jonge soldaten op hun eerste missie

Filmrecensie Lisette van der Ark
De rubriek Filmrecensies staat onder redactie van Susanne Kamerling. Zij
staat open voor ideeën en suggesties: [email protected]
Jonge soldaten op hun eerste missie
Titel: Armadillo
Regisseur: Janus Metz
Producent: Ronnie Fridthjof en Sara Stockmann voor Fridthjof Film A/S
Jaar: 2010
Infomatie: kleur, 100 minuten.
Bijzonderheden: In première op het filmfestival in Cannes 2010; één van de best
bezochte films op het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA)
(vertoning bijgewoond op 20 november 2010).
Beschikbaarheid: Verkrijgbaar op DVD.
‘Armadillo: the Afghan war documentary that shocked Denmark,’
kopte een artikel in The Guardian
van 3 juni 2010. De film draaide
op dat moment in Deense bioscopen en trok volle zalen. Leden van
de Deense regering, politici en de
hoogste militaire rangen hadden de
film al gezien. De discussie richtte
zich volgens het artikel op de rol van
de Deense soldaten in Afghanistan.
Terwijl de Deense bevolking zich in
een peacekeeping-missie waande,
laat de film beelden zien van zeer
gevaarlijke, gewelddadige situaties.
De regisseur, Janus Metz, ging als
‘embedded’ journalist mee met de
Deense missie, en is in staat gebleken de snelle overgang tussen ‘saaie
patrouilles’ en heftige gevechts­
situaties treffend vast te leggen.
Ook in Nederland riep de film
discussie op. Het ministerie van
Defensie nodigde Metz uit de film bij
het ministerie te tonen, om daarna
intern de discussie erover aan te
gaan. De film zorgde bij vertoning
ook voor debat onder het publiek
van het IDFA. Twee vragen stonden
hierbij centraal: ten eerste vroeg het
publiek zich hardop af of de Deense
militairen in de heftige gevechtssituaties die de film toonde, wel ethisch
288
Armadillo (copyright: Fridthjof Film A/S)
en juridisch juist hadden gehandeld:
één van de soldaten vertelt in de film
dat zij geschoten hebben op zwaar
gewonde, wegkruipende Talibanstrijders. Ten tweede vroegen de
bezoekers zich af of de militaire
inzet in Afghanistan wel zin heeft in
‘zo’n gevaarlijke situatie’. Volgens
de bezoekers zou deze inzet weinig
ruimte laten voor wederopbouw.
Op geen van beide vragen
geeft de film antwoord. De beelden
registreren wat de manschappen
meemaken, maar laten verdere
analyse en eventuele oordelen over
aan de kijker, die hier verschillende
boodschappen uit kan halen. De film
toont volgens een recensent van
IDFA vooral ‘door adrenaline gedreven soldaten’. Tegelijkertijd zou je
er gewone jonge jongens in kunnen
zien, die voor het eerst kennismaken met de ruwe werkelijkheid van
gevechtssituaties. Uiteraard worden
zij door adrenaline gedreven, maar
dit is een ‘natuurlijke’ manier om de
JUBILEUMNUMMER Internationale Spectator Jaargang 65 nr. 5 | Mei 2011
Armadillo (copyright: Fridthjof Film A/S)
zeer heftige situaties te verwerken,
die de betrokken militairen bijna het
leven kostten. Juist op die momenten is een belangrijke rol weggelegd
voor de meer ervaren leidinggevenden, die ervoor behoren te zorgen
dat de emoties op een goede manier
worden gekanaliseerd. Mijn grootste
vraag aan het einde van de film was
dan ook of die leidinggevenden voldoende betrokken waren na heftige
confrontaties met de Taliban. Juist
bij jonge militairen – op eerste uitzending – is dat erg belangrijk. Wat
er precies gebeurd is bij de getoonde
vechtsituaties, en of de situatie
voldeed aan de juridische richtlijnen,
is in de film niet te zien. De film registreert vooral de chaos. Regisseur
Metz zegt daarover dat de soldaten
zelf misschien niet eens weten wat
er precies gebeurd is.
Dit blijkt ook uit een discussie in
het Deense peloton naar aanleiding
van het veel besproken incident met
de Taliban-strijders. Terwijl de ene
soldaat aangeeft te begrijpen dat dit
voor de buitenwereld niet goed overkomt, legt een andere soldaat uit dat
de luchtige toon bij de nabespreking
van het geweldsincident vooral
komt door de grote hoeveelheid
adrenaline die ze ervoeren. Weer een
andere soldaat benadrukt dat het
voor buitenstaanders niet mogelijk
is over de situatie te oordelen. De
soldaten verschillen ook van mening
over de toekomst. Terwijl de ene
soldaat het gevoel heeft met zijn
optreden ‘een verschil te hebben
gemaakt’, geeft een ander aan zo’n
situatie liever niet nog eens mee te
willen maken.
Dat verschil in beoordeling
achteraf is het meest interessant. De
film laat zien hoe complex de materie is: hoe moeilijk het voor jonge
soldaten is hun rol, doel en optreden
te kunnen analyseren en de gevolgen ervan te kunnen overzien. Extra
begeleiding en terugkoppeling van
meer ervaren soldaten is dan van
belang. Hoewel de Nederlandse militairen zich tot 2010 in een provincie
bevonden die als iets veiliger bekend
staat dan Helmand – waar de Denen
zaten – kunnen we uit deze film
de nodige parallellen trekken voor
besluitvorming over de Nederlandse
militaire inzet. De film toont op dui-
Jaargang 65 nr. 5 | Mei 2011 Internationale Spectator JUBILEUMNUMMER
delijke wijze dat de realiteit een stuk
complexer is dan de Nederlandse
besluitvorming doet geloven.
Ontwikkelingsexpert Martine
van Bijlert, die in de hoorzitting over
de politiemissie naar Kunduz aangaf
dat zij in Afghanistan heeft geleerd
dat de werkelijkheid ingewikkelder
is dan ‘voor’ of ‘tegen’, krijgt met
Armadillo gelijk. Uiteindelijk gaat
het vaak om het (leren) toepassen
van de juiste morele en juridische
grenzen, zowel als land als voor de
individuele soldaat. Als Armadillo
iets duidelijk maakt, dan is het
dat dit meer context-afhankelijk is
dan in de politieke discussie over
‘Kunduz’ naar voren leek te komen.
Lisette van der Ark MSc schreef
haar Masterscriptie over legitimiteit van militaire interventies
in Kosovo, Afghanistan en Irak.
Als stagiaire bij het Clingendael
Security & Conflict Programme
(CSCP) in 2010 werkte zij mee aan
het Cordaid 3D-project.
289