Systeemdynamiek in het onderwijs

Systeemdynamiek in het onderwijs
Een nieuwe manier van omgaan met problemen als onderpresteren, pesterijen,
ordebeheersing enz. met behulp van systeemopstellingen volgens de methode
van Bert Hellinger
Een school of onderwijsinstituut is een boeiende gemeenschap. Door wat er onderwezen
wordt, maar ook door de mensen die de school bevolken. Leerlingen, docenten,
schoolleiding, management, ondersteunend personeel : allemaal mensen met een eigen
inbreng, een eigen verhaal, een eigen achtergrond. Dat maakt een school zo boeiend, en
tegelijk zo ingewikkeld.
Er moet gepresteerd worden, er moet worden samengewerkt, en een goede sociale
interactie moet bevorderd worden.
De systeembenadering volgens Bert Hellinger biedt een nieuwe manier van kijken naar
problemen die zich voordoen, waardoor vaak heel andere oplossingsgebieden naar voren
komen.
Ieder leeft in systemen en maakt daar deel van uit. Allereerst is dat het familiesysteem,
maar ook het werk, de organisatie waarbinnen je werkt, de school , en ook het land van je
voorouders bijvoorbeeld.
Zowel wat ons vormt als wat ons kracht geeft wordt in hoge mate bepaald door de
wisselwerking van de leden van een systeem op elkaar.
Ingrijpende gebeurtenissen binnen die verbanden hebben, voor een groot deel
onbewust,effect op alle leden. Als we onszelf en elkaar kunnen zien als lid van een groter
verband, met elk een eigen achtergrond, ontstijgt dat de individuele benadering,
waardoor mensen zich niet groter, sterker, spreek anders hoeven voor te doen.
Systeemopstellingen maken die -onderliggende- wisselwerking op een vaak verrassende
manier zichtbaar. Een opstelling kan inzicht geven in wat er speelt, wanneer bijvoorbeeld
bepaalde situaties zich in een klas steeds herhalen. Zichtbaar wordt wat er speelt in het
systeem van een leerling, en wat het effect daarvan is op een klas. Ook kan het soms
gebeuren dat een groep leerlingen of één enkele leerling onbewust reageert op wat er
speelt bij een docent.
Een opstelling wordt niet met de betrokkenen zelf gedaan, maar met behulp van
representanten –deelnemers aan een workshop- of, bij individuele consultatie, met
behulp van symbolische voorwerpen. Zij worden in de ruimte opgesteld, zo, dat de
dynamiek die speelt bij een probleem, tot leven komt. Het verbluffende bij deze wijze
van opstellen is, dat de representanten als het ware toegang krijgen tot het systeem.
Als ze in de constellatie staan opgesteld, geven ze bijna altijd precies door hoe het in het
echte systeem is. Ook met voorwerpen wordt die dynamiek , onder systemische
begeleiding, helder en is een opstelling effectief.
Een opstelling geeft inzicht en kleine interventies kunnen gevolgen hebben die zich in de
loop van de tijd openbaren. Je merkt dan op een gegeven moment: hé, dat probleem
speelt niet meer, of dat is de laatste maanden aanzienlijk veranderd.
Het mooie van dit werk is, dat het werkelijk wat doet met mensen. Er wordt beter
gepresteerd, er wordt meer samengewerkt, er wordt anders met conflicten omgegaan.
Kleine oefeningen of interventies hebben soms grote gevolgen. In de omgang met
leerlingen of pupillen leer je anders, namelijk systemisch kijken, en dat maakt een groot
verschil; de focus verandert, waardoor interacties daadwerkelijk anders gaan.
Het systemisch werk is in het onderwijs geïntroduceerd door de Duitse Marianne Franke,
een leerling van Bert Hellinger. Haar inmiddels uitgebreide ervaring met
systeemopstellingen van onderwijssituaties en schoolorganisaties heeft zij beschreven in
het boek ‘Du gehörst zu uns’ (Nederlandse vertaling ‘Je hoort bij ons’, uitg. Het
Noorderlicht).
Onderstaande voorbeelden zijn ontleend aan een verslag van de studieconferentie met
Marianne Franke, die gehouden werd in Amersfoort in maart 2002
Voorbeelden
‘Als kinderen niet willen leren, blijkt vaak dat ze niet vrij zijn om te leren’.
Dit komt voor als kinderen een positie innemen die niet passend is of als ze belast zijn
met zaken die hen niet aangaan. Als gevolg hiervan spelen zich veelal onbewuste
processen af. Deze worden in het gedrag zichtbaar in de vorm van pesten, klieren,
onderpresteren, afwezigheid, dromen, agressie, enz.
Bij de systeemopstelling en daarop volgende analyse komen onder meer de volgende
oorzaken naar voren:
a. het familiesysteem van de betreffende leerling is niet in balans
b. de docent brengt, meestal onbewust, zijn/haar eigen probleem mee in de klas
c. het schoolsysteem is uit evenwicht (slechte schoolorganisatie, gebrekkige
collegialiteit)
ad a. Een leerlingbegeleider brengt in dat een leerling motivatieproblemen heeft en dat
het leren stagneert.
In de opstelling komt naar voren dat de leerling uit balans is en een plaats inneemt die
niet past. In het gezin is sprake van een scheiding en aan het kind wordt door één van de
ouders gevraagd om aan zijn kant te gaan staan en de andere ouder af te wijzen.
Dit is voor een kind altijd een onmogelijke vraag want volgens de wetten van het systeem
is het zaak om beide ouders te achten.
In dit geval koos het kind voor de ene ouder en haatte de andere. Het is onjuist om hem
in dit gedrag te bevestigen. Het is beter dat hij beide ouders erkent, ondanks alles.
De begeleider zou hier een bijdrage aan kunnen leveren.
ad b. Een docente vertelt dat zij gepest wordt door een klas. Er staat allerlei laster op het
bord als zij de klas binnenkomt. De klas functioneert niet bij haar en de resultaten gaan
achteruit.
In de opstelling wordt duidelijk dat de docente depressief is en de dood van haar moeder
niet heeft verwerkt. Ze neemt haar probleem mee in de klas en een aantal leerlingen is
daar erg gevoelig voor. Hierdoor wordt het klas-systeem verstoord.
ad c. Opstellingen van onderwijsteams en schoolorganisaties. Het blijkt dat gebrek aan
samenwerking binnen een onderwijsteam, fricties in de schoolorganisatie en onduidelijke
uitgangspunten en opdrachten het leren ernstig kunnen verstoren.
Vanuit dit inzicht kan gewerkt worden aan een evenwichtige situatie.
Buitenlandse leerlingen
Bij buitenlandse leerlingen speelt systemisch gezien vaak een dubbel probleem vanwege
de scheiding van een deel van hun familie en van hun land van herkomst. Integratie in
het nieuwe land wordt vaak bemoeilijkt doordat deze scheidingen nog niet verwerkt zijn.
Vooral als het verlaten vaderland gehaat wordt blijkt het niet mogelijk te integreren.
Een passende positie kan men pas innemen als men zich verzoend heeft met het vaderof moederland.
Wat een docent of leerlingbegeleider met een probleem kan doen , hangt uiteraard samen
met de opdracht die de school heeft en de functie die de betreffende persoon heeft.
In bepaalde situaties kun je alleen maar signaleren, maar wel mét een systemische blik !
PERSOONLIJKE BEGELEIDING, WORKSHOPS, CONSULTATIES
Voor vragen die spanningsvelden in het eigen functioneren binnen het onderwijssysteem
betreffen is persoonlijke consultatie en begeleiding mogelijk.
Voor iedereen die betrokken is bij, of werkzaam met jongeren: in onderwijs,
begeleidingsdiensten, jeugdhulpverlening, worden workshops aangeboden.
In de workshops worden opstellingen gedaan naar aanleiding van situaties die de
deelnemers inbrengen uit de eigen school- of hulpverlenerspraktijk.
Ook zo geheten consultatie- opstellingen zijn mogelijk. Daarbij stelt een docent het
systeem op van bijvoorbeeld een leerling.
De focus kan daarbij gericht zijn op de vraag : wat speelt er in het systeem van de
leerling, zodat ik beter met hem/haar om kan gaan? De focus kan ook gericht zijn op de
vraag: welke positie neem ik als docent in ten opzichte van mijn leerling(en)?
Begeleider Anne G.Bijlsma
‘Systemisch kijken en handelen heeft mijn hart. Een mens kan niet los gezien worden van
de verbanden waar hij deel van uit maakt. Daaraan ontleent een individu zijn identiteit.
Ieder mens, iedere jongere, wil gezien en gerespecteerd worden. Dat kan pas als hij
welkom is met zijn eigen achtergrond. Dan kan hij ook zijn eigen inbreng hebben. Laten
we elkaar daarin stimuleren.’
drs. Anne G.Bijlsma
Hoogstraat 47
3131 BL Vlaardingen
tel. 010 – 4501267
e-mail [email protected]
www.psychenergie.nl