fact sheet goden en helden in `studio rmo`

FACT SHEET
GODEN EN HELDEN IN ‘STUDIO RMO’
16 juni t/m 2 september 2018
(actuele openingstijden op www.rmo.nl)
Herakles
Herakles is een Griekse held en zoon van oppergod Zeus. Volgens de mythologie moest hij in
opdracht van koning Eurystheus twaalf onmenselijk zware taken verrichten om onder een straf uit te
komen. Zo moest hij een extreem sterke en agressieve leeuw doden, mensenetende vogels verjagen
en de levensgevaarlijke driekoppige hond Cerberus ontvoeren. Ook werd hem opgedragen de
gouden appels te stelen uit de tuin van de Hesperiden, de vier dochters van Atlas. Herakles verzon
een slimme list om die in zijn bezit te krijgen, en wendde zich tot hun vader. Die had als taak het
hemelgewelf te tillen. Herakles nam de zware hemel even van Atlas over, en liet hem de appels bij
zijn dochters halen. Maar toen Atlas terugkwam, wilde hij de hemel niet meer terugnemen. Ook
daarop verzon Herakles een list. Hij vroeg Atlas om de hemel nog één keer voor hem te tillen, zodat
hij een kussen kon halen. Zodra Atlas zijn schouders weer onder de hemel zette, ging Herakles er snel
met de appels vandoor.
Gipsen kopie uit 1877 van een metope (versiering Griekse tempel) met Herakles en Atlas. Het
origineel van marmer komt van de tempel van Zeus te Olympia (ca. 470-457 v. Chr.), en staat nu in
het Olympia Museum in Olympia (Gr).
Athena en de gigant
Athena was de Griekse godin van de wijsheid, maar ook van de oorlogsvoering en strategie. Ze is te
herkennen aan haar helm en schild.
Ooit sierde het marmeren origineel van de voorstelling in ‘Studio RMO’ een gigantisch altaar voor
Zeus en Athena in Pergamon, in het huidige Turkije. Dat is bekend onder de naam het
‘Pergamonaltaar’. Dit hele monument was versierd met scènes van de strijd tussen de goden en de
Giganten: het goed tegen het kwaad, orde tegen chaos. Athena is hier in gevecht met een gevaarlijk
mythisch wezen, de gigant Alkyoneus. De slimme Athena weet dat de gigant onsterfelijk is zolang hij
de grond aanraakt, dus tilt ze hem een stukje op. Zijn moeder, Gaia, komt geschrokken uit de aarde
tevoorschijn, maar ze is te laat. Athena heeft Alkyoneus verslagen. Rechts van Athena komt Niké, de
godin van de overwinning, aanvliegen met een overwinningskrans.
Gipsen kopie, gekocht in 1908, collectie Rijksmuseum van Oudheden. De originele stukken van het
Pergamon altaar werden aan het einde van de negentiende eeuw opgegraven door Duitse
archeologen en van Turkije naar Duitsland overgebracht. Ze zijn nu te zien in het Pergamonmuseum
in Berlijn (D).
Tempel voor Athena: het Parthenon
Midden in Athene, de hoofdstad van Griekenland, staat bovenop een berg een reusachtige tempel
voor de godin Athena. De tempel wordt ‘het Parthenon’ genoemd. De tempel was immens groot en
versierd met de prachtigste sculpturen, die door de beste beeldhouwers waren gemaakt. Het
Parthenon was in 437 v. Chr. klaar. De tempel is door de Atheners gebouwd om hun overwinning op
de Perzen te vieren. Jarenlang vielen de Perzen allerlei Griekse steden aan, zoals Athene en Sparta,
maar ze verloren uiteindelijk van de Atheners. Die waren daar heel trots op. De versieringen van het
Parthenon gaan over goden en mythes, maar ze vertellen stiekem allemaal hetzelfde verhaal: de
overwinning van het goede op het kwade.
De beelden van twee godinnen, Korè en haar moeder Demeter, stonden in de grote driehoek onder
het dak van de tempel (het fronton). De paardenhoofden waren in de hoeken geplaatst. Deze gipsen
afgietsels daarvan werden in 1819 gekocht door C.J.C. Reuvens, de eerste directeur van het
Rijksmuseum van Oudheden. De originelen zijn te zien in het British Museum in Londen (GB).
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Athena en de Trojaanse oorlog
Op het Griekse eiland Aegina, vlakbij de stad Athene, staat een tempel voor de godin Aphaia. Die is
gemaakt rond 500 v. Chr. De beelden van de tempel werden in 1811 bij opgravingen ontdekt. Ze
stellen de legendarische gevechten voor tussen Grieken en Trojanen, tijdens de Trojaanse oorlog. In
‘Studio RMO’ zijn gipsen kopieën te zien van de beelden die samen in het ‘fronton’ stonden, de grote
driehoek onder het dak van de tempel. In het midden staat de godin Athena en naast haar staan
allerlei figuren die in de Trojaanse oorlog vochten. Athena koos in de Trojaanse oorlog partij voor de
Grieken. Na de oorlog beschermde zij de beroemde held Odysseus op zijn terugreis naar Ithaka.
In het echt zijn er slechts fragmenten van de beelden gevonden, maar de onderzoekers in de
negentiende eeuw gebruikten graag hun fantasie. Daarom zijn de beelden destijds helemaal
aangevuld, terwijl eigenlijk niet zeker is hoe sommige delen van de beelden eruit zagen. Heel
bijzonder aan de opgegraven beelden is dat er resten van kleur op zijn gevonden, waaraan goed te
zien is hoe kleurrijk de oude Grieken hun tempels versierden.
Gipsen kopie uit 1827, collectie Rijksmuseum van Oudheden sinds 1830. De originelen staan nu in de
Glyptotheek in München (D).
Priester Laokoon en de Trojaanse oorlog
Laocoön was priester in de stad Troje, in het huidige Turkije. Troje was al jarenlang in oorlog met de
Grieken, die hun tentenkampen rond de stad opgesteld hadden. Om de stad ongemerkt binnen te
komen verzonnen de Grieken een list. Ze bouwden een enorm houten paard en zetten dat voor de
poort van de stad: het paard van Troje. De Laocoön vertrouwde de Grieken niet en wilde de Trojanen
waarschuwen. Maar de zeegod Poseidon wilde dat de Grieken zouden winnen en stuurde twee
enorme slangen op Laocoön en zijn zoons af. Ze overleefden dat niet. Aanvankelijk wisten de
Trojanen niet goed wat ze met dat houten paard moesten, maar ze openden uiteindelijk de poorten
en haalden het de stad binnen. Ze wisten niet dat de sterkste Griekse krijgers zich in het paard
hadden verstopt. Die kropen er ’s nachts uit en overmeesterden de slapende stad.
Gipsen kopie uit 1830, collectie Rijksmuseum van Oudheden. Het oorspronkelijke beeld is Grieks, maar
dat is niet bewaard gebleven. Rond 50 v. Chr. maakte een Romeinse beeldhouwer hiervan een kopie
van marmer. Dat beeld werd in 1506 in een wijngaard in Rome teruggevonden en is nu te zien in de
Vaticaanse Musea in Vaticaanstad.
‘Apollo Belvedere’
Apollo was voor de Grieken en Romeinen de god van muziek en geneeskunde. Ook was hij een
bijzonder goede boogschutter. Daarom wordt hij vaak afgebeeld met pijl en boog. Dit beeld is niet
compleet teruggevonden, maar er is nog goed te zien dat hij een boog in zijn linkerhand houdt en net
een pijl heeft weggeschoten. Allebei zijn armen zijn ontspannen en hij kijkt in de verte of hij zijn doel
getroffen heeft. Dat is waarschijnlijk de angstaanjagende slang Python, die Apollo’s moeder
aangevallen had. Uit wraak doodde hij het dier.
In ‘Studio RMO’ staat kopie van een marmeren beeld uit Rome, dat op zijn beurt een kopie is van een
(verloren gegaan) Grieks beeld uit de vierde eeuw v.Chr. Het Romeinse beeld is gerestaureerd door
een leerling van Michelangelo en daarna in Rome tentoongesteld. Voor Napoleon Bonaparte was het
zo’n belangrijk beeld, dat hij het vanuit Rome naar Parijs meenam. Tot 1815 stond het beeld in het
Louvre. In dat jaar verloor Napoleon de beroemde Slag bij Waterloo en eisten de Italianen hun beeld
terug.
Gipsen kopie, de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden sinds 1927. Het originele Romeinse
beeld is gemaakt rond 100 v. Chr., en is tegenwoordig te zien in de Vaticaanse Musea in
Vaticaanstad.
‘Borghese strijder’
Het originele beeld van deze gespierde man is in 1611 gevonden in Anzio, in de omgeving van Rome.
Het kwam terecht in de verzameling van kardinaal Borghese en wordt dan ook wel de ‘Borghese
strijder’ genoemd. In Rome was het lange tijd te zien, tot veldheer Napoleon het rond 1808 aankocht
en meenam naar Frankrijk. Wetenschappers weten niet precies wie deze held is. Er wordt gedacht
dat hij Achilles is, een van de helden uit de Trojaanse oorlog. In de oorlog tussen de Grieken en de
stad Troje raakte hij in gevecht met Penthesilea. Zij was de koningin van de Amazonen, sterke en
slimme krijgersvrouwen. Achilles zou omhoog kijken omdat Penthesilea op een paard zat.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Gipsen kopie uit ca. 1830, collectie Rijksmuseum van Oudheden sinds 1927. Het originele beeld is
tegenwoordig te zien in het Louvre in Parijs (Fr).
Venus
Venus is de Romeinse naam van de godin van de liefde. De Grieken noemden haar Aphrodite.
Volgens een mythe moest de jonge Trojaanse prins Paris een appel geven aan de mooiste godin. Hij
kon kiezen tussen de mooie Venus, de slimme Athena of de vrouw van oppergod Zeus, Hera. Venus
zei dat, als hij haar zou kiezen, zij er voor zou zorgen dat hij met de mooiste vrouw ter wereld zou
trouwen. Dat wilde Paris wel, en hij gaf zijn appel aan haar.
De 'Venus van Arles' is geïnspireerd op een Aphrodite van de beeldhouwer Praxiteles, uit de vierde
eeuw v.Chr. Het beeld werd in 1651 gevonden in de ruïnes van het Romeinse theater van Arles in
Frankrijk. De Franse koning Lodewijk XIV wilde het onmiddellijk hebben voor zijn paleis in Versailles
en vroeg de beeldhouwer Girardon om haar een beetje op te knappen. Girardon nam zijn taak wel
heel serieus en voegde van alles toe, zoals een appel in haar ene hand en een spiegel in de andere.
Ook maakte hij de Venus slanker. Het beeld werd eeuwenlang vereerd als een icoon van vrouwelijke
schoonheid, totdat de ‘Venus van Milo’ in 1819 werd gevonden en deze ereplaats overnam.
‘Venus van Arles’. Gipsen kopie van voor 1830, collectie Rijksmuseum van Oudheden sinds 1927. Er is
alleen een Romeinse kopie van het oorspronkelijke Griekse beeld gevonden. Dat Romeinse beeld is in
de eerste eeuw v. Chr. gemaakt en staat nu in het Louvre in Parijs (Fr).
‘Venus van Milo’. Moderne gipsen kopie, collectie Rijksmuseum van Oudheden. Het origineel van
marmer is gemaakt rond 130 v.Chr. Het is in 1819 gevonden op het Griekse eiland Melos en nu te zien
in het Louvre in Parijs (Fr).
‘Wagenmenner van Delphi’
In het oude Griekenland waren races met paard en wagen geliefd als sport. Deze bronzen
wagenmenner houdt de teugels in zijn rechterhand en staat trots in zijn wagen, als tijdens de
ereronde na een overwinning. Het originele beeld werd rond 478-474 v. Chr. opgesteld in het
heiligdom van Apollo in Delphi, als geschenk aan de god. In 1896 is het opgegraven - het vierspan
met paarden is niet bewaard gebleven. Om deze gipsen kopie op het bronzen origineel te laten
lijken, is het groenbruin geverfd.
Gipsen kopie, collectie Rijksmuseum van Oudheden sinds 1908. Het origineel is te zien in het
Archeologisch Museum in Delphi (Gr).
De zuil van keizer Trajanus
De 38 meter hoge zuil in Rome is opgericht in 113 na Chr., ter ere van de overwinning van keizer
Trajanus op de Daciërs. In een ronddraaiend beeldverhaal zijn verschillende episodes uit de veldslag
afgebeeld.
De kopieën van de reliëfs in ‘Studio RMO’ zijn heel bijzonder: niet alleen zijn het de alleroudste
gipsen kopieën van Rijksmuseum van Oudheden, er zit ook een spannend verhaal achter. De Franse
koning Lodewijk XIV had in 1665 opdracht gegeven een set kopieën te laten maken. Maar
honderdvijftig jaar later, in 1828, werd er een geheime tweede set gevonden. Die lagen in een
houtzaagmolen in Leiden. Niemand weet hoe en waarom de beelden daar terechtgekomen zijn. Ze
belandden uiteindelijk in de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden.
Door weersomstandigheden, luchtverontreiniging en gebruik door mensen zijn de reliëfs op de
originele zuil in Rome flink afgesleten. Vele details zijn op deze gipsen kopieën beter bewaard
gebleven.
Gipsen kopie uit 1665, collectie Rijksmuseum van Oudheden. De originele zuil van Trajanus staat nog
steeds in het centrum van Rome.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden