Overgewicht en obesitas:

Overgewicht en obesitas:
een psychologisch perspectief
dr. Leentje Vervoort
[email protected]
Overgewicht en obesitas
BMI: volwassenen
• Diagnose ~ % lichaamsvet
• BMI als ‘proxy’ van lichaamsvet
•
• bijkomende metingen
[email protected]
BMI: kinderen en adolescenten
[email protected]
BMI: kinderen en adolescenten
• BMI percentielen
met leeftijd- en geslacht specifieke grenswaarden
[email protected]
[email protected]
1
Overgewicht in België
Overgewicht in België
17=20%
5=5%
gem. BMI = 25.3
[email protected]
Overgewicht in België
1997=2008
[email protected]
Overgewicht in België
1997=2008
[email protected]
Implicaties van overgewicht en obesitas
[email protected]
Implicaties van overgewicht en obesitas
2
Implicaties van overgewicht en obesitas
[email protected]
Implicaties
Implicaties
[email protected]
Etiologie: multifactoriële aandoening
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
Davison & Birch, 2001
modified from Kolbe & Story , 2005 [email protected]
[email protected]
3
Etiologie: genetica
•
DNA-onderzoek
•
h2 = 70%
•
verschillende kandidaat-genen
polygentische aandoening
•
•
• obesogene omgeving
• hoge beloningswaarde
• food away from home
• media
• voeding
• gewicht
• body image
• sedentair gedrag
tweeling- en adoptiestudies
•
•
Etiologie: omgevingsinvloeden
h2 = 25 – 40%
.
MAAR: dramatische stijging in overgewicht/obesitas
prevalentie suggereert invloed van omgeving
[email protected]
Etiologie: gedrag
[email protected]
Energie-inname
energy inbalance: intake > expenditure
[email protected]
Energie-inname
[email protected]
Etiologie
…
…
[email protected]
Eten obese kinderen te veel?
†
geen echt bewijs voor een sterke directe link
†
uitzondering: vet inname en voorkeur voor vetrijk voedsel, frisdrank
†
uitzondering: eetpatroon en eetstijl
Bewegen obese kinderen te weinig?
†
meer sedentair gedrag
†
meer ‘screent time’ (directe link)
[email protected]
4
Etiologie: intern vs. externe signalen
homeostatische honger
motivatie om te eten die volgt uit
energie tekort (of het voorkomt)
gestuurd door interne signalen
homeostatisch
behoud van energie homeostaste
vermijden van uithongering
hedonisch
aangeleerd
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007
[email protected]
hedonische honger
aangeleerde honger
motivatie om te eten zonder dat er een
energie behoefte is
gestuurd door de beloningswaarde van
voedsel
motivatie om te eten zonder dat er een
energie behoefte is
gestuurd door ‘gewoonte’
consumptie omwille van smaak en
hedonische aantrekkingskracht
overrulet homeostatische, interne
verzadigingssignalen
consumptie omdat we het zo geleerd
hebben
overrulet homeostatische, interne
verzadigingssignalen
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007
hedonische honger
motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte
is, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel
liking
learning
predictieve verbanden
hedonische impact
cognities
plezier
wanting
smaak
incentive salience
opioid activatie
toenaderingsgedrag
dispositie om te eten
dopamine activatie
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009
Berridge, 1996, 2009; Berridge, Robinson, & Aldridge, 2009
5
beloningswaarde van voeding
motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte
is, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel
liking
learning
wanting
beloningswaarde
liking
learning
wanting
Berridge, 1996, 2009; Havermans, 2011
Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009
beloningswaarde van voeding
obesogene omgeving
Reward value of food
operante conditionering
toename van gedrag
cue-elicited eating
STRAF
pos.
straf
<<<<<
<<<<<
<
pos.
<<<<<
bekrachtiging
<<<<<
<
neg.
bekrachiging
neg.
straf
BEKRACHTIGING
afname van gedrag
[email protected]
6
cue-elicited eating
habituatie en dishabituatie
after Epstein, Rodefer, Wisniewski & Cacciula, 1992
[email protected]
habituatie en dishabituatie
MAAR…
after Temple et al., (2007). AmJClinNut, 85(2)355-361
[email protected]
sensitisatie
140
120
100
intake (g)
en nog meer maar…
80
60
40
20
0
after Hausnet et al., (2012). Appetite, 58(3)1152‐1159
[email protected]
7
habituatie of sensitisatie?
klassieke conditionering
CS+
CR
≈
[email protected]
klassieke conditionering
CS+
US
CSCR
UR
Etiologie: psychologische modellen
• Kaplan & Kaplan, 1957
• obesitas Å overeten
• 2 oorzaken voor overeten
• cue-induced eating (klassieke conditionering)
• emotional eating (affectregulatie)
US
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen
Etiologie: psychologische modellen
• affect regulatie
• onvermogen om onderscheid te maken tussen interne
honger en verzadigingssignalen vs. emotionele
signalen
• affect lokt eetgedrag uit
eten vermindert affect
• restrained theory (Herman & Polivy, 1984)
• gewichtsproblemen en overeten = bijwerking van diëten
• biologische barrières (honger en verzadiging)
vs.
zelfopgelegde regels
[email protected]
[email protected]
8
Etiologie: psychologische modellen
Etiologie: psychologische modellen
• externality theory (Schachter et al., 1968)
• “ internal state is irrelevant to eating by obese”
“external, food relevant cues trigger eating for such
people”
• beloningsgevoeligheid (Davis et al., 2007)
[email protected]
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen
Etiologie: psychologische modellen
• doel conflict model (Stroebe, Papies & Aarts, 2008)
• plezier van eten
vs.
gewichtscontrole/gezondheid
• NIET verschil in attitudes
• WEL verschil in cognitieve representaties en processen
• neurocognitieve processen
• executief functioneren
• e.g., ‘delay of gratification’
• aandacht
• e.g., selectieve aandacht
• e.g., aandacht en concentratie
[email protected]
Etiologie: psychologische modellen
[email protected]
Etiologie: ecological system theory
controle processen
Appelhans, 2009
beloningsprocessen
modified from Kolbe & Story , 2005 [email protected]
[email protected]
9
aanbevolen literatuur
Stroebe, W., Papies, E.K., & Aarts, H. (2008). From homeostatic to hedonic theories of
eating: self-regulatory failure in food-rich environments.Applied Psychology, 57, 172-193,
Liang, J., Matheson, B.E., Kaye, W.H., & Boutelle, K.N. (2014). Neurocognitive correlates
of obesity and obesity-related behaviors in children and adolescents. International Journal
of Obesity, 38, 494-506
Davis, C., Strachan, S., & Berkson, M. (2004). Sensitivity to reward: implications for
overeating and overweight. Appetite, 42, 131-138.
Epstein, L.H., Rodefer, J.S., Wisniewski, L., & Caggiula, A.R. (1992). Habituation and
dishabituation of human salivary response. Physiology & Behavior, 51, 945-950.
10