Kleine titel - Woordvoerders van de Natuur

uitzichtpunt
1. Introductie
Methode: De boswachter gaat in dialoog met de klas.
Benodigdheden: Afbeeldingen van de
Beste jongens en meisjes,
Hartelijk welkom in het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug.
Vandaag gaan we op ontdekkingsreis in dit gebied. We staan
hier op een hoge plaats, we hebben deze plaats niet voor niets
uitgezocht als startpunt van de ontdekkingsreis.
Daarover gaan we het straks verder hebben.
Ik ga jullie steeds vragen stellen, waarbij je door goed na te
denken zelf een antwoord kunt bedenken.
Jullie mogen zelf ook vragen stellen: bijvoorbeeld over iets wat
je opvalt en waarvan je denkt: ik wil hier graag meer over weten!
Oké, dan beginnen we nu met de vragen en de antwoorden:
- Wie weet of kan bedenken waarom we op deze hoge plaats
staan?
- Zijn deze heuvels hier altijd geweest?
- Hoe zijn deze heuvels hier ontstaan?
- Wie weet hoe de wereld er hier 200 jaar geleden uitzag?
- Wie weet hoe de wereld er hier 2000 jaar geleden uitzag?
- Wat zien jullie hier allemaal in de boden? (zand en grind)
- Waar komt dat allemaal vandaan? Hoe komt dat op deze
hoogte te liggen?
ontstaansgeschiedenis van het gebied.
Ik heb hier een paar foto’s van de verschillende tijden in dit
gebied, kijk maar. (Foto’s laten zien.)
Nu: heuvels met bossen en heide
200 jaar geleden: minder bomen, meer heide en schaapkudden
2000 jaar geleden: park/boslandschap met bewoners als
oerrund, herten, wilde zwijnen
20.000 jaar geleden: koude steppe met mammoeten, rendieren,
wilde paarden, wolven
150.000 jaar geleden: ijsmassa’s met een dikte van 30 à 100
meter dik, het ijs als bulldozer dat het landschap maakte.
Voordat we op reis gaan we eerst de hoogte meten.
Wie wil kijken hoe dat werkt en bepalen hoe hoog het hier is?
(zie ook volgende opdracht)
Sallandse Heuvelrug
uitzichtpunt
2. Op grote hoogte
Zoals je ziet staan we hier op redelijk grote hoogte en is er om je
heen vrij veel hoogteverschil.
Hoe groot de verschillen zijn, gaan we gedurende de dag meten
met een hoogtemeter.
Benodigdheden:
-Hoogtemeter / gps
Opdracht
Pak de hoogtemeter en kijk hoe hoog het hier is.
Houdt onderweg bij hoe hoog het op elke plek is
en noteer dit in je notitieboekje
Sallandse Heuvelrug
uitzichtpunt
3. Het mooiste plekje
Benodigdheden:
We hebben net gehoord hoe dit gebied is ontstaan en hoe de
heuvels hier zijn gekomen.
Nu mag je hier op zoek naar het mooiste uitzicht.
- schilderijlijstjes
- camera’s (zelf meegebracht)
Opdracht
Ga in kleine groepjes op zoek naar wat jullie het
mooiste plekje vinden.
Houdt hier het schilderijtje tegen aan.
Maak dan een foto van jullie mooiste plekje!
De foto kun je later gebruiken als jullie een
presentatie gaan geven!
Sallandse Heuvelrug
Introductie eikenstrubben / jeneverbesstruik
Methode: Onderstaand verhaal is met kaligrafeerstift op oud
Sal Heuv, september 1911
Beste vinder,
Ik schrijf hier een brief, aangezien ik niet meer in staat ben
om me per voet te verplaatsen. Ik ben gewond, ernstig
gewond . Nu lig ik hier, maar niemand die me zoekt of me
kan vinden zo ver van het dorp af. Dat ik hier lig op mijn
favoriete plek geeft mij rust, ik heb hier immers jarenlang
vertoefd en een betere plek om te sterven is er niet.
Voor ik heen ga wil ik nog graag iets vertellen over deze
plek. In de hoop dat mijn brief gevonden wordt en mijn
nageslacht mijn wensen verhoren.
Al sinds jaar en dag zwerf ik hier over het veld. In zomer
en winter, tijdens regen, sneeuw of zon, heb ik hier rond
gezworven. Mijn schapen hebben het hier goed. Terwijl zij
genieten van hun dagelijkse kostje, geniet ik hier van het
prachtige gebied. Heide, stroeten, jeneverbessen,
prachtige eikenstrubben.
Belangrijk werk doen de schapen hier, onthoud dat goed!
Zij zorgen ervoor dat de heide blijft bestaan, dat de
bomen wegblijven en dat het zand blijft stuiven. Daarom
kan de prachtige jeneverbesstruwelen hier zijn!
papier geschreven en in een oude fles gedaan. Het ligt ergens
weggestopt, samen met een oude jas van de herder die begin
vorige eeuw is omgekomen en een schedel van een ram. Eén
van de kinderen vindt de fles en leest de tekst door.
Ik maak me zorgen, ernstige zorgen. Over het
voortbestaan van de jeneverbes en het behoud van de
prachtige strubben, mijn favoriete schuilplek. Wie
bekommert ze nog om hen?
Wie zorgt er voor de heide, voor verjonging van de
jeneverbes, als ik er niet meer ben?
Ik hoop dat u, de vinder van deze brief, zich hard wil
maken voor het behoud van deze prachtige bomen. Laat
alstublieft mijn wens in vervulling gaan…
Nu lig ik hier, een gevecht met één van mijn sterkste
rammen werd niet alleen mij, maar ook mijn ram
noodlottig. In een zwaar gevecht, raakten we beide
gewond. Uiteindelijk gaven we beide de strijd op en nu
liggen we hier, vlak bij elkaar, uitgeteld en geen van beide
zijn we in staat om op te staan en te lopen. Bloed loopt uit
zijn kop, mijn been ligt er raar bij en lijkt de verkeerd kant
op te staan.
Dank voor u, vinder.
Gegroet, Gerrit Jan
Sallandse Heuvelrug
eikenstrubben
1. Ontstaan van de strubben
‘Strubben’ zijn de knoestige eikenbomen die hier staan. De
meeste staan in kringen, waarbij elke kring in feite één boom is.
Onder de grond zijn de wortels met elkaar verbonden!
Methode: de boswachter vertelt het verhaal van
de eikenstrubben op eigen wijze.
Doordat het zand steeds door de wind werd verplaatst kwamen de
stammen van de eik steeds onder de grond te zitten. Het groeide
echter wel verder, en zo ontstonden uiteindelijk groepen van eiken
bomen die ver uit elkaar, in een kring stonden.
Ook de schapen die hier begraasden hadden hierin een rol. De
schapen knabbelden elk jong eikje dat boven de aarde uitstak
meteen af. Iedere keer als zo´n boom de hoogte in wilde groeien
werd hij weer afgevreten. Zo kroop hij in de breedte alle kanten
op. De strubben zijn dus als het ware boomkruinen zonder stam.
De grillige vorm is ontstaan doordat de eiken vroeger als hakhout
werd gebruikt. Mensen uit de buurt kapten de eiken, omdat ze de
schors
gebruikten voor de leerlooierij in Hellendoorn.
De leeftijd van de eikenstrubben is moeilijk te bepalen, omdat het
aantal jaarringen van een ‘stam’ (eigenlijk dus een tak) in dit geval
niets zegt. In ieder geval zijn ze enkele eeuwen oud.
Sallandse Heuvelrug
eikenstrubben
2. Meten
Benodigdheden:
Eikenstrubben zijn erg mooi en hebben allerlei
vormen. Ze zijn al heel oud.
Staatsbosbeheer is dan ook erg zuinig op de strubben
en wil graag zo goed mogelijk voor de strubben
zorgen.
- meetlint
- registratieformulier
Opdracht
Ga op zoek naar de allergrootste eikenstrubbe die je kunt
vinden. Ga in het midden van de strubbe staan.
-Uit hoeveel boomstammen bestaat deze eik?
- Pak het meetlint en meet de omtrek van de stammen.
- Wat is de omtrek van de boom?
- Wat is de grootste afstand tussen twee stammen?
- Tot hoever komen de boomkruinen?
-Hoe ziet deze boom er uit? gezond / niet gezond /
redelijk gezond/ bijna dood.
- Wat zou de boswachter kunnen doen om de strubben
gezond te houden?
Noteer de resultaten in jullie notitieboekje.
Sallandse Heuvelrug
eikenstrubben
3. Zomer of wintereik?
Benodigdheden:
Er staan hier verschillende soorten eikenstrubben,
namelijk die van de zomereik en van de wintereik.
Wintereik: steeltje aan blad, geen steeltje aan eikel
Zomereik: steeltje aan eikel, geen steeltje aan blad
- geen
Opdracht
Ga op zoek naar een eikel en / of naar een eikenblad.
Is deze van een zomereik of van een wintereik?
wintereik
Probeer ze allebei te vinden.
zomereik
Sallandse Heuvelrug
eikenstrubben
4. Bijzondere planten
Benodigdheden:
Naast eiken en jeneverbessen staan er verschillende
planten. Met de bloemen lokt een plant insecten. Met
stekels voorkomt de plant dat hij wordt opgegeten. Ook
passen de planten zich aan, aan hun omgeving.
We gaan hier onderzoeken welke planten in de buurt
van de eikenstrubben voorkomen.
- zwart fotopapier (voor ieder kind)
- plakplastic en schaar
- witschrijvende pen
Opdracht
Maak jullie eigen herbarium. Een herbarium is een
verzameling planten op papier. Zoek voor jullie
herbarium een plant die je zelf heel bijzonder vindt.
Kijk of de planten verschillend zijn. Hoe denk je dat de
plant heet? Verzin anders zelf een naam.
Plak jouw plant met behulp van een stukje plakplastic op
een zwart vel. Zet daarop de naam van de plant, de
vindplaats, datum en de naam van de vinder.
Sallandse Heuvelrug
eikenstrubben
5. Woordvoerders
Benodigdheden:
Je weet nu heel veel over de eikenstrubben. Met behulp
van jullie schatten mogen jullie straks aan de anderen
vertellen wat je over de strubben hebt ontdekt.
- Jullie schatten uit de schatkist
Opdracht
Kies één opdracht uit die jullie aan de andere groep
willen presenteren.
Bespreek met elkaar :
- wat je wil laten zien
- wat je daarbij wilt vertellen.
- verdeel de taken: wie gaat wat vertellen?
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
1. Verschillende vormen
De jeneverbesstruik is een bijzondere boom. Het is de meest
voorkomende naaldboom op aarde. In Nederland komt hij niet zo
veel voor en is daarom beschermd.
Er zijn veel verschillende vormen van een jeneverbesstruik. Hij
kan als een zuilvormige boom of als laaggroeiende of kruipende
plant groeien.
Je ziet hier allemaal jeneverbesstruiken staan. Sommige zijn lang
en hoog. Andere zijn juist heel breed.
Benodigdheden:
- tekenpapier
- potloden
- klembordjes
- plakband
Opdracht
Ga eens op zoek naar twee heel verschillende vormen
van de jeneverbesstruik.
Maak een tekening van een struik die voor jou de
mooiste vorm heeft.
Je mag er eventueel wat naalden of een klein takje
bijplakken.
De tekeningen mogen jullie in de schatkist doen om mee
te nemen naar school.
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
2. Mannetje of vrouwtje?
Benodigdheden:
De Jeneverbesstruik is een tweehuizige plant. Dat
betekent dat je aparte mannetjes en aparte
vrouwtjesbomen hebt.
Wat de verschillen zijn tussen de twee gaan we hier
onderzoeken.
- geen
Opdracht
Ga eens op zoek naar een boom met bessen. Dit is een
vrouwtjesboom. In de bes zit het zaad.
Hoe oud zijn de bessen?
Groen: jonger dan 1 jaar
Blauw-zwart: 1 – 2 jaar oud
Donkerblauw: 2 jaar oude bes (rijp!)
Haal 1 bes uit elkaar. Hoeveel zaden zitten er in 1 bes?
vrouwtjesboom
mannetjesboom
Ga nu op zoek naar een mannetjesboom. In het voorjaar
en vroege zomer heeft de mannetjesboom stuifmeel.
Daarna is een mannetjesboom lastiger te herkennen,
maar als de boom geen bessen heeft, dan is de kans
groot dat het een mannetje is.
Neem een paar bessen mee in de schatkist.
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
3. Verjonging
Benodigdheden:
Er zijn niet zoveel jeneverbesstruiken meer in Nederland. Vooral
jonge boompjes zijn er niet zo veel.
Jeneverbesstruiken kunnen zich op twee manieren voortplanten:
1. zaad: door het zaad, dat bijvoorbeeld door vogels wordt
verspreid, kunnen er op nieuwe plekken een jonge
jeneverbesstruik opkomen.
2. afleggen: ondergrondse takken van een oude
jeneverbesstruik lopen onder de grond weer uit en krijgen
wortels. Er ontstaat zo een nieuwe, jonge jeneverbesplant.
- geen
Opdracht
Ga op zoek naar het allerkleinste jeneverbesstruikje.
Hoe is deze jonge boom hier gekomen? Door zaad of
door afleggers?
Kun je beide vormen van verjonging vinden?
Welke vinden jullie het meest?
Kun je ze allebei vinden? Waaraan kun je de vormen
ontdekken en waar verschillen ze van elkaar?
Maak aantekeningen op het registratieformulier.
Maak een foto van een kleine jonge plant.
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
4. Jeneverbesolie
Benodigdheden:
De Jeneverbesstruik wordt voor allerlei doeleinden
gebruikt. Er wordt bijvoorbeeld olie van gemaakt. Dit
helpt bij spierpijn en het geeft energie als je moe bent.
- 3 potjes met badolie
Opdracht
Pluk een paar naalden en wrijf deze tussen je vingers
fijn. Als het sap er uit komt ruik je een specifieke
jeneverbesgeur. Hier wordt ook badolie van gemaakt.
We gaan kijken of jullie de geur van de plant in de
badoliepotjes kunnen herkennen!
Ruik eens in de drie potjes.
In welk potje zit Jeneverbesolie?
Kun je de geur van de andere potjes ook herkennen?
(NB. De antwoorden staan achterop dit blad.)
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
5. Mysterieuze verhalen
Over de jeneverbes gaan allerlei mysterieuze verhalen
de ronde. Ze worden voor van alles gebruikt en hebben
zowel geneeskrachtige als mystieke eigenschappen.
Benodigdheden:
- Kaartjes met eigenschappen van de jeneverbes
Opdracht
Ga op zoek naar een hele mooie plek, ergens midden
tussen de jeneverbessen in.
Op de kaartjes staan allemaal eigenschappen van de
jeneverbes, sommige zijn waar en andere zijn niet waar.
Lees om de beurt een kaartje voor aan de rest van de
groep. De rest van de groep raadt of het verhaal waar /
niet waar is.
Wie heeft de meeste goede antwoorden?
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
5. Mysterieuze verhalen
Over de jeneverbes gaan allerlei mysterieuze verhalen
de ronde. Ze worden voor van alles gebruikt en hebben
zowel geneeskrachtige als mystieke eigenschappen.
Benodigdheden:
- Kaartjes met eigenschappen van de jeneverbes
Opdracht
Ga op zoek naar een hele mooie plek, ergens midden
tussen de jeneverbessen in.
Op de kaartjes staan allemaal eigenschappen van de
jeneverbes, sommige zijn waar en andere zijn niet waar.
Lees om de beurt een kaartje voor aan de rest van de
groep. De rest van de groep raadt of het verhaal waar /
niet waar is.
Wie heeft de meeste goede antwoorden?
Sallandse Heuvelrug
jeneverbesstruik
6. Woordvoerders
Benodigdheden:
Je weet nu heel veel over de jeneverbesstruik. Met
behulp van jullie schatten mogen jullie straks aan de
anderen vertellen wat je over de jeneverbes hebt
ontdekt.
- Jullie schatten uit de schatkist
Opdracht
Kies één opdracht uit die jullie aan de andere groep
willen presenteren.
Bespreek met elkaar:
- wat je wil laten zien
- wat je daarbij wilt vertellen.
- verdeel de taken: wie gaat wat vertellen?
Sallandse Heuvelrug
heidebeheer
Aan de slag
De Sallandse Heuvelrug bestaat voor een groot deel uit heide. De
heide is hier ontstaan doordat er lange tijd veel begrazing was door
schapen.
Op deze plek zie je ook wat boompjes en jeneverbesstruiken
staan. Als je niets doet, dan groeit de heide na verloop van tijd
dicht en wordt het bos. Dat is jammer, want dan is er geen heide
meer. Ook hebben de jeneverbesstruiken dan geen ruimte meer.
Benodigdheden:
- zagen
- handschoenen
Opdracht
Jullie mogen hier zelf aan de slag.
Kleine boompjes mogen worden omgezaagd of afgeknipt
(zo dicht mogelijk bij de grond!)
Let wel op dat je geen jeneverbesstruiken omzaagt!
De boswachter zal uitleggen hoe je dit het beste kunt
doen. Volg de instructies goed op, zodat je het veilig
doet!
Sallandse Heuvelrug