Haarfijn Dikke buik Syndroom van Cushing

Tekst Gerben Stolk
Beeld Gert-Jan van den Bemd
Hoofdhaar vormt een steeds grotere kennisbron.
Op basis van een bundeltje stellen internistendocrinologen diagnoses en verfijnen ze
behandelingen. Dr. Liesbeth van Rossum,
veelgeprezen voor haar werk met artsonderzoeker drs. Laura Manenschijn, is hierin
gespecialiseerd.
Syndroom van Cushing
Haarfijn
Dikke buik
Het niveau van cortisol, ofwel het hormoon
dat vrijkomt bij stress. Dát is wat onderzoekers kunnen opmaken uit hoofdhaar en dát
is waarnaar Liesbeth van Rossum onderzoek verricht. Maar wat is de functie van
cortisol? En hoe erg is het als we te veel of
te weinig maken?
Van Rossum: “Zonder cortisol geen leven. Het
brengt bijvoorbeeld de bloeddruk omhoog,
wat nodig is bij stress, maar reguleert onder
andere ook je vet- en suikerstofwisseling en
botsterkte. Het zorgt er eveneens voor dat je
immuunsysteem in balans is. Wie veel te veel
cortisol heeft, ontwikkelt onder meer vetstapeling in de buikstreek, met een dikke buik als
gevolg. De armen en benen worden dunner
vanwege afnemende spiermassa. Verder stijgt
de vatbaarheid voor depressies. Dat symptoom
zien we bij zo’n acht op de tien mensen met
flink te veel cortisol. Heb je een fors tekort?
Dan kun je ook depressieve klachten krijgen
en heb je last van vermoeidheid, buik- en spierpijn en braken. Het is dus belangrijk om het
cortisolniveau goed te kunnen meten om tot
de juiste behandeling over te gaan.”
Examenstress
Monitor • maart 2013
Van Rossum: “Mensen met het syndroom van
Cushing hebben meestal een kleine goedaardige tumor in de hypofyse, een klier vlak onder
de hersenen die hormonen afscheidt. Door dat
knobbeltje ontstaat overproductie van het
hormoon dat in de bijnier de aanzet geeft tot
cortisolaanmaak. Zo’n tumortje wordt door
een neurochirurg uit de hypofyse verwijderd.
Helaas kan het terugkeren, cellen groeien dan
opnieuw uit tot een tumor. Het is vaak niet
eenvoudig de diagnose te stellen. Dat vereist
meerdere metingen van bloed, speeksel of urine. De haartest blijkt een betrouwbare nieuwe
methode te zijn om de diagnose syndroom van
Cushing te kunnen stellen.”
Betrouwbaar
Hoofdhaar is de eerste krachtige meter van
stresshormoon over een langere termijn. Van
Rossum: “We gebruiken al bloed, speeksel en
soms urine om iemands cortisolniveau vast te
stellen. Maar dan heb je een momentopname,
je krijgt geen beeld van hoe het de afgelopen
maand, maanden of jaren is geweest. Bloed
en speeksel hebben bovendien een sterk dagnachtritme, het niveau schommelt gedurende
een etmaal. Verder kan alleen al het feit dat
iemand in een onderzoekscentrum is, leiden
tot een stijging van stress. Haarcortisol is een
betrouwbare meting, want dit soort factoren
heeft geen invloed op de lange-termijncortisowaarde die je eruit afleest.”
Ontslag of examenstress in mei vorig jaar.
Het is te traceren via hoofdhaar. Haar groeit
een centimeter per maand, dus wie het laat
groeien geeft een medicus bijvoorbeeld ook
zicht op zijn cortisolniveau een jaar geleden.
Van Rossum stelde met collega-onderzoekers
vast dat ingrijpende gebeurtenissen in het
leven sporen achterlaten in het haar. Ze zegt:
“Inmiddels krijgen we veel aanvragen van psychiaters en psychologen uit binnen- en buitenland. Voor het eerst is er een uiterst degelijke
lange-termijnstressmeter. Een waardevolle
aanvulling op vragenlijsten en stressscores.”
42
Niet iedereen beschikt over evenveel
cortisol. Dat verklaart ten dele waarom
de een wel aanleg heeft voor een buikje
en de ander niet. Maar hierbij gaat het om
een geringe afwijking van het gangbare
niveau. Anders wordt het bij mensen met
het syndroom van Cushing. Zij hebben veel
te veel cortisol. In het Erasmus MC krijgen
deze patiënten tegenwoordig te maken met
de haartest.
Monitor • maart 2013
43