Caritas in Veritate en de Kredietcrisis

Caritas in Veritate en de
kredietcrisis
Opzet inleiding
Drie delen:
 Sociale leer van de kerk
 Hoofdlijnen Caritas in Veritate
 Encycliek en kredietcrisis
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Sociale leer van de kerk
Vooraf: encycliek werd lang verwacht
 bedoeld als markering veertigste verjaardag
van “Populorum Progressio” (paus Paulus VI –
1967)
 uitstel vanwege voedselcrisis en kredietcrisis
 biedt moreel kompas voor maatschappelijk
verantwoordelijk leven
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Sociale leer van de kerk
Staat in lange traditie:
1891: Rerum Novarum
1931: Quadragesimo Anno
1961: Mater et Magistra
1963: Pacem in Terris
1967: Populorum Progressio
1971: Octogesima Adveniens
1981: Laborem Exercens
1987: Sollicitudo Rei Socialis
1991: Centesimus Annus
2006: Deus Caritas Est
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Sociale leer van de kerk
 Grondslag in Bijbelse openbaring en traditie
van de kerk
 Interpretatie van nieuwe ontwikkelingen
 Intentie: mensen helpen op de weg van het
heil, dus oriëntatie van het christelijk gedrag
De sociale leer van de kerk belicht de steeds
weer opduikende nieuwe problemen met een
Licht dat niet verandert (CV 12) - coherentie
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Sociale leer van de kerk
Beginselen:
 de waardigheid van de menselijke persoon
 algemeen welzijn
 subsidiariteit (en participatie)
 solidariteit
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Nieuwe problemen:
 globalisering
 voedselcrisis, kredietcrisis en economische
crisis
 milieudreiging en klimaatcrisis
 snelle technologische vernieuwingen
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
 Liefde is rode draad door de sociale leer van
de kerk (2)
 Geen gevoel of mooie ervaring (3)
 ‘Liefde in waarheid’ wordt belichaamd in Jezus
Christus (1)
 ‘Liefde in waarheid’ is onze ‘roeping’ (1)
 ‘Liefde in waarheid’ geldt zowel voor
microbetrekkingen als macrobetrekkingen (2)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Caritas is ontvangen en geschonken liefde. (5)
Als ontvangers van de liefde van God worden de
mensen geroepen om dragers van de
naastenliefde te zijn en ertoe aangezet zelf
werktuigen van de genade te worden, om de
liefde van God te verbreiden en netten van
naastenliefde te knopen. (5)
Vandaar de grote nadruk op het gavekarakter van
het leven, dat zichtbaar moet worden in
economische, politieke en sociale leven.
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Ondertitel:
Over de integrale ontwikkeling van de mens in
liefde en waarheid
Slot:
Zonder God weet de mens niet waar hij heen
moet, en is niet eens in staat te begrijpen wie hij
is. (78)
Paus staat in traditie van integraal of christelijk
humanisme.
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Zes hoofdstukken:
1. De boodschap van Populorum Progressio
2. De ontwikkeling van de mens in onze tijd
3. Broederlijkheid, economische ontwikkeling en
burgermaatschappij
4. Ontwikkeling van de volken, rechten en
plichten, milieu
5. De samenwerking van de familie van de
mensheid
6. De ontwikkeling van de volken en de techniek
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Paus denkt niet primair in structuren, maar vanuit
de mens als persoon met een morele
verantwoordelijkheid.
De mens is de ontwerper, het centrum en het doel
van het gehele sociaaleconomisch leven (25)
Zonder rechtschapen mensen, zonder
economische deskundigen en politici die in
geweten de oproep tot het algemeen welzijn
nadrukkelijk leven, is ontwikkeling niet mogelijk.
(71)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
In wezen optimistische boodschap.
Ontwikkelingen zijn niet bij voorbaat negatief.
Vraag is: welke morele keuzes maken wij t.a.v.





Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
globalisering
milieu
economie
nieuwe communicatiemiddelen
technologische ontwikkelingen
Hoofdlijnen Caritas in Veritate
Nauwe relatie sociale denken en micro-ethiek
 Eerbied voor het leven mag niet gescheiden
worden van de vragen aangaande de
ontwikkeling van de volken. Openheid voor het
leven vormt de kern van de ware ontwikkeling.
(28)
 Samenhang tussen ‘menselijke ecologie’ en
‘ecologie van het milieu’ (51)
 Het boek van de natuur is één en ondeelbaar
(51)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
 Winst is nuttig als middel tot een doel dat zin
verleent aan zowel de wijze van het verkrijgen
als aan het gebruik ervan. (21)
 Het exclusief gericht zijn op winst loopt het
gevaar bezit te vernietigen en armoede teweeg
te brengen. (21)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
 Nieuwe context voor nationale staten vanwege
internationale handel en financiële wereld. (24)
 Vandaag de dag – ook onder de druk van de
les die de huidige economische crisis ons leert,
waarbij de burgerlijke overheid direct bezig is
met het corrigeren van vergissingen en
wanbeleid – lijkt een nieuwe evaluatie van de
rol en de macht van de staat realistischer. (24)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
Zeven grote bronnen van zorg vanwege globaal
geworden markt:







Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Afbreken systemen van sociale zekerheid
Ondergraven rechten van arbeiders
Arbeidsmobiliteit en deregulering
Cultureel eclecticisme en culturele vervlakking
Honger en voedselschaarste
Bedreiging eerbied voor het leven
Weigeren recht op godsdienstvrijheid
Encycliek en kredietcrisis
 Paus Johannes Paulus II wees in Centesimus
Annus op de noodzakelijkheid van een
systeem met drie subjecten: de markt, de staat
en de burgermaatschappij. (38)
 Logica van de markt en de ruil – geven om te
hebben
 Logica van de staat en publieke gedragingen –
geven uit plicht
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
 Logica van de burgermaatschappij –
onbaatzuchtig handelen (39)
Encycliek en kredietcrisis
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
 De sociale leer van de kerk is van mening dat
echte menselijke relaties in vriendschap en
gemeenschap, in solidariteit en
wederkerigheid, ook binnen de economische
bedrijvigheid geleefd kunnen worden en niet
alleen daarbuiten of ‘daarna’. (36)
 De rechtvaardigheid betreft alle fasen van de
economische bedrijvigheid. Het verwerven van
hulpbronnen, financiering, productie,
consumptie en alle andere fasen hebben
onvermijdelijk morele gevolgen. Zo heeft iedere
economische beslissing een moreel gevolg.
(37)
Encycliek en kredietcrisis
 Het denken over het ondernemen moet
ingrijpend veranderen. (40)
 Het bewustzijn van de noodzaak van een
verder reikende ‘sociale verantwoordelijkheid’
van de onderneming groeit (=MVO) (40)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
Er is een groeiende overtuiging dat de leiding
van de onderneming niet alleen op de
belangen van de eigenaren acht mag slaan,
maar ook in moet gaan op die van alle
categorieën personen die bijdragen tot het
bestaan van de onderneming (=stakeholders):
de werknemers, de klanten, de toeleveranciers
van de verschillende productieonderdelen, de
gemeenschap waarbinnen de onderneming
gevestigd is. (40)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
Men moet vermijden dat financiële middelen
gebruikt worden voor speculatie en dat men
toegeeft aan de bekoring alleen winst op korte
termijn te zoeken zonder te denken aan de
duurzaamheid van de onderneming op lange
termijn, het nut van de investering voor de reële
economie, en de zorg voor passende en
geschikte bevordering van economische
initiatieven in ontwikkelingslanden. (40)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
De economie heeft een mensvriendelijke ethiek
nodig.
 Er wordt veel gesproken over ethiek op het
gebied van economie, financiën en
ondernemingen (MVO, ethische certificering,
ethisch bankieren, microkrediet en
microfinanciering). Deze ontwikkelingen vragen
om erkenning en verdienen brede
ondersteuning. (45)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
 Verder heeft het geldwezen als zodanig
behoefte aan een noodzakelijke vernieuwing
van de structuren en doelstellingen van de
manier waarop het functioneert, waardoor in
het verleden de reële economie behoorlijk
beschadigd is. (65)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
 De gehele economie en het gehele geldwezen
– niet alleen enkele sectoren ervan – moeten
volgens ethische maatstaven als werktuigen
worden gebruikt, zodat zij passende
voorwaarden scheppen voor de ontwikkeling
van de mens en van de volken. (65)
Encycliek en kredietcrisis
 Financiers moeten de waarachtig ethische
grondslag van activiteiten herontdekken, om
geen misbruik te maken van hoogontwikkelde
instrumenten, die ertoe zouden kunnen dienen
spaarders te bedriegen. (65)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
Suggesties:
 Regulering van de financiële sector
(bescherming van zwakkere subjecten en
voorkomen schandelijke speculaties)
 Nieuwe financieringsvormen voor
ontwikkelingsprojecten
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
 Ook de ervaring met microfinanciering die
geworteld is in de overwegingen en activiteiten
van burgerhumanisten – ik denk vooral aan het
ontstaan van de banken van lening – moet
bevestigd en uitgewerkt worden. (65)
Encycliek en kredietcrisis
 Het is goed dat mensen zich ervan bewust
worden dat kopen niet alleen een economische
maar altijd ook een morele handeling is.
Consumenten hebben daarbij een duidelijke
sociale verantwoordelijkheid, die gepaard gaat
met de sociale verantwoordelijkheid van het
bedrijf. (66)
 (consumentenopvoeding, vormen van
coöperatief inkopen zoals
verbruiksverenigingen)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
 Verder is het nuttig nieuwe vormen te
bevorderen van verhandeling van producten,
die afkomstig zijn uit onderdrukte delen van de
wereld, om de producenten te verzekeren van
een aanvaardbare beloning. (= fair trade) (66)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Encycliek en kredietcrisis
Ter afsluiting:
De crisis verplicht ons onze weg opnieuw te
ontwerpen, onszelf nieuwe regels te stellen en
nieuwe vormen van inzet te vinden, aan te sturen
op positieve ervaringen en de negatieve te
verwerpen. Zo wordt de crisis aanleiding tot
inzicht en een nieuw ontwerp. (21)
Caritas in Veritate
en de kredietcrisis
2001oktober
2009
januari 2009
Waaraan denkt u bij nieuwe regels en nieuwe
vormen van inzet?
Welke morele verantwoordelijkheden hebben wij
in ons dagelijks leven?