ode aan de spons

ODE AAN DE SPONS
de sponscellen zich in een razend tempo. Net als
de cellen in onze eigen darmwand trouwens, want
De succesvolle spons
Ze hebben de dinosaurussen, de neanderthalers en
de dodo’s overleefd. En dat terwijl, of juist wel
omdat, ze in de loop van de tijd helemaal zichzelf
zijn gebleven. Want de eerste sponzen die zo’n
zevenhonderd miljoen jaar geleden ontstonden,
zijn in de loop van de tijd nauwelijks veranderd.
Het recept voor succes?
1) Vernieuw je cellen zo snel, dat je geen kans hebt
af te takelen
2) Eet wat anderen niet kunnen verteren
3) Begin niet aan een centraal zenuwstelsel
het directe contact met gifstoffen en
ziekteverwekkers in het voedsel is niet bevorderlijk
voor de gezondheid van een cel.
Maar de spons pakt het vernieuwen van zijn cellen
toch net iets slimmer aan dan wij. Want sponzen
kunnen wel eeuwen blijven leven zonder kanker te
krijgen. In onze darmen blijven daarentegen
geregeld een paar oude cellen hangen die niet
afsterven maar zich ongecontroleerd blijven delen.
Het begint met een poliepje en voordat je het weet
zit je opgescheept met een tumor. En dat hebben
sponzen nou dus nooit. Die hebben hun
celregulering perfect onder controle. Daar kunnen
De magische spons
wij nog iets van leren.
Als een primitief meercellig organisme mag de
spons dan misschien een ietwat saai leven leiden,
onder sommige omstandigheden haalt hij een
geweldige stunt uit. Onderzoekers stopten eens vijf
verschillende soorten sponzen in een mixer en
dumpten de prut die overbleef in een bak met
water. De meeste organismen zouden het na zo’n
exercitie wel voor gezien houden. Zo niet de spons.
De sponzencellen die tijdens de behandeling intact
waren gebleven, leefden rustig verder en zochten
elkaar zelfs weer op. Na enige weken lagen er
gewoon weer vijf sponzen in het aquarium.
De romantische spons
Aan hongerige garnalenlarven die op zoek zijn naar
een lekker kostje biedt de glasspons met de
liefelijke naam ‘Venusmandje’ het ideale
onderkomen. In het kanten kokertje van glasvezels
kunnen de larfjes rustig eten, zonder daarbij zelf te
worden verorberd door andere zeebeesten. Maar
eenmaal groot geworden, komen de garnalen tot
een akelige ontdekking. Hun volwassen lijven zijn
te groot geworden voor de mazen van de spons.
Het verfijnde kant is een gevangenis geworden.
Het enige wat er in zo’n situatie op zit is om dan
De kankervrije spons
Eigenlijk is een spons één grote darm, of, zoals
sponzenonderzoeker Jasper de Goeij, marien
bioloog aan de Universiteit van Amsterdam, het
zegt: ‘Het is een mond en een kont. Aan de ene
kant gaat er water in en aan de andere kant komt
er afvalwater uit. Simpel maar efficiënt.’ Met de
energie die ze zo uit het water halen, vernieuwen
maar te gaan paren met medegevangenen, zodat
de kleintjes later wél de wijde wereld in kunnen.
Japanners zien er wel de romantiek van in. Die
geven het Venusmandje als huwelijksgeschenk
cadeau.
De poepende spons
De genezende spons
De kringloop rond het koraalrif is een van de meest
Sponzen hebben een probleem. Ze kunnen niet
duurzame ecosystemen ter wereld. Van het
lopen of zwemmen en kunnen dus ook niet
voedsel dat wordt geproduceerd gaat geen
vluchten als ze aangevallen worden door een
grammetje verloren. Tenminste, daar zijn
akelig roofdier. Gelukkig hebben ze voor dat
zeebiologen voor het gemak altijd maar van uit
probleem een oplossing gevonden: sponzen maken
gegaan, want waar haalden al die vissen en
zeer giftige chemische stoffen aan om daarmee
garnalen anders hun voedsel vandaan op die
vijanden van het lijf te houden. Een vorm van
woestijn die de zeebodem is? Toch bleef één ding
biologische oorlogsvoering dus. En die bio-actieve
de biologen dwarszitten: bijna de helft van het
stoffen, die kunnen wij dan weer handig gebruiken
totaal aan voedsel dat er op het rif beschikbaar
in de farmaceutische industrie. Zo worden
komt, is opgelost in het zeewater en is daardoor
bijvoorbeeld leukemie en herpes al bestreden met
onverteerbaar voor het gros van de koraalbeesten.
stoffen uit sponzen en is een medicijn tegen
Hoe komen die opgeloste suikers weer terug in het
alvleesklierkanker in de maak.
systeem? Jarenlang braken wetenschappers zich
De spons vormt zo een schatkamer aan
het hoofd over deze vraag. Maar u heeft het
medicijnen, maar er is wel een probleempje:
antwoord al geraden: via de spons!
sponzen laten zich niet zo makkelijk kweken.
Sponzenonderzoeker Jasper de Goeij: ‘Het blijkt
Grootschalige sponzenmelkerijen zijn daarom
dat sponzen ook de kleinste organische moleculen
lastig op te zetten. En het is ook al geen goed idee
uit het water weten te filteren. De sponzen doen
om alle sponzen weg te hakken uit het koraal en ze
er hun voordeel mee en brengen de
mee te nemen naar het lab. Werk aan de winkel
voedingsstoffen vervolgens in de vorm van
voor de sponzenonderzoekers om dat probleem uit
sponzenpoep weer terug in de kringloop.’
de weg te ruimen.
De schoonmaakspons
De harige zakspons
Over sponsdieren willen zelfs marien biologen nog
Ja, dat is natuurlijk wel een beetje sneu. Voor die
wel eens lacherig doen. Koralen, algen en
spons. Dat hij eruit ziet als een harige zak. Maar
papegaaivissen… dat zijn de interessante
juist daarom ook wel weer het noemen waard.
organismen! Maar koraalrifecoloog Mark Verweij
waarschuwt ervoor sponzen te onderschatten:
‘Zonder de sponzen zouden allerlei woekerende
bacteriën en andere ziekteverwekkers de overhand
krijgen. Die sponzen staan daar op dat rif de hele
dag te pompen als een tierelier. Het is alsof je een
wc doortrekt. Zonder de spons zouden die
prachtige koralen en die heldere tropische zeeën
voor je ogen wegrotten.’