Nieuw eiland is een schone lei

Nieuw eiland is een schone lei
René Gude
Een meerderheid in de Tweede Kamer droomt hardop van een nieuw Nederlands eiland in de
Noordzee. Of nee: een eilandengroep moet het worden, dat is beter voor de verdeling van de
krachten van het water over de kust. Geen gekke tulp, maar natuurgetrouwe wadden.
Noordzeeland, luidt de eerste koosnaam.
Marli Huijer vindt het leuk maar wonderlijk dat we plannen maken om eilanden aan te leggen.
Huijer: „Eerst hebben we met veel moeite zo’n beetje alle eilanden waarover we beschikten
eiland-af gemaakt, en nu gaan we nieuwe eilanden verzinnen.”
De Griekse filosofie is begonnen als watermanagement. Volgens de oudste bekende filosoof
Thales van Milete (624-545 v Chr.) was water de stof die in het hele wereldsysteem ’de boel
bij elkaar hield’.
René Gude legt uit: ,,De wetenschappelijke filosofie begint met Thales’ cryptische uitspraak:
‘Alles is water’. Thales zocht een tastbaar element, een stof die in alle ondermaanse processen
aanwezig is. Water is een geschikte kandidaat: het kan zich makkelijk verdichten en
verdunnen, het kan vast, vloeibaar en gasvormig zijn. Het is smaakloos, helder en puur. Er is
geen levend organisme dat geen water bevat. Bovendien dreef de economie van de puissant
rijke havenstad Milete letterlijk en figuurlijk op water. Zelfs de ondergang van de stad werd
door water veroorzaakt: de rivier liet de haven dichtslibben waardoor de stad in een
ziekmakend moeras veranderde.
Thales gebruikte water als empirisch referentiepunt voor de verklaring van natuurkundige,
biologische en sociale verschijnselen. Voor een ’theory of everything’ dus.”
Wat betekent Thales’ uitspraak voor ons? Gude: ,,Voor ons deltalandje is water minstens zo
belangrijk als destijds voor Milete. Onze omgang met water is wat Nederland Nederland
maakt. Dat ligt niet alleen in de geschiedenis, het is nog steeds zo. We zijn er goed in.
Aangezien we iets moeten doen om in de pas te blijven lopen met andere naties, kunnen we
dat maar het beste doen met iets waar we toch al goed in zijn. Al onze vaardigheden komen
samen in dit eilandenplan.”
Wat dan zoal, behalve polderen? Gude: ,,Alsof dat niets is! We kunnen onze specialistische
kennis opnieuw toepassen, en al doende wordt ze ook altijd weer uitgebreid. Maar behalve
technische kennis hebben we voor een civiel werk van dit formaat ook het politieke
poldermodel nodig. Dit bestuurlijke systeem zorgt ervoor dat partijen die nooit echt van
elkaar zullen gaan houden, toch de handen ineen slaan. Dat model hebben wij ook aan het
water te danken: door de constante dreiging van het water moesten we het wel met elkaar eens
worden. Deze politieke kunst is net zo goed een potentieel exportproduct als de
inpoldertechnieken van onze ingenieurs. Een eenvoudige uitbreiding van taken van Smit
Internationale volstaat: sleep de ideële kracht van Nederland de wereld door. Trotski op
Nederland. Kosmopolitisch links en nationalistisch rechts kunnen zich hierin verenigen. Dat
kan alleen in Nederland, het Milete van het Noorden.”
Goed, we bouwen een levensgroot uithangbord voor de export, we winnen ruimte en we
werken en passant aan onze kustbescherming. Maar volgens Marli Huijer heeft de eilandwens
diepere gronden. Huijer: ,,Er zit meer achter. Eilanden hebben een soort magie. Ze komen
tegemoet aan ons verlangen naar een betere wereld, die we verloren wanen. Je merkt het ook
aan het eerste ontwerp: een tulp voort de kust. Eilanden nodigen uit tot utopisch denken: een
eiland is een schone lei, onontgonnen terrein, daar kun je een nieuwe, ongerepte wereld
scheppen.”
Waarom zouden we dat willen? Huijer: ,,Het komt door het voortdurende gespeculeer over de
aanstaande zondvloed. Hoe vaak horen we niet dat ons halve land onder water zal lopen? Op
een gegeven moment kruipt die angst in ons gestel. De angst om van de aardbodem te worden
gespoeld maakt ons extra ontvankelijk voor dit soort ideeën. Degenen die dit plan hebben
verzonnen werken misschien heel rationeel, het idee an sich is beslist geen onzin. Maar het
feit dat het meteen zo aanslaat zegt veel. Aan angsten kleeft altijd een irrationeel element.
Magische ideeën zijn een zalf tegen de angst.”
De eilanden zullen er komen, denkt Huijer, want we laten ons graag aanspreken door het idee
van de grote zondvloed. Huijer: ,,Het is, net als het idee van het alverzengende vuur, een
archetype in het menselijke denken. In zijn studie naar oude culturen omschreef de
antropoloog Mircia Eliade dit als ‘de mythe van de eeuwige terugkeer’. Steeds weer krijgen
we het gevoel dat de wereld verloren zal gaan door ons eigen toedoen, door onze
onmatigheid. Dat is ook nu het geval. Vervolgens ontstaat steevast het idee dat we schoon
schip dienen te maken, dat we opnieuw moeten beginnen.
Terwijl we rustig doorgaan met het uitstoten van CO2, dromen we weg bij de gedachte aan
een maagdelijk eiland, een plaats waar nog geen zonde is, een eigen schepping die ons ook
nog eens zal beschermen. In die zin is het een fantastische greep om op deze manier de kust te
versterken.”
Fantastisch, inderdaad. Maar het aanleggen van een eilandenreeks is bepaald niet de meest
eenvoudige of logische kustverdediging, zoals onze dijken en het poldermodel dat wél waren.
René Gude: ,,Misschien kenmerkt dit plan zich inderdaad door een zekere mate van
overbodigheid. Maar dat maakt het niet minder goed. Is de Sint Pieter in Rome nuttig, in al
zijn overdadigheid? Nee, het is een verspillingsproject, een uitbarsting van energie op basis
van opgehoopte overvloed. Het antwoord op de vraag wat een cultuur doet met zijn
overvloed, is van wezenlijk belang. Nederland is een rijk land. De overvloed zal hoe dan ook
geïnvesteerd worden. En dat gebeurt lang niet altijd in vrolijke dingen, dat is een historisch
feit. De Eerste Wereldoorlog was bijvoorbeeld ook een verspillingsproject.
Als we onze eigen cultuur serieus nemen, kunnen we er beter voor kiezen om op een positieve
en bewuste manier richting te geven aan het spenderen van onze overvloed. Een groot
verspillingsproject zoals Noorzeeland valt dan ook van harte toe te juichen.”
http://meer.trouw.nl/elftal/nieuw-eiland-een-schone-lei