Nederlands herexamen 2010

MINISTERIE VAN ONDERWIJS EN VOLKSONTWIKKELING
UNIFORM HEREXAMEN VWO 2010
VAK: NEDERLANDS (SAMENVATTING)
DATUM: 21 JULI 2010
TIJD: 07.45 – 10.45 UUR
DEZE TAAK BESTAAT UIT 3 PAGINA’S
Controleer zorgvuldig of alle pagina’s in de juiste volgorde voorkomen.
Neem in geval van een afwijking onmiddellijk contact op met de surveillant .
Toegestaan hulpmiddel: woordenboek.
Vat in eigen woorden deze tekst samen in maximaal 375 woorden. Het inleveren van
kladwerk is niet toegestaan.
HOE EIGENZINNIG BENT U?
Marloes Zevenhuizen
I
Voordat u verder leest: teken met de wijsvinger van uw schrijfhand de letter Q op uw
voorhoofd. Klaar? Bedenk nu of u de letter zo heeft getekend dat iemand anders hem zou
kunnen lezen – dus met het staartje naar uw linkeroog – of juist andersom, zodat u de letter
zelf gemakkelijk zou kunnen zien. Dit snelle testje geeft volgens de Britse onderzoeker en
psycholoog Richard Wiseman aan of je een ‘sociale kameleon’ bent: iemand die zijn gedrag
aanpast aan de situatie waarin hij zich bevindt om een goede indruk op anderen te maken. Wie
de Q zo tekent dat een ander hem van zijn voorhoofd zou kunnen aflezen, past zich volgens
Wiseman sterker aan dan iemand die de letter andersom neerzet. Deze eigenschap wordt ook
wel self monitoring genoemd.
II
De mate waarin mensen zich aanpassen is zowel aangeboren als aangeleerd, schrijft de
Amerikaanse psycholoog Mark Snyder van de University of Minnesota in een e-mail. Hij
ontwikkelde zijn invloedrijke theorie al in de jaren zeventig. Sindsdien zijn er honderden
wetenschappelijke onderzoeken over gepubliceerd.
III
Er zijn grofweg twee soorten mensen, stelt Snyder. Aan de ene kant zijn er de
eigenzinnigen (low self-monitors). Ze maken zich er niet druk om of ze een goede indruk
maken op anderen. Als ze ergens zijn, op hun werk, een feestje, waar dan ook, richten ze hun
blik naar binnen en vragen ze zich af: ‘Wie ben ik, en hoe kan ik mezelf zijn in deze situatie?’
Eigenzinnigen varen op hun innerlijke kompas. Ze nemen hun gevoelens en opvattingen als
leidraad voor hun gedrag – ook als ze daardoor botsen met anderen. Als ze een feestje niet
leuk vinden, zullen ze niet net doen alsof ze zich amuseren om hun gastheer te plezieren. Ze
willen en kunnen zich niet makkelijk anders voordoen dan ze zijn. Hierdoor gedragen ze zich
in uiteenlopende situaties hetzelfde. Iemand die deze eigenschap in extreme mate bezit, zal
zich in aanwezigheid van bijvoorbeeld de koningin niet anders voordoen dan in die van de
melkboer. Ongeveer zestig procent van de mensen behoort volgens Snyder tot deze groep.
IV
Sociale kameleons (high self-monitors) daarentegen houden wel in de gaten of ze een
positief beeld van zichzelf neerzetten. In sociale situaties zetten ze hun beste beentje voor. Ze
zijn degenen die tijdens een verjaardagsfeestje de stiltes opvullen en zich ongemakkelijk
voelen als dat niet lukt. Sociale kameleons zijn gevoelig voor verwachtingen en gevoelens
van anderen en pikken sociale aanwijzingen snel op. Zo zijn ze beter in het lezen van
gezichtsuitdrukkingen. Terwijl een eigenzinnige een duidelijk boze blik nodig heeft om hem
de mond te snoeren, is bij een sociale kameleon een opgetrokken wenkbrauw vaak al genoeg.
1
Uniform herexamen vwo 2010
Sociale kameleons stemmen hun gedrag af op de situatie waarin ze zich bevinden. Ze zijn
flexibel en pragmatisch ingesteld. ‘Wie moet ik zijn in deze situatie, en hoe doe ik dat?’,
vragen ze zich af. Het gevolg hiervan is dat ze veel verschillende gezichten hebben. Bij hun
baas zijn ze iemand anders dan bij hun sportmaatje. Volgens Snyder is ongeveer veertig
procent van de mensen in meer of mindere mate een sociale kameleon.
V
Iedereen is óf een eigenzinnig iemand óf een sociale kameleon, zegt Snyder. Maar
binnen beide categorieën bestaat een glijdende schaal. Zo zijn sommige mensen veel
uitgesprokener eigenzinnig dan andere. Snyder: ‘Hoe extremer de score, hoe zekerder we
kunnen zeggen dat iemand een sociale kameleon of juist eigenzinnig is.’
VI
De term sociale kameleon betekent niet dat het zo iemand geen moeite kost zich aan te
passen. Het vergt veel energie om een positief plaatje van jezelf te presenteren, ontdekte
Kathleen Vohs van de University of Minnesota. Om op je werk bijvoorbeeld vriendelijk te
zijn tegen een klant terwijl je hem eigenlijk het liefst je kantoor uit wilt schoppen, of om
uitbundig de nieuwe bank van je vriendin te prijzen terwijl je het ding diep in je hart
afschuwelijk vindt. Volgens Vohs spreekt dat de reserves van je wilskracht aan en krijg je
daarvoor later de rekening gepresenteerd.
VII
In een experiment onderzocht Vohs dit door mensen in een sociale situatie te plaatsen
die veel eiste van hun vaardigheden op het gebied van zelfpresentatie. Zo moest de helft van
een groep studenten zichzelf presenteren als competent en aardig tegelijk. Anderen werden
juist aangespoord om toch vooral zichzelf te zijn. Om hun wilskracht te meten, moesten de
proefpersonen vervolgens proberen hun gezicht in de plooi te houden terwijl ze keken naar
een film over dieren en mensen die door kernafval waren verminkt. Wat bleek? Degenen die
zichzelf als aardig en competent hadden moeten presenteren, hadden minder wilskracht over
om hun emoties te onderdrukken dan degenen die zichzelf mochten zijn.
VIII In dit experiment onderzocht Vohs niet of haar proefpersonen sociale kameleons of
eigenzinnige personen waren, maar ze liet hen wel het gedrag vertonen dat bij beide types
hoort. Op basis van haar bevindingen zegt ze: ‘Ik denk zeker dat sociale kameleons in hun
dagelijks leven meer bezig zijn met hun imago.’ Daardoor is het volgens hen na een dag vol
zelfpresentatie moeilijk om ’s avonds tijdens een zielige film hun emoties de baas te blijven,
of om een zak chips te laten staan.
IX
Sociale kameleons betalen dus een prijs voor hun aanpassingsvermogen. Maar op
carrièrevlak werpt die flexibiliteit haar vruchten af, zo blijkt uit verschillende onderzoeken.
Sociale kameleons kunnen beter opschieten met hun collega’s en stoten sneller door naar de
top dan hun eigenzinnige tegenhangers. Dit zou komen doordat sociale kameleons weten hoe
ze zich in uiteenlopende situaties moeten gedragen en gemakkelijker omgaan met
verschillende mensen. Hierdoor vinden anderen – onder wie bazen – hen sympathieker. Ook
slagen ze er beter in zichzelf gunstig te presenteren. Het is echter nog maar de vraag of het
fijn is om zo’n opgeklommen sociale kameleon als baas te hebben. Dat schrijven de
Amerikanen David Day en Deirdra Sleicher in een onderzoeksartikel over self monitoring op
het werk. Juist doordat sociale kameleons flexibel zijn, kunnen ze inconsistent en daardoor
onbetrouwbaar overkomen. Dat kan hun positie als leider verzwakken.
X
Ook op relatiegebied staan sociale kameleons en eigenzinnigen anders in het leven.
Mark Snyder: ‘Onderzoek laat keer op keer zien dat de sterkste invloed van self monitoring
naar voren komt in vriendschappen en romantische relaties.’ De sociale wereld van kameleons
is versnipperd. Ze hebben veel vrienden en ook veel verschillende soorten vrienden. Met de
een gaan ze tennissen, met de ander praten ze over hun relatieproblemen en met weer een
ander gaan ze naar de bioscoop. Hun vriendschappen zijn gemiddeld genomen wat
oppervlakkiger en vooral gebaseerd op de dingen die ze samen met een ander dóén.
XI
Eigenzinnigen verzamelen juist een select clubje mensen om zich heen met wie ze
verschillende activiteiten ondernemen. Met die ene goede vriend gaan ze naar de sauna en
2
Uniform herexamen vwo 2010
bespreken ze hun problemen. Hun relaties zijn hecht en vooral gebaseerd op een persoonlijke
klik. Omdat hun vriendschappen intiem zijn, vinden eigenzinnigen het erg als er conflicten
zijn. Terwijl een sociale kameleon bepaalde vriendschappen makkelijk zal laten doodbloeden,
proberen eigenzinnigen juist actief het conflict op te lossen.
XII
Wat de liefde betreft, hebben sociale kameleons minder goede kaarten dan
eigenzinnigen. Hoewel ze op het eerste gezicht een goede indruk maken en populair zijn, zijn
hun liefdesrelaties – net als hun vriendschappen – gemiddeld genomen minder hecht. Dat laat
recent onderzoek door North Western University zien. Om confrontaties te vermijden
verbergen extreme kameleons hun emoties en daardoor zijn ze minder intiem met hun partner,
aldus de onderzoekers.
XIII Bovendien zien sociale kameleons liefde vaker als een spel, zo blijkt uit onderzoek. Ze
hebben meer afspraakjes en relaties met verschillende mensen en die relaties duren korter.
Ook scheiden ze vaker. Onderzoekers Christopher Leone en LouAnne Hawkins van de
University of North Florida suggereren in een onderzoeksartikel dat dat zou kunnen komen
doordat kameleons met veel mensen door één deur kunnen. Hierdoor hebben ze het idee dat er
nog genoeg andere potentiële partners rondlopen. Pikant detail: sociale kameleons hebben
meer seksuele fantasieën over andere mensen dan hun partner. Eigenzinnigen geloven
daarentegen vaker dat er slechts één ware is. Ze zoeken een partner voor het leven. Het komt
bij eigenzinnigen ook meer voor dat zij nog steeds samen zijn met hun eerste liefde.
XIV Nog een verschil is dat sociale kameleons, uit bezorgdheid over hun imago, meer
waarde hechten aan het uiterlijk van hun partner en zijn of haar sociale status. Sociale
kameleons zijn dus eerder geneigd een knappe partner aan de haak te slaan die misschien wat
minder sympathiek is. Hun eigenzinnige tegenpolen zullen eerder de voorkeur geven aan een
misschien wat minder knappe man of vrouw met wie het op persoonlijk vlak goed klikt.
XV
Dat de verpakking belangrijker is dan de inhoud is ook terug te zien in het
boodschappenmandje van sociale kameleons. Zij letten bij het beoordelen van een product
meer op het imago ervan dan op het product zelf. In een experiment kregen Amerikaanse
proefpersonen bijvoorbeeld kaas met een lekkere of vieze smaak te eten, die zogenaamd
afkomstig was uit Amerika of uit kaasland Frankrijk. Wat bleek? De sociale kameleons
baseerden hun oordeel over de kaas vaker op het land van herkomst. De kaas uit Frankrijk
vonden ze beter, terwijl voor eigenzinnigen juist de smaak doorslaggevend was.
XVI Maar wie is uiteindelijk nu beter af: de sociale kameleon of zijn eigenzinnige
tegenhanger? Geen van beiden, zegt Snyder, ieder type heeft zijn plussen en minnen. ‘Sociale
kameleons functioneren het best in veel verschillende, en in nieuwe situaties. Eigenzinnigen
vormen makkelijker een hechte band met geliefden en vrienden. Over het algemeen is het niet
beter om het ene of het andere type te zijn. Sterker nog: ieder type denkt dat zijn eigen type
het beste is.’ Zo zal een sociale kameleon een eigenzinnige misschien een inflexibele botterik
vinden; een eigenzinnige zal vinden dat een kameleon een kruiperige draaikont is.
XVII Wel is het volgens Snyder belangrijk om te onderkennen welk type je – in meer of
mindere mate – bent. Want dan heb je meer inzicht in je eigen sterke en zwakke punten.
Bovendien snap je beter waarom anderen zich gedragen zoals ze zich gedragen. En ook al kun
je je type niet veranderen, je kunt wel experimenteren met de positieve punten van de andere
partij. Ben je eigenzinnig, stel je dan eens wat flexibeler op; en kijk wat er gebeurt als je je
mening voorzichtiger uit. Als sociale kameleon kun je proberen wat meer van jezelf te laten
zien. En laat tijdens een gesprek iemand anders de stiltes maar eens vullen.
Psychologie Magazine, mei 2009
3
Uniform herexamen vwo 2010
4
Uniform herexamen vwo 2010