Een teek

Een teek? Pak ‘m beet!
Vragen en antwoorden
Van een tekenbeet kunt u ziek worden. Contoleer uzelf en anderen op
tekenbeten nadat u ‘in het groen’ bent geweest. Bent u gebeten door een
teek, dan is het belangrijk dat u hem snel weghaalt.
1 Teken
1.1 Wat zijn teken?
Teken lijken op kleine platte spinnetjes. Ze komen in het hele land voor
in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en
tuinen. Teken leven van bloed van dieren of soms van mensen. Ze
kunnen ongemerkt uren of zelfs dagen op de huid zitten en zich volzuigen
met bloed. Meestal zijn tekenbeten onschuldig. Toch is het belangrijk een
teek zo snel mogelijk te verwijderen. Teken kunnen namelijk besmet zijn
met de lymebacterie en de ziekte van Lyme overdragen.
1.2 Hoe bijten teken mensen?
Teken stappen van grassen en struiken over naar dieren en mensen.
Zitten ze eenmaal op een gastheer, dan zoeken ze een geschikte plek om
zich vast te bijten in de huid. Bij mensen zijn dat vooral de liezen,
knieholtes, oksels, bilspleet, randen van uw ondergoed, achter de oren en
rond de haargrens in de nek (vooral bij kinderen). Als teken bijten zijn ze
heel klein en moeilijk te zien. Door het zuigen van bloed zwellen teken op
tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.
1.3 Hoe ziet het leven van een teek eruit?
Een teek heeft vier levensstadia: ei, larve, nimf en volwassen teek. In de
laatste drie stadia hebben teken bloed nodig. Ze gaan hiervoor op zoek
naar een dier of mens. Als deze gastheer besmet is met de lymebacterie
(de bacterie Borrelia burgdorferi), kan de teek besmet raken. Na een
bloedmaaltijd leeft de teek op de bodem tussen grassen en bladeren.
Daar gaat de teek over naar een volgend levensstadium. Een besmette
teek houdt de lymebacterie bij zich. Na enkele maanden gaat de teek op
zoek naar de volgende gastheer voor een nieuwe bloedmaaltijd. Tijdens
de bloedmaaltijd kan de gastheer besmet raken. Vooral nimfen en
volwassen vrouwtjesteken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. De
volwassen vrouwtjesteek legt eieren nadat ze is volgezogen met bloed.
Daarna gaat de teek dood. De eitjes zijn niet geïnfecteerd met de
lymebacterie. Teken raken pas besmet tijdens een bloedmaaltijd van een
met de lymebacterie besmet dier (vooral kleine knaagdieren en vogels).
1.4 Hoe is een teek te herkennen?
Een teek is erg klein, slechts 1 tot 3 millimeter. Teken zijn makkelijk over
het hoofd te zien. Als een teek u heeft gebeten, lijkt het of er een zwart
puntje op uw huid zit. Door het opzuigen van bloed zwellen teken na een
paar dagen op tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.
Pagina 1 van 9
1.5 Waar komen teken voor?
Teken komen in het hele land voor in bossen, duinen, heidegebieden,
beschutte weilanden, parken en tuinen. Ze zitten vooral in hoog gras of
tussen dode bladeren, het liefst bij bomen of struiken. Van daaruit
stappen ze over op passerende dieren, maar ook op mensen. Teken
vallen niet uit bomen.
1.6 Wanneer komen teken voor?
Teken zijn er het hele jaar door. Zodra de temperatuur boven de 5 tot
10 °C komt, kunnen ze actief worden. De meeste mensen worden
gebeten in de periode van maart tot en met oktober.
1.7 Hoe vaak komen tekenbeten voor?
In 2009 liep naar schatting ruim 1 miljoen mensen een tekenbeet op.
Huisartsen zagen zo’n 93.000 mensen met een tekenbeet waarvan
ongeveer 22.000 mensen last kregen van de eerste verschijnselen van de
ziekte van Lyme (een rode ring rond de beetplek).
1.8 Hoeveel teken zijn besmet met de lymebacterie in Nederland?
Dat hangt heel erg af van het gebied, de begroeiing, het aantal besmette
knaagdieren en de tekendichtheid. In Nederland is gemiddeld één op de
vijf teken (20%) besmet met de lymebacterie. Wel zijn er grote
verschillen: op een enkele plaats is de helft van de teken besmet, op
andere bijna geen.
1.9 Hoe kunt u zichzelf beschermen?
Teken zitten vooral in hoog schaduwrijk gras en dode bladeren bij bomen
en struiken. Vermijd in een tekenrijke omgeving contact met lage
planten en struiken zodat teken niet op uw lichaam over kunnen stappen.
Mensen die veel in aanraking komen met teken (zoals boswachters,
hoveniers en militairen) wordt aangeraden zichzelf extra te beschermen
tegen tekenbeten.
Deze tips bieden geen garantie dat u geen tekenbeet oploopt. Het blijft
dan ook belangrijk om lichaam en kleding te controleren op tekenbeten
nadat u in het groen bent geweest.
 Blijf zoveel mogelijk op de paden en vermijd dichte begroeiing en
struikgewas.
 Draag dichte schoenen, lange mouwen en een lange broek. Stop
broekspijpen in uw sokken. Op lichte kleding zijn teken beter te
zien.
 Draag kleding die is geïmpregneerd met het insectenwerend
middel Permetrine of spuit uw kleding in met een insectenwerend
middel dat DEET bevat.
 Smeer de onbedekte huid in met een middel dat DEET bevat.
Het belangrijkste advies is om uw huid en kleding goed te
controleren en teken te verwijderen nadat u in het groen bent
geweest.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 2 van 9
2 De
ziekte van Lyme
2.1 Hoe krijg je de ziekte van Lyme?
Teken kunnen de ziekte van Lyme overdragen als ze zelf besmet zijn met
de lymebacterie. Als de teek zich vol zuigt met bloed, kunnen
lymebacteriën via het speeksel van de teek in zijn gastheer komen. De
teek draagt de bacterie niet meteen over nadat hij zich vastbijt. Hoe
eerder de teek wordt verwijderd, hoe kleiner de kans dat de bacterie
wordt overgebracht. Als de bacterie wel in uw lichaam komt, kunt u de
ziekte van Lyme krijgen. De meeste mensen worden niet ziek na een
tekenbeet. De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet wordt
geschat op 1-3%. Als de teek binnen 24 uur op de goede manier
verwijderd wordt, is de kans op de ziekte van Lyme nog kleiner, maar
niet onmogelijk.
2.2 Wat is de ziekte van Lyme?
De ziekte van Lyme is een infectieziekte die door de lymebacterie
(Borrelia burgdorferi) wordt veroorzaakt.
2.3 Welke klachten horen bij de ziekte van Lyme?
Het meest voorkomende signaal van de ziekte van Lyme is een rode
ringvormige vlek op de plaats waar de teek heeft gebeten. Soms is er
sprake van een blauwachtige of roze vlek. De vlek verschijnt meestal na
enkele dagen tot twee weken na de tekenbeet, maar dat kan ook pas na
3 maanden zijn. Het is dus belangrijk de plek van de tekenbeet een
aantal maanden goed in de gaten te houden. De vlek wordt binnen een
paar dagen een grotere ring. Zo’n ring is typerend voor de ziekte van
Lyme. Uiteindelijk verdwijnt de ring vanzelf. Dit hoeft niet te betekenen
dat de bacterie weg is. De bacterie kan in het lichaam aanwezig blijven
en later schade aanrichten. Soms kunnen mensen besmet raken met de
bacterie zonder dat ze een rode ring hebben gezien.
Eenmaal in het lichaam, richt de bacterie zich vooral op zenuwweefsel,
gewrichten, de huid en het hart. De klachten die daaruit voort kunnen
komen zijn in eerste instantie griepachtige klachten of soms opzwelling
van oorlel of tepel. Deze klachten komen meestal binnen 3 maanden.
Als de ziekte niet opgemerkt wordt kan het overgaan naar een volgende
fase. Dan kunnen neurologische, gewrichts-, huid- of hartklachten
ontstaan. Er wordt dan gesproken over late Lymeziekte. Welke klachten
iemand krijgt verschilt per persoon. Aandoeningen aan de zenuwen
komen het meest voor. Dit kan zenuwpijn of zenuwuitval op verschillende
plaatsen in het lijf tot gevolg hebben. Voorbeelden zijn verlamming van
de gezichtsspieren of pijn en krachtsvermindering aan een arm of been.
Ook kunnen mensen gewrichtsklachten, huidaandoeningen of
hartritmestoornissen krijgen.
De ziekte van Lyme is te behandelen met antibiotica. Hoe eerder de
ziekte wordt opgemerkt hoe beter de behandeling zal aanslaan. In een
laat stadium kunnen mensen klachten houden na behandeling. Dit kan
ook het geval zijn als de lymebacterie niet meer aanwezig is. Dit noemt
men ook wel het post-Lymeziektesyndroom.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 3 van 9
2.4 Wie loopt extra risico om besmet te raken?
Iedereen kan via een tekenbeet besmet raken met de lymebacterie en de
ziekte van Lyme krijgen. Mensen die voor hun werk veel in het groen zijn
zoals boswachters of hoveniers en militairen, lopen meer risico op
tekenbeten. Er zijn arborichtlijnen die aangeven hoe werknemers zich
kunnen beschermen tegen tekenbeten. Andere groepen die meer kans
hebben op een tekenbeet zijn mensen die veel recreëren in het groen
(zoals wandelaars en kampeerders) en kinderen (door buitenspelen).
2.5 Zijn kinderen extra kwetsbaar?
Kinderen spelen vaak in het groen en gaan bij wandelingen makkelijk van
de paden af. Daardoor lopen ze een grotere kans op een tekenbeet. Bij
kinderen komen tekenbeten ook vaak voor achter de oren en rond de
haargrens in de nek. Controleer bij kinderen goed op die plaatsen.
2.6 Hoe controleer ik op tekenbeten?
Bent u op een plaats geweest waar teken voorkomen? Controleer uzelf
(en eventueel anderen) op tekenbeten. Een teek heeft voorkeur voor
bepaalde plaatsen op het lichaam, zoals liezen, knieholtes, oksels,
bilspleet, de randen van uw ondergoed, achter de oren en rond de
haargrens in de nek. Gebruik zo nodig een spiegel en een vergrootglas.
Controleer ook uw kleding. U kunt kleding met teken minimaal 30
minuten op 60ºC wassen of de kleding na het wassen in de wasdroger
stoppen. Dan gaan teken dood.
2.7 Wat moet ik doen als ik een tekenbeet heb?








Haal een teek zo snel mogelijk weg. Hoe langer de teek in uw huid
zit, hoe groter de kans dat hij ziekteverwekkers overdraagt.
Gebruik geen alcohol, jodium, olie, zeep of andere middelen
voordat u de teek verwijdert.
Neem een puntig pincet waarmee u de teek goed bij de kop kunt
vastpakken. Er zijn ook andere tekenverwijderaars te koop
bijvoorbeeld bij de drogist of apotheek. Gebruik het product
volgens de gebruiksaanwijzing. Eventueel kunt u een vergrootglas
gebruiken.
Pak de teek zo dicht mogelijk op de huid bij de kop beet en trek
hem er langzaam uit. Als er een stukje van de kop van de teek in
de huid achterblijft, is dat ongevaarlijk. Dat komt er vanzelf weer
uit, net als bij een splinter. Ontsmet het beetwondje (nadat u de
teek heeft verwijderd) met 70% alcohol of jodium.
Schrijf de datum en de plaats op het lichaam waar u gebeten bent
op.
Zit de teek waarschijnlijk al meer dan 24 uur in de huid vast?
Overleg dan met de huisarts of behandeling gewenst is.
Heeft u de teek binnen 24 uur verwijderd? Houd de huid rondom
de beet 3 maanden in de gaten. Let op het ontstaan van een rode
ring of andere klachten die kunnen duiden op de ziekte van Lyme.
Krijgt u klachten? Ga dan naar de huisarts en vermeld dat u door
een teek gebeten bent.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 4 van 9
2.8 Waarmee kan ik een teek verwijderen?
Het is belangrijk dat u een tekenverwijderaar gebruikt waarbij u de kop
van de teek goed vast kunt pakken. Dit kan goed met een puntig pincet
en of een andere tekenverwijderaar die bij de drogist of apotheek te koop
is.
Het is vooral belangrijk dat u de teek snel verwijderd. Zit de teek nog
maar net op de huid zit (als hij nog klein en plat is en niet is volgezogen
met bloed) en heeft u voorlopig geen tekenverwijderaar voor handen?
Dan kunt u hem ook met de nagels uit de huid halen. Beter is het om een
tekenverwijderaar mee te nemen als u het groen in gaat en de teek
daarmee te verwijderen.
2.9 Kan ik een teek ook met zeep en een watje verwijderen?
U kunt de teek beter niet verwijderen met zeep. Het is belangrijk om bij
het verwijderen de teek zo min mogelijk te irriteren. Hiermee verkleint u
de kans dat de teek de Lyme-bacterie overdraagt. U kunt de teek het
beste verwijderen met een puntig pincet of andere tekenverwijderaar
(tang, lepel, lasso of iets dergelijks).
In de voorlichtingsfilm over tekenbeten en de ziekte van Lyme, komt ook
het verwijderen van tekenbeten aan bod: www.rivm.nl/tekenbeet/film
2.10 Hoe groot is de kans op besmetting met de ziekte van Lyme na een
tekenbeet?
Alleen teken die de lymebacterie bij zich dragen kunnen de ziekte van
Lyme overdragen. Gemiddeld zijn één op de vijf teken besmet met de
lymebacterie. De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet wordt
geschat op 1-3%. Als de teek binnen 24 uur op de goede manier
verwijderd wordt, is de kans op de ziekte van Lyme waarschijnlijk nog
kleiner, maar niet onmogelijk. Na 72 uur is de kans op besmetting bijna
100%. Overigens leidt besmetting zeker niet altijd tot de ziekte van
Lyme. Mensen kunnen elkaar niet besmetten en u kunt ook niet besmet
raken door het verwijderen van teken.
2.11 Wanneer moet ik naar de huisarts?
Als u een rode ring of vlek op uw huid heeft gevonden en die ring of vlek
in enkele dagen groter wordt, moet u naar de huisarts. Dit geldt ook als u
na een tekenbeet andere klachten krijgt die kunnen duiden op de ziekte
van Lyme. Geef bij de huisarts altijd aan dat u door een teek bent
gebeten en wanneer dit is gebeurd. Hebt u de teek na meer dan 24 uur
verwijderd? Dan kunt u contact opnemen met de huisarts om te
bespreken of behandeling gewenst is.
2.12 Wat betekent een klein rood plekje na een tekenbeet op mijn huid?
Een klein rood plekje op de plaats van de tekenbeet is een normale
huidirritatie. Wordt dat plekje niet groter en verdwijnt het binnen enkele
dagen weer, dan is de kans zeer klein dat het plekje een symptoom is
van de ziekte van Lyme. Wordt de plek groter en ringvormig, ga dan naar
de huisarts.
2.13 Kun je immuun worden voor de ziekte van Lyme?
Nee, elke nieuwe tekenbeet vormt een nieuwe kans op besmetting.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 5 van 9
Bestaat er een vaccin tegen de ziekte van Lyme?
Nee, er is momenteel geen vaccin beschikbaar tegen de ziekte van Lyme.
Er zijn ook andere ziekten die door teken overgedragen kunnen worden.
Tegen FSME (ook wel TBE genoemd) is wel een vaccin beschikbaar. In
Nederland is nog nooit iemand door een teek besmet geraakt met FSME.
2.14 Maakt het verschil of de teek veel of weinig bloed heeft gezogen?
Een teek die veel bloed heeft gezogen, zit al enige tijd in de huid. Hoe
langer een besmette teek in de huid vastzit, hoe groter de kans is dat hij
de lymebacterie overbrengt. Na 72 uur wordt de kans dat een besmette
teek door zijn beet de besmetting overbrengt, op bijna 100% geschat.
Overigens leidt besmetting zeker niet altijd tot de ziekte van Lyme. En
niet alle teken dragen de lymebacterie bij zich.
2.15 Kun je de ziekte van Lyme hebben zonder dat je een rode ring hebt
gezien?
Ja. Niet alle mensen die de ziekte van Lyme hebben, heeft eerst een rode
ring gezien.
2.16 Heeft het zin om een teek te onderzoeken?
Nee. Een negatieve uitslag geeft geen zekerheid dat de teek niet besmet
was. Bovendien kan het zo zijn dat er meerdere teken aanwezig waren
die niet zijn opgemerkt of onderzocht. Een positieve uitslag geeft ook
geen duidelijkheid. Slechts een klein deel van de mensen die gebeten
wordt door een besmette teek raakt geϊnfecteerd. Hoe eerder de teek
verwijderd is, des te kleiner de kans op overdracht. Zoek altijd dezelfde
dag na verlaten van een risicogebied naar teken op uw lichaam en
verwijder deze direct. Een besmette teek is geen aanleiding tot
behandeling met antibiotica. Het onderzoeken van vastgebeten teken is
voorlopig alleen waardevol in het kader van wetenschappelijk onderzoek.
2.17 Hoe wordt de ziekte van Lyme behandeld?
Als u klachten heeft die kunnen passen bij (een vroeg stadium van) de
ziekte van Lyme (rode kring of uitslag op de huid of bijvoorbeeld
griepachtige klachten) kunt u worden behandeld met antibiotica. Hierdoor
kunnen de aanwezige klachten worden verholpen en complicaties van
Lyme op lange termijn veelal worden voorkomen. Eventuele ontstane
schade aan de gewrichten en het zenuwstelsel herstelt niet altijd volledig.
2.18 Hoe wordt de ziekte van Lyme behandeld als ze in een later stadium
ontdekt wordt?
Ook in een later stadium zal de arts met antibiotica behandelen.
Afhankelijk van de symptomen is volledig herstel in dit stadium niet altijd
mogelijk. Als de antibiotica goed hebben gewerkt en de bacterie niet
meer aanwezig is kunnen sommige mensen klachten houden. Dit noemt
men ook wel het post-Lymeziekte syndroom
In een enkel geval werken de gebruikelijke antibiotica onvoldoende. Dan
zijn andere antibiotica nodig. Er wordt dan gesproken over persisterende
Lymeziekte.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 6 van 9
2.19 Krijgt iedereen die besmet wordt met de lymebacterie de ziekte van
Lyme?
Nee, het menselijk lichaam kan de infectie bestrijden met het eigen
afweermechanisme.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 7 van 9
3 Teken
in het buitenland
3.1 Kunnen teken in het buitenland ook ziekten overbrengen?
In het buitenland kunnen teken naast de ziekte van Lyme ook andere
ziekten veroorzaken.
Kijk voor meer informatie op de website van de LCR (Landelijke
Coördinatie Reizigersziekten) of ECDC (European Centre for Disease
Control).
3.2 Wat moet ik in het buitenland doen na een tekenbeet?
Ook in het buitenland is het belangrijk om de teek direct te verwijderen.
Zorg dan ook dat u een tekenverwijderaar meeneemt. Noteer vervolgens
de volgende gegevens:
 de datum van de tekenbeet;
 de plek van de tekenbeet op het lichaam;
 het land en gebied waar u de tekenbeet hebt opgelopen.
 ga bij klachten altijd naar een arts, ook in het buitenland.
Gaat u naar de huisarts met klachten, meld dan dat u door een teek bent
gebeten.
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 8 van 9
4 Aanvullende
informatie
Voor aanvullende vragen over teken en de ziekte van Lyme kunt u
terecht bij:
 Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu:
www.rivm.nl/cib/themas/teken-lyme
 (Richtlijn Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding en
Informatie Standaard Infectieziekten (ISI) Lyme).
 De richtlijn Lyme-borreliose van het Kwaliteitsinstituut voor de
Gezondheidszorg CBO, www.cbo.nl.
 De Nederlandse Vereniging voor Lymepatiënten:
www.lymevereniging.nl.
 Het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA):
http://www.kiza.nl/kiza/.
 De Natuurkalender voor het doorgeven van tekenbeten en
achtergrondinformatie: www.natuurkalender.nl.
 De Stichting Gezondheidszorg Agrarische Sectoren: www.stigas.nl.
 www.weekvandeteek.nl
 Landelijke Coördinatie Reizigersinformatie
(http://www.lcr.nl/Door-teken)
 European Centre for Disease Prevention and Control
(http://ecdc.europa.eu/en/Pages/home.aspx)
5 Achtergrondinformatie
De informatie in deze brochure is onder andere gebaseerd op:
1. Update Rapport Teken, tekenbeten en Borrellia infecties in
Nederland, Laboratorium voor Entomologie en De Natuurkalender,
Wageningen Universiteit en Research Centrum, 2010.
2. Longitudinal study of tick densities and molecular genetic analysis
of Borrelia, Anaplasma and Ehrlichia species carried by ticks in the
Netherlands Applied and Environmental Microbiology dec. 75947601. Peter R. Wielinga, Cor Gaassenbeek, Manoj Fonville, Albert
de Boer, Ankje de Vries, Wim Dimmers, Gerard Jagers op
Akkerhuis, Leo Schouls, Fred Borgsteede, Joke W.B. van der
Giessen, 2006.
3. Update: Onderzoek naar huisartsconsulten voor tekenbeten &
erythema migrans, Hofhuis, A, 2009.
4. Ziekte van Lyme in Nederland 1994-2009: Aantal
huisartsconsulten blijft toenemen. Is voorlichting en curatief beleid
genoeg?, A. Hof huis, M.G. Harms, J.W.B. van der Giessen, H.
Spong, D.W. Notermans en W. van Pelt: Infectieziektenbulletin
april 2010
Een teek? Pak ‘m beet! Vragen en antwoorden
Maart 2012 | Update juli 2012
Pagina 9 van 9