Ecclesiogenese door diaconie woorden te geven

Ecclesiogenese door diaconie woorden te geven
Erik Borgman is gewoon hoogleraar Theologie van de religie, in het bijzonder van het
christendom, binnen het Departement Geesteswetenschappen van de Universiteit van
Tilburg. Handout van zijn inleiding gehouden tijdens de Voorjaarsconferentie In
diaconie/diaconaat gebeurt kerk in De Kargadoor te Utrecht op 18 maart 2008
1. In diaconie gebeurt kerk
De stelling dat er niet eerst kerk is die vervolgens aan diaconie doet, maar dat in diaconie kerk
gebeurt, is een variant van de overtuiging dat de kerk ontstaat door de tekenen van de tijd te
lezen in het licht van het evangelie. Uitgangspunt hierbij is dat de roep die de kerk kerk doet
worden, uit de wereld komt die van God is. God is niet via de kerk bij de wereld, maar via de
wereld bij de kerk. De kerk ontstaat doordat mensen zich samen laten roepen rondom de
plaatsen waar de presentie van de komst van Gods rijk zichtbaar wordt. Diaconie is dan:
deelnemen aan en meewerken met de doorbraak van het rijk Gods, die al aan de gang is.
Liturgie is in deze lijn van denken het vieren van deze in gang zijnde doorbraak en
kerkopbouw is de opbouw van de gemeenschap die deze doorbraak waarneemt, zich eraan
toevertrouwt en de tekenen van de tijd wil blijven lezen in het licht van het evangelie, omdat
zij dit erkent als het ware licht.
Nota bene
Dit sluit aan bij de heropleving van religie in de hedendaagse samenleving voor zover het
uitgangspunt is dat religieuze vragen over oorsprong, grond en doel en het verlangen naar een
vruchtbare omgang met deze vragen, uit de samenleving en de cultuur geboren worden. Het is
echter niet beperkt tot de heropleving van religie zoals zij feitelijk plaatsvindt en die in een
geïndividualiseerde samenleving sterk op existentiële vragen gericht is, al zegt ook dit iets
over Gods presentie.
2. De tekenen van de tijd lezen
De tekenen van de tijd worden ook anders gelezen dan 'in het licht van het evangelie', anders
dan als voorboden van de komst van het rijk van God. Als plaatsen van sociale crisis,
bijvoorbeeld, of als plaatsen waar zich sociale problemen manifesteren waartegen actie moet
worden ondernomen, of als plaatsen waar de onrechtvaardigheid van de heersende
verhoudingen aan het licht komt. Gevaar is dat dergelijke lezingen worden gezien als
‘algemeen inzichtelijk’, en de kerkelijke lezing als ‘religieus en particulier extra’. Het is
echter de taak van een theologie van de diaconie te laten zien dat de religieuze lezing het
kader stelt en de andere lezingen hun betekenis hebben binnen dit kader.
Praktisch betekent dit dat de kerken voor diaconale activiteiten gebruik kunnen maken van de
Wet Maatschappelijke Ondersteuning en andere wettelijke mogelijkheden, maar dat zij zich
niet kan laten bepalen door politieke of maatschappelijke taakstellingen.
3. De tijd lezen hoort bij de hele kerk
Daarom hoort de slag om de lezing van de wereld tot de taak van de kerk in al haar aspecten,
inclusief van de kerk in haar diaconaal aspect. Dit heeft twee kanten:
a. een theologische lezing van de situatie houdt de kerk in het diaconaat op koers, stelt
haar in staat keuzes te maken en helpt bij het ontdekken welke keuzes er gemaakt
moeten worden en waarom;
b. een theologische lezing van de situatie maakt zichtbaar dat wat de kerk doet een
andere lezing van de situatie vertegenwoordigt dan maatschappelijk dominant is.
Hiermee wordt een belangrijk cliché tegengesproken dat in delen van het diaconale veld sterk
geldt: een theologische lezing van de situatie is niet alleen voor de kerk en voor de kerkelijke
werker van belang, maar is zelf een wijze waarop de kerk maatschappelijk present is en
middenin de wereld de komst van het rijk Gods verkondigt.
4. Dubbele theologische taak
Dit impliceert een dubbele theologische taak ten opzichte van de diaconie, een taak op twee
niveaus.
a. De diaconale praktijk moet theologisch geëxpliceerd worden en de 'resultaten' van de
diaconie moeten in theologische termen worden geëxpliciteerd. Dit houdt in het
vertellen van verhalen van gevangenschap, knechting en ballingschap, van verlangen
naar en roepen om bevrijding, van tekenen van en fragmenten van het aanbreken van
het goede leven, waarin zichtbaar wordt dat iedere mens telt, en dus ook de lotgevallen
van iedere mens.
b. Er moet geïnvesteerd worden in een visie op de wereld en de hedendaagse
samenleving in theologische termen, waarbinnen de ‘tekenen van de tijd’ en de
respons erop een plaats hebben en die uitloopt op een ecclesiologie die denkt in
termen van ecclesiogenese. Dit houdt in dat op dit punt aan nieuwe fundamentele
theologie- en interdisciplinaire theorievorming gedaan moet worden.
In beide gevallen is de inzet inzichtelijk te maken dat de christelijke traditie zowel een eigen
als een relevantie bijdrage levert aan de vragen van de eigen tijd, precies omdat zij ze leest in
'het licht van het evangelie'.