Weet U welke de politiek voorkeur van Uw vader en moeder voor de

Vragenlijst enquête
DOORSNEE NEDERLANDERS IN DE OORLOG
Radboud Universiteit Nijmegen
Oktober 2005/September 2006/augustus 2007/augustus 2008/augustus2009
Prof. Dr. W.C. Ultee
Master studenten onderdeel macro en microsociologie
Telefoon: 024-3616095
Email: [email protected]
Interviewer: …
Geïnterviewde: …
Begintijd:
Eindtijd:
… uur … minuten
… uur … minuten
Enquêteur:
Denk er aan het opname-apparaat aan te zetten!
En denk eraan de antwoorden op de gesloten vragen op dit formulier bij te houden!
Houd de antwoorden op de open vragen met trefwoorden bij, in geval het opnameapparaat niet goed werkt!
1
Enquêteur: Het volgende niet aan de orde stellen als U op grond van voorinformatie al
voldoende weet.
Ik stel het erg op prijs dat ik bij U langs mag komen met mijn lijst vragen over wat U in de
oorlog hebt meegemaakt. Voor we beginnen, moet ik me van één zaak vergewissen.
De jaren van de Tweede Wereldoorlog zijn ondermeer de tijd van de Jodenvervolging
geweest. De Duitse bezetter bestempelde niet alleen mensen die tot het Nederlands- of het
Portugees-Israëlietisch kerkgenootschap behoorden als Joods. Iedereen die minstens één
grootouder met deze godsdienst had, werd behandeld als iemand van Joodse bloede en viel
onder Duitse maatregelen. De lijst vragen over de oorlog die we op de universiteit hebben
gemaakt, is niet bedoeld voor mensen die volgens de Duitse verordeningen van Joodse bloede
waren. Het zou ook verkeerd zijn met deze personen aan de hand van een vragenlijst over hun
ervaringen tijdens de Duitse bezetting te spreken. Daarnaast kan zo’n gesprek emoties
losmaken waarmee een student als ik geen raad weet. Daarom wil ik me er nu van verzekeren
dat U en Uw ouders buiten de anti-joodse maatregelen zijn gevallen omdat U niet Joods was
volgens de Duitse regels. Bent U en werden Uw ouders als Joods beschouwd?
Als neen, dan gaan we nu echt aan de slag. Als ja, het spijt me erg maar dan moet ik nu het
gesprek al afsluiten. Mijn professor heeft ons gewezen op het Spielberg-project. Daarvoor
zijn gesprekken gefilmd met Nederlanders (en inwoners van andere landen) die persoonlijk
aan de Jodenvervolging zijn blootgesteld. Hij heeft enkele van die films gezien en was erg
onder de indruk. Hij had er als wetenschappelijk onderzoeker ook niets aan toe te voegen.
Algemene vragen
Ik heb een heleboel vragen voor U. Sommige vragen zult U wellicht heel snel beantwoorden,
bij andere vragen denk ik dat U me veel kunt vertellen. Ik heb ook een aantal algemene
vragen. Daar wil ik graag mee beginnen.
1. Noteer geslacht respondent
man
…../……/19….
2. Wat is uw geboortedatum?
3. In welke plaats bent u geboren?
vrouw
…
4. In welke plaats woonde U toen de oorlog begon, in mei 1940? Weet U de straatnaam nog?
Heeft U daar de hele oorlog, tot mei 1945, gewoond? Zo neen, tussentijdse woonplaatsen en
straatnamen met tijdstippen noteren, tot mei 1945
Mei 1940
…. 19 ..
…. 19 ..
…. 19 ..
…. 19 ..
…. 19 ..
Gemeente: …
Gemeente: …
Gemeente: …
Gemeente: …
Gemeente: …
Gemeente: …
Straat: …
Straat: …
Straat: …
Straat: …
Straat: …
Straat: …
Tot tenminste mei 1945
5. Waren er redenen om te verhuizen die met de oorlog samen hingen?
…
2
6. In welk jaar heeft U Uw ouderlijk huis verlaten? (Of: Hoe oud was U toen U het verliet?)
jaartal: …
leeftijd: …
7. Welke is de hoogste opleiding die U heeft voltooid?
1
lagere school
2
voortgezet lager onderwijs (vglo), lager beroepsonderwijs (lbo),
huishoudschool
3
uitgebreid lager onderwijs (ulo), middelbaar uitgebreid lager onderwijs (mulo)
4
Driejarige hogere burgerschool (hbs)
5
Middelbaar beroepsonderwijs, te weten …
6
Hogere Technische School (HTS)
7
Middelbare meisjes school (MMS), HBS-A of HBS-B (vijf jaar)
8
Gymnasium A of Gymnasium B (zes jaar)
9
Technische of Economische Hogeschool, Universiteit
8. Ik ga u zo nog vragen of u tijdens de oorlog nog op school zat. Maar eerst. Als U terug
denkt aan de lagere school waar U op zat, wat dat dan wel of niet een school met een
religieuze grondslag?
Openbare school
-1
Katholieke school
-2
Protestant-Christelijke School
-3
Anders, te weten …
-4
9. In welk jaar ging U van school af en begon u met werken? ( Of: hoe oud was U toen?)
…
10. Als U terug denkt aan Uw eerste baan na school, wat was Uw eerste beroep ooit? Wat was
Uw functie en waaruit bestonden Uw werkzaamheden?
…
11. Werkte U in Uw eerste beroep als zelfstandige, was U in loonsdienst in het bedrijfsleven,
in loondienst bij de (semi)overheid, of meewerkend gezinslid?
Loondienst bedrijfsleven
-1
Loondienst (semi)overheid
-2
Eigen rekening/zelfstandig
-3
Meewerkend gezinslid
-4
12. Aan hoeveel personen gaf U leiding in dat beroep? (alleen andere werknemers, niet
kinderen/scholieren e.d.)
Geen
-1
1-2
-2
3-10
-3
11-24
-4
25 of meer
-5
13. Wanneer bent U opgehouden met werken?
…
jaartal ophouden
of
…
leeftijd ophouden
3
Huwelijk, partner, kinderen
14. Bent U Uw hele leven ongehuwd geweest of bent U op een gegeven ogenblik getrouwd?
Nooit gehuwd
Gehuwd
-1
-2
15. Mensen kunnen meerdere malen trouwen, maar de volgende vragen gaan alleen over Uw
eerste huwelijk en huwelijkspartner. Wanneer trouwde U? Of: hoe oud was U toen?
…./…./19..
Leeftijd bij huwelijk …
16. Wanneer kreeg U verkering met Uw echtgenoot of echtgenote?
…
Jaartal
…
Leeftijd
17. Welke is de hoogste opleiding die Uw eerste echtgenoot of echtgenote voltooide?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
lagere school
voortgezet lager onderwijs (vglo), lager beroepsonderwijs (lbo),
huishoudschool
uitgebreid lager onderwijs (ulo), middelbaar uitgebreid lager onderwijs (mulo)
Driejarige hogere burgerschool (hbs)
Middelbaar beroepsonderwijs, te weten …
Hogere Technische School (HTS)
Middelbare meisjes school (MMS), HBS-A of HBS-B (vijf jaar)
Gymnasium A of Gymnasium B (zes jaar)
Technische of Economische Hogeschool, Universiteit
18. Welk beroep had Uw eerste echtgenoot of echtgenote net voor U trouwde? Wat was zijn
of haar functie en waaruit bestonden de werkzaamheden?
…
19. Werkte Uw eerste echtgenoot of echtgenote als zelfstandige, was hij of zij in loonsdienst
in het bedrijfsleven, in loondienst bij de (semi)overheid, of meewerkend gezinslid?
Loondienst bedrijfsleven
Loondienst (semi)overheid
Eigen rekening/zelfstandig
Meewerkend gezinslid
-1
-2
-3
-4
20. Aan hoeveel personen gaf Uw echtgenoot of echtgenote in dat beroep leiding? (alleen
andere werknemers, niet kinderen/scholieren e.d.)
Geen
1-2
3-10
11-24
25 of meer
-1
-2
-3
-4
-5
4
21. Heeft U kinderen gekregen? Zo ja hoeveel?
…
aantal
22. Wanneer is Uw eerste kind geboren?
…
jaartal
23. Als bij de vorige vraag 1945 of een eerder jaar wordt genoemd, dan vragen: heeft U in de
oorlogsjaren (nog andere) kinderen ter wereld gebracht? Zo ja, in welke jaren?
1940
1941
1942
1943
1944
1945
neen
neen
neen
neen
neen
neen
ja, voor mei 1940
ja
ja
ja
ja
ja, voor mei 1945
ja, in mei 1940 of later in dat jaar
ja, in mei 1945 of later in dat jaar
5
Ouders
Sociologen weten van mensen graag uit welk milieu ze komen. Daarom vraag ik U nu een
aantal dingen over Uw ouders.
24. Wat was de hoogst voltooide opleiding van Uw vader?
1
lagere school
2
voortgezet lager onderwijs (vglo), lager beroepsonderwijs (lbo),
huishoudschool
3
uitgebreid lager onderwijs (ulo), middelbaar uitgebreid lager onderwijs (mulo)
4
Driejarige hogere burgerschool (hbs)
5
Middelbaar beroepsonderwijs, te weten …
6
Hogere Technische School (HTS)
7
Middelbare meisjes school (MMS), HBS-A of HBS-B (vijf jaar)
8
Gymnasium A of Gymnasium B (zes jaar)
9
Technische of Economische Hogeschool, Universiteit
25. Wat was de hoogst voltooide opleiding van uw moeder?
1
lagere school
2
voortgezet lager onderwijs (vglo), lager beroepsonderwijs (lbo),
huishoudschool
3
uitgebreid lager onderwijs (ulo), middelbaar uitgebreid lager onderwijs (mulo)
4
Driejarige hogere burgerschool (hbs)
5
Middelbaar beroepsonderwijs, te weten …
6
Hogere Technische School (HTS)
7
Middelbare meisjes school (MMS), HBS-A of HBS-B (vijf jaar)
8
Gymnasium A of Gymnasium B (zes jaar)
9
Technische of Economische Hogeschool, Universiteit
26. Wat was, net voor de oorlog begon, het beroep van uw vader? Wat was zijn functie en
waaruit bestonden zijn werkzaamheden? (Als de vader toen geen werk had, vraag dan naar
laatste beroep dat hij ooit uitoefende.)
…
27. Werkte Uw vader als zelfstandige, was hij in loonsdienst in het bedrijfsleven, in
loondienst bij de (semi)overheid, of meewerkend gezinslid?
Loondienst bedrijfsleven
Loondienst (semi)overheid
Eigen rekening/zelfstandig
Meewerkend gezinslid
-1
-2
-3
-4
28. Aan hoeveel personen gaf Uw vader leiding in dat beroep? (alleen andere werknemers,
niet kinderen/scholieren e.d.)
Geen
-1
1-2
-2
3-10
-3
11-24
-4
25 of meer
-5
6
29. Behoorden Uw vader en Uw moeder tot een bepaalde kerk? Zo ja, welke was dat? (Niet
meteen alle mogelijkheden voorlezen, zelf laten noemen)
geen lid
Rooms Katholiek
Nederlands Hervormd
Gereformeerd
Anders, te weten
Weet niet
Vader
-1
-2
-3
-4
-5 …
-6
Moeder
-1
-2
-3
-4
-5 …
-6
30. Hoe vaak gingen Uw ouders net voor de oorlog naar kerk?
(vrijwel) nooit
Eén of enkele keren per jaar
Ongeveer één keer per maand
Ongeveer 1 keer per week
Vaker dan 1 keer per week
Weet niet
Vader
-1
-2
-3
-4
-5
-6
Moeder
-1
-2
-3
-4
-5
-6
31. Weet U naar welke politieke partij de voorkeur van Uw ouders voor de oorlog uit ging?
Of werd bij U thuis niet over zulke dingen gesproken en weet U dat echt niet?
Anti-Revolutionaire Partij
Christelijk-Historische Unie
Communistische Partij
Liberale Staatspartij (Vrijheidsbond)
Rooms-Katholieke Staatspartij
Sociaal-Democratische Arbeiderspartij
Andere partij, te weten
Weet het echt niet
Vader
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7 …
-8
Moeder
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7 …
-8
32. Weet U hoe Uw ouders voor de oorlog tegenover de Nationaal-Socialistische Beweging
stonden en Mussert, de leider van de NSB? Wat kunt u me daar zoal over vertellen?
…
33. Als we het samenvatten, wat is dan de antwoordmogelijkheid die het beste past bij wat
Uw ouders voor de oorlog dachten? En welke past het beste bij wat U voor de oorlog dacht,
of was U voor zulke zaken toen nog te jong?
Erg afwijzend t.o.v. NSB en Mussert
Afwijzend, maar niet sterk
Niet voor, niet tegen
Wel voor, maar niet sterk
Erg voor NSB en Mussert
Weet het echt niet/ te jong
Vader
-1
-2
-3
-4
-5
-6
Moeder
-1
-2
-3
-4
-5
-6
Uzelf
-1
-2
-3
-4
-5
-6
7
Verdere familie
Dan nog een paar vragen over broers en zusters, ooms en tantes en vrienden en bekenden.
34. Hoeveel broers had U en hoeveel zusters net voor het begin van de oorlog?
… broers
… zusters
35. Is één van hen (of zijn meerdere van hen) in de oorlog geboren?
…
aantal
36. Hoeveel broers en zusters had Uw moeder?
…
37. Hoeveel broers en zusters had Uw vader?
…
38. Was Uw vader in mei 1940 opgeroepen voor het leger of bij de marine? Als ja, wat kunt
U me vertellen over wat hem overkwam?
…
39. Was één van Uw broers (of meerdere van Uw broers) in mei 1940 opgeroepen voor in het
leger of bij de marine? Als ja, wat kunt u me vertellen over wat hem of hen overkwam?
…
40. Was één van de broers van Uw vader (of meerdere van zijn broers) in mei 1940 als
dienstplichtige in het leger of bij de marine? Als ja, wat kunt u me vertellen over wat hem of
hen overkwam?
…
41. Was één van de broers van Uw moeder (of meerdere van haar broers) in mei 1940 als
dienstplichtige in het leger of bij de marine? Als ja, wat kunt u me vertellen over wat hem of
hen overkwam?
…
8
Politieke en militaire gebeurtenissen voor de Tweede Wereldoorlog buiten Nederland
Dan begin ik nu met de echte vragen over de oorlog.
42. Wat wist U voor de oorlog van Hitler in Duitsland en wat zijn partij daar deed? Kunt U
me daar wat meer over zeggen?
…
43. Wat wist U net voor de oorlog begon over het lot van de joden in Duitsland? Kunt U me
daar wat meer over zeggen?
…
44. Voor de oorlog probeerden joden uit Duitsland naar Nederland te vluchten. Waren er in
Uw woonplaats joodse vluchtelingen? Als ja, wat kunt U over hen vertellen?
…
45. In september 1939 viel Duitsland Polen binnen. Wat werd daar toen om U heen over
gezegd?
…
46. In April 1940 viel Duitsland Denemarken binnen. Wat werd daar toen om U heen over
gezegd?
…
9
Grote gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog in Nederland
47. Welke is Uw belangrijkste herinnering over de meidagen van 1940, toen Duitsland
Nederland binnen viel en Nederland zich overgaf?
…
48. Geloofde U kort na de overgave van Nederland aan Duitsland dat als Nederland zich na
het Duitse bombardement op Rotterdam niet had overgegeven, Utrecht gebombardeerd zou
zijn? Wat kunt U me daar meer over zeggen?
…
49. In februari 1941 werd in Amsterdam en omgeving gestaakt. Dat mocht niet in de krant.
Heeft U er destijds wel van gehoord? Hoe? Heeft U of een familielid toen gestaakt?
…
50. In april en mei 1943 werd er in meerdere plaatsen in Nederland gestaakt Dat mocht
natuurlijk ook niet in de krant. Heeft U er destijds wel van gehoord of er iets van gemerkt?
Wat kunt u me daar meer over zeggen? Heeft U of een familielid toen gestaakt?
…
51. Nijmegen werd op 22 februari 1944 door Amerikaanse vliegtuigen gebombardeerd. Dat
kwam wel in de krant terecht. Wat kunt U zich van het bombardement en de berichten erover
herinneren? Als de ondervraagde dit bombardement van dichtbij heeft meegemaakt: we
komen zo te praten over Uw eigen ervaringen met bombardementen en beschietingen.
…
52. In de boeken wordt 6 september 1944 Dolle Dinsdag genoemd. Is die uitdrukking volgens
U een uitdrukking uit die tijd, of is die pas na de bevrijding bedacht? Wat deden de mensen in
Uw woonplaats rond 6 september 1944 voor bijzonders, wat deed U?
…
53. Op 1 oktober 1944 pleegde het Nederlandse verzet binnen de grenzen van de gemeente
Putten een aanslag op een auto met Duitsers militairen. Als vergelding werden toen de
mannen van Putten opgepakt. Heeft U dat in de oorlog gehoord, of pas later? Als al in de
oorlog gehoord: hoe? Als pas na de oorlog gehoord: hoe?
…
10
De grote gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog buiten Nederland
Nu heb ik een aantal vragen over Uw gedachten aangaande de bevrijding van Nederland.
54. Heeft U in 1940 en 1941 geloofd dat Duitsland met zijn vliegtuigbombardementen
Engeland op de knie zou krijgen?
Ik geloofde in 1940 stellig dat Duitsland Engeland op de knieën zou krijgen
Ik geloofde ik toen min of meer
Daar had ik toen geen idee van
Dat geloofde ik toen niet
Dat geloofde ik helemaal niet
-1
-2
-3
-4
-5
55. In juni 1941 viel Duitsland Rusland binnen. Ze werden in de winter terug geslagen bij
Stalingrad. Wat kunt U zich uit de bezettingstijd over Stalingrad voor de geest halen?
…
56. In de juli 1942 probeerden de Duitsers, onderleiding van generaal Rommel, Egypte in
handen te krijgen. Ze werden in oktober 1942 bij El Alemein door de Engelsen, onder leiding
van generaal Montgomery, terug geslagen. Wat herinnert U zich daarvan?
…
57. In juni 1944 had de invasie in Normandië plaats. Hoe luidt Uw belangrijkste herinnering
hierover?
…
58. Wanneer begon vast te geloven dat Nederland door de geallieerden bevrijd zou gaan
worden? Welke gebeurtenissen deden deze gedachte rijzen?
Tijdstip:
…
Gebeurtenis 1 …
Gebeurtenis 2 …
Gebeurtenis 3 …
11
Oorlogservaringen: mei 1940, later, bij de bevrijding
De volgende vragen gaan over wat U van dichtbij aan oorlogshandelingen meemaakte.
59. Sommige mensen zijn in mei 1940 om ze van oorlogsgeweld te vrijwaren geëvacueerd
geweest uit hun huis en woonplaats. Andere mensen zijn later geëvacueerd. Bent U tijdens de
oorlog geëvacueerd geweest? Als ja, wanneer was dat? Van welke plaats naar welke plaats
ging U? Waarom precies?
…
60. Heeft U in mei 1940 oorlogsgeweld, zoals bombardementen en gevechten meegemaakt?
Zo ja, waar was dat? Werd Uw huis hierbij beschadigd? Raakte U hierbij gewond?
…
61. Zijn familieleden in mei 1940 bij oorlogsgeweld omgekomen of gewond geraakt? Werd
hun huis hierbij beschadigd?
…
62. Heeft U later tijdens de bezetting of gedurende de bevrijding bombardementen, gevechten
of ander oorlogsgeweld meegemaakt? Zo ja, wanneer en waar was dat? Werd Uw huis hierbij
beschadigd? Raakte U hierbij gewond?
…
63. Zijn later tijdens de bezetting familieleden, wellicht bij de bevrijding, bij oorlogsgeweld
omgekomen of gewond geraakt? Zo ja, wanneer en waar was dat? Werd hun huis hierbij
beschadigd?
…
12
School en werk
Nu wil ik meer weten over wat U tijdens de bezetting deed wat betreft school en werk.
64. Wat was uw voornaamste bezigheid toen de Tweede Wereldoorlog begon?
-1
school
-2
beroepsarbeid
-3
in militaire dienst in 1940
-4
anders, te weten …
65. Als in de bezettingstijd op school: Is Uw school gesloten geweest, vanwege bijvoorbeeld
gevaar of brandstoftekort?
…
66. Heeft u zelf vanwege bijvoorbeeld gevaar Uw opleiding tijdelijk gestaakt?
…
67. Heeft U door oorlogsomstandigheden pas later examen kunnen doen?
…
68. Bent U in de oorlogsjaren
Voor de Arbeidsinzet naar Duitsland geweest?
-1 ja
Tewerkgesteld in Nederland?
-1 ja
Ondergedoken geweest om inzet of tewerkstelling te vermijden? -1 ja
-2 neen
-2 neen
-2 neen
69. Heeft u wegens die arbeidsinzet en tewerkstelling nadien moeilijkheden ervaren op het
gebied van werk, gezin, lichamelijke gezondheid en geestelijke gesteldheid?
…
70. Voor vrouwen die in de bezettingstijd getrouwd waren.
Ging Uw partner voor de Arbeidsinzet naar Duitsland?
Is hij tewerkgesteld in Nederland?
Is hij ondergedoken geweest om inzet of tewerkstelling te vermijden
-1 ja
-1 ja
-1 ja
-2 neen
-2 neen
-2 neen
71. Voor vrouwen die in de bezettingstijd getrouwd waren en die op de vragen over
arbeidsinzet of tewerkstelling van hun partner met ja hebben geantwoord.
Heeft Uw partner nadien wegens die arbeidsinzet en tewerkstelling moeilijkheden ervaren op
het gebied van werk, gezin, lichamelijke gezondheid en geestelijke gesteldheid?
…
13
Koninklijk Huis
72. Koningin Wilhelmina vertrok na de Duitse aanval op 10 mei 1940 en voor de overgave
van Nederland op 15 mei 1940 naar Engeland. Wat vonden U en Uw huisgenoten daarvan?
…
73. Als we samenvatten, hoe luidt Uw oordeel destijds over het vertrek van Koningin
Wilhelmina naar Engeland?
-1 erg ongunstig
-2 ongunstig
-3 geen mening
-4 gunstig
-5 erg gunstig
74. Voor de oorlog werd de verjaardag van Koningin Wilhemina op 31 augustus gevierd. Na
de Duitse inval mocht dat natuurlijk niet meer. Heeft U toch nog wel eens iets van een viering
meegemaakt? Zo ja, hoe precies?
…
75. Heeft U in de jaren 1940-1945 een toespraak van Koningin Wilhelmina op een Engelse
zender gehoord?
Neen
-1
Één keer
-2
Twee keer
-3
Meerdere malen
-4
76. Wat kunt U zich nog van de inhoud van de toespraken herinneren?…
…
77. Hoe dacht U kort na de oorlog over het optreden van Koningin Wilhelmina in Engeland?
…
78. Als we samenvatten, was het optreden van Koningin Wilhemina volgens U
-1 erg ongunstig
-2 ongunstig
-3 geen mening
-4 gunstig
-5 erg gunstig
79. Als U van gedachten over Koningin Wilhelmina veranderde, waardoor kwam dat?
…
14
Duitse soldaten in het dagelijks leven
80. Nadat Nederland zich overgaf, werden er toen meteen Duitse soldaten of Duitse politieagenten in Uw woonplaats gelegerd? Wat kunt U me daar meer over vertellen?
…
81. Er waren gezinnen die kort na de overgave van Nederland Duitse soldaten ingekwartierd
kregen en ook later hadden inkwartieringen plaats.
Was dat in Uw buurt het geval?
Ja/neen
Bij familie of bekenden?
Ja/neen
In Uw huis?
Ja/neen
82. Wat kunt U me vertellen over de omgang tussen ingekwartierde Duitsers met de
Nederlanders bij wie ze ingekwartierd waren?
…
83. Bent U gedurende de oorlog door de Duitsers opgepakt? Zo ja, hoe is het U vergaan?
…
84. Zijn andere leden van Uw gezin gedurende de oorlog door de Duitsers opgepakt? Zo ja,
hoe is het hen vergaan?
…
85. Zijn andere familieleden gedurende de oorlog door de Duitsers opgepakt? Zo ja, hoe is het
hen vergaan?
…
86. Hoe vaak zag U in Uw woonplaats Duitse soldaten?
-1 nooit
-2 eens per maand
-3 eens per week
-4 bijna elke dag.
87. Waren ze meestal in uniform of veelal in burgerkleding?
…
88. Hadden ze meestal hun wapens bij zich of juist niet?
…
89. Heeft een Duitse soldaat U wel eens geprobeerd U naar het Duitse standpunt over te
halen?
…
15
90. Heeft U wel eens tegen een Duitse soldaat gezegd dat U zijn aanwezigheid afkeurde?
…
91. Heeft U het in de oorlog wel eens meegemaakt dat een Duitse soldaat opkwam voor een
Nederlander? Zo ja, wat kunt U me daar meer over vertellen?
…
92. Heeft U het in de oorlog wel eens meegemaakt dat een Duitse soldaat op straat lichamelijk
geweld tegen een Nederlander gebruikte? Zo ja, wat kunt U me daar meer over vertellen?
…
93. In veel boeken, films en tv-series van na de oorlog komen Duitse soldaten er niet goed van
af? Hoe heeft U in het algemeen de Duitse soldaten die U kende als persoon ervaren?
Verschilt deze ervaring van het beeld in boeken, films en tv-series?
…
94. Als we ons nu verplaatsen naar lang na de oorlog, bijvoorbeeld 1970. Als u toen op straat
in Nederland mensen Duits hoorde praten, moest U dan aan de oorlog denken?
-1 nooit
-2 soms
-3 vaak
-4 altijd.
16
NSB
De volgende vragen gaan over de Nationaal-Socialistische Beweging NSB.
95. Heef U in Uw woonplaats wel eens een NSB-er straat en op zaterdag de krant Volk en
Vaderland zien verkopen?
-1 nooit
-2 een enkele keer
-3 vaker
96. Hebben NSB-ers tijdens de oorlog in Uw woonplaats wel eens ruiten van winkels in
gegooid, gebouwen beklad, op straat met tegenstanders gevochten of meer van dergelijke
zaken?
…
97. Had U tijdens de bezetting een familielid (of meerdere familieleden) met sympathie voor
de NSB?
-1 neen
-2 ja
98. Als ja, hoe was Uw band met dat familielid (die familieleden)?
-1 heel goed
-2 goed
-3 gewoon
-4 slecht
-5 heel slecht
99. Woonde er tijdens de bezetting een NSB-er of woonden er toen NSB-ers bij U in de
buurt? Zo ja, bent U wel eens bang voor ze geweest? In welk verband dan?
…
100. Kende U in Uw buurt iemand die vrijwillige in Duitse krijgsdienst ging (een SS-er)?
-1 neen
-2 ja
17
De Duitse gezagsdragers
De volgende vragen gaat over de Duitse personen die in Nederland de baas waren.
101. Als ik u de naam Seyss-Inquart noem, waar doet die naam U als eerste aan denken?
(Alleen voor de enquêteur: als de ondervraagde de naam niet kent, U vraagt wie dat was, en U
antwoord wilt geven: hij was de Rijkscommissaris voor de bezette Nederlandse gebieden,
zoiets als de premier van de regering. Hij is ter dood veroordeeld op de Neurenberg-porcessen
en dat vonnis werd voltrokken.)
…
102. Wat werd er destijds onder Nederlanders over Seyss-Inquart verteld?
…
103. Als ik U de naam Rauter noem, waar doet die naam U als eerste aan denken?
(Alleen voor de enquêteur: als de ondervraagde de naam niet kent, U vraagt wie dat was, en U
antwoord wilt geven: Rauter was de Höhere Polizei und SS Führer in Nederland. Hij is in
Nederland ter dood veroordeeld en dat vonnis werd voltrokken.)
…
104. Wat werd er destijds onder Nederlanders over Rauter verteld?
…
105. Als ik U de naam Kotälla noem, waar doet die naam U als eerste aan denken?
(Alleen voor de enquêteur: als de ondervraagde de naam niet kent, U vraagt wie dat was, en U
antwoord wilt geven: Kotälla heeft meerdere functies gehad in het Strafkamp Amersfoort,
waar mensen naar toe moest die iets tegen de Duitse bezetter hadden ondernomen. In feite
was hij een kampbeul en wel de ergste. Hij is ter dood veroordeeld, maar het vonnis werd
niet voltrokken. Hij zat met twee andere Duitse bezetters levenslang vast, en in de jaren
zeventig wilde de Nederlandse Minister van Justitie ‘de drie van Breda’ vrij laten en naar
Duitsland laten gaan. In de discussie van toen bleek hoe sterk de naam Kotälla nog leefde.)
…
106. Wat werd er destijds onder Nederlanders over Kotälla verteld?
…
18
Kerken en verenigingen
Ik kom nu bij de vragen over Uw godsdienst en Uw verenigingslidmaatschappen en over de
kerken en deze verenigingen in de oorlog.
107. Beschouwde U zich net voor de oorlog als lid van een bepaalde kerk? Zo ja, welke?
Geen lid
-1
Rooms Katholiek
-2
Nederlands Hervormd
-3
Gereformeerd
-4
Anders, te weten …
-5
108. Er wordt in de boeken wel gezegd dat tijdens de oorlog de kerkbanken voller zaten dan
voor de oorlog. Klopt dat met wat U zelf heeft gezien?
Ik kwam nooit in de kerk
-1
Kerken waren veel voller in oorlog dan ervoor
-2
Kerken waren iets voller
-3
Geen verschil
-4
Kerken waren in oorlog minder vol dan ervoor
-5
Durf ik echt niet te zeggen
-6
109. Als het om Uw eigen kerkbezoek gaat, hoe vaak ging U kort na de overgave van
Nederland in mei 1940 naar kerk, in het midden van de oorlog, aan het eind?
Begin oorlog
(Vrijwel) nooit
-1
Eén of enkele keren per jaar
-2
Ongeveer één keer per maand
-3
Ongeveer 1 keer per week
-4
Vaker dan 1 keer per week
-5
Midden oorlog
-1
-2
-3
-4
-5
Einde oorlog
-1
-2
-3
-4
-5
110. Werd er voor de oorlog in de kerk vanaf de preekstoel gewaarschuwd tegen de NSB?
-1 Herinner ik me niet
-2 gewaarschuwd
-3 niet gewaarschuwd
111. Werd er tijdens de bezetting in de kerk vanaf de preekstoel gewaarschuwd tegen de
NSB?
-1 Herinner ik me niet
-2 gewaarschuwd
-3 niet gewaarschuwd
112. Kunt U zich herinneren of er in de kerk tijdens de oorlog vanaf de preekstoel iets werd
gezegd over de maatregelen van de Duitse bezetter tegen Joden? Zo ja, wat precies?
…
113. Kunt U zich herinneren of er in de kerk tijdens de oorlog vanaf de preekstoel iets werd
gezegd over de omgang met Duitsers? Wat precies?
…
19
114. Was U aan het begin van de oorlog lid van een sportvereniging? Zo ja, wat voor sport?
Neen
-1
Zwemmen, waterpolo
-2
Voetbal
-3
Gymnastiek, turnen
-4
Anders, te weten …
-5
115. Was dat een vereniging met een religieuze grondslag?
Openbaar
-1
Katholiek
-2
Protestants-Christelijke School
-3
Anders, te weten …
-4
116. Was U aan het begin van de oorlog lid van een muziekvereniging of van een
zangvereniging? Als ja, was dat een vereniging op een religieuze grondslag?
Neen
-1
Ja, openbaar
-2
Ja, Katholiek
-3
Ja, Protestants-Christelijk
-4
Anders, te weten …
-5
117. Was U aan het begin van de oorlog lid van een jeugdvereniging? Zo ja, welke?
Geen lid
-1
Katholieke Jongeren Vereniging (KJV)
-2
Protestants-Christelijke Vereniging (CJMV en CJVV)
-3
Gereformeerde Vereniging
-4
Arbeidersjeugdcentrale (AJC)
-5
Anders, te weten …
-6
118. Waren er aan het begin van de bezetting joden lid van Uw sportclub, muziekvereniging
of zangvereniging, jeugdvereniging? Kunt U zich herinneren dat ze op en gegeven ogenblik
geen lid meer mochten zijn? Hoe ging dat?
…
119. Tijdens de bezetting kwam er een avondklok. In hoeverre hebben deze en andere met de
bezetting verbonden zaken Uw deelname aan de genoemde verenigingen bemoeilijkt?
…
120. Heeft U het uitgaansverbod wel eens overtreden? Wat kunt U daar meer over zeggen?
…
121. Er zijn mensen van Uw leeftijd die zeggen dat de Duitse bezetter hen, door het
uitgaansverbod, hun jeugd hebben afgenomen. Ze konden niet naar de bioscoop, dansen, ze
konden niet ’s avonds met leeftijdsgenoten optrekken. Wat vindt U daarvan?
…
20
Legale kranten en illegale bladen
De volgende vragen gaan over de krant in de bezettingtijd. Eerst over de legale kranten, dan
over illegale bladen.
122. Kwam er bij thuis aan het begin van de bezetting een krant in huis?
-1 Neen
-2 Ja, en wel …
123. Was die krant er gedurende de gehele bezetting?
-1 Ja
naar vraag 125
-2 Nee
124. Vanaf wanneer ontving u deze krant niet meer? Wat was de reden daarvoor?
…
125. Las u wel eens in de krant die bij U thuis kwam? Zo ja, hoe vaak per week?
-1 Nooit
naar vraag 128
-2 Minder dan 1 keer per week
-3 1 tot 3 keer per week
-4 Meer dan 4 keer per week
126. Welk bericht in Uw krant uit de bezettingsjaren is U het meest bijgebleven? Waarom?
…
127. Heeft u ooit in een krant gelezen dat Joden hun huizen moesten verlaten en naar kampen
in Vught en Westerbork moesten?
-1 Neen
-2 Ja, alleen Vught
-3 Ja, alleen Westerbork
-4 Ja, zowel Vught als Westerbork
Later in de oorlog werden er naast de voor de oorlog al bestaande kranten ook illegale bladen
en blaadjes verspreid.
128. Ontving u thuis wel eens een illegale krant?
-1 Neen
naar vraag 130
-2 Ja
129. Hoe ontving u deze krant?
….
130. Las u wel eens in een illegale krant bij ooms of tantes?
-1 Neen
Naar kopje Radio
-2 Ja
21
131. Vertelde U aan ooms of tantes wel eens over wat U in een illegale krant had gelezen?
-1 Nooit
-2 Soms
-3 Vaak
132. Welke illegale kranten zag U wel eens? Ik noem een stel namen.
Vrij Nederland
ja/neen
Nieuwsbrieven van Pieter ’t Hoen
ja/neen
Het Parool
ja/neen
De Vonk
ja/neen
Trouw
ja/neen
De Kompas
ja/neen
Christofoor
ja/neen
Je maintiendrai
ja/neen
Waarheid
ja.neen
Anders, nl.......................................................
133.
Hoe vaak las u een illegale krant?
in de winter van 1942-1943
in de winter van 1943-1944
wekelijks
-1
-1
maandelijks
-2
-2
nooit
-3
-3
134. Welk bericht uit een illegale krant is u het meest bijgebleven? Waarom?
…
135. Heeft u ooit in een illegale krant gelezen over Joden in Vught of Westerbork?
-1 Neen
-2 Ja, alleen Westerbork
-3 Ja, alleen Vught
-4 Ja, zowel Westerbork als Vught
22
Radio
De volgende vragen gaan over de radio in bezettingstijd.
136. Aan het begin van de bezettingsjaren, was er toen bij U thuis een radio?
-1
Neen
Door naar vraag 139
-2
Ja, radiodistributie met een paar Nederlandse zenders
-3
Een radio met veel buitenlandse zenders
137. Was U of was iemand in Uw huis lid van een omroepvereniging? Zo ja, welke?
-1
AVRO
-2
KRO
-3
NCRV
-4
VARA
-5
VPRO
138. Op een gegeven moment moesten mensen van de Duitse bezetter hun radio inleveren. Is
dat met de radio bij U thuis gebeurd? Welke discussies zijn daarover gevoerd?
….
139. Op de Nederlandse radio kwamen met de Duitse bezetting andere programma’s. Mijn
professor op de universiteit heeft ons verteld dat Max Blokzijl een bekend en berucht spreker
op de Nederlandse radio was. Heeft U hem ooit gehoord? Wat kunt U over zijn praatjes
vertellen?
…
140. Later in de oorlog waren er Radio Oranje en Radio Herrijzend Nederland, die in
Engeland waren gevestigd.
Werd er bij U in huis naar deze zenders geluisterd?
-1 ja -2 neen
Heeft u wel eens bij ooms of tantes geluisterd?
-1 ja -2 neen
Heeft U wel eens bij buren geluisterd?
-1 ja -2 neen
141. Wat is het bericht van een Engelse zender dat U zich het duidelijkst herinnert?
…
142. Heeft u op een Engelse zender iets gehoord over het lot van de uit Nederland
weggevoerde Joden of over het lot van Joden uit andere door Duitsland bezette landen? Zo ja,
wat?
…
23
Jodenvervolging
Een belangrijke gebeurtenis tijdens de bezettingsjaren was de wegvoering van de Nederlandse
Joden. De volgende vragen gaan hierover.
143. Woonden aan het begin van de bezetting Joden
in Uw buurt?
-1 neen
-2 ja
Elders in Uw woonplaats? -1 neen
-2 ja
144. Alleen stellen als van toepassing. Had u enig contact met Joden
in Uw buurt?
-1 neen
-2 ja
Elders in Uw woonplaats? -1 neen
-2 ja
145. In mei 1942 moesten joden een gele ster dragen. Heeft U in joden met een ster zien lopen
in Uw buurt?
-1 ja -2 neen
Elders in Uw woonplaats? -1 ja -2 neen
146. Wanneer ooit gezien als antwoord, wat heeft U toen gedacht?
…
147. In de zomer van 1942 moesten joden naar kampen. Eerst kregen ze een oproep en
moesten ze zich melden.
Hebben Joden uit Uw buurt zich gemeld?
-1 ja -2 neen
Hebben joden elders uit Uw woonplaats zich gemeld?
-1 ja -2 neen
148. Heeft U destijds van deze Joden gedacht dat U ze terug zou zien?
…
149. Later werden Joden door de Duitsers en door de Nederlandse politie, van huis opgehaald
en naar de trein gebracht of anders weggevoerd?
Heeft U dat gezien van Joden uit Uw buurt?
-1 ja -2 neen
Van Joden elders uit Uw woonplaats?
-1 ja -2 neen
150. Heeft U destijds van deze Joden gedacht dat U ze terug zou zien?
…
151. Sommige joden doken onder.
Deden Joden uit Uw buurt dat?
Joden elders uit Uw woonplaats?
-1 ja
-1 ja
-2 neen
-2 neen
152. Heeft gezien dat ondergedoken Joden werden opgepakt?
-1 neen
-2 ja, en wel …
24
153. Mijn professor vertelde eens dat hij in de jaren negentig op het Centraal Bureau voor de
Statistiek te Voorburg cijfers vond over het aantal joden dat tijdens de Tweede Wereldoorlog
in Nederland zelfmoord pleegde. Hij is benieuwd of U tijdens de bezetting heeft gehoord van
Joden die zelfmoord pleegden, bij de Duitse inval in mei 1940, toen de deportaties in volle
gang waren of anderszins. Kunt U me daar iets over vertellen ellen?
…
154. Wist U tijdens de oorlog dat familieleden, mensen uit de buurt, mensen uit Uw
woonplaats Joden in hun huis in onderduik hadden? Kunt U me daar mee over vertellen?
…
155. Na de oorlog werd door foto’s in kranten, boeken en tijdschriften algemeen bekend dat
Joden in Polen in gaskamers werden vermoord. Sommige inwoners van Nederland wisten dat
uit andere bronnen echter al voor de bevrijding. Wanneer hoorde U voor het eerst over
gaskamers? Hoe? Wat kunt U hier meer over zeggen?
…
156. Samenvattend, welke antwoordmogelijkheid past het beste bij U?
Al aan het begin van de oorlog wist ik van gaskamers
-1
In het midden van de oorlog hoorde ik van gaskamers
-2
Tegen het einde van de oorlog
-3
Kort na de oorlog hoorde ik voor het eerst van gaskamers -4
Pas later na de oorlog
-5
157. Na de oorlog is vaker in de kranten en op de televisie gezegd dat niet-joodse
Nederlanders meer voor de Joden van Nederland hadden moeten doen. Wat vindt U daarvan,
had dat gemakkelijk gekund of juist niet? Kunt U Uw mening toelichten?
…
25
Hongerwinter
***Alleen vragen aan mensen die niet in Brabant, Limburg of Zeeland woonden. De
omgeving Nijmegen was weliswaar bevrijd (grens lag bij Arnhem), maar kreeg nog wel veel
van de oorlog mee doordat het frontgebied was.*******
Nu wil ik met U praten over de hongerwinter, de winter van 1944-1945 en de laatste winter
van de oorlog.
158. In Nederland worden drie maaltijden per dag gegeten. Hoe was dat met U in de eerste
maanden van 1945?
Stond U toen op zonder te eten?
-1 nooit
-2 soms
-3 vaker
Ging U toen naar beter zonder te eten?
-1 nooit
-2 soms
-3 vaker
Waren er toen dagen dat U helemaal niet at?
-1 nooit
-2 soms
-3 vaker
159. In de boeken over de Tweede Wereldoorlog staat dat Nederlanders in de hongerwinter
bloembollen aten. Heeft U ooit bloembollen of iets dergelijks gegeten?
-1
nooit
-2
1 keer
-3
meerdere malen
160. Aan het eind van de oorlog waren er in veel plaatsen gaarkeukens. Bent U of iemand uit
Uw gezin daar eten wezen halen?
-1
nooit
-2
soms
-3
vaker
-4
altijd als dat kon
161. Wat hebben U en Uw huisgenoten nog meer gedaan om aan het eind van de oorlog aan
voldoende eten te komen?
We hadden gehamsterd
ja -1 neen -2
We kochten bij op de zwarte markt in de stad
ja -1 neen -2
We gingen het platteland op om eten te halen
ja -1 neen -2
We ruilden bonnen
ja -1 neen -2
Nog anders, te weten …
162. In de hongerwinter was er ook een gebrek aan brandstof.
Heeft U kou geleden tijdens de laatste oorlogswinter?
Bent U wel eens ergens hout gaan zoeken?
Heeft U wel eens een meubelstuk verstookt?
ja -1
ja -1
ja -1
neen -2
neen -2
neen -2
163. Zijn er bij U thuis tijdens de laatste oorlogswinter mensen ziek geworden door een
gebrek aan eten of door kou? Zo ja, wat kunt U me daar over vertellen?
…
26
Verzet en bevrijding
Dan nog over het verzet en de bevrijding. Later tijdens de bezetting nam het verzet tegen de
Duitsers toe.
164. Zijn er bij U thuis onderduikers in huis geweest? Niet per sé Joden, het kunnen
bijvoorbeeld ook niet-joodse mannen zijn geweest die niet met de Arbeidsinzet naar Duitsland
wilden? Zo ja, wat kunt u me daarover vertellen?
…
165. Heeft U op één of andere manier iets gedaan voor mensen die niet in Uw eigen woning
waren ondergedoken? Zo ja, wat?
…
166. Heeft U ooit iets voor het georganiseerde verzet gedaan? Is er in Uw huis bijvoorbeeld
vergaderd, was U koerierster, of zulke dingen? Zo ja, wat?
…
167. Was U, een broer of een oom betrokken bij sabotagedaden?
…
Nederland viert de bevrijdingsdag op 5 mei. Sommige delen van Nederland, vooral die
beneden de rivieren werden echter in de herfst van 1944 bevrijd, andere delen van Nederland
pas na 5 mei 1945.
168. Wanneer werd de plaats waar U woonde bevrijd? Graag dag en maand, desnoods alleen
maand, desnoods alleen in 1944, in 1945 maar voor 5 mei, in 1945, maar na 5 mei.
…./…./19...
169. Wat herinnert U zich het duidelijkst van de bevrijding?
…
170. In boeken over de bevrijding van Nederland staan soms foto’s van vrouwen met een kaal
geschoren hoofd. Die foto’s zijn op straat gemaakt en erop staan, behalve deze vrouwen, een
boel omstanders. Vaak lachen die omstanders. De onderschriften bij de foto’s zeggen dat de
vrouwen Hollandse vrouwen waren die met Duitse soldaten gingen. Heeft U in Uw
woonplaats zoiets gezien? Zo ja, Wat dacht U daar destijds van? Dacht U destijds dit het
verdiende loon voor deze vrouwen was, dat U destijds dat de omstanders zich moesten
schamen zo wraak te nemen, of dacht u destijds nog iets anders?
…
27
Vragen over Nederlands-Indië
Meteen na de Tweede Wereldoorlog verklaarde Indonesië zich onafhankelijk van Nederland.
Zoals u wellicht weet heeft Nederland de onafhankelijkheid van Indonesië niet meteen
erkend. De Nederlandse regering vond de onafhankelijkheidsverklaring destijds voorbarig, en
heeft op grote schaal militairen gestuurd om het Nederlandse gezag te handhaven.
171. Bent U na de bevrijding als militair uitgezonden naar Nederlands-Indië?
- 1 Neen
- 2 Ja
172.
Is één van Uw broers toen als militair uitgezonden naar Nederlands-Indië?
-1 Neen
-2 Ja
-3 Had geen broers
173.
In hoeverre was u het destijds eens met het sturen van Nederlandse soldaten?
-1
Helemaal mee eens
-2
Mee eens
-3
Neutraal
-4
Mee oneens
-5
Helemaal mee oneens
-6
Weet niet
-7
Geen antwoord
174. Wilt U Uw mening verder toelichten?
…
175. Nederland heeft na 1945 twee Nederlandse militaire campagnes gevoerd met als de
Republiek Indonesië te dwingen mee te werken met het Nederlandse gezag. In hoeverre was
U het destijds eens met deze politionele acties van het Nederlandse leger in Indonesië?
-1
Helemaal mee eens
-2
Mee eens
-3
Neutraal
-4
Mee oneens
-5
Helemaal mee oneens
-6
Weet niet
-7
Geen antwoord
176. Wilt U Uw mening verder toelichten?
…
28
177.
In hoeverre bent u het nu eens met het zenden van Nederlandse soldaten naar
Indonesië?
-1
Helemaal mee eens
-2
Mee eens
-3
Neutraal
-4
Mee oneens
-5
Helemaal mee oneens
-6
Weet niet
-7
Geen antwoord
178.
Wilt u uw mening verder toelichten?
…
179.
In hoeverre bent u het nu eens met de politionele acties van het Nederlandse leger in
Indonesië?
-1
Helemaal mee eens
-2
Mee eens
-3
Neutraal
-4
Mee oneens
-5
Helemaal mee oneens
-6
Weet niet
-7
Geen antwoord
180.
Wilt u uw mening verder toelichten?
…
29
Na de oorlog
Nog altijd komen er nieuwe boeken en films over de Tweede Wereldoorlog uit, en de televisie
besteedt ook geregeld aandacht aan de Tweede Wereldoorlog. Nu wil ik het tot slot met U
kort over die boeken, films en programma’s hebben.
181. Heeft U of Uw huwelijkspartner na de bevrijding boeken over de Tweede Wereldoorlog
gekocht? Zo ja, hoeveel?
-1
nul
-2
1 tot 5
-3
5 tot 10
-4
meer dan 10
182. Heeft U ooit Het dagboek van Anne Frank gelezen of de film daarover gezien?
-1
ja
-2
neen
183. Bent U vroeger wel eens naar oorlogsfilms in de bioscoop geweest?
-1
nooit
-2
soms
-3
vaker
184. Hoe is dat nu, kijkt U wel eens op de televisie naar programma’s over de oorlog?
-1
nooit
-2
soms
-3
vaker
185. Tussen 1960 en 1965 was er om de zoveel maanden op de televisie op maandagen de
serie De bezetting van dr. L. De Jong. U heeft er vast ook wel eens een aflevering van gezien.
Sommige mensen zeggen dat ze pas door serie hebben gezien en begrepen wat er allemaal in
de oorlog in Nederland is gebeurd. Wat vindt U?
…
Mijn hartelijke dank voor dit lange gesprek over zoveel soms moeilijke onderwerpen.
30