyse is inzicht geboden in
de coalities aan de hand van de dimensies, waarnaar vervolgens een algemeen beeld is geschetst van factoren
die de betrokkenheid van actoren in een coalitie beïnvloeden.
De betrokkenheid
van
de politie is ten eerste te verklaren vanwege de wettelijke
verantwoordelijkheden die worden ondersteund door een tweede factor, het richtinggevende kader
Politiewet. De politie heeft als uitvoerend orgaan de verantwoordelijkheid voor het handhaven van de sociale
veiligheid in Nederland. De sociale veiligheid in het stationsgebied is daarbij een van haar taken. De politie
voelt deze verantwoordelijkheid en neemt deze actief op zich, mede doordat de politie inzicht heeft in de
daadwerkelijke problematiek. De derde factor die van invloed is op de betrokkenheid kan daarmee worden
gevonden in het discours van de probleemdefiniëring. Deze drie factoren vormen een intrinsieke aanleiding
voor het aangaan van coalities met meerdere actoren. In deze coalities is de politie wederzijds afhankelijk van
de hulpmiddelen van andere actoren. Dit is het geval in alle coalities die in dit onderzoek onderzocht zijn. Dit is
een vierde factor die van invloed is op de betrokkenheid. In de coalitie gericht op fietsdiefstal, de coalities
gevormd door gemeenten en het regionale samenwerkingsverband, komt een vijfde factor naar voren,
123
namelijk overeenstemming strategie om integraal de sociale veiligheid te verbeteren. Actieve betrokkenheid
kan immers alleen worden gecreëerd indien overeenstemming is in de aanpak van de problematiek.
Uit de analyse van regionale vervoersbedrijven komt naar voren dat zij slechts in een coalitie actief betrokken
zijn. Dit geldt voor het regionale samenwerkingsverband met politie eenheid Oost-Nederland. Uit de analyse
van deze coalitie blijkt dat de actoren politie en regionale vervoersbedrijven veel gelijkenissen vertonen in de
dimensies discours, hulpmiddelen en spelregels. Dit houdt in dat regionale vervoersbedrijven zich eveneens
bewust zijn van de problematiek die speelt in het regionale treinvervoer. Er is overeenstemming met de politie,
wat tot uiting komt in de integrale strategie ‘Duurzaam Verbinden’. Overeenstemming in probleemdefiniëring
en strategie gelden als de eerste en tweede factor die van invloed zijn op de betrokkenheid. De derde en vierde
factor voor de betrokkenheid van vervoersbedrijven in deze coalitie zijn de gevoelde verantwoordelijkheden
om de problematiek op te lossen en het richtinggevende kader Wet personenvervoer 2000. De vijfde factor die
naar voren komt voor de regionale vervoersbedrijven is de afhankelijkheid van hulpmiddelen van de politie
voor het realiseren van sociale veiligheid.
Daarnaast is uit de analyse gebleken dat het regionale vervoersbedrijf Arriva een actor is in de coalitie
menselijk toezicht van Alsandair. Hierin is de betrokkenheid van Arriva ‘dubbel’. Dit wil zeggen dat de
ambtelijke programmaleider van SVOV Oost, die de samenwerking coördineert, tevens sociale
veiligheidscoördinator bij Arriva is. In tegenstelling tot bovengenoemde coalitie, blijkt de aanwezigheid in deze
coalitie voornamelijk te verklaren door de afhankelijkheid van hulpmiddelen. Het extra toezicht in de trein
biedt voor Arriva een betere subjectieve- en objectieve veiligheid.
Ten slotte is vastgesteld dat twee gemeenten een coalitie vormen met meerdere actoren waarin de
regionale vervoersbedrijven niet betrokken in zijn, maar waar dit wel gewenst is, dan wel als agendalid. De
verklaring voor de afwezigheid in beide coalities kent een andere grondslag. In de coalitie gemeente Barneveld
is Connexxion afwezig door het niet hebben van een vast aanspreekpunt sociale veiligheid en het niet
overeenstemmen van de strategie van de gemeente Barneveld. In de coalitie van gemeente Zevenaar blijkt dat
Arriva afwezig is door de in het verleden gemaakte keuze voor de samenstelling van de coalitie en het niet op
de hoogte stellen van Arriva. Het verschil in grondslag is mede te verklaren door een gebrek aan intrinsieke
motivatie bij Connexxion ten opzichte van Arriva. Arriva is een actieve actor die de verantwoordelijkheden
erkent en ook graag betrokken wil zijn in de coalitie. Bij Connexxion is dit niet het geval.
De betrokkenheid van provincie Gelderland is voornamelijk te verklaren vanwege de richtinggevende regel
‘Uitvoeringsprogramma SVOV Oost’ dat een uitwerking vormt van het beleidskader ‘Sociale veiligheid op het
regionale spoor 2013-2015’. In het uitvoeringsprogramma staat beschreven in welke projecten de ambtelijke
programmaleider betrokken is en welke rol zij daarin inneemt. Een tweede verklarende factor die van invloed is
op de betrokkenheid van de provincie Gelderland is de wederzijdse afhankelijkheid van hulpmiddelen. De
provincie Gelderland beschikt over hulpmiddelen die een voorwaardenscheppende rol vervullen voor overige
124
actoren. De provincie Gelderland krijgt daarvoor in ruil een sociaal veilige provincie. Overige factoren spelen
voor de provincie Gelderland een mindere rol.
De betrokkenheid van gemeenten bij de sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer is tweeledig. Dit wil
zeggen dat in het onderzoek een onderscheid kan worden gemaakt tussen actieve gemeenten en niet-actieve
gemeenten. Uit de analyse blijkt dat alle gemeenten een wettelijke verantwoordelijkheid hebben door de
richtinggevende regel Gemeentewet. Echter, er kan een verschil in intrinsieke motivatie worden waargenomen.
Hoewel de verantwoordelijkheid in alle gevallen wordt herkend, gebeurt dit niet in gelijke mate. De reden
hiervoor is dat sociale veiligheid in de stationsomgeving niet overal de prioriteit heeft. De actieve gemeenten
vormen in vergelijking met de niet-actieve gemeenten dan ook een eigen coalitie met meerdere actoren
gericht op de sociale veiligheid in het stationsgebied. In de overige coalities waarin de gemeenten betrokken
zijn is de verklarende factor van betrokkenheid hetzelfde. Dit is de afhankelijkheid van gemeenten van de
hulpmiddelen van overige actoren. De afhankelijkheid is met name van de hulpmiddelen: financiële middelen,
expliciete- en impliciete kennis en personeel met (uitgebreide) opsporingsbevoegdheden.
Als antwoord op de hoofdvraag kan gesteld worden dat in dit onderzoek verschillende factoren naar voren
komen die de betrokkenheid van politie, regionale vervoersbedrijven, provincie Gelderland en gemeenten op
het gebied van sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer verklaren. Gebleken is dat tussen de politie en
regionale vervoersbedrijven weinig verschillen bestaan in de verklarende factoren van betrokkenheid: voor
beide zijn de belangrijkste factoren de gevoelde verantwoordelijkheden – op basis van de richtinggevende
regels Politiewet en Wet personenvervoer 2000 – en het gedeelde discours van probleemdefinitie, strategie en
concept. Voor de provincie Gelderland is de belangrijkste verklarende factor het richtinggevende
‘Uitvoeringsprogramma SVOV Oost’ en ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor 2013-2015’. Bij de gemeenten
kan een onderscheid worden gemaakt tussen actieve gemeenten en niet-actieve gemeenten. Ondanks dat in
alle gemeenten de wettelijke verantwoordelijkheden worden herkend, en bij alle gemeenten de wederzijdse
afhankelijkheid van hulpmiddelen een rol speelt, spelen bij de actieve gemeenten de factoren persoonlijke
motivatie, erkennen van de problematiek en gedeelde strategie een belangrijke rol voor samenwerking op het
gebied van sociale veiligheid; deze factoren ontbreken bij de niet-actieve gemeenten.
7.2 Aanbevelingen
In de doelstelling van dit onderzoek is beschreven dat aanbevelingen worden gedaan ter verbetering van de
betrokkenheid van gemeenten op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Het doen van
aanbevelingen is tevens een beantwoording van deelvraag zes. De aanbevelingen hebben betrekking op
gemeenten, politie en regionale vervoersbedrijven.
1.
Betrek gemeenten in Duurzaam Verbinden
Uit de analyse komt naar voren dat gemeenten niet altijd even goed op de hoogte zijn van de problematiek op
het station en in de stationsomgeving. De reden hiervoor is dat in de overleggen met politie het station niet
125
vast op de agenda staat en slechts incidenteel wordt besproken. Zonder kennis van de problematiek kunnen
gemeenten niks en zij zullen ook niet snel eigen initiatief tonen om te vragen naar de veiligheidssituatie in het
stationsgebied. Om gemeenten daar toch op te wijzen dient de politie in het reguliere politieoverleg of in de
Lokale Driehoek gemeenten op de hoogte te stellen middels cijfers uit Duurzaam Verbinden, dan wel na advies
en/of overleg met de regionale vervoersbedrijven. De rol die de politie in kan nemen is het (dringend)
adviseren van gemeenten door te wijzen op hun verantwoordelijkheden. Het inzicht verkregen middels
Duurzaam Verbinden zal uiteindelijk bijdragen aan een betere betrokkenheid van gemeenten in coalities,
doordat deze van invloed is op de dimensies:

Inzicht in de problematiek zal van invloed zijn op het discours van gemeenten. Dit wil zeggen een
verandering in de probleemdefiniëring, met als gevolg dat actoren zich bewust worden dat een
integrale strategie noodzakelijk is voor het creëren van een veilig stationsgebied.

Duurzaam Verbinden levert voor gemeenten het hulpmiddel expliciete kennis op. Wanneer de
gemeente vervolgens een coalitie vormt met de betrokken actoren, zal de inzet van hulpmiddelen
door actoren bijdragen in het verbeteren van de problematiek.

Het middel Duurzaam Verbinden zal ten slotte van invloed zijn op de interactieregel. In de analyse is
naar voren gekomen dat niet in iedere gemeente sprake is van goede communicatie- en informatieuitwisseling met regionale vervoersbedrijven. Met behulp van Duurzaam Verbinden hebben de
actoren een aanleiding om contact te leggen en zullen de lijnen korter worden, waardoor de interactie
zal verbeteren.
2.
Ad hoc coalities
Uit de analyse is naar voren gekomen dat niet alle actoren een structurele coalitie als gewenst ervaren. Als
voorwaarde voor een coalitie is gebleken dat daadwerkelijk sprake moet zijn van problematiek die dient te
worden opgelost. Mocht uit het informatiesysteem Duurzaam Verbinden naar voren komen dat bijvoorbeeld in
gemeente X veel drugsoverlast is in het stationsgebied, dan kan via een ad hoc coalitie de problematiek worden
aangepakt. Dit houdt in dat de betreffende gemeente aansluit bij de coalitie tussen politie en regionale
vervoersbedrijven, vervolgens integraal een strategie wordt ingezet voor het verbeteren van de problematiek
en zodra deze is opgelost de gemeente weer uitstapt. Kortom, aansluiten, toepassen en uitstappen. Echter bij
deze benadering dient wel rekening te worden gehouden met (onbewuste) risico’s die er mogelijk achter
verscholen gaan. Als eerste moeten de actoren politie en regionale vervoersbedrijven daadwerkelijk
communiceren richting de gemeente dat sprake is van een problematiek. Middels Duurzaam Verbinden kan dit
objectief worden onderbouwd. Ten tweede schuilt er een gevaar voor geslotenheid ten opzichte van elkaar. In
een beleidsarrangement is sprake van een (tijdelijke) stabilisering van patronen en structuren (Arts en Leroy,
2006, p.7). In een ad coalitie is stabilisering niet direct aanwezig en hebben de actoren te maken met
verschillende processen, waarden en normen. In de netwerktheorie wordt gestuurd op openheid
(transparantie) in de processen en het bieden van vertrouwen in elkaar. Op deze manier kunnen de betrokken
actoren zich beter op elkaar aanpassen voor het laten slagen van de ad hoc coalitie.
126
3.
Maak gebruik van voorbeeldgemeenten
Start met gemeenten die actief betrokken zijn en investeer in deze gemeenten. Gemeenten waar bij voorbaat
al bekend is dat zij niks met openbaar vervoer hebben, zullen niet plotseling van mening veranderen. De reden
hiervoor ligt vaak bij een ambtenaar of wethouder die andere prioriteiten stelt dan het stationsgebied. Het kost
tijd voordat hier daadwerkelijk een verandering in kan worden gebracht. Door ervaringen en ‘best practices’ te
delen, kunnen succesvolle projecten en coalities als voorbeeldfunctie gelden voor gemeenten die meer actief
betrokken willen zijn, maar niet weten hoe.
4.
Communicatie
Een essentiële voorwaarde voor het laten slagen van samenwerking is communicatie. In een aantal interviews
komt naar voren dat vanuit zowel de gemeente als regionale vervoersbedrijven geringe communicatie
plaatsvindt. Houd elkaar op de hoogte over aspecten die spelen in het openbaar vervoer. Dit geldt voor sociale
veiligheidsaspecten, maar tevens werkzaamheden aan het spoor of aan de weg en evenementen. Middels het
veiligheidsarrangement Arnhem-Winterswijk hebben de actoren elkaar leren kennen en zijn de
communicatielijnen korter geworden. Maak hiervan gebruik, voordat de afstand groter wordt.
5.
Netwerksturing
Op basis van netwerkliteratuur dient in samenwerking sprake te zijn van een coördinator die de belangen van
iedereen behartigt. Dit houdt in dat voor iedere actor de rollen expliciet zijn toegelicht en vastgelegd en dat de
coördinator de leiding neemt in het project en stuurt op het nemen van de verantwoordelijkheden door
actoren. Op deze manier blijven actoren actief betrokken, raakt de samenwerking niet op de achtergrond en is
de coördinator een vast aanspreekpunt voor het beantwoorden van vragen.
6.
Beleidsmatig: Vervolg SVOV Oost en ambtelijke programmaleider
Met het eindigen van het beleidskader ‘Sociale veiligheid op het regionale spoor 2013-2015’ van de provincie
Gelderland komt tevens het uitvoeringsprogramma SVOV Oost te vervallen. Dit houdt in dat bepaalde
projecten en de functie van de ambtelijke programmaleider zullen eindigen. Om sociale veiligheid in het
regionale treinvervoer te blijven garanderen adviseer ik om een vervolg te geven aan een integrale aanpak
waarin diverse projecten zijn vastgelegd.
Bovendien adviseer ik om gemeenten die actief betrokken zijn en gelden als ‘best practices’ een
hoofdstuk in het uitvoeringsprogramma te geven, die zij zelf mogen invullen. Hierdoor blijven actieve
gemeenten gestimuleerd en kunnen minder actieve gemeenten er van leren.
7.3 Reflectie
In dit onderzoek is getracht in kaart te brengen welke factoren de betrokkenheid van actoren verklaren. Dit is
gedaan aan de hand van de beleidsarrangementenbenadering. In deze paragraaf wordt een reflectie gegeven
op theoretische en methodologische keuzes in dit onderzoek. Bovendien wordt ingegaan op de bijdrage van dit
onderzoek voor de theorie ‘beleidsarrangementenbenadering’ en aanbevelingen voor vervolgonderzoek.
127
7.3.1 Theoretische reflectie
De keuze om de beleidsarrangementenbenadering als theoretische grondslag te nemen voor dit onderzoek is
een goede keuze gebleken voor het analyseren van samenwerking op verschillende schaalniveaus (lokaal en
regionaal). Aan de hand van de vier dimensies is veel inzicht verkregen in de coalities die waar te nemen zijn op
lokaal niveau gevormd door gemeenten en het regionale niveau gevormd door politie eenheid Oost-Nederland
en regionale vervoersbedrijven. Op basis van de dimensies hulpmiddelen, spelregels en discours is zowel
inzicht geboden in de organisatorische kant, als de inhoudelijke kant van coalities. In totaal zijn 21 coalities naar
voren gekomen waarin de verschillen en overeenkomsten tussen coalities en de betrokkenheid van actoren zijn
geanalyseerd. Middels de dimensies discours, hulpmiddelen en spelregels is vervolgens een verklaring geboden
voor de betrokkenheid van actoren op het gebied van sociale veiligheid in het regionaal treinvervoer. Deze
inzichten bieden mogelijkheden voor het tegengaan van belemmeringen en het benutten van kansen die
beiden bijdragen in het verbeteren van de van actoren, met name gericht op gemeenten.
De beleidsarrangementenbenadering is in dit onderzoek op een andere wijze toegepast dan hij gebruikelijk
wordt toegepast in wetenschappelijk onderzoek. De benadering geldt als tetrahedron, wat wil zeggen dat de
dimensies onderling verbonden zijn en gelijkwaardig aan elkaar. In dit onderzoek is de tetrahedron uit elkaar
gehaald en de dimensies als afzonderlijke variabelen beschouwd. De reden hiervoor is dat naar een verklaring
voor de betrokkenheid van actoren in coalities wordt gezocht. De theorie wordt op deze manier op een nieuwe
en specifieke wijze toegepast, aangezien de gebruikelijke toepassing is gericht op het in kaart brengen van de
mate
van
institutionalisering
van
een
arrangement
of
overeenkomsten
en
verschillen
tussen
beleidsarrangementen. Dit onderzoek biedt nieuwe inzichten op welke wijze de theorie eveneens kan worden
toegepast in onderzoek. Bovendien is dit onderzoek een aanvulling op de bestaande literatuur van netwerken
aangezien betrokkenheid van actoren als factor van effectiviteit wordt beschreven, maar weinig inzichten
bestaan in waarom actoren wel of niet aanwezig zijn in een samenwerkingsverband.
Er kunnen ook kritiekpunten worden aangebracht aan de beleidsarrangementenbenadering en de keuze voor
het uit elkaar halen van de tetrahedron. In dit onderzoek zijn de dimensies als afzonderlijke dimensies
beschouwd, echter is gebleken dat de ene dimensie van invloed is op andere dimensies. Een volledige
verklaring van betrokkenheid per dimensie kan op deze manier niet worden gerealiseerd en blijft sprake van
enige onderlinge verbondenheid. Bijvoorbeeld actoren die een integrale strategie overeenkomen doen dit
doorgaans vanwege de afhankelijkheid van hulpmiddelen. Dit hoeft niet direct als kritiekpunt voor het
onderzoek te gelden, maar als een punt waar rekening mee dient te worden gehouden en mogelijk in
vervolgonderzoek kan worden verbeterd, zie hierover meer in de aanbevelingen voor vervolgonderzoek. Een
tweede kritiekpunt voor de beleidsarrangementenbenadering is gebaseerd op Bogeart (2004), maar mede
zichtbaar in dit onderzoek. De allesomvattende analyse van strategisch gedrag en context, brengt tevens een
zwaktepunt met zich mee. Doordat de benadering een uitgebreid kader biedt kan alles als onderwerp van
analyse worden beschouwd, waardoor de kans bestaat dat het onderzoek oppervlakkig wordt, iets dat
zichtbaar is in de uitgebreide beschrijving van de resultaten en vergelijkende analyse.
128
7.3.2 Methodologische reflectie
Naast de theoretische reflectie kan tevens een methodologische reflectie op het onderzoek worden gegeven.
De keuze voor een kwalitatieve casestudy heeft er aan bijgedragen dat het onderzoek uitgebreid is onderzocht
en uiteindelijk een antwoord is gegeven op de hoofdvraag. Door gebruik te maken van interviews zijn
achterliggende verklaringen verkregen op welke wijze actoren kijken naar de dimensies discours, hulpmiddelen
en spelregels. Tijdens het onderzoek zijn met essentiële actoren interviews gehouden. Dit houdt in met actoren
binnen gemeenten, politie, regionale vervoersbedrijven en provincie Gelderland die op strategisch en tactisch
niveau een rol vervullen op het gebied van sociale veiligheid.
Een beperking van het onderzoek is gaande het proces naar voren gekomen. Met het verwerken van de
resultaten van de zeven casussen is duidelijk geworden dat wil een volledige beschrijving van de coalities
worden gegeven met iedere actor in de coalitie een interview dient te worden gehouden. Dit wil zeggen met
bijvoorbeeld wijkagenten, gemeentelijke toezichthouders en NS stations. Dit is niet gedaan, maar zijn de
interviews op een abstracter niveau afgenomen. Op deze manier is een beeld van de dimensies gecreëerd,
maar is dit niet volledig en beperkt dit de diepgang. Deze methodologische zwakte is getracht op te vangen
door meerdere casussen te beschrijven en te analyseren en de interviews aan te vullen met documenten van
politie, provincie Gelderland en gemeenten. Om dit zwaktepunt in toekomstige onderzoeken te verbeteren
worden in de volgende paragraaf aanbevelingen gegeven voor vervolgonderzoek.
7.3.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
Zoals aangegeven, is gaande het proces duidelijk geworden dat de zeven casussen een te breed kader bieden
als onderzoeksveld waardoor niet de volledige gewenste diepgang van het onderzoek kan worden geboden.
Voor vervolgonderzoek adviseer ik om allereerst de coalities in beeld te krijgen. Deze oriëntering kan via een
enquête, dan wel korte kennismakingsinterviews met actoren. Op deze manier wordt inzichtelijk welke
belangrijkste coalities waar te nemen zijn. Vervolgens kan een selectie worden gemaakt van 3 casussen die
diepgaand worden onderzocht door met iedere betrokken actor in de coalitie een interview te houden.
In de theoretische reflectie is naar voren gekomen dat de onderlinge verbondenheid van dimensies zichtbaar
blijft in dit onderzoek, waardoor het lastig is om een rangschikking van belangrijkste factoren aan te brengen.
Voor vervolgonderzoek adviseer ik dan ook om gebruik te maken van enquêtes of een kaartsorteermethode
om op deze wijze cijfers te geven aan factoren die van invloed zijn op de betrokkenheid. Kortom de
mogelijkheid bieden voor actoren om aan te geven welke factoren meer van belang zijn dan overige.
Vervolgens kan in interviews hier dieper op worden ingegaan door vervolgvragen te stellen.
In het onderzoek zijn verklaringen geboden welke factoren van invloed zijn op de betrokkenheid van
actoren in coalities. Als derde aanbeveling adviseer ik om in vervolgonderzoek uitgebreider in te gaan op welke
wijze de betrokkenheid vervolgens kan worden vergroot. Dit onderzoek biedt aangrijpingspunten, maar het is
niet duidelijk op welke wijze dit specifiek kan worden vormgegeven. Bovendien is gebleken dat Duurzaam
Verbinden de betrokkenheid van gemeenten kan vergroten. Het is interessant om te onderzoeken hoe dit zich
129
in de praktijk exact dient vorm te worden gegeven en of er mogelijkheden bestaan dat gemeenten zelf cijfers
aanleveren. Indien gewenst kunnen gemeenten zelf een account krijgen binnen Duurzaam Verbinden. Deze
vragen kunnen middels vervolgonderzoek worden beantwoord.
130
Referenties
Advies- en onderzoeksgroep Beke. (2005). Op weg naar een veiliger openbaar vervoer 2004: Onderzoek naar de sociale
veiligheid van reizigers in het openbaar vervoer. Arnhem.
Arnouts, R. (2010). Regional Nature Governance in the Netherlands: Four Decades of Governance Modes and Shifts in the
Utrechtse Heuvelrug and Midden-Brabant. Wageningen: PhD Thesis Wageningen University.
Arts, B., en Leroy, P. (2006). Institutional dynamics in environmental governance. Dordrecht: Springer.
Arts, B., en Tatenhove, J. Van. (2004). Policy and Power: A conceptual framework between the ‘old’ and ‘new’ policy idioms.
Policy Sciences, 37, pp.339-356.
Baarda, B., en Goede, M, de. (2006). Basisboek Methoden en Technieken: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van
onderzoek. Amsterdam: Stenfert Kroese.
Barneveldsekrant. (2015). Fors minder gestolen fietsen in Barneveld. Verkregen op 14 augustus 2015, op
http://www.barneveldsekrant.nl/lokaal/fors_minder_gestolen_fietsen_in_barneveld_3457106.html#.VhPKGGiUd8.
Bleijenbergh, I. (2013). Kwalitatief onderzoek in organisaties. Amsterdam: Boom.
Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek: Denken en doen. Amsterdam: Boom onderwijs.
Boonstra, F. (2004). Laveren tussen risico’s en regels. Assen: Koninklijke van Gorcum.
Bogaert, D. (2004). Natuurbeleid in Vlaanderen: natuurontwikkeling en draagvlak als vernieuwing? Brussel: Instituut voor
Natuurbehoud.
Brandsen, T., Donk, W.B.H.J., van de en Montfort, C., van. (2005). Hyvriditeit als onontkoombaar fenomeen. Bestuurskunde,
14 (3), 2-3.
Bruijn, J.H. De, en Heuvelhof, E.F. Ten. (2007). Management in netwerken: Over veranderen in een Multi-actorcontext. Den
Haag: Lemma.
Buizer, I.M. (2008). Worlds apart: Interactions between local initiatives and established policy. Wageningen: PhD Thesis
Wageningen University.
Centraal Bureau voor de Statistiek (2015). Omgevingsadressendichtheid. Verkregen op 20 juni 2015, op
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/methoden/begrippen/default.htm?ConceptID=499
Centrum Fietsdiefstal. (2015). Preventieteam Centrum Fietsdiefstal. Verkregen op 14 september 2015, op
http://www.centrumfietsdiefstal.nl/promotie-en-graveerteam-centrum-fietsdiefstal.
131
Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer. (2000). Handreiking bestek en aanbesteding. Rotterdam: Ministerie van Verkeer
en Waterstaat.
Convenant samenwerkingsverband tussen politie eenheid Oost-Nederland, Arriva, Connexxion en Syntus. (2014). Deventer.
CROW- Kennisplatform Verkeer en Vervoer. (2015a). Personeelsmonitor 2014: Sociale veiligheid van het personeel in het
stads- en streekvervoer. Ede: Crow-KpVV.
CROW- Kennisplatform Verkeer en Vervoer. (2015b). OV-Klantenbarometer 2014: Sociale veiligheid in het openbaar
vervoer. Ede: Crow-KpVV.
De
Gelderlander.
(2011).
Velperpoort
rijp
voor
facelift.
Verkregen
op
12
augustus
2015,
op
2014,
op
http://www.gelderlander.nl/regio/arnhem-e-o/arnhem/velperpoort-rijp-voor-facelift-1.2277084
Delfini. (2011). Jaarverslag 2011: Sociale veiligheid spoorlijn Arnhem-Doetinchem-Winterswijk. Nijmegen: Delfini.
Delfini. (2012). Jaarverslag 2012: Sociale veiligheid spoorlijn Arnhem-Doetinchem-Winterswijk. Nijmegen: Delfini.
Duurzaam
Verbinden.
(2014).
Verbetering
sociale
veiligheid.
Verkregen
op
27
juni
http://www.duurzaamverbinden.nl.
Flyvbjerg, B. (2006). Five Misunderstandings about Case-study Research. Qualitative inquiry, 12(2), 219-245.
Gemeente Arnhem. (2013). Kadernota veiligheid 2013-2016: Arnhem veiliger. Gemeente Arnhem.
Gemeente Barneveld. (2014). Integraal veiligheidsplan Barneveld 2013-2015. Barnveld: Gemeente Barneveld.
Gemeente Westervoort. (2013). Lokaal veiligheidsarrangement stationgebied Westervoort. Nijmegen: Delfini.
Gemeente Winterswijk. (2014). Integraal Veiligheidsplan Achterhoek Oost 2014-2018. Winterwijk.
Gemeente Zevenaar. (2011) Kadernota integrale veiligheid 2012-2015. Zevenaar: Gemeente Zevenaar.
Hajer, M., Tatenhove, J. Van, en Laurent, C. (2004). Nieuwe vormen van governance: een essay over nieuwe vormen van
bestuur met een empirische uitwerking naar de domeinen van voedselveiligheid en gebiedsgericht beleid. Bilthoven: RIVM.
Hajer, M, en Wagenaar, H. (2003). Deliberative Policy Analysis: Understanding Governance in the Network Society.
Cambridge: Cambridge University Press.
Helsloot, I., Pieterman, R., en Hanekamp, J. (2010). Risico's en Redelijkheid. Den Haag: Boom
Juridische Uitgevers.
Hutjes, J.M., en Buuren, J.A. Van. (1996). De gevalsstudie: strategie van kwalitatief onderzoek. Meppel: Boom.
132
Kennisplatform Verkeer en Vervoer. (2009). Handreiking voor veiligheidsarrangementen in het openbaar vervoer. Ede:
KpVV.
Kennisplatform Verkeer en Vervoer. (2012). Reizigersmonitor 2011: De sociale veiligheid van ov-reizigers in het stads- en
streekvervoer. Ede: KpVV.
Kennisplatform Verkeer en Vervoer. (2013). Rapportage OV-Klantenbarometer 2012: Provincie Gelderland. Ede: KpVV.
Kingdon, J.W. (1995). Agendas, alternatives, and public policies. US: Pearson Education.
Klijn, E.H. (1996). Regels en sturing in netwerken: de invloed van netwerkregels op de herstructurering van naoorlogse
wijken. Delft: Eburon.
Klijn, E.H. (2005). Netwerken als perspectief op beleid en uitvoering. Beleidswetenschap, 19(4), pp. 32-54.
Klijn, E.H. (2008). It’s the management stupid: Over het belang van management bij complexe beleidsvraagstukken. Den
Haag: Lemma.
Klijn, E.H., Bueren E.M. Van, Koppenjan, J.F.M. (2000). Spelen met onzekerheid. Over diffuse besluitvorming in
beleidsnetwerken en mogelijkheden voor management. Delft: Eburon.
Rhodes, R.A.W. (1996). The New Governance: governing without government. Political Studies, 44, 652-667.
Rhodes, R. A. W. (2000). Governance and Public Administration. In J. Pierre (Ed), Debating Governance: Authority, Steering
and Democracy. Oxford: Oxford University Press.
Koppenjan, J.F.M., en Klijn E.H. (2004). Managing uncertainties in networks: a network approach to problem solving and
decision making. London: Routledge.
Liefferink, D. (2006). The dynamics of Policy Arrangements: Turning Round the Tetrahedron. In B. Arts, en P. Leroy. (eds).
Institutional dynamics in environmental governance. Dordrecht: Springer.
Meurs, H., Rosbergen, E. en Stoelinga, A. (2004). Decentralisatie en marktwerking in het openbaar vervoer: De ervaringen
tot nu toe stemmen hoopvol. In: Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 2004: Zeist.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. (2002). Sociale veiligheid openbaar vervoer. Kamerstukken II, 2002-2003, 28642,
nr.1. Den Haag: SDU.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. (2004). Nieuwe algemene regels over de aanleg, het beheer, de toegankelijkheid en
het gebruik van spoorwegen alsmede over het verkeer over spoorwegen (Spoorwegwet). Kamerstukken II 2003-2004, 27482
nr. 88. Den Haag: SDU.
133
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. (2006). Sociale veiligheid openbaar vervoer. Kamerstukken II, 2006-2007, 28642, nr.
16. Den Haag: SDU.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. (2007). Sociale veiligheid openbaar vervoer. Kamerstukken II, 2007-2008, 28642, nr.
22. Den Haag: SDU.
MuConsult. (2004). Decentralisatie van regionaal spoorvervoer en marktwerking in het regionale spoor-, stads- en
streekvervoer. Amersfoort: MuConsult.
Nederlands Genootschap van Burgemeesters. (2010). Zakboek Openbare orde en Veiligheid. Den Haag.
NOS. (2015). Spoorwegpolitie was ook niet overal waar iets gebeurde. Verkregen op 10 april 2015, op
http://nos.nl/artikel/2023732-spoorwegpolitie-was-ook-niet-overal-waar-iets-gebeurde.html
Platform sociale veiligheid Valleilijn. (2012). Nieuwsbrief. Gelderland.
Politie. (z.j.). Organisatie Nationaal. Verkregen op 14 september 2014, op https://www.politie.nl/over-depolitie/organisatie---nationaal.html.
Politie. (2014) Misdaadcijfer 2014. Politie.
ProRail.
(2015).
Uit
de
wind
op
station
Barneveld-centrum.
Verkregen
op
13
augustus
2015,
op
https://www.prorail.nl/leveranciers/nieuws/uit-de-wind-op-station-barneveld-centrum.
Provan, K, en Kenis, P. (2007). Modes of Network Governance: Structure, Management and, Effectiveness. In: Journal of
Public Administration Research and Theory Advance Access (eds). Oxford: University Press.
Provincie Gelderland. (2007). Veiligheidsarrangement spoorlijn Arnhem-Winterswijk. Arnhem.
Provincie Gelderland. (2009). Veiligheidsarrangement Valleilijn. Arnhem.
Provincie Gelderland. (2013). Beleidskader sociale veiligheid op het regionale spoor 2013 – 2015. Arnhem.
Provincie Noord-Holland. (2011). Meerjarenplan sociale veiligheid openbaar vervoer van de provincie Noord-Holland, 20112015. Haarlem.
Rekenkamer Arnhem. (2015). Samenwerking Lichtblauw en Blauw. Rekenkameronderzoek naar de samenwerking tussen
handhavers en wijkagenten in Arnhem. Arnhem.
Rijksoverheid. (z.j.). Aanpak geweld tegen werknemers met publieke taak. Verkregen op 2 augustus 2014, op
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geweld-tegen-werknemers-met-publieke-taak/aanpak-geweld-tegenwerknemers-met-publieke-taak.
134
Rijksoverheid.
(z.j.).
Rol
provincies
en
gemeenten
bij
ov.
Verkregen
op
12
september
2014,
op
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/openbaar-vervoer/inhoud/rol-provincies-en-gemeenten-bij-ov.
Scharpf, F.W. (1978) Interorganizational policy studies: issues, concepts and perspectives. In: K.I. Hanf en F.W. Scharpf (eds).
Interorganizational Policy Making: Limits to Coordination and Central Control. London: Sage.
Selm, J. Van. (2014). 15 jaar levendige taak: het Regionaal Openbaar Vervoer. Verkregen op 30 juli 2014, op
http://www.ipo.nl/over-het-ipo/ipo-zomercolumn-2014/vijftien-jaar-regionaal-openbaar-vervoer-als-provinciale-taak.
SVOV Oost. (2015). Plan van aanpak. Arnhem.
Swanborn, P.G. (1991). Basisboek Sociaal Onderzoek. Meppel: Boom Lemma.
Taskforce Veiliger Openbaar Vervoer. (2009). Naar een veiliger openbaar vervoer voor werknemers: Een maatregelenpakket
van de Taskforce Veiliger Openbaar Vervoer. Den Haag.
Teisman, G.R. (2005). Publiek management op de grens van chaos en orde. Dordrecht: Academic Publishers.
Tatenhove, J. Van, Arts, B. Leroy, P. (2000). Political Modernisation and the Environment. Dordrecht: Kluwer Academic
Publishers.
Tatenhove, J. Van, en Leroy, P. (1995). Beleidsnetwerken: een kritische analyse. Beleidswetenschap 9 (2) pp.128-145.
Thiel, S., Van. (2010). Bestuurskundig Onderzoek: een methodologische inleiding. Bussum: Countinho
Valleilijn. (2013). Nieuwe Wachtruimte en kiosk Barneveld-Noord geopend. Verkregen op 13 augusustus 2015, op
http://www.valleilijn.nl/2013/09/nieuwe-wachtruimte-en-kiosk-barneveld-noord-geopend.
Vennix, J. (2010). Theorie en praktijk van empirisch onderzoek. Harlow: Pearson Education Limited
Verschuren, P., en Doorewaard. H. (2010). Designing a Research Project. Den Haag: Eleven International Publishing.
Wiering, M., Crabbé, A., Leroy, P. en Arts, B. (2001). Kennis voor beleid natuurlijk: stroomlijning van het wetenschappelijk
natuuronderzoek in Vlaanderen. Nijmegen: Nijmegen University Press.
Yin, R.K. (1989). Case study research: design and methods. Thousand Oaks: Sage Publications.
Zouwen, M., Van Der. (2006). Nature policy between trends and traditions: Dynamics in nature policy arrangements in the
Yorkshire Dales, Donana and the Veluwe. Delft: Eburon.
135
Bijlagen
Bijlage 1: ABC- methodiek
Categorie A (strafrecht en APV)
A1
Mishandeling
A1a Mishandeling personeel
A1b Mishandeling reiziger
A2
Bedreiging met wapen
A2a Bedreiging personeel met wapen
A2b Bedreiging reiziger met wapen
A3
Bedreiging zonder wapen
A2a Bedreiging personeel zonder wapen
A2b Bedreiging reiziger zonder wapen
A4
Diefstal/beroving
A4a diefstal/beroving personeel
A4bdiefstal/beroving reiziger
A5
Optreden bij drugsoverlast
Mishandeling: fysiek geweld, waarbij opzettelijk pijn of letsel toegebracht werd aan personeel/reiziger
Bedreiging met fysiek geweld van personeel/reiziger, met (slag/schiet/steek-)wapen, maar zonder dat het
daadwerkelijk tot fysiek geweld komt
Bedreiging met fysiek geweld van personeel/reiziger, zonder wapen, maar zonder dat het daadwerkelijk tot fysiek
geweld komt
Diefstal, beroving of zakkenrollerij, waarvan personeel/reiziger slachtoffer werd zonder gebruik van geweld, het kan
zowel betrekking hebben op werkmateriaal als op persoonlijke bezittingen
Repressief optreden tegen overlast door (vermoedelijk) handel in en/of gebruik van verdovende middelen,
bijvoorbeeld indien assistentie politie ingegrepen moet worden
A6
Optreden bij vandalisme/graffiti/brand
Repressief optreden tegen opzettelijk vernielen, bekladden (graffiti), bekrassen of onbruikbaar maken,
brandstichting et cetera.
A7
Overige overtredingen:
Onder andere: agressief duwen/trekken, spugen, wederrechtelijk aanraken van persoon, lijf en goed, vechtende
Duwen, trekken, spugen etc.
passagier, geweld in het verkeer (zoals moedwillig aanrijden)
Categorie B (overtredingen Wet personenvervoer 2000)
B1
Schelden/beledigen
Verbale agressie tegen personeel/ reiziger, inclusief schelden, beledigen, provocatie
B1a schelden/beledigen personeel
B1b schelden/beledigen reiziger
B2
Lastigvallen
Hinderlijk aanraken, aanspreken of aankijken van personeel/reiziger, zonder dat daarbij sprake is van agressie,
B2a lastigvallen personeel
geweld of bedreiging (NIET duwen/trekken of aanranding: zie A7)
B2b lastigvallen reiziger
B3
Optreden bij betalingsproblemen
Reiziger die niet wil (bij)betalen of (bij)stempelen en waarvoor assistentie moet worden ingeroepen
B4
Overige verstoringen
Waaronder: misbruik voorziening, misbruik noodrem, bedelen/muzikanten, baldadigheid, hinderlijk gedrag,
onzedelijk gedrag, wildplassen, slapers, aanwijzing personeel niet opvolgen, onenigheid
Categorie C (overtredingen Besluit personenvervoer en huisregels)
C1
Overtredingen huisregels
Voeten op de bank, roken, geluidoverlast, gevaarlijk gedrag (surfen), verstoring exploitatie,
openhouden/trekken/trappen deuren
C2
Overige overlast
Overtreden huisregels (voorzover niet genoemd onder C1), verontreiniging interieur, verontreiniging exterieur
136
Bijlage 2: Geïnterviewde personen
Respondent 1
12-06-2015
Gemeente Arnhem
Respondent 2a
23-06-2015
Gemeente
Respondent 2b
Barneveld
(Duo-
interview)
Respondent 3
25-06-2015
Gemeente Montferland
Respondent 4
08-06-2015
Gemeente Westervoort
Respondent 5
16-06-2015
Gemeente Winterswijk
Respondent 6
22-06-2015
Gemeente Zevenaar
Respondent 7
30-07-2015
Gemeente Duiven
Respondent 8
08-07-2015
Syntus
Respondent 9
17-06-2015
Politie regio Gelderland- Midden
Respondent 10
01-07-2015
Arriva Nederland
Respondent 11
16-06-2015
Provincie Gelderland
Bijlage 3: Participerende observatie en notulen
Overleg samenwerkende partijen politie eenheid
Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
8 mei 2014
Overleg samenwerkende partijen politie eenheid
Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
26 juni 2014
Overleg samenwerkende partijen politie eenheid
Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
14 augustus 2014
Overleg samenwerkende partijen politie eenheid
Oost-Nederland en regionale vervoersbedrijven
17 september 2014
Bijlage 4: Interviewguide half gestructureerd interview
Interviewvragen
Introductie:

Introductie van de interviewer: wat is mijn achtergrond (opleiding).

Een toelichting geven over het onderzoek en het doel van het onderzoek.

Aan de respondent aangeven waarom zijn/haar medewerking voor het onderzoek van belang is.

Aan de respondent uitleggen hoe het interview is opgebouwd.

Aan de respondent vragen of bezwaar is voor het gebruik van een opnamerecorder.

Aan de respondent aangeven dat gedurende het interview aantekeningen worden gemaakt

Aan de respondent aangeven dat de informatie vertrouwelijk wordt behandeld.
Algemene vragen

Wie bent u en wat is uw functie binnen de organisatie waarin u werkzaam bent?
In het vervolg van het interview worden vragen gesteld met betrekking tot een mogelijke samenwerking tussen
gemeente, politie en vervoersbedrijf omtrent sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer. De vragen zijn
opgedeeld in de dimensies actoren, hulpmiddelen, spelregels en discours. Deze zijn afkomstig van de
beleidsarrangementenbenadering die in dit onderzoek als analysekader wordt toegepast.
Interviewtopic: Actoren

Welke actoren spelen volgens u een rol op het gebied van sociale veiligheid in het openbaar
treinvervoer in zowel de trein als op het station?
o

Kunt u ze clusteren in indirect – direct betrokken?
Zijn deze actoren naar gelang veel of weinig betrokken in het aanpakken van sociale veiligheid in het
regionaal treinvervoer?

Hoe is de gemeente op dit moment betrokken in het aanpakken van sociale veiligheid in de
stationsomgeving.

Welke rol neemt de organisatie in in deze aanpak?

Is er sprake van coalitievorming tussen actoren?

o
Ja: tussen welke actoren en ontbreken bepaalde actoren in deze samenwerking?
o
Nee: is dit wel gewenst en met welke actoren?
Vanuit welke actor komt initiatief op samenwerking
o

Welke actor vervult een coördinerende rol in de samenwerking?
o

Veel of weinig initiatief voor samenwerking?
Veel of weinig coördinatie in samenwerking
Welke actor neemt het initiatief voor het opstellen van beleid ten behoeve van sociale veiligheid in het
openbaar treinvervoer?
o
Veel of weinig initiatief voor beleid
138
Interviewtopic: Discours

Hoe denkt u over de problematiek met betrekking tot sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer/
op het station in gemeente X?

Op welke wijze wenst u het probleem aan te pakken?

Wat is uw gewenste doel?

Merkt u betreffende discours verschillen met politie/vervoersbedrijven?
Interviewtopic: Hulpmiddelen

Welke hulpmiddelen (financieel, productie, competenties, kennis en legitimiteit) heeft de organisatie
ter beschikking voor de aanpak van sociale veiligheid in het openbaar treinvervoer?

In welke mate worden deze hulpmiddelen ingezet in de aanpak van de sociale veiligheid?
o

Veel – weinig ingezet
Hoeveel macht verleent u aan de eigen hulpmiddelen ten opzichte van de andere actoren?
o
Veel – weinig macht

Van welke hulpmiddelen bent u afhankelijk van andere actoren?

Hoeveel belang hecht u aan het hulpmiddelen van de andere actor en is deze vervangbaar door
andere actoren/hulpmiddelen?

o
Groot – weinig belang
o
Grote – weinige vervangbaarheid
Is er sprake van wederzijdse of eenzijdige afhankelijkheid?
Interviewtopic: Spelregels

Over welke verantwoordelijkheden denkt u te beschikken met betrekking tot sociale veiligheid in het
openbaar treinvervoer in uw gemeente?

Worden deze verantwoordelijkheden genomen of afgeschoven op andere actoren?

Hoeveel invloed kunt u uitoefenen op de agenda in de samenwerking tussen gemeente, politie en
vervoersbedrijven?
o
Veel – weinig invloed

Ervaart u de toegang tot besluitvorming tussen gemeente, politie en vervoersbedrijven als moeilijk?

Beschikt de gemeente over een lokaal veiligheidsarrangement?

Hoe is de communicatie met andere actoren?
o
Veel – weinig overleg
o
Direct – indirect contact
o
Soepel – stroeve communicatie
o
Makkelijk – moeilijk bereikbaar
o
Formeel – informeel

Is de wijze van communicatie goed of ziet u graag veranderingen?

Hoe verloopt de informatie-uitwisseling tussen actoren?
139
o
Moeilijk – makkelijk
o
Formeel – informeel

Om welke informatie gaat het en wat wordt er mee gedaan?

Is de wijze van informatie-uitwisseling goed of ziet u graag veranderingen?
Afsluitende vragen samenwerking

Denkt u dat de samenwerking kan worden verbeterd indien u inzicht heeft in de gegevensuitwisseling
tussen politie en vervoersbedrijven (Duurzaam Verbinden)?

Welke alternatieve methoden kunnen bijdragen in het verbeteren van de samenwerking tussen
gemeenten, politie en vervoersbedrijven?

Hoe ziet u de samenwerking graag vormgegeven?
Afsluiting

Heeft u nog vragen over het onderwerp of nadere informatie?

De respondent bedanken voor de medewerking
140
Bijlage 5: Partijen en verantwoordelijkheid in het openbaar vervoer
141
Bijlage 6: Tabellen casussen
Gemeente Arnhem
Discours
Hulpmiddelen
Coalitie 1:
Coalitie 2:
Gemeentelijke toezichthouders/handhavers van de gemeente Arnhem
Gemeente Arnhem – politie
- wijkagenten
Arnhem
Probleemdefinitie gemeente :
Problematiek wisselend per station
Velperpoort: drugsoverlast, fietsendiefstal en verloedering station
Arnhem Zuid: fietsendiefstal
Predikshaaf en Arnhem Centraal: weinig problematiek
Strategie: toezichthouders en aanpakken fysieke aspecten
Politie
Probleemdefinitie Politie: grote problematiek door vele publieksbeweging
Strategie: samenwerking tussen politie en regionale vervoersbedrijven
Discours politie en gemeente Arnhem niet gedeeld op gebied van sociale veiligheid in het openbaar vervoer
Gemeente Arnhem: Productiemiddelen, kennis en competenties
Gemeente Arnhem: Productiemiddelen, kennis, legitimiteit en
competenties
Politie: productiemiddelen, competenties en kennis
Politie: productiemiddelen, competenties en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele en relationele macht: gelijkwaardig
Spelregels
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader: Kadernota “Arnhem Veiliger”
 Gemeente Arnhem agenda- en besluitvorming; politie advies
 Open coalitie: mogelijkheid om andere actoren te betrekken op
operationeel niveau
Informele regels
 Collegiale afstemming uitvoering
 Goede interactie: communicatie en informatie-uitwisseling
 Interactie op basis van signalen
142
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente Arnhem
Relationele macht: gelijkwaardig
Formele regels
 Politie onder gezag van burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Richtinggevend kader: kadernota “Arnhem Veiliger”, Gemeentewet
en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste actoren op basis van wet
 Interactieregel: informatieplicht politie aan gemeente
 Structureel overleg: maandelijks en per kwartaal Lokale Driehoek
 Agenda: op basis van veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen te komen
 Goede interactie: communicatie en informatie-uitwisseling
Gemeente Barneveld
Discours
Coalitie 1:
Gemeente Barneveld, gemeentelijke toezichthouders,
gemeentelijke BOA, begeleiders vanuit RuiterWerkt,
wijkagent en provincie Gelderland
Probleemdefinitie gemeente: overlast problematiek is
afgenomen, maar blijft aandacht verdienen.
Probleemdefinitie provincie en politie: problematiek
hangjongeren, vandalisme en fietsdiefstal, is afgenomen
maar dient onder de aandacht te blijven
Strategie gemeente, politie en provincie: inzet
toezichthouders, boa en politie en aanpak fietsdiefstal
Coalitie 2:
Provincie Gelderland, politie, Centrum
Fietsdiefstal en gemeente Barneveld omtrent
fietsdiefstal
Probleemdefinitie gemeente politie en provincie
Gelderland: fietsdiefstal is afgenomen maar aanpak
blijft noodzakelijk
Strategie gemeente, politie en provincie Gelderland:
bewustwordingscampagne en lokfietsen
Gewenste doel: fietsdiefstal verminderen
Coalitie 3:
Gemeente Barneveld – politie
Probleemdefinitie gemeente en politie
gedeeld
Strategie: inzet toezichthouders, boa,
politie en lokfietsen
Gewenste doel: sociaal veilig gebied
Discours gedeeld
Discours gedeeld
Hulpmiddelen
Gewenste doel gemeente, politie en provincie: sociale
veiligheid behouden en verbeteren
Discours gedeeld
Gemeente Barneveld: Financiële middelen,
productiemiddelen, kennis, legitimiteit en competenties
Gemeente Barneveld: Financiële middelen en
legitimiteit
Gemeente Barneveld:
Productiemiddelen, kennis, legitimiteit
en competenties
Politie: productiemiddelen, competenties, kennis
Politie: productiemiddelen, financiële middelen en
competenties
Politie: productiemiddelen,
competenties en kennis
Provincie Gelderland: productiemiddel en kennis
Provincie Gelderland:
Financiële middelen
Centrum Fietsdiefstal:
Productiemiddel en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Gemeente Barneveld
Relationele macht: gelijkwaardig vanwege
gezamenlijke behoefte en afhankelijkheid
Ruiterswerkt: productiemiddelen en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Gemeente Barneveld
Relationele macht: gelijkwaardig vanwege gezamenlijke
behoefte en afhankelijkheid
143
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente Barneveld
Relationele macht: gelijkwaardig
Spelregels
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader: Integraal veiligheidsplan,
taak- en functieomschrijving , uitvoeringsprogramma
SVOV Oost, Gemeentewet en Politiewet
 Open coalitie: coalitie staat open voor andere
actoren, met name Connexxion
Informele regels
 Structureel overleg
 Notulen en actielijst: iedere actor invloed
 Provincie Gelderland communicatie richting
Connexxion
 Actieve betrokkenheid
 Goede interactie: communicatie en informatieuitwisseling
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden politie en
gemeente Barneveld
 Richtinggevend kader: Integraal veiligheidsplan
en uitvoeringsprogramma SVOV Oost,
Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: mogelijkheid om andere
actoren te betrekken op operationeel niveau
Informele regels
 Geen structureel overleg tussen Centrum
Fietsdiefstal, politie, gemeente Barneveld en
provincie Gelderland
 Gezamenlijke uitvoering
 Samenwerking met Centrum Fietsdiefstal een
keer per jaar.
144
Formele regels
 Politie onder gezag van
burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Richtinggevend kader: kadernota
Integraal veiligheidsplan,
Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste actoren op
basis van wet
 Interactieregel: informatieplicht
politie aan gemeente
 Structureel overleg: maandelijks en
minimaal 4 x per jaar Lokale
Driehoek
 Agenda: op basis van
veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen te
komen
 Goede interactie: communicatie en
informatie-uitwisseling
Gemeente Montferland
Discours
Coalitie 1:
Coalitie provincie Gelderland,
gemeente Montferland en overige
gemeenten gelegen langs spoorlijn
Arnhem-Winterswijk en Arriva
Coalitie 2: Gemeente Montferland
– beveiligingsbedrijf
Coalitie 3:
Provincie Gelderland, politie,
Centrum Fietsdiefstal en gemeente
Montferland omtrent fietsdiefstal
Coalitie 4:
Gemeente Montferland – politie
Probleemdefinitie gemeente:
problematiek hangjongeren is
afgenomen, maar nog steeds aanwezig
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: creëren van sociale
veiligheid
Probleemdefinitie gemeente:
problematiek hangjongeren is
afgenomen, maar nog steeds
aanwezig
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: creëren van sociale
veiligheid
Het beveiligingsbedrijf wordt door
gemeente Montferland ingehuurd
vanwege problematiek. Er is dus
sprake van gedeelde discours.
Probleemdefinitie gemeente:
Fietsdiefstal is sterk verminderd
maar blijft onder de aandacht
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Probleemdefinitie
gemeente/politie: problematiek
hangjongeren is afgenomen, maar
nog steeds aanwezig
Strategie: toezicht, lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: creëren van sociale
veiligheid
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Probleemdefinitie provincie/Arriva:
hangjongeren en vandalisme
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: sociale veiligheid
Discours wordt door de actoren
gedeeld maar de gemeente is niet
actief betrokken in de coalitie. Dit kan
mogelijk komen door verschil in mate
van de problematiek
Hulpmiddelen
Probleemdefinitie politie en
provincie Gelderland: er is sprake
van fietsdiefstal:
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Gemeente Montferland en overige
gemeenten: Financiële middelen
Gemeente Montferland: Financiële
middelen en legitimiteit
Gemeente Montferland: Financiële
middelen en legitimiteit
Gemeente Montferland:
Productiemiddelen, kennis,
legitimiteit en competenties
Provincie Gelderland: financiële
middelen, productiemiddelen en
kennis
Arriva: financiële middelen
Beveiligingsbedrijf:
Kennis en productiemiddelen
Politie: Productiemiddelen,
financiële middelen en
competenties
Provincie Gelderland:
Financiële middelen
Politie: productiemiddelen,
competenties en kennis
145
Alsandair: productiemiddelen en
kennis
Spelregels
Centrum Fietsdiefstal:
Productiemiddel en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Eenzijdige afhankelijkheid van de
gemeente
Wederzijdse afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Provincie
Gelderland
Relationele macht: Provincie
Gelderland
Structurele macht: gemeente
Montferland
Relationele macht: gemeente
Montferland vanwege
realisatie/hindermacht
Formele regels:
 Wettelijke
verantwoordelijkheid van de
gemeente Montferland
 Opdrachtgever – opdrachtnemer relatie
Informele regels
 Geen structureel overleg
 Onderling contact
 Goede interactie:
communicatie-informatieuitwisseling
 Rapportages
Structurele macht: Gemeente
Montferland
Relationele macht: gelijkwaardig
vanwege gezamenlijke behoefte en
afhankelijkheid
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden politie
en gemeente Montferland
 Richtinggevend kader: Integraal
veiligheidsplan,
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en
Politiewet
 Gesloten coalitie: mogelijkheid
om andere actoren te betrekken
op operationeel niveau
Informele regels
 Geen structureel overleg tussen
Centrum Fietsdiefstal, politie,
gemeente Montferland en
provincie Gelderland
 Gezamenlijke uitvoering
 Samenwerking met Centrum
Fietsdiefstal een keer per jaar.
Structurele macht: gemeente
Montferland
Relationele macht: gelijkwaardig
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader:
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: maar legt ook
contact met externe actoren
Informele regels
 Geen structureel overleg
 Provincie Gelderland via
programmaleider communicatie
 Weinig actieve betrokkenheid
 Nauwelijks interactie:
comnmunicatie- en informatieuitwisseling
 Wel communicatie tussen
provincie en Alsandair
 Rapportages voor gemeente
Montferland
146
Formele regels
 Politie onder gezag van
burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste
actoren op basis van wet
 Interactieregel:
informatieplicht politie aan
gemeente
 Structureel overleg:
maandelijks en minimaal 4 x
per jaar Lokale Driehoek
 Agenda: op basis van
veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen te
komen
 Goede interactie:
communicatie en informatieuitwisseling
Gemeente Westervoort
Coalitie 1:
Lokaal veiligheidsarrangement:
gemeente Westervoort, politie, Arriva,
Connexxion en NS stations
Discours
Probleemdefinitie gemeente:
incidenten/vandalisme maar niet
structureel
Strategie: gezamenlijk aanpakken met
ieder eigen betrokkenheid tonen en
gemeente zelf actief door toezicht en
netjes houden station
Gewenste doel: veilig stationsgebied
Probleemdefinitie politie en regionale
vervoersbedrijven: hangjongeren en
vandalisme maar gemeente is actief
betrokken
Strategie: gezamenlijk aanpakken en
ieder eigen betrokkenheid tonen
Gewenste doel: handhaven sociale
veiligheid
Coalitie 2: Coalitie provincie
Gelderland, gemeente Westervoort
en overige gemeenten gelegen
langs spoorlijn Arnhem-Winterswijk
en Arriva
Probleemdefinitie gemeente:
incidenten/vandalisme maar niet
structureel
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: handhaven sociale
veiligheid
Coalitie 3:
Provincie Gelderland, politie,
Centrum Fietsdiefstal en gemeente
Westervoort omtrent fietsdiefstal
Coalitie 4:
Gemeente Westervoort – politie
Probleemdefinitie gemeente:
Fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Probleemdefinitie
gemeente/politie:
incidenten/vandalisme maar
niet structureel
Strategie: toezicht, lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: handhaven
sociale veiligheid
Probleemdefinitie provincie/Arriva:
hangjongeren en vandalisme maar
gemeente is actief betrokken
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: sociale veiligheid
Probleemdefinitie politie en provincie
Gelderland
Er is sprake van fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Discours wordt door de actoren
gedeeld
NS stations: station Westervoort is een
klein station en heeft niet de prioriteit.
Eigen referentiekader en agenda
onderhoud station
Discours tussen gemeente, politie en
regionale vervoersbedrijven gedeeld.
Discours met NS stations niet.
147
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Hulpmiddelen
Gemeente Westervoort: financiële
middelen, productiemiddelen, kennis,
competenties en legitimiteit
Gemeente Westervoort en overige
gemeenten: Financiële middelen
Gemeente Westervoort: Financiële
middelen en legitimiteit
Gemeente Westervoort:
Productiemiddelen, kennis,
legitimiteit en competenties
Arriva en Connexxion:
productiemiddelen, kennis en
competenties
NS stations: productiemiddelen en
kennis
Provincie Gelderland: financiële
middelen, productiemiddelen en
kennis
Arriva: financiële middelen
Politie: Productiemiddelen,
financiële middelen en competenties
Politie: productiemiddelen,
competenties en kennis
Politie: kennis, productiemiddelen en
competenties
Alsandair: productiemiddelen en
kennis
Centrum Fietsdiefstal:
Productiemiddel en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente
Westervoort
Relationele macht: gezamenlijk
vanwege afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Provincie
Gelderland
Relationele macht: Provincie
Gelderland
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Gemeente
Westervoort
Relationele macht: gelijkwaardig
vanwege gezamenlijke behoefte en
afhankelijkheid
148
Provincie Gelderland:
Financiële middelen
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente
Westervoort
Relationele macht: gelijkwaardig
Spelregels
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader: Lokaal
uitvoeringsprogramma,
veiligheidsarrangement ArnhemWinterswijk, Gemeentewet, Wet
personenvervoer en Politiewet
 Gesloten: maar in uitvoering
kunnen actoren aansluiten
Informele regels
 Geen structureel overleg: gebrek
noodzaak en tijd
 Interactie via ‘piepsysteem’: als er
iets aan de hand is communicatie
en informatie-uitwisseling
 Interactie Gemeente Westervoort,
politie en regionale
vervoersbedrijven goed
 Interactie gemeente Westervoort
en NS stations moeilijker
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader:
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en
Politiewet
 Gesloten coalitie: maar
programmaleider legt ook
contact met externe actoren
Informele regels
 Geen structureel overleg
 Provincie Gelderland via
programmaleider communicatie
 Goede interactie tussen
gemeente Westervoort en
provincie
 Tussen gemeenten onderling
niet
 Wel communicatie tussen
provincie en Alsandair
 Rapportages voor gemeente
Westervoort
149
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden politie
en gemeente Westervoort
 Richtinggevend kader: Integraal
veiligheidsplan,
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en
Politiewet
 Gesloten coalitie: mogelijkheid
om andere actoren te betrekken
op operationeel niveau
Informele regels
 Geen structureel overleg tussen
Centrum Fietsdiefstal, politie,
gemeente Westervoort en
provincie Gelderland
 Gezamenlijke uitvoering
 Samenwerking met Centrum
Fietsdiefstal een keer per jaar
Formele regels
 Politie onder gezag van
burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste
actoren op basis van wet
 Interactieregel:
informatieplicht politie aan
gemeente
 Structureel overleg:
tweewekelijks en minimaal
4 x per jaar Lokale Driehoek
 Agenda: op basis van
veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen
te komen
 Goede interactie:
communicatie en
informatie-uitwisseling
Gemeente Winterswijk
Discours
Coalitie 1:
Coalitie provincie Gelderland, gemeente Winterswijk en
overige gemeenten gelegen langs spoorlijn ArnhemWinterswijk en Arriva
Probleemdefinitie gemeente: Incidenten en hangjongeren,
maar niet structureel
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: veilige gemeente
Coalitie 2:
Provincie Gelderland, politie, Centrum
Fietsdiefstal en gemeente Winterswijk omtrent
fietsdiefstal
Probleemdefinitie gemeente: Fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Probleemdefinitie provincie/Arriva: hangjongeren
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: sociale veiligheid
Probleemdefinitie politie en provincie Gelderland
Sprake van fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Discours wordt door de actoren gedeeld maar de
gemeente is niet actief betrokken in de coalitie. Dit kan
mogelijk komen door verschil in mate van de
problematiek
Hulpmiddelen
Coalitie 3:
Gemeente Winterswijk – politie
Probleemdefinitie gemeente/politie:
Incidenten en hangjongeren, maar niet
structureel
Strategie: toezicht, lokfietsen,
bewustwordingscampagne en inzet
politie
Gewenste doel: veilige gemeente
Discours wordt door de actoren gedeeld
Discours wordt door de actoren gedeeld
Gemeente Winterswijk en overige gemeenten: Financiële
middelen
Gemeente Winterswijk: Financiële middelen en
legitimiteit
Gemeente Winterswijk:
Productiemiddelen, kennis, legitimiteit en
competenties
Provincie Gelderland: financiële middelen,
productiemiddelen en kennis
Politie: Productiemiddelen, financiële middelen
en competenties
Politie: productiemiddelen, competenties
en kennis
Arriva: financiële middelen
Provincie Gelderland:
Financiële middelen
Alsandair: productiemiddelen en kennis
Centrum Fietsdiefstal:
Productiemiddel en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Provincie Gelderland
Relationele macht: Provincie Gelderland
Structurele macht: Gemeente Winterswijk
Relationele macht: gelijkwaardig vanwege
gezamenlijke behoefte en afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente Winterswijk
Relationele macht: gelijkwaardig
150
Spelregels
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader: uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: maar legt ook contact met externe
actoren
Informele regels
 Geen structureel overleg
 Provincie Gelderland via programmaleider
communicatie
 Weinig actieve betrokkenheid
 Nauwelijks interactie: communicatie- en informatieuitwisseling
 Wel communicatie tussen provincie en Alsandair
 Rapportages voor gemeente Winterswijk
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden politie en
gemeente Winterswijk
 Richtinggevend kader: Integraal
veiligheidsplan, uitvoeringsprogramma
SVOV Oost, Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: mogelijkheid om andere
actoren te betrekken op operationeel niveau
Informele regels
 Geen structureel overleg tussen Centrum
Fietsdiefstal, politie, gemeente Winterswijk
en provincie Gelderland
 Gezamenlijke uitvoering
 Samenwerking met Centrum Fietsdiefstal
een keer per jaar
151
Formele regels
 Politie onder gezag van
burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste actoren op
basis van wet
 Interactieregel: informatieplicht
politie aan gemeente
 Structureel overleg: maandelijks en
minimaal 4 x per jaar Lokale
Driehoek
 Agenda: op basis van
veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen te komen
 Goede interactie: communicatie en
informatie-uitwisseling
Gemeente Zevenaar
Coalitie 1:
Stationsoverleg: gemeente
Zevenaar, serviceteam, politie, NS
stations, wijkteam en KBO
Discours
Probleemdefinitie gemeente/politie:
overlast en vernielingen zijn
afgenomen, maar nog steeds in
enige mate, incidenten vinden niet
structureel plaats
Strategie: toezicht, aanpak
fietsdiefstal, verbouwing station,
actief handelen
Gewenste doel: handhaven van een
veilige gemeente
Probleemdefinitie wijkteam/KBO:
geen oversteekplaats, nieuw station
nodig, hangjongeren
Strategie: actieve houding van de
gemeente door de verbeterpunten
mee te nemen in de verbouwing en
toezicht
Gewenste doel: een veilig station
Coalitie 2: Coalitie provincie
Gelderland, gemeente Zevenaar
en overige gemeenten gelegen
langs spoorlijn ArnhemWinterswijk en Arriva
Probleemdefinitie gemeente:
overlast en vernielingen zijn
afgenomen, maar nog steeds in
enige mate, incidenten vinden niet
structureel plaats
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: handhaven van
een veilige gemeente
Probleemdefinitie provincie/Arriva:
overlast veroorzakende personen,
maar gemeente is actief betrokken
Strategie: toezicht op het station
Gewenste doel: sociale veiligheid
Discours wordt door de actoren
gedeeld, vanwege gezamenlijke
behoefte en actieve gemeente
Probleemdefinitie NS stations:
bouwkundige aanpassingen nodig
Strategie: verbouwen
Gewenst doel: veilig station voor
reizigers
Discours wordt door de actoren
gedeeld
152
Coalitie 3:
Provincie Gelderland, politie,
Centrum Fietsdiefstal en
gemeente Zevenaar omtrent
fietsdiefstal
Probleemdefinitie gemeente:
fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen,
bewustwordingscampagne en
nieuw beleid
Gewenste doel: terugdringen
fietsdiefstal
Probleemdefinitie politie en
provincie Gelderland
Sprake van fietsdiefstal
Strategie: lokfietsen en
bewustwordingscampagne
Gewenste doel: afname fietsdiefstal
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Coalitie 4:
Gemeente Zevenaar – politie
Probleemdefinitie gemeente/politie:
overlast en vernielingen zijn
afgenomen, maar nog steeds in enige
mate, incidenten vinden niet
structureel plaats
Strategie: toezicht, lokfietsen,
bewustwordingscampagne en inzet
politie
Gewenste doel: handhaven van een
veilige gemeente
Discours wordt door de actoren
gedeeld
Hulpmiddelen
Gemeente Zevenaar: financiële
middelen, productiemiddelen,
kennis, competenties en legitimiteit
Gemeente Zevenaar en overige
gemeenten: Financiële middelen
Gemeente Zevenaar: Financiële
middelen en legitimiteit
Gemeente Zevenaar:
Productiemiddelen, kennis, legitimiteit
en competenties
Politie: kennis, productiemiddelen
en competenties
Provincie Gelderland: financiële
middelen, productiemiddelen en
kennis
Arriva: financiële middelen
Politie: productiemiddelen,
competenties en kennis
Alsandair: productiemiddelen en
kennis
Politie: Productiemiddelen,
financiële middelen en
competenties
Provincie Gelderland:
Financiële middelen
Centrum Fietsdiefstal:
Productiemiddel en kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: Provincie
Gelderland
Relationele macht: Provincie
Gelderland
Structurele macht: Gemeente
Zevenaar
Relationele macht: gelijkwaardig
vanwege gezamenlijke behoefte en
afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente Zevenaar
Relationele macht: gelijkwaardig
NS stations: financiële middelen,
productiemiddelen en kennis
Wijkteam en KBO: kennis
Wederzijdse afhankelijkheid
Structurele macht: gemeente
Zevenaar
Relationele macht: gezamenlijk
vanwege afhankelijkheid
153
Spelregels
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader:
‘Kadernota integrale veiligheid
2012-2015’,
‘Gemeenschappelijk integraal
veiligheidsplan Zevenaar 2015’.
Gemeentewet en Politiewet
 Open coalitie: staat open voor
toetreding regionale
vervoersbedrijven
Informele regels
 Structureel overleg: vier keer
per jaar
 Gemeente stelt agenda op met
input van overige actoren
 Gemeente Zevenaar initiatief
nemer en stuurt de
samenwerking
 Actieve betrokkenheid
 Goede interactie: communicatie
en informatie- uitwisseling
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader:
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en
Politiewet
 Gesloten coalitie: maar
programmaleider legt ook
contact met externe actoren
Informele regels
 Geen structureel overleg
 Provincie Gelderland via
programmaleider
communicatie
 Goede interactie tussen
gemeente Zevenaar en
provincie
 Tussen gemeenten onderling
niet
 Wel communicatie tussen
provincie en Alsandair
 Rapportages voor gemeente
Zevenaar
154
Formele regels
 Wettelijke
verantwoordelijkheden politie
en gemeente Zevenaar
 Richtinggevend kader:
Integraal veiligheidsplan,
uitvoeringsprogramma SVOV
Oost, Gemeentewet en
Politiewet
 Gesloten coalitie: mogelijkheid
om andere actoren te
betrekken op operationeel
niveau
Informele regels
 Geen structureel overleg
tussen Centrum Fietsdiefstal,
politie, gemeente Zevenaar en
provincie Gelderland
 Gezamenlijke uitvoering
 Samenwerking met Centrum
Fietsdiefstal een keer per jaar.
Formele regels
 Politie onder gezag van
burgemeester: wettelijke
verantwoordelijkheid
 Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: vaste actoren op
basis van wet
 Interactieregel: informatieplicht
politie aan gemeente
 Structureel overleg: maandelijks
en minimaal 4 x per jaar Lokale
Driehoek
 Agenda: op basis van
veiligheidsbeeld
Informele regels
 Mogelijk om ad hoc samen te
komen of direct contact na een
incident
 Goede interactie: communicatie
en informatie-uitwisseling
Provincie Gelderland
Discours
Coalitie 1:
Politie eenheid Oost-Nederland - regionale vervoersbedrijven Arriva, Connexxion en Syntus
Probleemdefinitie politie en regionale vervoersbedrijven:
Gedeelde probleemdefinitie: problematiek waar de regionale vervoersbedrijven mee te maken hebben, is tevens merkbaar in een gemeente waar de
politie betrokken is in het handhaven van de openbare orde en veiligheid. Daarnaast hebben de actoren te maken met gedeelde problematiek bij
incidenten.
Strategie Politie en regionale vervoersbedrijven: aan de hand van analyse van Duurzaam Verbinden, strategie aanpassen
Gewenste doel: Sociale veiligheid in de provincie
Hulpmiddelen
Discours wordt gedeeld
Vervoersbedrijven: productiemiddelen, competenties en kennis
Politie: productiemiddelen, competenties, kennis en legitimiteit
Wederzijdse afhankelijkheid
Spelregels
Structurele macht: politie
Relationele macht: gelijkwaardig vanwege gezamenlijke behoefte
Formele regels
 Wettelijke verantwoordelijkheden
 Richtinggevend kader: beleidskader provincie Gelderland, convenant, Gemeentewet en Politiewet
 Gesloten coalitie: Duurzaam verbinden, informatie gestuurd
Informele regels
 Vaste aanspreekpunten
 Structureel overleg
 Agendapunten over: strategie & beleid en operatie & uitvoering
 Goede interactie: communicatie en informatie- uitwisseling
155