Januari 2015 Shiva Autar

Januari 2015
Shiva Autar
CROWDFUNDING & DE STAD:
EEN VERKENNING VAN DE MOGELIJKE TOEPASSING VAN
CROWDFUNDING ALS INSTRUMENT IN VASTGOED- EN STEDELIJKE
ONTWIKKELINGSPROJECTEN
Een afstudeerscriptie voor de Technische Universiteit Delft
ter verkrijging van het diploma Master of Science in Architecture, Urbanism and Building Sciences
Naam
Studienummer
Contact
Shiva A. Autar
1368532
[email protected]
Faculteit
Opleiding
Master Track
Afstudeerlab
Bouwkunde, Technische Universiteit Delft
Msc. Architecture, Urbanism and Building Sciences
Real Estate & Housing
Urban Development Management
1 mentor:
2 mentor:
Gecommitteerde:
Lab coördinator
dr. ir. Tom Daamen (Urban Area Development)
dr. ir. Sake Zijlstra (Housing Management, Policy & Sustainability)
dr. Nico Nieboer
(Onderzoeksinstituut voor de gebouwde omgeving)
dr. ir. Erwin Heurkens (Urban Area Development)
Inleverdatum
Afstudeerdatum
23-01-2015
30-01-2015
e
e
2 Voorwoord
Dit afstudeeronderzoek focust zich op de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument in
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Het vormt de afsluiting van mijn studententijd en
studie Bouwkunde aan de Technische Universiteit in Delft. De bevindingen zullen worden
gepresenteerd op 30 januari 2015.
De keuze voor het onderwerp komt in de eerste plaats voort vanuit een dieper liggende persoonlijke
interesse voor veranderingen en (technologische) innovaties in de wereld om ons heen. Iedere
periode in de geschiedenis kent zijn eigen ontdekkingen en uitvindingen. Van hoefijzer tot
automobiel, van drukpers tot het wereldwijde web. Het zijn deze zaken die kleine of grote
veranderingen teweeg brengen in de economische, sociale en maatschappelijke context waarin wij
leven en opereren. Ten tweede, ben ik van mening dat het de waarneembare veranderingen en
ontwikkelingen in de context zijn die het vakgebied van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling behoort
te begrijpen. Omdat op deze veranderingen wellicht zou moeten worden ingespeeld. Zodat de
sector niet blijft hangen in het verleden van reeds gebaande paden en wijzen van ontwikkelen,
uitvoeren, bouwen of ontwerpen.
Dit rapport geeft inzicht in de bevindingen van het onderzoek naar het fenomeen crowdfunding en
legt aan de hand van verkennend onderzoek in de praktijk de relatie met vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling. Crowdfunding groeit in Nederland en zo ook het aantal crowdfunding initiatieven voor
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Toch wordt crowdfunding in vastgoed of stedelijke
ontwikkeling veelal afgedaan als iets kleins, irrelevant, iets tijdelijks en soms niet altijd even serieus
genomen door onze vakgenoten. Een uitspraak over een mogelijke toepassing kan pas en zou pas
gedaan mogen worden wanneer voldoende wetenschappelijk onderzoek naar het fenomeen is
gedaan. Pas dan kan de positie van het instrument crowdfunding en de wijze waarop ernaar
gekeken zou moeten worden bepaald. Ik hoop van harte dat de resultaten van dit onderzoek hieraan
bij zullen dragen tot een volwaardig begrip van het fenomeen. Het eindresultaat had ik niet zonder
mijn twee zeer betrokken begeleiders Tom Daamen en Sake Zijlstra kunnen bereiken. Hun
enthousiasme, interesse voor het onderwerp, geboden vrijheid en persoonlijke coaching dragen bij
aan het eindresultaat.
3 Samenvatting
Introductie
Crowdfunding kent wereldwijd een sterke groei en is een online fenomeen waarbij een
doelbedrag wordt opgehaald bij een veelvoud van individuen middels een vrij toegankelijke website,
(Bellaflame, Lambert, & Schwienbacher, 2013). In allerlei sectoren (o.a. goede doelen, kunsten,
ondernemingen, wetenschap en productontwikkeling) lijkt crowdfunding te worden toegepast. De
groei van crowdfunding en het mogelijk kunnen maken van innovatieve projecten, die anders niet
gerealiseerd zouden kunnen worden maken, crowdfunding tot een uniek financieringsinstrument
waarbij een massa van individuen het voor het zeggen lijkt te hebben. Crowdfunding wordt mogelijk
gemaakt door de inbedding van informatietechnologie in onze hedendaagse maatschappij: het
internet maakt het mogelijk een grote groep mensen te bereiken, de boodschap te doen verspreiden
en een efficiënte transactie te realiseren. Ook in Nederland is crowdfunding sterk in groei met de
opkomst van vele platformen en initiatieven in diverse sectoren. En langzaamaan, maar zeker,
komen steeds meer voorbeelden van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten beschikbaar.
Onderzoek naar een fenomeen
Er is echter nog steeds weinig academisch onderzoek gedaan naar het fenomeen van
crowdfunding in vastgoed- of stedelijke ontwikkeling. Onderzoek van Hol (2012) vormt een
belangrijke aanzet voor vervolgonderzoek. Hol (2012) deed in Nederland als eerste een verkenning
naar crowdfunding in stedelijke gebiedsontwikkeling op wetenschappelijk niveau. Crowdfunding
wordt in het onderzoek van Hol (2012) gedefinieerd als: “een open verzoek via het internet en/of
andere media aan een ongedefinieerd netwerk van mensen voor een financiële bijdrage aan een
initiatief in ruil voor het toekomstige product (voorverkoop) of een andere materiële dan wel een
immateriële tegenprestatie”. Uit de resultaten van het onderzoek van Hol (Hol, 2012) blijkt
crowdfunding in stedelijke ontwikkeling geen vervangend financieel instrument te zullen zijn
vanwege de grote schaal waarop stedelijke ontwikkeling plaats vindt.
Volgens (Hol, 2012) kan crowdfunding echter wel worden ingezet in kleinschalige
ontwikkelingen en als marktonderzoek voor toekomstige gebiedsontwikkeling kan functioneren.
Crowdfunding is daardoor ook geschikt voor tijdelijke projecten om zo de waardeketen van een
stedelijke ontwikkeling op gang te brengen of te versnellen (Hol, 2012) Op deze wijze brengt een
kleinschalig initiatief een waardeontwikkeling van een gebied op gang die in stagnatie verkeert.
Daamen en Hol (2014) komen tot de conclusie dat crowdfunding als potentieel middel voor
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling tenminste ingezet kan worden voor projecten met een
duidelijke urgentie, marktverkenning voor traditionele investeerders en tot slot marketing en
genereert ook bekendheid. Met deze bevindingen is er dus al een eerste indicatie gegeven van waar
de mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling zou kunnen
liggen.
Bekijken we de bevindingen van Hol (2012) en Daamen en Hol (2014) dan wordt het
duidelijk dat crowdfunding in het domein van de stedelijke ontwikkeling meer is dan alleen een
financieel instrument. Immers zijn in de door Daamen en Hol (2014) genoemde
toepassingsmogelijkheden van crowdfunding een sociaal/financieel aspect (urgentie),
onderzoeksaspect (marktverkenning) en marketing aspect (bekendheid) te onderscheiden. De
definitie van crowdfunding in de stedelijke ontwikkeling als financieel instrument is daarmee
onvolledig te noemen en zal moeten worden aangevuld om tot een volledig begrip en toepassing
van crowdfunding in het stedelijk domein te kunnen komen.
De groei van het aantal crowdfundinginitiatieven in de Nederlandse context, gepaard met
een gebrek aan kennis en inzicht over de mogelijkheden die crowdfunding wel of niet zou kunnen
betekenen, vragen om verder onderzoek naar de mogelijke inzetbaarheid van crowdfunding in de
stedelijke ontwikkeling. Een beter begrip van het begrip crowdfunding maakt dat ook de praktijk
conclusies kan trekken gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek in plaats van aannames. Om de
daadwerkelijke potentie van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten te
kunnen bepalen is het echter van belang dat er daadwerkelijk academisch onderzoek wordt gedaan
naar de volledige werking van het fenomeen crowdfunding en de kennis te verzamelen van reeds
voltooide crowdfundingprojecten in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
4 Doel van het onderzoek
Doel van dit onderzoek is duidelijkheid te verschaffen in de potentie en gebruik van crowdfunding in
relatie tot de stad. Hiermee verschaft het onderzoek kennis en inzicht over het fenomeen
crowdfunding en plaatst deze in relatie tot vastgoed- en stedelijke ontwikkeling om zodoende een
uitspraak te kunnen doen over de mogelijke toepassing van crowdfunding in het vakgebied van
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. Dit onderzoek is verkennend van aard en bekijkt een
ontwikkeling die zich afspeelt in een context van stedelijke ontwikkeling. Doel is het vertalen van
een zichtbare ontwikkeling in de mogelijke potentie voor het vakgebied van vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling.
De hieruit volgende onderzoeksvraag luidt:
Wat is de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten?
Methodologie
Vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten worden in het kader van dit onderzoek
gedefinieerd als zijnde individuele projecten op objectniveau die een relatie kennen met de stad.
Hierbij is het individuele project een objectgerichte interventie ; meerdere interventies tezamen
maken tot slot deel uit van stedelijke ontwikkeling.
In de context van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten is het van belang de
perspectieven van de belangrijkste betrokken actoren mee te nemen, te weten: de initiatiefnemer,
participant en de traditionele actoren in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten, opdat
hiermee de mogelijke toepassing op schaal van vastgoed en stedelijke ontwikkeling kan worden
begrepen. Het bestuderen en analyseren van praktijkvoorbeelden levert een breder beeld op van de
toepassing van het fenomeen crowdfunding in de context van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
Afbeelding actoren
en het mogelijke
toepassingsgebied
(eigen werk)
Onderzoeksmethode
Dit onderzoek is exploratief van aard en heeft als doel om een sterker inzicht te verschaffen
in de werking en verklaring van het groeiende fenomeen van crowdfunding in het stedelijk domein
waar vooralsnog weinig gerelateerd academisch onderzoek naar is gedaan . Exploratief onderzoek
richt zich op het verkennen van een gebied waar nog weinig over bekend is (Kumar, 2011). Allereerst
wordt op basis van theoretisch onderzoek inzicht verschaft over crowdfunding en de werking van
het fenomeen om vervolgens de relatie met de toepassing in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten te kunnen leggen. Resultaten uit het empirisch onderzoeksdeel moeten dit
inzicht over de mogelijke toepassing verder vormgeven.
De theoretische resultaten van het onderzoek vormen input voor het analysekader om de
casussen te bestuderen. Tezamen met de gevonden informatie vormt dit de input voor het
interviewen van actoren. De voorlopige bevindingen worden gebruikt als input naar het volgende
interview. Er is zoveel als mogelijk geprobeerd de casussen opvolgend uit te voeren opdat
5 bevindingen uit de ene casus input levert voor diepgang in de verkenning naar het fenomeen in de
tweede casus. Dit is niet altijd gelukt. Wel zijn alle type actoren in een specifieke casus opvolgend
ondervraagd en de gevonden bevindingen gebruikt voor het afnemen van de volgende set
interviews.
Gekozen is om het relatief onbekende fenomeen van crowdfunding in de stedelijke
ontwikkeling te onderzoeken middels het bestuderen van meerdere casussen om inzicht te
verkrijgen in het fenomeen en theorie te vormen (inductie) op basis van een zich in de praktijk
afspelende ontwikkeling middels het innemen van een interpretatief standpunt.
Het bestuderen en analyseren van praktijkvoorbeelden levert een breder beeld op van de
toepassing van het fenomeen crowdfunding in de context van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
Om sterker inzicht te verkrijgen in de situatie en uitspraken te kunnen doen over de toepasbaarheid
is het de bedoeling te kiezen voor enkel Nederlandse gerelateerde cases van succesvolle
crowdfunding campagnes voor vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Om tot een inzicht
te komen van de potentie van crowdfunding zullen drie casussen waarin crowdfunding is toegepast
in het stedelijk domein worden onderzocht. Deze casussen hebben allen gemeen dat ze in een
beginstadium van de grond zijn gekomen middels een crowdfundingcampagne en een traditionele
partij meewerkt aan het project. De schaal van het project evenals de grote van de projecten zijn
verschillend. De vorm van crowdfunding speelt niet per definitie mee in de keuze van de casus,
maar ten minste de toegepaste vormen in de Nederlandse context van crowdfunding in vastgoeden stedelijke ontwikkelingsprojecten zullen moeten worden bestudeerd. Allereerst wordt de casus
beschreven door middel van reeds beschikbare informatiebronnen, veelal internetbronnen, hetgeen
niet verwonderlijk is aangezien crowdfunding een fenomeen is dat sterk afhankelijk is van het
internet en de transactie online plaatsvindt. Na de eerder genoemde casusbeschrijving zal een
bezoek worden gebracht aan de locaties. Er is gekozen voor casussen van verschillende
schaalniveaus. Veel casussen en een zeer klein schaalniveau en hebben de vorm van donatie.
Getracht is casussen te vinden die enigszins zichtbaar een relatie met de stad aangaan.
Theoretische resultaten
De algemene definitie van crowdfunding spreekt van een open verzoek of collectie via het internet,
waarbij financiële middelen bijeen worden gebracht voor het investeren in of steunen van een
initiatief gestart door anderen of organisaties in de vorm van donatie of in ruil voor een vorm van
beloning (Bellaflame, Lambert, & Schwienbacher, 2010; Ordanini, Miceli, Pizzetti, & Parasuraman,
2011). Crowdfunding is onderdeel van het begrip ‘crowdsourcing’, waarbij de ‘crowd’ ofwel
gemeenschap gevraagd wordt om tijd, kennis of geld om een idee te realiseren. De participant staat
centraal in het succesvol kunnen zijn van crowdfunding. Crowdfunding werkt door online een
verzoek te doen aan een netwerk van individuen in ruil voor een tegenprestatie. Het verzoek en de
transactie vinden plaats op het crowdfundingplatform. Bij voldoende deelname van participanten
wordt een crowdfunding campagne succesvol afgerond. Crowdfunding vindt plaats via het internet
middels een intermediair: het crowdfunding platform waarop participanten meerdere projecten te
zien krijgen, hun bijdrage kunnen leveren of kunnen reageren. De initiatiefnemer ontvangt doorgaans
alleen het doelbedrag op het moment dat het volledige doelbedrag is behaald. In het theoretisch onderzoek blijken meerdere auteurs de meerwaarde van andere aspecten van
crowdfunding uiteengezet te hebben. Een schematische uitzetting hiervan levert een categorisering
van financiële aspecten, marketing aspecten, sociale aspecten en onderzoekaspecten van het
6 instrument crowdfunding op. Een volwaardige definitie van het instrument, waarbij deze aspecten
naast het financiële zijn inbegrepen , ontbreekt echter.
De vier, in theorie aangetroffen, aspecten van crowdfunding kunnen in verbinding worden gebracht
met de motivaties van de initiatiefnemer. Het ene instrumentele aspect sluit echter het andere
instrumentele aspect niet uit. Er kan logischerwijs sprake zijn van het versterken van motieven door
een ander motief. Deze relaties tussen motieven zijn niet onderzocht. Maar het genereren van
bekendheid of publiciteit kan het, bijvoorbeeld voor een traditionele investeerder, aantrekkelijk
maken het project in te stappen. De keuze om dit te doen zou bijvoorbeeld weer voort kunnen
komen uit de resultaten van de crowdfunding campagne (indicator van vraag). Betrokkenheid als
sociaal aspect creëert weer meer bekendheid door verspreiding van de campagneboodschap door
betrokken participanten. Schetsmatig kunnen motieven in kaart worden gebracht waarbij definitieve
relaties of aan de orde zijnde motieven uit empirisch onderzoek zullen moeten blijken. Per, in
paragraaf 5 genoemde, aspect van het instrument crowdfunding kunnen de motieven van de
initiatiefnemer uit paragraaf 4 worden gekoppeld voor de inzet van het instrument.
Financieringsgat
Financieringsgat
Kostenverlaging
Financiering!
behoefte
Risico-!
Risicovermindering
vermindering
Traditionele !
investering!
aantrekken
Indicator !
vraag
Creëren van
interesse
Financieel
Markt!
onderzoek
Onderzoek
Marketing
Publiciteit
Erkenning!
verkrijgen
Sociaal
Bekendheid!
genereren
Feedback
Binding!
creëren
!
Draagvlak!
creëren
Betrokkenheid!
creëren
Netwerk!
vorming
Organiseren
Maatschappelijk!
bijdragen
Crowdfunding werkt wanneer een initiatief voldoende relevant is voor een groep participanten, die
gemotiveerd zijn om deel te nemen in het project. Hierin lijken sociale, functionele, financiële en
emotionele motieven een rol te spelen in de afweging wel of niet bij te dragen. Immers, wil een
project doorgang kunnen vinden, dan moet het doelbedrag behaald worden. De bundeling van
participanten rondom een initiatief bepaalt de invulling van crowdfunding als sociaal instrument.
Crowfunding stelt in staat maatschappelijk bij te dragen, een gemeenschap te vormen en
betrokkenheid te creëren. De categorisering van de vier motieven, financieel, sociaal, functioneel
(i.e. materieel) en emotioneel, is driehoekmatig uiteengezet hetgeen de complexiteit van veelvoud
aan motieven, waarvan sprake kan zijn, laat zien. In de driehoek kan sprake zijn van verschillende
posities van een participant. Belangrijk is dat geen sprake is van een scheiding van motieven. Er zal
sprake zijn van een combinatie van motivaties voor deelname aan het project. Motieven voor
deelname aan crowdfunding kunnen per participant, type project of crowdfundingsvorm, verschillen.
7 Empirische resultaten
In alle gevallen blijkt namelijk sprake te zijn van een financiële noodzaak bij aanvang van de
crowdfunding campagne. Crowdfunding is dus vanuit het perspectief van de initiatiefnemer in de
eerste plaats een financieel instrument (financieringsbehoefte). Echter zien initiatiefnemers sterk de
waarde van het marketingaspect van crowdfunding in en daaropvolgend de sociale meerwaarde van
het instrument. Crowdfunding is een marketinginstrument dat publiciteit en bekendheid genereert
voor het project. In de drie onderzochte casussen is daar ook gebruik van gemaakt. Sterker nog, in
de casus van de Sodafabriek, wordt gesteld dat zonder de meerwaarde van het marketingaspect,
crowdfunding gezien moet worden als ‘duur’ geld. Hierbij wordt verwezen naar de tijd en energie die
in een crowdfunding campagne gestoken moet worden. In casus Hardbitten wordt door de
initiatiefnemers gesteld dat wederom gekozen zou worden voor crowdfunding. Al was het alleen
maar om de marketingswaarde van het creëren van betrokkenheid en sociale binding van
participanten uit de directe doelgroep evenals het vergroten van deze groep (netwerkvorming).
Daarnaast leverde de crowdfundingcampagne in alle drie casussen een vorm van
erkenning op. In het geval van casus de Luchtsingel en casus Hardbitten heeft crowdfunding ook
bijgedragen aan het creëren of aantonen van draagvlak. Deze draagvlak wordt in geval van
Hardbitten ook gezien als erkenning van de vraag. In alle drie casussen is ook sprake geweest van
het aantrekken van traditionele financiering en is de crowdfunding gestart uit financieringsnoodzaak.
De initiatiefnemers stellen dat de meerwaarde van de marketingaspecten en sociale aspecten van
het instrument sterk zijn en zo niet, sterker meewegen in de afweging om wederom te kiezen voor
crowdfunding.
8 Voor participanten is crowdfunding in de eerste plaats een sociaal instrument Er is sprake van een
behoefte om een goed initiatief, dat waarde toevoegt, of een initiatiefnemer persoonlijk te willen
ondersteunen. Op emotioneel vlak voelen participanten zich vaak verbonden met het project (gevoel
van betrokkenheid) Dat heeft vaak te maken met persoonlijke identificering met het project of de
plaats (identiteit).
Voor traditionele actoren loopt het perspectief op het instrument wat uiteen. Interessant is
dat het gebonden zijn aan een crowdfunding campagne voor alle traditionele actoren positieve
publiciteit of bekendheidswaarde oplevert. Over het algemeen zien traditionele actoren een rol van
crowdfunding in cofinanciering van projecten voor zich. Een succesvol initiatief is een belangrijk
indicator van vraag of draagvlak voor traditionele actoren. Een initiatief, waarvan de campagne
onderdeel is, kan daarnaast bijdragen aan meer trek naar het gebied door de gegenereerde
bekendheid, wat op zich weer indirect zorgt voor waardecreatie. Gesteld kan worden dat voor
marktpartijen mogelijk het marketing- en onderzoeksaspect van het instrument belangrijker is dan
het sociaal en financieel aspect van het instrument. Als het marketing- of onderzoeksaspect van
voldoende toegevoegde waarde is kan dit leiden tot aanvullende financiering vanuit een traditionele
actor.
Voor een overheid is het sociale aspect van het instrument belangrijker. De, in dit onderzoek,
ondervraagde gemeenten zien een faciliterende houding voor lokale overheden weggelegd in
crowdfunding- initiatieven. Daarnaast vormt de uitkomst ook voor een gemeente een goede
indicator van maatschappelijk draagvlak (indicator van vraag) en is de gegenereerde publiciteit goed
voor het imago van de stad. Ook zou het participeren met crowdfunding initiatieven goed zijn voor
het imago van de gemeente richting haar inwoners (publiciteit). Voor een overheid lijkt het sociaal
aspect van het instrument het zwaarst mee te wegen, gevolgd door het onderzoeksaspect.
Plaatsen we de motieven van initiatiefnemers, traditionele actoren en participanten in
crowdfunding initiatieven in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten op één lijn, dan kan
voorzichtig (gezien de beperkte dataomvang) vastgesteld worden, dat:
•
crowdfunding voor initiatiefnemers een sterk marketingaspect kent die, belangrijker is dan het
financieel aspect van crowdfunding als tijd en energie meegerekend worden. Initiatiefnemers
van reeds gecrowdfunde projecten stellen dat een vervolgkeuze voor crowdfunding zal worden
beslist als er behoefte is naar een (sociaal) draagvlak, binding of bekendheid in een project
•
crowdfunding voor traditionele actoren in de private sector op de eerste
een
onderzoeksinstrument is en op de tweede plaats een marketinginstrument.
•
crowdfunding voor traditionele actoren in de publieke sector op de eerste plaats een sociaal
instrument is en op de tweede plaats een onderzoeksinstrument. Een financieel instrument is
crowdfunding in klein opzicht door een eventuele inbreng van het eigen vermogen wanneer
sprake is van cofinanciering
•
crowdfunding door participanten een sterk sociaal karakter kent; het gunnen van de
initiatiefnemer of het willen ondersteunen van een goed doel of bijzonder initiatief en op de
9 tweede plaats emotionele afwegingen als zich kunnen identificeren met het initiatief of de
locatie van het initiatief een rol kunnen spelen.
Conclusies
Crowdfunding werkt door online een verzoek te doen aan een netwerk van individuen in ruil
voor een tegenprestatie. Het verzoek en de transactie vinden plaats op het crowdfundingplatform.
Bij voldoende deelname van participanten wordt een crowdfunding campagne succesvol afgerond.
De succesvolle werking van het instrument wordt daarnaast bepaald door de sociale, functionele,
financiële en/of emotionele motieven van de participant om bij te dragen aan een campagne
Immers, wil een project doorgang kunnen vinden, dan moet het doelbedrag behaald worden.
Crowdfunding werkt door middel van het genereren van bekendheid en de motieven van
participanten. Hierin spelen sociale, functionele, financiële en emotionele motieven een sterke rol in
de afweging wel of niet bij te dragen. In de praktijk van vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten is er een sterke nadruk op sociale en emotionele motieven van participanten
geconstateerd. Participanten zijn onder andere bereid een initiatiefnemer met een goed idee te
ondersteunen, kunnen zich identificeren met het initiatief of vinden het ondersteunen van het doel
relevant.
Crowdfunding is meer dan alleen een financieel instrument. Crowdfunding vervult in een
financieringsnoodzaak en kenmerkt zich daarnaast door sterke sociale motieven van participanten
en daaruit voortkomende marketingwaarde. Afhankelijk van het maatschappelijke of commerciële
karakter van het crowdfunding project, ligt de meerwaarde van crowdfunding bij het creëren van
sociaal draagvlak voor een project en/of genereren van bekendheid voor het project of de
onderneming. De potentie van crowdfunding in het vakgebied ligt in kleine ontwikkelingen of
cofinanciering van grotere ontwikkelingen door traditionele actoren die de sociale en/of
onderzoekwaarde van een succesvolle crowdfunding campagne inzien. De sterke
locatiegebondenheid maakt dat in een specifieke regio niet oneindig projecten gecrowdfund kunnen
worden. Er moet sprake zijn van een vorm van uniciteit of maatschappelijke urgentie van het
initiatief.
Voor initiatiefnemers van crowdfundingprojecten ligt de meerwaarde van het toepassen van het
instrument in het creëren of peilen van (sociaal) draagvlak of sterke marketingdoeleinden. Voor
traditionele actoren is crowdfunding van waarde als indicator van vraag en genereren van
bekendheid waarmee waardecreatie op gang kan worden gebracht of wordt bevorderd.
Definitie
Dit leidt tot een definitie voor crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten, te
weten: Een open verzoek via online en offline kanalen, waarbij de uiteindelijke transactie plaatsvindt
via het internet, voor een financiële bijdrage aan een initiatief in ruil voor een materiële dan wel
immateriële tegenprestatie, die onder andere mogelijk wordt gemaakt door sociale- en/of
emotionele afwegingen van participanten, resulterende in marketingwaarde, onderzoekwaarde of
sociale waarde voor initiatiefnemers en traditionele actoren in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten.
Mogelijke toepassingen
Crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten leent zich voor
kleinschalige projecten of als cofinanciering in grotere deelontwikkelingen en kan worden gebruikt
als aanjager, het aantrekken van traditionele financiering, creëren van sociale binding of draagvlak
en het genereren van bekendheid of publiciteit voor een project. De geconstateerde mogelijke
toepassing van crowdfunding in vastgoed en stedelijke ontwikkelingsprojecten zijn reeds hierboven
uiteengezet.
De volgende lessen kunnen worden getrokken uit de praktijk voor de mogelijke toepassing van
crowdfunding in vastgoed en stedelijke ontwikkelingsprojecten:
•
Financiering kleinschalige projecten
Kijken we naar de schaal van de drie casussen evenals de hoogte van het opgehaalde
bedrag en de opgehaalde bedragen op diverse crowdfunding platformen dan kan gesteld
worden dat de financieringsinvulling van crowdfunding voor de schaal van vastgoed- en
stedelijke ontwikkeling beperkt is. Door de hoogte van het op te halen bedrag leent
crowdfunding zich voor kleinschalige projecten. De relevantie die een project heeft is te
koppelen aan de reikwijdte van een project. Is een project voor meer participanten
voldoende relevant (i.e. groter gebied) dan is in theorie een hoger doelbedrag mogelijk.
Projecten hebben overwegend een lokale of regionale relevantie, een nationaal relevant
project in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is (nog) niet waargenomen
10 •
Cofinanciering grootschalige projecten
Opvallend is dat in alle drie casussen sprake is van een combinatie van
financieringsvormen. De crowdfunding campagne is gebruikt om het project van start te
kunnen laten gaan of een drempel over te krijgen, eigen vermogen in te brengen en het
toetsen van draagvlak. Crowdfunding leent zich voor cofinanciering van grotere
ontwikkelingenwaar nog steeds sprake is van een sociale binding met de participant.
Traditionele actoren zien een sociale of onderzoeksfunctie in crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten. Het is goed mogelijk dat op voorhand afspraken
gemaakt worden tussen initiatiefnemer en traditionele actor.
•
Indicator van vraag of draagvlak
Voor initiatiefnemers, als met name traditionele actoren, kan de uitkomst van een
crowdfunding campagne van betekenis zijn wegens het fungeren als indicator van vraag of
maatschappelijk draagvlak naar een initiatief. In die zin fungeert crowdfunding als
onderzoeksinstrument, op basis waarvan verdere beslissingen genomen kunnen worden
over bijvoorbeeld al dan niet cofinancieren. Afhankelijk van het maatschappelijke of
commerciële karakter van het crowdfunding project ligt de meerwaarde van crowdfunding
bij het creëren van sociaal draagvlak voor een project en/of genereren van bekendheid voor
het project of de onderneming.
•
Sociale inbedding van projecten
Een crowdfunding campagne zorgt mede door publiciteit en betrokkenheid van
participanten voor sociale inbedding van een project. Voor sommige projecten kan het
creëren van sociaal draagvlak van belang zijn voor succesvolle realisatie van het project. Zo
stelt architect ZUS weer voor crowdfunding te kiezen als sociale inbedding van een project
noodzakelijk is.
•
Bekendheid, publiciteit of betrokkenheid creëren
Wanneer marketingaspecten voor initiatiefnemers of traditionele actoren in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten van waarde zijn, leent een crowdfunding campagne zich
voor het creëren van meer bekendheid van een project (hetgeen bijvoorbeeld traditionele
financiering aan kan trekken) of betrokkenheid van participanten oplevert en daarmee een
doelgroep of klantenkring wordt gerealiseerd nog voordat het project daadwerkelijk is
uitgevoerd. Bekendheid in combinatie met sociale binding van participanten creëert ook
meer trek naar de locatie toe. Hetgeen in een gebied kan zorgen voor waardeontwikkeling
of bijvoorbeeld in een winkelcentrum de verhoging van bezoekers of passantenstromen.
Daarnaast levert publiciteit van een project voor een initiatiefnemer ook uitbreiding van het
professioneel netwerk op of kan een project andere partijen enthousiasmeren.
•
Waardeontwikkeling of ‘kickstarter’ voor projecten
In alle drie onderzochte casussen is er sprake geweest van een vorm van waardecreatie
voor een traditionele actor. Mede door de bekendheid en de trek van mensen naar het
gebied of de locatie zorgde de crowdfunding campagne indirect voor waardeontwikkeling
voor de traditionele actor. In de casus Luchtsingel bijvoorbeeld heeft dit zich geuit in de
vorm van waardestijging voor de omliggende panden van de van vastgoedbelegger LSI.
Vergroting van participantenstromen en creëren van diversiteit in het winkelcentrum van
Corio in de casus van Hardbitten is eveneens een vorm van waardecreatie. En sociale
betrokkenheid van burgers is voor lokale overheden eveneens van waarde. Daarnaast
helpt crowdfunding door de bekendheid en hoeveelheid publiciteit een project een drempel
over wanneer deze stil is komen te liggen zoals waarneembaar in de casus van de
Sodafabriek (hefboomwerking) of zorgt een succesvolle campagne voor het snel kunnen
aanvangen van het project zoals gezien in de casus van de Luchtsingel.
•
Maatschappelijk urgente projecten
Participanten doen mee aan crowdfunding wegens sterke sociale motieven; de behoefte
een initiatief of initiatiefnemer te ondersteunen waar hij/zij zich mee kan identificeren
(sociale reikwijdte). Gezien de sterke sociale motieven van participanten zullen projecten in
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling met een maatschappelijk karakter zich beter lenen
voor de inzet van crowdfunding. Projecten moeten voldoende maatschappelijke relevantie
kennen i.e. voor voldoende participanten relevant zijn. De maatschappelijke component
aan crowdfunding wordt als sterk beschouwd door traditionele actoren.
11 •
Kenmerk van uniciteit
De sterke sociale binding van participanten, gecombineerd met de locatiegebondenheid
van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten, die zich uit in de reikwijdte van
crowdfundingprojecten, is uniek te noemen.. In dit domein is crowdfunding niet oneindig
toepasbaar of in ieder project toepasbaar. De geografische reikwijdte van locatiegebonden
projecten lijkt sterk regionaal wat invloed heeft op het maximaal op te halen bedrag en
mogelijk een grens van totaal aantal aan succesvolle crowdfundingprojecten in een regio
i.e. het optreden van verzadiging. Participanten zullen niet oneindig deelnemen in
projecten. Er moet dus sprake zijn van een vorm van uniciteit of maatschappelijke urgentie.
Aanbevelingen voor de praktijk
Naast de toepassing als financieel instrument is het noodzakelijk dat de andere aspecten
van het instrument worden ingezien in de praktijk van vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten. Uit het onderzoek blijkt dat initiatiefnemers de waarde van met name
sociale- en marketingaspecten van crowdfunding inzien. Echter komen initiatiefnemers hier veelal
gedurende het proces achter, maar zouden zij om de aspecten, anders dan de financiële, wederom
kiezen voor crowdfunding. Een crowdfunding campagne draagt een boodschap uit genereert
daarmee een grote mate van bekendheid. Het is deze bekendheid, de publiciteit en de sterke
betrokkenheid van participanten die van betekenis zijn kunnen zijn voor initiatiefnemers van
crowdfunding campagnes. Ook voor traditionele actoren zijn de overige aspecten van het
instrument van betekenis in de vorm van indicator van vraag of draagvlak, als voor het creëren van
bekendheid van een locatie of gebied of het creëren van sociale binding.
Geconstateerd is dat, om zoveel mogelijk profijt te hebben van de marketingaspecten van
crowdfunding of het creëren van sociale binding, de aanloopfase van een campagne zeer belangrijk
is. Een lange uitgedachte aanloopfase specifiek gericht op de doelgroep van het project maakt dat
de participanten ook uit de daadwerkelijke klantenkring komen. Ook kunnen er in de aanloopfase
reeds afspraken gemaakt worden met traditionele actoren over de eventuele stappen bij een
succesvolle
crowdfundingcampagne,
te
denken
valt
aan
vergunningverlening,
financieringsmogelijkheden, verlaging van de rentepercentage bij een eventuele lening.
Gezien de sterke sociale en emotionele motieven van practicanten is het van belang dat projecten
een sociaal karakter kennen. Dit kan gaan om het bereiken van een uniek initiatief of
maatschappelijk doel. Of het kan gaan de initiatiefnemer en zijn/haar wil dit doel te behalen.
Belangrijk is te beseffen dat crowdfunding geen wondermiddel is. Als een project niet op
andere manieren financiering weet te verkrijgen wil het niet zeggen dat het middels het uitvoeren van
een crowdfunding project wel een succesvol project wordt. Dit is tweeledig., Een campagne zal niet
succesvol zijn als de participanten bestaande uit de doelgroep er geen vraag naar heeft. En
anderzijds staat een succesvolle crowdfunding campagne nog niet garant voor een succesvol of
kwalitatief project. Een onrealistisch project zal niet plots realistisch worden. Bovendien moet
worden beseft dat het voeren van een crowdfunding campagne veel tijd en energie vergt. Hetgeen
niet of nauwelijks opweegt als één van de volgende aspecten niet van waarde zijn voor de
initiatiefnemer: sociaal aspect, marketing aspect of onderzoeksaspect.
12 Summary
Introduction
Crowdfunding is an online phenomena in which a targeted financial amount is risen from a multitude
of individuals who participate voluntarily and publically in these projects. It has known a global
growth (Bellaflame et al., 2013) in a multitude of sectors like social and societal goals, arts,
entrepreneurial ventures, scientific research and product development. It’s growth and facilitation of
innovative projects which otherwise would probably not have been realised make it a unique
instrument in which the masses of individuals seem to gain a large vote. Crowdfunding becomes
possible because of the integration of information technology in our current society; the internet and
social media makes it possible the reach out to a large number of people, broadcast a message
and realise an efficient transaction. Also in the Netherlands there is a strong growth visible of the use
crowdfunding in a wide area of sectors. Slowly we also see crowdfunding being used in real estateand urban development projects.
Studying a phenomena
There has little research been conducted on crowdfunding in real estate- and urban development
(projects). In the Dutch context Hol (2012) is the very first who conducted a first exploration of the
topic on scientific level. Crowdfunding is defined as an open call through the internet and other
media to an undefined network of people for a financial contribution to an initiative in exchange for a
future product or another material or immaterial return (Hol, 2012). The scientific research conducted
by Hol (2012) gives us an indication of the use of crowdfunding in urban development: it is
concluded that crowdfunding is not a replacement of traditional finances because of the large scale,
however crowdfunding could be used for small scale developments and as market research tool for
future urban development. In this way crowdfunding is suitable for the use of temporary projects
kickstarting a value chain within urban development which has come to a stop. Daamen & Hol
(2014) conclude that crowdfunding in real estate and urban development could be used at least for
projects with a clear urgency, market exploration for traditional investors and generating publicity.
These findings form the first indication of the potential use of crowdfunding as an instrument in real
estate and urban development projects. Looking at these findings it becomes clear that
crowdfunding could be seen as more than just a financial instrument. The definition of crowdfunding
however does not support this, for the context of real estate and urban development it is therefore
stated that an improved definition will be needed in order to fully grasp the potential and
understanding of crowdfunding.
The growth of the number of crowdfunded projects in the Netherlands together with a still
insufficient understanding of it’s potential use request for further research on which also practice
can base it conclusions whether or not crowdfunding is useful or not in the context of real estateand urban development projects. The research question therefore is: what is the potential
application of crowdfunding as an instrument in real estate and urban development projects?
13 Methodology
Real estate and urban development projects are hereby defined as individual projects at object level
which are engaging a relationship with the city or it’s citizens. Multiple individual projects are to be
seen as a part of urban development in general.
In the context of real estate and urban development projects it is important to implicate the
perspectives of the most important actor involved: the initiator, the participant and the traditional
actor. The point in which they find consensus is considered the potential use within real estate- and
urban development.
Afbeelding actoren
en het mogelijke
toepassingsgebied
(eigen werk)
Research method
This research is considered to be explorative and is used to provide a stronger insight and
understanding of the growing phenomenon of crowdfunding in the urban context. Explorative
research focuses on exploring an area in which little to no research has been conducted yet (Kumar,
2011). Which means looking into other fields of subjects in which research has already been
conducted and relating this knowledge to what will be found in the practice of crowdfunding in real
estate and urban development projects. And also exploring practical examples without stating
assumptions beforehand in order to gather as much relevant information and insights as possible.
The results from the empirical study will have to provide insights about the potential application of
the crowdfunding. The theoretical results of this research provide a framework which gives
perspective to study the case examples and interviewing the involved actors. Early findings will be
used as continual input while conducting the research and interviewing other actors.
14 Multiple cases will be explored from an interpretative standpoint to gain insight and form theory
(induction) on the basis of a development in practice. Studying and analysing practical examples
provides a better view on the potential use of crowdfunding in the context of real estate- and urban
development. To gain a stronger insight and provide a concise answer for application possibilities in
the Dutch context only Dutch cases of successful crowdfunding campaigns will be used. Each case
will be explored first by the use of internet resources, as crowdfunding is an online phenomena and
most so not all written information has to be retrieved online. After these case explorations a site
visit will follow and the interviews with all actors involved.
Theoretical findings
The definitions of crowdfunding speak of an open call of a collective effort through the internet in
which financial resources are gathered to invest in or support an initiative initiated by others or
organisations in the form of a donation or a reward (Bellaflame et al., 2010; Ordanini et al., 2011).
The participant is central in the success of crowdfunding only when sufficient participants join a
project the crowdfunding campaign will be a success. Most of the time the initiator will only receive
the targeted financial amount of the campaign when the total financial end goal is reached.
In the theoretical research multiple studies show the added value of other visible aspects of
crowdfunding. A schematic overview provides the categories of financial, marketing, social and
research aspects of crowdfunding. A definition in which all these categories are part however does
not exist. The four aspects of the instrument can be related to the motivations of initiators for
choosing crowdfunding, One aspect however does not exclude another. The relationships between
motivations has not been studied yet. However certain assumptions can be made so will generating
more publicity impact the potential to attract additional investors. In a conceptual overview the
motivations can be linked with the remark in mind that final relations will be drawn upon the case
findings.
15 Crowdfunding functions when an initiative is sufficiently relevant to a group participants, who are
motivated to take part in the project. It seems the social, functional, financial and emotional motives
are contributing to play a role in deliberating to contribute or not. After all must the target be
achieved, will it be able to find a project to proceed. The merge of participants set around an
initiative determines the interpretation of crowdfunding as a social instrument. Crowdfunding
enables society to contribute, to form a community and to create involvement. The categorization of
the four motives: social, functional, financial and emotional are set put in a triangle shape, as the
complexity of motifs which may involve, since there can be different positions of a participant in the
triangle. It is important that there is lack of separation of motifs. There must be a combination of
motivations for participation in the project. Motives for participation may vary by participant, type of
project or different crowdfunding shapes.
Empirical findings
In all cases, there appears to be a financial need at the beginning of the crowdfunding campaign.
Crowdfunding is, seen trough the initiator, firstly a financial instrument (financing). However,
initiators notices the value of the marketing of crowdfunding and subsequently the social value of
the instrument. Crowdfunding is a marketing tool that generates publicity and notoriety for the
project, which has be used in the three cases. Moreover in the case of the Soda Factory it has been
stated that without the added value of the marketing aspect, crowdfunding should be seen as
‘expensive’ money. This is referred to the time and energy spend into a crowdfunding campaign. In
the case study Hardbitten the initiators said there would be opted again for crowdfunding even only
for the marketing value of creating, commitment and social bond interest direct target group as well
as the increase of the group (networking).
In all of the three cases the crowdfunding campaign provided a form of recognition. In the cases
Luchtsingel and Hardbitten it has contributed to the creation or demonstration of support. This
support is in the case study Hardbitten also considered as recognition of the question. Which
cannot be stated for the Soda Factory since it is primarily for the conservation of a listed building
and not a publicly available function. In none of the cases crowdfunding lead to reducing costs,
although it has been in all the three cases that there is a want to attract conventional funding and to
start crowdfunding out of financial need. All promoters do say hindsight the value of the marketing
aspects and social aspects of the instrument is strong, if not stronger taken into account in deciding
whether to opt again for crowdfunding. There must be a concern to create social embedding of the
project or a desire to generate awareness and to create commitment.
Leverage
Cost reduction
Financial needs
RisicoRisk reduction
vermindering
Additonal
finance
Indicator !
demand
Finance
Creating
interest
Market !
research
Publicity / hype
Research
Marketing
Recognition
Social
Feedback
Public awareness
Social binding
Draagvlak!
creëren
!
Involvement
Network!
creation
Societal!
contributon
Organising
16 For the participants crowdfunding is primarily a social instrument, there is need for a good initiative
that adds value or that supports the initiator personally. On an emotional level participants feel often
associated with the project (sense of commitment), which has to do with personal identification with
the project or place (identity), as it can be found in the case Luchtsingel and Hardbitten. However in
case of the Soda Factory it doesn’t. The difference in the distribution of the scope between the
Soda Factory and Hardbitten can be explained with the fact that Hardbitten knows a visitors
function, it is clearly a shop and public location and is has a clear target group. The Soda Factory is
in view of the participant undoubtedly a social project in terms of preservation and restoration of a
listed building, where participants not necessarily identifies with or that knows a different scope due
to the relevance the participants have with the project. Although it is not mentioned as typical
reason the join, does the fact that in real estate and urban development projects deliver a
compensation (performance or immaterial). Though it is not the main reason to join a project.
17 For traditional actors crowdfunding is for private sector actors in the first place a research tool and
in the second place a marketing instrument. For traditonal actors in the public sector crowdfunding
is in the first place a social instrument and in the second place a research instrument.
Financieringsgat
Leverage
Cost reduction
Financial need
Own stake
Risk reduction
Indicator !
of demand
Financial
Creating
interest
Market !
research
Marketing
Publicity /
hype
Research
Recognition
Social
Feedback
Public
awareness
Social binding
Societal !
integration
Involvement
Societal !
contribution
Network!
creation
Organising
Financieringsgat
Leverage
Cost reduction
Financial
needs
Own stakes
Risico-!
Risk reduction
vermindering
Indicator !
of demand
Financial
Creating
interest
Market !
research
Research
Marketing
Publicity / hype
Recognition
Public
awareness
Feedback
Social
Social binding
Facilitation
!
Involvement
Network !
creation
Organising
Societal !
contribution
18 Conclusions
With the above mentioned perspectives from different actors and the findings from the case
research we can make a statement about the potential role of crowdfunding in real estate- and
urban development. The following lessons can be drawn from the practice:
Smaller scale developments
Because of the limited financial resources that can be gathered with the use of crowdfunding the
hight of the budget and therefore the scale of projects is limited when crowdfunding is the only
financial resources for a project.
Larger projects with additional financing from traditional actors
In all three cases there was a form of additional financial resources from other actors. The
crowdfunding has been used to kickstart the project, to push the project forward, as a resource for
private equity to gain additional finance and as indication for demand. Traditional actors see the
social and research value of crowdfunding in real estate and urban development. Because of this
arrangements could be made beforehand.
Indicator of demand or societal needs
The outcome of a crowdfunding campaign can be used as an indicator for demand or indicator for
societal needs. Therefore crowdfunding is a research tool for traditional actors.
Social cohesion of the project
Because of the generated publicity and involvement of participants, social integration of the project
is realised. For some projects it can be necessary to gain social acceptance for the success of a
project.
Publicity and (social) involvement
Marketing aspects can be of importance for initiators and traditional actors in real estate and urban
development projects when publicity of a project, involvement of participants and social binding is
of value. For instance involvement of participants creates an end user target group or more publicity
generates a rise in visitors of an area or function.
Remarks
Because of strong social motives from participants, crowdfunding will be successful is a project
shows societal characteristics or urgency. Projects have to be of sufficient relevance for
participants. Furthermore as crowdfunding is more then just a financial instrument an participants
will not keep funding every single project some uniqueness i.e. added value will be required.
Recommendations
Recommendations for initiators of projects should be the importance of other aspects besides the
financial aspect. Consideration about the potential use of crowdfunding as a marketing, social or
research instrument is important to use the full potential. This makes the initiation phase of the
crowdfunding campaign important as a decent strategy will mean a successful outcome in for
instance marketing potential. As stated above because of the social motives of participants it is
important that a project shows social characteristics whether concerning social support of the
initiative or social support of the initiators. And last but not least, a crowdfunding campaign is no
guarantee for a successful project, crowdfunding should not be seen as a gimmick or easy way to
obtain financial resources. The time and effort that is needed to generate a successful crowdfunding
campaign will most of the time be worth if the other aspects of the instrument are taken into
account.
19 Inhoudsopgave
Voorwoord .......................................................................................................................................................... 3
Samenvatting ...................................................................................................................................................... 4
Introductie ....................................................................................................................................................... 4
Methodologie .................................................................................................................................................. 5
Theoretische resultaten ................................................................................................................................... 6
Empirische resultaten ...................................................................................................................................... 8
Conclusies ..................................................................................................................................................... 10
Summary ........................................................................................................................................................... 13
Introduction ................................................................................................................................................... 13
Methodology ................................................................................................................................................. 14
Theoretical findings ....................................................................................................................................... 15
Empirical findings .......................................................................................................................................... 16
Conclusions................................................................................................................................................... 18
Recommendations ........................................................................................................................................ 19
Inhoudsopgave ................................................................................................................................................. 20
1. Introductie ..................................................................................................................................................... 22
1.1 Leeswijzer................................................................................................................................................ 23
1.2.1 Praktijk .............................................................................................................................................. 24
1.2.2 Maatschappelijke relevantie ............................................................................................................. 26
1.2.3 Wetenschappelijke relevantie ........................................................................................................... 26
1.3 Probleem, Doel en Onderzoeksvraag ..................................................................................................... 29
2. Methodologie ................................................................................................................................................ 30
2.1 Definiëring van de onderzoeksvraag ....................................................................................................... 30
2.2 Onderzoeksmethode ............................................................................................................................... 32
2.2.1 Explorerend onderzoek .................................................................................................................... 32
2.2.2 Inkadering van het onderzoek .......................................................................................................... 32
2.2.3 Theoretisch onderzoek ..................................................................................................................... 33
2.2.4 Empirisch onderzoek ........................................................................................................................ 33
2.3 Onderzoeksvragen .................................................................................................................................. 35
3. Crowdfunding ............................................................................................................................................... 37
3.1 Definitie van crowdfunding...................................................................................................................... 37
3.1.1 Crowdsourcing ................................................................................................................................. 37
3.1.2 Crowdfunding ................................................................................................................................... 38
3.2 Werking van crowdfunding ..................................................................................................................... 39
3.2.1 Actoren in het crowdfundingproces ................................................................................................. 39
3.2.2 Het crowdfunding proces ................................................................................................................. 40
3.3 Vormen van crowdfunding ...................................................................................................................... 41
3.3.1 crowdfunding in donatie ................................................................................................................... 42
3.3.2 Crowdfunding in voorverkoop (reward-based crowdfunding) .......................................................... 43
3.2.3 Crowdfunding als lening ................................................................................................................... 44
3.2.4 Crowdfunding in aandelen................................................................................................................ 45
3.4 Motieven voor crowdfunding .................................................................................................................. 46
3.4.1 Beweegredenen van de crowdfunding participant........................................................................... 46
3.4.1 Beweegredenen van de initiatiefnemer ............................................................................................ 52
3.5 De verschillende instrumentele aspecten van crowdfunding.................................................................. 55
3.5.1 Crowdfunding als sociaal instrument ............................................................................................... 55
3.5.2 Crowdfunding als marketing instrument .......................................................................................... 56
3.5.3 Crowdfunding als onderzoekinstrument........................................................................................... 57
3.5.4 Crowdfunding als financieel instrument ........................................................................................... 58
3.6 Beïnvloedende factoren .......................................................................................................................... 61
20 Theoretische resultaten ................................................................................................................................. 63
Analysekader ................................................................................................................................................. 67
4. Casussen van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten ........................................ 69
4.1 De Luchtsingel Rotterdam ...................................................................................................................... 71
4.1.1 Context ............................................................................................................................................. 71
4.1.2 Inhoud ............................................................................................................................................... 72
4.1.3 Middelen ........................................................................................................................................... 73
4.1.4 Actoren ............................................................................................................................................. 73
Motieven van de participant ...................................................................................................................... 78
4.2 Hardbitten Almere ................................................................................................................................... 81
4.2.1 Context ............................................................................................................................................. 81
4.2.2 Inhoud ............................................................................................................................................... 82
4.2.3 Middelen ........................................................................................................................................... 83
Schema van type participanten op basis van de campagnepagina (Crowdaboutnow.nl, 2013) .............. 83
4.2.4 Actoren ............................................................................................................................................. 84
4.3 Sodafabriek Schiedam ............................................................................................................................ 92
4.3.2 Inhoud ............................................................................................................................................... 92
4.3.3 Middelen ........................................................................................................................................... 93
Empirische resultaten .................................................................................................................................. 101
5. Conclusie .................................................................................................................................................... 107
5.1 Conclusies ............................................................................................................................................. 107
5.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek ................................................................................................. 110
Validatie middels dataomvang ................................................................................................................ 110
Cofinanciering .......................................................................................................................................... 110
Mate van belang van marketing- en onderzoeksaspecten voor traditionele actoren ............................. 110
Buitenlandse praktijk ............................................................................................................................... 110
Onderzoek naar crowdfunding in aandelen; en motieven van actoren ................................................... 110
Belang van uniciteit en verzadigingseffecten .......................................................................................... 110
6. Discussie ..................................................................................................................................................... 111
7. Reflectie ...................................................................................................................................................... 112
Relatie tot het vakgebied ............................................................................................................................ 112
Proces ......................................................................................................................................................... 112
Limitaties ..................................................................................................................................................... 113
Aanbevelingen voor het onderwijs .............................................................................................................. 113
Eindresultaat ............................................................................................................................................... 113
Referenties ...................................................................................................................................................... 114
Bijlagen ........................................................................................................................................................... 117
Bijlage interview 1 initiatiefnemer Sodafabriek, Schiedam ......................................................................... 117
Bijlage interview 2 traditioneel betrokken actor, Gemeente Schiedam ...................................................... 122
Bijlage interview 3 participant Sodafabriek (I) ............................................................................................. 125
Bijlage interview 4 participant Sodafabriek (II) ............................................................................................ 127
Bijlage interview 5 particpant Sodafabriek (III) ............................................................................................ 128
Bijlage interview 6 initiatiefnemer Hardbitten & The Others ........................................................................ 129
Bijlage interview 7 participant Hardbitten & The Others (I) (Darcy de Dekker) ............................................ 132
Bijlage interview 8 participant Hardbitten & The Others (II) ........................................................................ 134
Bijlage interview 9 participant Hardbitten & The Others (III) ....................................................................... 135
Bijlage interview 10 traditioneel betrokken actor, Corio ............................................................................. 136
Bijlage interview 12 traditioneel betrokken actor, Gemeente Rotterdam (1) .............................................. 141
Bijlage 14 Over Codum en relatie met Schieblok ....................................................................................... 147
Bijlage interview 15 participant Luchtsingel (I) ............................................................................................ 148
Bijlage interview 16 participant Luchtsingel (II) ........................................................................................... 150
Bijlage interview 17 participant Luchtsingel (III) .......................................................................................... 151
21 1. Introductie
Dit hoofdstuk introduceert het fenomeen crowdfunding en waarom het van belang is voor het
vakgebied van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling om de werking van het fenomeen te
onderzoeken en conclusies te trekken over een eventuele mogelijke toepassing van crowdfunding
(waarom is onderzoek naar het fenomeen in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling van belang?).
Hierop volgt een probleemschets waarin de belangrijkste conclusies uit voorgaand onderzoek naar
crowdfunding in stedelijke ontwikkeling worden meegenomen waarmee het probleem geschetst
wordt (welk belangrijk vraagstuk blijft onbeantwoord?). Uit de probleemschets volgt de
probleemstelling van dit onderzoek (welk probleem komt naar voren uit de probleemschets en welke
onderzoeksvraag komt hieruit voort?)
Crowdfunding, een online fenomeen waarbij een doelbedrag wordt opgehaald bij een veelvoud van
individuen middels een vrij toegankelijke website, kent wereldwijd een sterke groei (Bellaflame et al.,
2013). In allerlei sectoren (o.a. goede doelen, kunsten, ondernemingen, wetenschap en
productontwikkeling) lijkt crowdfunding te worden toegepast. Met name in de productontwikkeling
heeft crowdfunding een sterke voetprint weten te zetten middels het succes van wereldwijde
crowdfundingplatformen als kickstarter.com maar, als ook het van de grond krijgen van veelal
sociale initiatieven middels het platform indiegogo.com. De groei van crowdfunding en het mogelijk
kunnen maken van innovatieve projecten die anders niet gerealiseerd zouden kunnen worden
maken crowdfunding tot een uniek financieringsinstrument waarbij een massa van individuen het
voor het zeggen lijkt te hebben. Crowdfunding wordt mogelijk gemaakt door de inbedding van
informatietechnologie in onze hedendaagse maatschappij: het internet maakt het mogelijk een grote
groep mensen te bereiken, de boodschap te doen verspreiden en een efficiënte transactie te
realiseren. Wat bovendien bijzonder is, is dat crowdfunding wereldwijd een sterke groei kent
ondanks de financiële crisis van 2008 en de nasleep daarvan. Toch kan ook gesteld worden dat de
ontstane maatschappelijke context als direct gevolg van deze crisis wellicht juist een sterke
voedingsbodem is geweest voor het instrument crowdfunding. In verhouding tot het buitenlandse
succes van crowdfunding in vastgoedontwikkeling in met name de Verenigde Staten en ten dele het
Verenigd Koninkrijk is crowdfunding in dit domein in Nederland nog klein. Met name in de Verenigde
Staten lijkt het concept van crowdfunding in vastgoed een toevlucht te nemen (Drake, 2013).
Toch kent ook Nederland in crowdfunding een sterke groei met de opkomst van vele platformen en
initiatieven in diverse sectoren. Zo ontstaan ook in het vastgoed en voor stedelijke
ontwikkelingsprojecten langzaam meer initiatieven zoals te zien op de crowdfundingplatformen
Crowdaboutnow.nl (2014) en Voorjebuurt.nl (2014). Door de aanwezigheid van vele voorbeelden in
de Nederlandse context lijkt het erop dat crowdfunding een mogelijke toepassing kent in vastgoeden stedelijke ontwikkelingsprojecten.
omzet crowdfunding per jaar wereldwijd!
spreiding van crowdfunding wereldwijd!
Sociale doelen!
27,4%!
3000!
Miljoenen dollars!
Bedrijven en ondernemerschap!
16,9%!
Film en theater!
2250!
1500!
750!
11,9%!
Energie en milieu!
5,9%!
Mode!
5,5%!
Kunst!
4,8%!
ICT!
4,8%!
Journalisme en drukwerk!
3,5%!
Wetenschap en technologie!
3,2%!
0!
2009!
2010!
2011!
2012!
Figuur 2 groei van crowdfunding wereldwijd
(Crowdsourcing.org, 2012)
Figuur 1 spreiding van crowdfunding wereldwijd
(Crowdsourcing.org, 2012)
22 1.1 Leeswijzer
Dit onderzoek richt zich op het bestuderen van een geconstateerd fenomeen in de praktijk te weten
het gebruik of toepassing van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Het
eerste hoofdstuk vormt een introductie van het geconstateerde probleem (probleemschets) evenals
de doelstelling van het onderzoek en de relevantie ervan voor het vakgebied. Hieruit volgt de
probleem- en vraagstelling van dit onderzoek.
In hoofdstuk 2 wordt de wijze toegelicht waarop deze vraagstelling zal worden onderzocht en wordt
de onderzoeksvraag afgebakend. Waarna de gehanteerde onderzoeksmethode(n) in dit onderzoek
ter beantwoording van deze onderzoeksvraag wordt onderbouwd. Uit de stappen in de
onderzoeksmethoden volgt een overzicht van de te beantwoorden deelvragen in de hierna volgende
hoofdstukken.
Hoofdstuk 3 betreft de uiteenzetting van theoretisch onderzoek naar het fenomeen crowdfunding uit
andere vakgebieden dan vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. Doel van dit hoofdstuk is het
schetsen van een duidelijk beeld van wat hetgeen het begrip crowdfunding inhoudt en hoe inzicht te
verkrijgen in de werking van het fenomeen. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie van
de belangrijkste theoretisch resultaten uiteengezet evenals een analysekader gevormd dat als
handvaten dient voor het empirisch onderdeel van dit onderzoek.
In hoofdstuk 4 worden de bevindingen uit het praktijkonderzoek naar crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten uiteengezet. In dit hoofdstuk worden drie casussen beschreven,
evenals de bevindingen uit de interviews met de belangrijkste betrokken actoren in de crowdfunding
projecten uiteengezet. Het hoofdstuk wordt afgesloten met theoretische conclusies uit de
empirische resultaten die een uitspraak doen over de rol van crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten.
In hoofdstuk 5 wordt op basis van de belangrijkste theoretische resultaten uit hoofdstuk 3 en de
belangrijkste empirische resultaten uit hoofdstuk 4 antwoord gegeven op de onderzoeksvraag.
Hierna volgen de aanbevelingen voor toepassing in de praktijk vanuit het perspectief van de
initiatiefnemer en het perspectief van de traditionele actor evenals aanbevelingen voor
vervolgonderzoek.
Dit rapport wordt afgesloten middels een discussie en een reflectie op het onderzoek. In de
discussie worden de onderzoeksresultaten in de hedendaagse context van vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling worden geplaatst en wordt ingegaan op de kritische standpunten op crowdfunding.
Vervolgens wordt een uitspraak gedaan over de plek die crowdfunding in kan nemen in het
vakgebied en met welk perspectief naar het instrument moet worden gekeken. In de reflectie wordt
teruggeblikt op de uitvoering van het onderzoek in relatie tot de masteropleiding Real Estate &
Housing
aan
de
TU
Delft.
23 1.2 Probleemschets
In deze paragraaf wordt om een goede indruk te krijgen eerst een aantal praktijkvoorbeelden van
crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten gegeven. Daarna wordt ingegaan
op de beschikbare wetenschappelijke kennis naar dit fenomeen en de standpunten die binnen het
vakgebied van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling over het instrument crowdfunding worden
ingenomen en waarom het van belang is verder onderzoek te doen naar het fenomeen alvorens
uitspraken gedaan kunnen worden over het wel of niet kunnen toepassen van het instrument.
1.2.1 Praktijk
Inmiddels zijn er reeds in het vastgoed of aan stedelijke ontwikkeling gerelateerde individuele
projecten in Nederland middels crowdfunding haalbaar gemaakt en zijn steeds meer voorbeelden
beschikbaar. Enkele voorbeelden van projecten zijn de Luchtsingel in Rotterdam, VechtclubXL in
Utrecht en de Sodafabriek in Schiedam. Bij het schrijven van deze aanleiding is inmiddels in
Rotterdam de crowdfunding campagne voor het behoud van de lokale boekenhandel Donner
succesvol afgerond, waarbij 250.000 euro is opgehaald om de lokale boekenhandel van
faillissement te redden, de helft van het benodigd bedrag is hiermee middels crowdfunding
opgehaald. Middels diverse crowdfundingplatformen halen individuen, ondernemers, ontwikkelende
architecten en non-profit organisaties (een deel van het) geld op voor initiatieven en projecten in de
stad. Met voldoende draagvlak wordt zo een dergelijk idee realiteit.
Een van de meest bekende voorbeelden van crowdfunding in donatie in de stedelijke ontwikkeling is
de luchtsingel in Rotterdam met een huidig streefbedrag van 400.000 euro aan crowdfunding. Maar
er vinden ook vele (kleinere) initiatieven plaats. Zoals op crowdfundingplatform voorjebuurt.nl te zien
is betreffen dit vaak relatief lage streefbedragen om lokale initiatieven (met veelal een
maatschappelijk karakter) mogelijk te maken. Voor relatief kleine bijdragen worden in ruil voor een
symbolische tegenprestatie doelbedragen rond de 1000 euro tot 5000 euro opgehaald. Voorbeelden
van deze vorm van crowdfunding zijn te vinden in de vorm van een stads- of kinderboerderij,
stadstuin, buurtcamping, een boom, moestuin, markt, monument, café of watertappunt en invulling
van braakliggende terreinen. Het betreffen hier dus zeer kleinschalige projecten met een sterk lokaal
karakter.
Figuur 3 Luchtsingel (Luchtsingel.org,
2014)
Figuur 4 Pauzelandschap
(Voorjebuurt.nl, 2014)
Figuur 5 Crowdfundmogelijkheden
(Voorjebuurt.nl, 2014)
24 Crowdfunding in lening met een vooraf vastgestelde rente lijkt in Nederland veel te worden
toegepast. In ruil voor een bijdrage, nu investering te noemen ontvangt de participant binnen een
afgesproken termijn de rente van de investering terug. Dit maakt dat middels dit type crowdfunding,
in tegenstelling tot crowdfunding in donatie veel grotere doelbedragen (+- 50.000 euro) en reikwijdte
kunnen worden behaald. Voorbeelden van projecten met raakvlakken in het vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling betreffen vaak restaurants, cafés, herontwikkeling van een leegstaand pand, het
investeren in de lokale bakker of een (innovatief) winkelconcept. Opvallend is dat betreffende
initiatiefnemers, zo lijkt het, vaak makkelijker in aanmerking komen voor aanvullende financiering of
een traditionele banklening voor uitbreiding van het concept. Een voorbeeld hiervan wordt gegeven
door Hol (2012) in de casus VechtclubXL een transformatie project naar ondernemersruimte die in
eerste instantie niet in aanmerking kwam voor een lening wist dat in naloop van de
crowdfundingcampagne wel te verkrijgen.
Figuur 6 VechtclubXL:
stortplaats van dromen /
crowdfunding in lening
(Crowdaboutnow.nl, 2014)
Crowdfunding in aandelen wordt momenteel het meest ingezet door startende ondernemers met
vernieuwende ideeën op zoek naar initiële financiering, bijvoorbeeld op crowdfundingplatform
symbid.nl. In Nederland zijn er in deze vorm van crowdfunding nog weinig voorbeelden bekend die
raakvlakken kennen met vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Een enkel voorbeeld
hiervan is de lokale boekhandel als de Donner in Rotterdam die middels crowdfunding ervoor koos
om een deel van de benodigde financiering middels crowdfunding in aandelen op te halen. De lokale
boekhandel was middels een doelbedrag van 250.000 gered. Hoewel dit niet per definitie over een
vastgoed- of stedelijk ontwikkelingsproject gaat betreft het wel een project die een sterke relatie met
de inwoners van de stad aangaat. In het buitenland, met name de Verenigde Staten en het Verenigd
Koninkrijk lijkt deze vorm van crowdfunding sterk in ontwikkeling te zijn waarbij het mogelijk is voor
ieder individu middels een openbaar platform in vastgoedprojecten de eigen stad of staat aandelen
te kopen zoals bijvoorbeeld te zien is op het crowdfundingplatform fundrise.com
Figuur 7: Crowdfunding
campagne in aandelen
donner (Symbid, 2014)
25 1.2.2 Maatschappelijke relevantie
Onderzoek naar crowdfunding is op meerdere vlakken maatschappelijk relevant. Zo heeft de
economische crisis van 2008 de kredietverstrekking van banken tot een halt geroepen waardoor
stedelijke ontwikkeling (ten dele) in stagnatie raakte en grootschalige gebiedsontwikkeling niet aan
de orde van de dag is. Daarnaast is bovendien sprake (voor nu) van een terugtredende overheid
waarbij meer aan de private sector wordt overgelaten. Er wordt gesproken van het belang van de
participatiesamenleving waarbij de burger initiatief toont en grotere verantwoordelijkheden draagt.
Het is de vraag of dit een tendens is die aan zal houden of dat dit uitsluitend een
conjunctuurgevoelige trend is. Zo zal elke economische cyclus op sociaal, maatschappelijk,
financieel en innovatiegebied haar voetsporen nalaten (Florida, 2010; Peck, 2012).
Technologische ontwikkelingen als web 2.0 maken sociale media, crowdsourcing (een
vraagstuk of probleem neerleggen bij een grote groep mensen) en crowdfunding mogelijk. Het
internet vormt hiermee niet langer alleen een globaal netwerk maar zorgt ook voor sterkere sociale
netwerken op lokaal en regionaal niveau. Groepen met gelijke belangen weten elkaar sneller en
makkelijker te vinden en te bundelen. Het maatschappelijk debat lijkt sneller gevoerd te worden en is
middels informatietechnologie zichtbaarder dan ooit. Wanneer toekomstige steden meer en meer
geïntegreerd worden met ICT in intelligente adaptieve systemen, analyse en toepassing van
datastromen en het gebruik van crowdsourcing verbetert dit de efficiëntie en kwaliteit van
ontwikkeling, management en bestuur van onze steden.
Onderzoek naar het fenomeen crowdfunding sluit aan bij een visie van een stad van de
toekomst waarin beslissingsprocessen mogelijk verbonden zijn met informatietechnologieën en
directe datastromen. Hiermee wordt de stedelijke inwoner gefaciliteerd, het dagelijks leven
vergemakkelijkt en besturing en ontwikkeling van de stad direct en zo goed mogelijk afgestemd op
de vraag van de (eind)gebruiker. De mogelijkheden van informatietechnologieën zorgen ook voor
een sterkere mogelijkheid voor inwoners om input te leveren en eerder in het ontwikkelproces te
worden inbegrepen. In dit licht moet crowdfunding in dit onderzoek gezien worden als een mogelijk
potentiele innovatie voor het vakgebied van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
1.2.3 Wetenschappelijke relevantie
Vervolgonderzoek
Er is nog weinig academisch onderzoek gedaan naar het fenomeen van crowdfunding in vastgoedof stedelijke ontwikkeling. Onderzoek van Hol (2012) vormt een belangrijke aanzet voor
vervolgonderzoek. Hol (2012) deed in Nederland een eerste een verkenning naar crowdfunding in
stedelijke gebiedsontwikkeling op wetenschappelijk niveau. Gedurende het eigen onderzoek werden
de resultaten van Vermeer en Joore (2014) gepubliceerd waarin crowdfunding als financieel
instrument voor vastgoed werd bekeken. Volgens Vermeer & Joore (2014) zijn projecten met een
maatschappelijke relevantie het meest kansrijk en biedt crowdfunding een financieel middel
waarmee banken kunnen worden aangetrokken om na te financieren.
Hol (2012) noemt de volgende definitie van crowdfunding in stedelijke ontwikkeling:
“een open verzoek via het internet en andere media aan een ongedefinieerd netwerk van mensen
voor een financiële bijdrage aan een initiatief, in ruil voor het toekomstige product (voorverkoop) of
een andere materiele dan wel een immateriële tegenprestatie” (Hol, 2012, p. 39).
Vermeer & Joore (2014) noemen de volgende definitie van crowdfunding in vastgoedontwikkeling;
“een publiekelijk verzoek aan een (of meerdere) netwerk(en) van mensen voor een financiële bijdrage
aan de realisatie van een vastgoedproject, in ruil voor een toekomstig rendement of een andere
materiele dan wel een immateriële tegenprestatie of een combinatie hiervan” (Vermeer & Joore,
2014, p. 5).
Volgens bovengenoemde definities van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is er
altijd sprake van een ‘openbaar verzoek’ aan een ‘netwerk van mensen’ voor een ‘financiële bijdrage’
in ruil voor een ‘tegenprestatie’. Deze tegenprestatie kan zowel ‘materieel’ als ‘immaterieel’ of een
combinatie van beiden zijn. Uit de resultaten van het onderzoek van (Hol, 2012) blijkt crowdfunding
in stedelijke ontwikkeling geen vervangend financieel instrument te zullen zijn vanwege de grote
schaal waarop stedelijke ontwikkeling plaatsvindt. Volgens (Hol, 2012) kan crowdfunding echter wel
worden ingezet in kleinschalige ontwikkelingen en als marktonderzoek voor toekomstige
gebiedsontwikkeling functioneren. Crowdfunding is daardoor ook geschikt voor tijdelijke projecten
om zo de waardeketen van een stedelijke ontwikkeling op gang te brengen of te versnellen (Hol,
2012). Op deze wijze brengt een kleinschalig initiatief een waardeontwikkeling van een gebied op
gang die in stagnatie verkeert. Heurkens (2012) stelt in zijn proefschrift dat crowdfunding tenminste
26 ingezet zou kunnen worden op kleinschalig niveau binnen privaat-gestuurde gebiedsontwikkeling in
wijken en binnenstedelijke gebieden.
Daamen en Hol (2014) komen daarnaast tot de conclusie dat crowdfunding als potentieel middel
voor vastgoed- en stedelijke ontwikkeling tenminste ingezet kan worden voor projecten met een
duidelijke urgentie, marktverkenning voor traditionele investeerders en tot slot marketing en
genereren van bekendheid. Met deze bevindingen is er dus al een eerste indicatie gegeven van waar
de mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling zou kunnen
liggen.
Mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling
Projecten met een duidelijke urgentie
Daamen & Hol (2014)
Marktverkenning voor traditionele
investeerders
Marketing en genereren van bekendheid
Figuur 8 toepasbaarheid van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling naar voorbeeld
van Daamen & Hol (eigen werk)
Bekijken we de bevindingen van Hol (2012) en (Daamen & Hol, 2014) dan wordt duidelijk dat
crowdfunding in het domein van de stedelijke ontwikkeling meer is dan alleen een financieel
instrument. Immers zijn in de door Daamen & Hol (2014) genoemde toepassingsmogelijkheden van
crowdfunding een sociaal/financieel aspect (urgentie), onderzoeksaspect (marktverkenning) en
marketing aspect (bekendheid) te onderscheiden. De definitie van crowdfunding in de stedelijke
ontwikkeling als financieel instrument is daarmee onvolledig te noemen en zal moeten worden
aangevuld om tot een volledig begrip en toepassing van crowdfunding in het stedelijk domein te
kunnen komen.
Ook in algemeen onderzoek naar crowdfunding lijkt de definitie van crowdfunding zich op het
financieel aspect van crowdfunding te concentreren:
“a collective effort by people who network and pool their money together, usually via the Internet,
in order to invest in and support efforts initiated by other people or organizations” (Ordanini, 2009
geciteerd door Ordanini et al., 2011, p. 444).
“…involves an open call, essentially through the Internet, for the provision of financial resources
either in form of donation or in exchange for some form of reward and/or voting rights.” (Bellaflame
et al., 2010, p. 5)
De definities spreken samen van een open verzoek of collectief via het internet waarbij financiële
middelen bijeen worden gebracht voor het investeren in of steunen van een initiatief gestart door
anderen of organisaties in de vorm van donatie of in ruil voor een vorm van beloning.
Meerdere auteurs stellen dat crowdfunding echter buiten het financiële aspect bijzondere
meerwaarde biedt: individuen die bijdragen participeren mee in een project (Bellaflame et al., 2013).
Daarmee wordt crowdfunding een medium waarbij toekomstige potentiële klanten betrokken
worden nog voordat het project van start is gegaan (Bellaflame et al., 2010). (Gorshkov, 2011)
bevestigt deze tekortkoming van de definitie van crowdfunding in het algemeen op basis van
literatuuronderzoek en verkennende interviews met initiatiefnemers van crowdfundingprojecten.
Gorshkov (2011) stelt dat crowdfunding drie ‘facetten’ kent, te weten een financieringsinstrument,
onderzoeksen
marketinginstrument.
Hetgeen
overeenkomsten
kent
met
de
toepassingsmogelijkheden van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling zoals genoemd
door Daamen & Hol (2014).
De groei van het aantal crowdfundinginitiatieven zoals in voorgaande paragrafen beschreven
gepaard met een gebrek aan kennis en inzicht over de mogelijkheden die crowdfunding wel of niet
zou kunnen betekenen vragen om verder onderzoek naar de mogelijke inzetbaarheid van
crowdfunding in de stedelijke ontwikkeling. Een beter begrip van het begrip crowdfunding maakt dat
ook de praktijk conclusies kan trekken gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek in plaats van
27 aannames. De praktijk van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling omschreven in domeinen als
architectuur en stedenbouw, vastgoedontwikkeling, stedelijke ontwikkeling en ruimtelijke ordening
zijn onderhevig aan een continue veranderende context. Deze context kan worden beïnvloed door
trends en ontwikkelingen in bijvoorbeeld technologische, maatschappelijke, economische en
geografische richting. Het is de zaak van de wetenschap de trends en ontwikkelingen in de context
te doen onderscheiden van hypes en kennis en inzichten te vergaren en te vertalen naar de praktijk.
Figuur 9: Relevantie van de context voor wetenschap en praktijk (eigen werk)
Crowdfunding wordt ondanks het aantal opkomende crowdfundinginitiatieven in vastgoed- en
stedelijke ontwikkeling vaak nog gezien als incidenteel (van der Ham, 2014),enkel in staat ingezet te
worden voor kleine projecten en veelal niet serieus genomen door praktisch betrokkenen in
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling; “in de vakwereld wordt wel gefantaseerd over ‘nieuwe
verdienmodellen’ en ‘alternatieve financiering, zoals crowdfunding. Enkele niches daargelaten,
behoren deze oplossingsrichtingen meer in het repertoire van Hans Kazan thuis” (de Zeeuw, 2014,
p. 2). Om de daadwerkelijke potentie van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten te kunnen bepalen is het echter van belang dat er daadwerkelijk academisch
onderzoek wordt gedaan naar de volledige werking van het fenomeen crowdfunding en de kennis te
verzamelen van reeds voltooide crowdfundingprojecten in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. Pas
dan kunnen er gefundeerde conclusies getrokken worden aangaande de inzetbaarheid en
schaalbaarheid van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. Kennis over het gebruik
en de toepassing van crowdfunding in het algemeen is nog schaars en maakt dit dat crowdfunding
door velen nog niet als inzetbaar instrument wordt beschouwd (Koren, 2013). Bovendien wordt in de
definitie van crowdfunding in stedelijke ontwikkeling het instrument als financieel instrument
beschouwd. De definitie is daarmee onvolledig te noemen en zal moeten worden aangevuld om tot
een volledig begrip en toepassing van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling te
kunnen komen. Pas dan kan een volledige uitspraak gedaan worden over de mogelijke
toepasbaarheid van crowdfunding.
28 1.3 Probleem, Doel en Onderzoeksvraag
Probleemstelling
Op basis van de in de vorige paragraaf beschreven probleemschets inzake het fenomeen
crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is het volgende probleem geformuleerd:
De definitie van crowdfunding in het vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is onvolledig en wordt
enkel als financieel instrument beschouwd. De definitie is daarmee onvolledig te noemen en zal
moeten worden aangevuld om tot een volledig begrip en toepassing van crowdfunding in het
stedelijk domein te kunnen komen. Onderzoek naar crowdfunding in zowel algemene zin als
specifiek gericht op vastgoed- of stedelijke ontwikkeling laat duidelijk zien dat er ook sprake is van
andere, zo niet even belangrijke aspecten. Pas als duidelijk is in hoeverre deze aspecten
kenmerkend zijn voor het instrument crowdfunding en als verder inzicht wordt vergaard middels het
bestuderen van de reeds voltooide crowdfundinginitiatieven in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling,
kan een volledige uitspraak gedaan worden over de mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding.
Doel van het onderzoek
Doel van dit onderzoek is duidelijkheid te verschaffen in de potentie en gebruik van crowdfunding in
relatie tot de stad. Hiermee verschaft het onderzoek kennis en inzicht over het fenomeen
crowdfunding en plaatst deze in relatie tot vastgoed- en stedelijke ontwikkeling om zodoende een
uitspraak te kunnen doen over de mogelijke toepassing van crowdfunding in het vakgebied van
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. Dit onderzoek is verkennend van aard en bekijkt een
ontwikkeling die zich afspeelt in een context van stedelijke ontwikkeling. Het doel is het vertalen van
een zichtbare ontwikkeling in de mogelijke potentie voor het vakgebied van vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling.
De probleemschets, en de daarop geformuleerde probleem- en doelstelling van dit onderzoek
resulteren in de volgende te beantwoorden onderzoeksvraag:
Wat is de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten?
29 2. Methodologie
Om een uitspraak te kunnen doen over de mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding voor de
praktijk van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: wat
is de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten? In dit hoofdstuk zal de onderzoeksvraag als eerste worden ingekaderd.
Vervolgens zal de gehanteerde onderzoeksmethode gevolgd door de onderzoekaanpak worden
toegelicht resulterende in een set van gehanteerde deelvragen die in de hierna volgende
hoofdstukken centraal staan.
2.1 Definiëring van de onderzoeksvraag
In de hoofdvraag zoals hierboven genoemd staan de begrippen crowdfunding, instrument,
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten centraal. Het is belangrijk om deze begrippen
voorafgaand aan dit onderzoek uiteen te zetten opdat zowel de onderzoeker als de lezer dezelfde
definities in acht neemt.
Crowdfunding
Crowdfunding is het fenomeen dat onderzocht wordt. In het bijzonder crowdfundinginitiatieven in
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. De initiatieven die onderzocht worden hebben reeds een
crowdfundingcampagne achter de rug en zijn op zichzelf staande projecten.
Instrument
Crowdfunding wordt in het kader van de aanleiding van dit onderzoek gezien als een mogelijk
toepasbaar instrument. Het onderzoek zal invulling moeten geven aan de omschrijving van dit
instrument, de eventuele toepasbaarheid en duidelijkheid moeten geven over de kenmerken van dit
instrument. Gecombineerd resulteren de eventuele toepasbaarheid en de kenmerken van het
instrument in een hernieuwde definitie van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten.
Vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten
Vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten wordt in het kader van dit onderzoek gedefinieerd
als individuele projecten in de stad die op objectniveau bijdragen aan de stedelijke ontwikkeling.
Hierbij is het individuele project een objectgerichte interventie; meerdere interventies tezamen
maken tot slot deel uit van stedelijke ontwikkeling, zoals ook wordt gesteld door (Van 't Verlaat &
Wigmans, 2011) dat stedelijke ontwikkeling is opgebouwd uit diverse grote en kleine ruimtelijke
veranderingen. Stedelijke gebiedsontwikkeling betreft vervolgens de ontwikkeling van de gebieden
waarin deze ontwikkelingen plaatsvinden (Van 't Verlaat & Wigmans, 2011) In onderstaand
schematisch overzicht staan de ingrediënten van het proces van stedelijke gebiedsontwikkeling
bestaande uit de inhoud, middelen, actoren en de context afkomstig van (Van 't Verlaat, 2008
geciteerd door Van 't Verlaat & Wigmans, 2011). Dit vormt ook een geschikt raamwerk voor de
beschrijving van het proces van de stedelijke ontwikkelingsprojecten die in dit onderzoek aan bod
komen. In geval van de context schetsen we de het ontstaan, de locatie en omstandigheden van
het initiatief. In geval van de inhoud belichten we in dit onderzoek de crowdfunding campagne van
het initiatief en in geval van middelen alle in het project geïnvesteerde financiële middelen. Tot slot is
op voorhand besloten welke typen actoren in dit onderzoek van belang zijn, hetgeen in de volgende
paragraaf zal worden toegelicht.
Context
Actoren Proces van stedelijke
ontwikkelingsprojecten Inhoud
Middelen Figuur 10: proces van
stedelijke
ontwikkelingsprojecten,
aanpassing van Van ‘t
Verlaat & Wigmans (2011)
p. 19
30 Actoren
Van ‘t Verlaat & Wigmans (2011) noemen de betrokken actoren in stedelijke ontwikkeling, de
veelheid van actoren kan grofweg onderverdeeld worden in publiek, privaat en civiel. Hierbij moet
wel de opmerking gemaakt worden dat in de praktijk de positie van actoren binnen het kader
publiek, privaat en civiel niet altijd in van de uiterste categorieën valt. Er kan sprake zijn van
gemengde belangen en onduidelijkheden. Onder publieke sector actoren wordt verstaan de
gemeentelijke organisaties, hogere overheden en onafhankelijk opererende organisaties (Van ‘t
Verlaat & Wigmans, 2011). Er zijn veel verschillende private actoren die participeren in stedelijke
gebiedsontwikkeling, onder andere private projectontwikkelaars, investeerders, aannemers,
vastgoedbedrijven en de eindgebruiker (Van ‘t Verlaat & Wigmans, 2011). Tot slot noemt Van ‘t
Verlaat & Wigmans (2011) de civiele sector, dit zijn burgers en andere gebruikers of
vertegenwoordigers in het gebied.
In het kader van dit onderzoek zijn de volgende actoren gedefinieerd: de initiatiefnemer van een
crowdfundinginitiatief, de participant aan het crowdfunding initiatief en de traditionele actor. De
initiatiefnemer betreft degene, een individu of een groep die het initiatief opstart en een
crowdfunding campagne in het leven roept.
Onder participant wordt in dit onderzoek verstaan degene, een individu, die een financiële bijdrage
levert aan de crowdfunding campagne van de initiatiefnemer en daarmee participeert in het project.
De participant handelt als burger en is een civiele actor.
Onder traditionele actoren wordt in dit onderzoek verstaan de publieke en private actoren die geen
initiatiefnemer van de crowdfunding zijn maar wel belang, baat, of interesse in het initiatief hebben.
Dit zijn enerzijds gemeentelijke organisaties en overheden en anderzijds projectontwikkelaars,
investeerders en vastgoedbedrijven. We noemen deze groep ‘traditioneel’ omdat zij een belangrijke
rol innemen in grootschalige vastgoed- en stedelijke ontwikkeling ook vanwege de hoogte van
gemaakte en het kunnen maken van financiële investeringen.
Gezien kenmerkend aan vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten de grote schaal of benodigd
financieel bedrag is beoordelen we in dit onderzoek het raakvlak tussen het motief van de
initiatiefnemer en het motief van participant (de crowdfunding transactie) met dat van de traditionele
actor als het gebied waarin uitspraken gedaan kunnen worden over de mogelijke toepassing van
crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling. De mogelijke toepassing van crowdfunding
zoals naar voren komt in de hoofdvraag van dit onderzoek wordt ingevuld door het raakvlak van de
motieven van alle drie de actoren voor het initiëren van, participeren in of beslissingen nemen aan
de hand van een crowdfunding initiatief.
Figuur 11 actoren en
toepassingsgebied in
vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten
(eigen werk)
31 2.2 Onderzoeksmethode
2.2.1 Explorerend onderzoek
Dit onderzoek is exploratief van aard en heeft als doel om een sterker inzicht te verschaffen in de
werking en verklaring van het groeiende fenomeen van crowdfunding in het stedelijk domein waar
vooralsnog weinig gerelateerd academisch onderzoek naar gedaan is. Allereerst wordt inzicht
verschaft in kennis van crowdfunding om vervolgens de relatie met de toepassing in stedelijke
ontwikkeling te leggen. Resultaten uit de analyse van cases moeten dit inzicht verder vormgeven.
“This is when a study is undertaken with the objective either to explore an area where little is known
or to investigate the possibilities of undertaking a particular research study.” (Kumar, 2011, p. 11).
Exploratief onderzoek richt zich dus op het verklaren van waarom en hoe, in dit geval betreffende
het fenomeen van crowdfunding in stedelijke ontwikkeling. Om dit te bereiken moet data verzameld
worden middels literatuurstudie, ongestructureerde interviews en case studies. Dan kan het
‘waarom’ beantwoord worden. De hoe-vraag, in de zin hoe dit fenomeen te plaatsen in de praktijk
van stedelijke ontwikkeling zou het beste bevestigd kunnen worden met gestructureerde interviews
waarin de conclusie aan experts gepresenteerd wordt.
2.2.2 Inkadering van het onderzoek
Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zal allereerst een theoretisch kader worden
voltooid met behulp van literatuuronderzoek naar de werking van het instrument crowdfunding en
naar participatie in stedelijke ontwikkeling. Tezamen vormen zij een kader voor het gebruik van
crowdfunding in stedelijke ontwikkeling. Gekeken zal worden welke instrumenten te onderscheiden
zijn binnen de toepassingen van crowdfunding. De opgeleverde inzichten zullen vervolgens het
startpunt vormen voor analyse van een drietal casussen uit de praktijk. De casussen zijn
verkennend in de zin dat het verwacht wordt dat zich tijdens de verkenning nieuwe inzichten zullen
opdoen waarmee het theoretisch perspectief op crowdfunding als instrument in de praktijk van
stedelijke ontwikkeling zal worden aangevuld.
Gedurende het opzetten van het theoretisch kader is de mogelijkheid verkend om buiten het kader
van dit onderzoek een ondernemingsmodel te vormen en op te zetten als crowdfunding intermediair.
Hiervoor zijn een aantal informele gesprekken gevoerd met de gemeente Rotterdam, een
ontwikkelaar, architect, investeerder en venture capitalist. Er is gebleken dat de ontwikkelings- en
uitvoeringskosten vermoedelijk niet opwegen tegenover het aantal verwachte te faciliteren
projecten. Desalniettemin heeft dit nieuwe inzichten opgeleverd en in de laatste plaats de
objectiviteit van het onderzoek naar potentiele inzet van crowdfunding vergroot. Gedurende dit
traject zijn bovendien nieuwe contactpersonen geworven die actief betrokken zijn met
crowdfunding.
Bij het opstellen van het theoretisch kader is een begin gemaakt met het zoveel mogelijk verzamelen
en lezen van literatuur over crowdfunding. Gezien hiermee buiten het bekende domein van de studie
wordt getreden is dit de meest voor de hand liggende wijze om kennis en inzicht te vergaren.
Hoewel nog weinig geschreven is over crowdfunding in de stedelijke ontwikkeling, (Hol, 2012) is een
van de weinigen, worden er vrijwel tweewekelijks nieuwe onderzoeken naar crowdfunding in andere
domeinen als productontwikkeling, ondernemingen, sociale doelen en wetenschappelijk onderzoek
gepubliceerd. Vanaf het moment dat het analysekader voor het empirisch onderzoek wordt
opgesteld worden geen nieuwe onderzoeken meegenomen in de theoretische resultaten.
32 2.2.3 Theoretisch onderzoek
Middels literatuurstudie naar het fenomeen crowdfunding in andere vakgebieden dan vastgoed- en
stedelijke ontwikkeling wordt kennis over het instrument vergaard en de werking ervan inzichtelijk
gemaakt. Over crowdfunding in andere sectoren als productontwikkeling en vakgebieden als
marketing en ondernemerschap is inmiddels veel geschreven. Eveneens zijn websites en informatie
over verschillende crowdfundingplatformen en –vormen is bekeken om een goed beeld te krijgen.
Door gestructureerde overzichten te maken van bevindingen van auteurs in andere vakgebieden kan
het de werking van het fenomeen verklaart worden en geconceptualiseerd. Dit vormt een theoretisch
analysekader voor het empirisch onderzoeksdeel.
2.2.4 Empirisch onderzoek
Gekozen is om het relatief onbekende fenomeen van crowdfunding in de stedelijke ontwikkeling te
onderzoeken middels het bestuderen van meerdere casussen om inzicht te verkrijgen in het
fenomeen en theorie te vormen (inductie) op basis een zich in de praktijk afspelende ontwikkeling.
Dit onderzoek kent een interpretatief standpunt ofwel het proberen te begrijpen van een fenomeen in
het veld (Caveye, 1996).
Het bestuderen en analyseren van praktijkvoorbeelden levert een breder beeld op van de
toepassing van het fenomeen crowdfunding in de context van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
De casussen zullen allereerst worden beschreven middels informatie die online te vinden is. Vanuit
wetenschappelijk oogpunt lijkt dit in eerste instantie niet betrouwbaar. Echter gezien crowdfunding
een online fenomeen is dat zich voornamelijk op het internet en sociale media afspeelt en pas vorm
krijgt in de fysieke ruimte is dit een grote informatiebron waarmee een goede inzicht in de casus
verschaft kan worden. Bovendien zijn op deze wijze meerdere casussen gevonden waarin
crowdfunding is toegepast en ‘verbinding’ hebben met de stad.
Na de eerder genoemde casusbeschrijving zal een bezoek worden gebracht aan de locaties. Er is
gekozen voor casussen van verschillende schaalniveaus. Veel casussen op een zeer klein
schaalniveau en hebben de vorm van donatie. Getracht is casussen te vinden die enigszins
zichtbaar een relatie met de stad aangaan.
Case selectie
Om tot inzicht te komen van de potentie van crowdfunding zullen drie casussen waarin
crowdfunding is toegepast in het stedelijk domein worden onderzocht. Deze casussen hebben allen
gemeen dat ze in een beginstadium van de grond zijn gekomen middels een
crowdfundingcampagne en een traditionele partij meewerkt aan het project. De schaal van het
project evenals de grote van de projecten zijn verschillend. De vorm van crowdfunding speelt niet
per definitie mee in de keuze van de casus. Als een van de drie casussen is gekozen voor de casus
Luchtsingel die door Hol (2012) is onderzocht, twee jaar later is de betreffende casus, het aantal
betrokken actoren en het succes sterk gegroeid. Ook de overheid heeft een faciliterende rol
ingenomen in betreffende case, de luchtsingel mag bovendien ‘organisch’ verder groeien. Vandaar
dat is gekozen voor verdere evaluatie van deze case opdat meer diepgang gevonden kan worden.
Om sterker inzicht te verkrijgen in de situatie en uitspraken te kunnen doen over de toepasbaarheid
is het de bedoeling te kiezen voor enkel Nederlandse gerelateerde cases van succesvolle
crowdfunding campagnes voor vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten, opdat resultaten toe
te passen zijn op de Nederlandse context en politieke, sociale, maatschappelijk of economische
verschillen tussen landen niet van invloed kunnen zijn op de uitkomsten.
De selectiecriteria is als volgt samen te vatten:
1. Crowdfunding initiatieven in Nederland die een relatie met de stad of de inwoner van de
stad aangaan.
2. Crowdfunding initiatieven die gekenmerkt kunnen worden als een vastgoedproject of een
stedelijke ontwikkelingsproject.
3. De crowdfunding campagne moet ten minste half jaar geleden succesvol zijn afgerond.
4. Tenminste twee projecten moeten in schaal verschillen
5. Tenminste twee projecten moeten in crowdfundingsvorm verschillen
6. Tenminste een project dat zich kenmerkt als vastgoedproject
7. Tenminste een project dat zich kenmerkt als stedelijke ontwikkelingsproject
33 Interviews
Binnen de betreffende casussen zal vervolgens met de initiatiefnemers en de belangrijkste actor
(indien sprake is van) een semigestructureerd interview worden afgenomen . Aan de hand van
betreffende interviews kunnen nieuwe nog niet beschreven inzichten naar voren komen welke in het
theoretisch kader kunnen worden aangevuld en indien van belang meegenomen naar het volgende
interview (deductie). Er is dan sprake van een voortschrijdend inzicht, zoals weergegeven in
onderstaande figuur 12.
2.2.5 overzicht
De aanpak zoals in voorgaande paragraaf beschreven levert conceptueel het onderstaande
overzicht van dit onderzoek. In dit overzicht zijn drie uitkomsten van dit onderzoek te
onderscheiden:
Ten eerste theoretische resultaten naar aanleiding van het bestuderen van het instrument
crowdfunding, de werking van het instrument en de reden waarom het instrument werkt. Middels
deze stappen worden kennis en inzichten geformuleerd uit onderzoeken naar crowdfunding in
andere disciplines. Hiermee wordt voor het vakgebied van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling
duidelijk wat crowdfunding nu precies is en voor de onderzoeker een analysekader gevormd dat
perspectief biedt in het empirisch onderzoeksdeel.
Ten tweede, praktische resultaten uit het empirisch onderzoek waarin de casussen zijn onderzocht
en betrokken actoren zijn ondervraagd naar hun perspectief en motieven ten opzichte van het
instrument crowdfunding.
Ten derde, theoretische resultaten voortkomende uit de hiervoor genoemde praktische resultaten
die een uitspraak doen over de rol van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten.
Het geheel van de drie soorten resultaten vormen de input voor het beantwoorden van de
onderzoeksvraag in de uiteindelijke conclusie van dit onderzoek. Bovenstaande is in het volgende
schema samengevat. Hierin vormen de theoretische resultaten input voor het analysekader om de
casussen te bestuderen. Tezamen met de gevonden informatie vormt dit de input voor het
interviewen van actoren. De voorlopige bevindingen worden gebruikt als input naar het volgende
interview. Er is zoveel als mogelijk geprobeerd de casussen opvolgend uit te voeren opdat
bevindingen uit de ene casus input levert voor diepgang in de verkenning naar het fenomeen in de
tweede casus. Dit is niet altijd gelukt. Wel zijn alle type actoren in een specifieke casus opvolgend
ondervraagd en de gevonden bevindingen gebruikt voor het afnemen van de volgende set
interviews.
Figuur 12:
onderzoeksopzet
(eigen werk) 34 2.3 Onderzoeksvragen
Onderdeel
Deelvraagstuk
Methode
Theoretisch
onderzoek
wat is, hoe werkt
en waarom werkt
crowdfunding?
Wat is crowdfunding?
Literatuurstudie naar de
definitie van crowdfunding
3.1, 3.5
Hoe werkt crowdfunding?
Beschrijving van de vormen
van crowdfunding
3.3
Beschrijving van de
stappen naar een
crowdfundingcampagne
vanuit een initiatiefnemer,
middels bestudering
platform en beschrijving
literatuur
3.2
Empirisch
onderzoek
verkenning van
crowdfunding in
de praktijk van
vastgoed- en
stedelijke
ontwikkeling
Hoofdstuk
Wat zijn de motivaties van
de initiatiefnemer voor de
inzet van crowdfunding?
Vergelijking conclusies van
voorgaande onderzoeken
met betrekking tot motieven
in crowdfunding
3.4.2
Welke motivaties kent de
participant voor deelname
in crowdfunding?
Vergelijking conclusies van
voorgaande onderzoeken
met betrekking tot motieven
in crowdfunding
3.4.1
Welke factoren kunnen
invloed hebben op het
succes van een
crowdfunding campagne?
Literatuurstudie naar
mogelijk beïnvloedende
factoren.
Wat is de positie van
crowdfundinginitiatieven in
de context van stedelijke
ontwikkeling ?
Vorming analysekader
Op welke wijze zijn de
gevonden aspecten van
crowdfunding te herkennen
in de praktijk van vastgoed
en stedelijke ontwikkeling?
Welke rol vervult
crowdfunding in de praktijk
van stedelijke ontwikkeling?
Case beschrijving,
interviews initiatiefnemers,
betrokken actoren en
participanten
Interviews initiatiefnemers,
betrokken actoren en
participanten
Theoretisering
Welke aanvullingen kunnen
worden gemaakt in de
theorie?
Theorievorming aan de
hand van gevonden
inzichten
Hoofdvraag
Wat is de mogelijke
toepassing van
crowdfunding als
instrument in de vastgoeden stedelijke
ontwikkelingsprojecten?
Theoretisering voorgaande
praktijkvraag en toetsing
middels expert panel
3.6
Analysekader
4.1.4, 4.2.4,
4.3.4
4.1.1-4.1.3
4,2.1-4.2.3,
4,3.1-4.3.3
Empirische
resultaten
Theoretisch
e resultaten
&
Empirische
resultaten,
Conclusie
35 36 3. Crowdfunding
Dit hoofdstuk betreft een uiteenzetting van de theoretische resultaten zoals naar voren zijn gekomen
uit literatuuronderzoek naar het fenomeen crowdfunding. Het beantwoordt de deelvraag: wat is, hoe
werkt en waarom werkt crowdfunding? En probeert hiermee een verklaring voor de werking het
fenomeen te geven. Betreffende resultaten vormen tot slot een analysekader dat perspectief biedt
voor uitvoering van het empirisch deel van dit onderzoek.
3.1 Definitie van crowdfunding
Crowdfunding is onderdeel van het begrip ‘crowdsourcing’ waarbij de ‘crowd’ synoniem staat voor
een gemeenschap. Deze gemeenschap wordt gevraagd om tijd, kennis of geld om een idee te
realiseren. Crowdsourcing in de vorm van geld kan crowdfunding genoemd worden. Crowdfunding
maakt hiermee dus onderdeel uit van het algehele concept van crowdsourcing.
3.1.1 Crowdsourcing
Crowdsourcing wordt beschreven als: “a new web-based business model that harnesses the
creative solutions of a distributed network of individuals through what amounts to an open call for
proposals”(Brabham, 2008, p. 76). Crowdsourcing zou bovendien in verschillende vormen kunnen
plaatsvinden te weten gebruik van collectieve kennis, creatie van projecten, verwerking van grote
hoeveelheden informatie en het gebruik van collectieve financiële middelen (Howe, 2008).
Figuur 13: vormen van crowdsourcing (eigen werk)
Crowdsourcing wordt gedefinieerd als: “a type of participative online activity in which an individual,
an institution, a non-profit organization, or company proposes to a group of individuals of varying
knowledge, heterogeneity, and number, via a flexible open call, the voluntary undertaking of a
task.”(Estelles-Arolas & Gonzalez-Ladron-de-Guevara, 2012, p. 197). De uitvoering van deze taak
plaatsvind middels het participeren van de ‘crowd’ in arbeid, geld, kennis of ervaring. Er zou sprake
zijn van een gedeeld belang waarbij de deelnemer bovendien economische satisfactie, sociale
erkenning, zelfvertrouwen of ontwikkeling van vaardigheden ontvangt (Estelles-Arolas & GonzalezLadron-de-Guevara, 2012).
37 Crowdsourcing vindt dus plaats via het internet, hierbij refereert ‘crowd’ naar een netwerk van
individuen en ‘sourcing’ (van het woord ‘outsourcing’) naar het laten uitvoeren van een taak hetzij
middels arbeid, geld, kennis of ervaring. Crowdsourcing is eigenlijk een vorm van participatie met
een private of publieke actor die een vraag stelt aan een groep van individuen (crowd). Het uitzetten
van een vraagstuk aan een groep mensen is natuurlijk niet nieuw, het is echter de ontwikkeling van
informatietechnologie, het web en sociale media die de wijze en schaal van crowdsourcing mogelijk
maken.
Brabham (2009) onderzocht het gebruik van crowdsourcing als participatieinstrument in urban
planning en omschrijft crowdsourcing als operationalisatie van wijsheid van de crowd en als
mechanisme om leverage voor collectieve kennis te genereren. Crowdsourcing in urban planing is
een manier tot verdere democratisering van urban planning, het creëren van efficiëntie en sociaal
draagvlaak resulterende in een gevraagd kwalitatief eindproduct (Brabham, 2009).
Crowdfunding is verbonden met het concept van crowdsourcing: “The concept of crowdfunding
comes from the broader concept of crowdsourcing, which involves using the “crowd” to obtain
ideas, feedback, and solutions to develop corporate activities (Bellaflame et al., 2013, p. 588).
Voor dit onderzoek wordt de volgende definitie van crowdsourcing gehanteerd: een online activiteit
waarin een publieke, private of civiele actor aan een groep mensen om een vrijwillige participatie of
bijdrage vraagt om tot de oplossing van een probleem te komen waarbij beiden baat hebben bij een
oplossing. Dit kan gevonden worden met behulp van arbeid, kennisverstrekking, geld of delen van
ervaring. Daarnaast wordt de conclusie getrokken dat crowdfunding de bovengenoemde vorm ‘geld’
is, ofwel een vorm waarin crowdsourcing kan plaatsvinden en daardoor ook de kenmerken van
crowdsourcing kent.
3.1.2 Crowdfunding
In de literatuur vinden we een aantal verschillende definities van crowdfunding terug. Zo stelt
(Ordanini et al., 2011) dat crowdfunding een collectieve inspanning is door mensen die in een
netwerk geld bijeenbrengen, meestal via het internet om te investeren en bij te dragen aan een
initiatief van andere mensen of organisaties:
“a collective effort by people who network and pool their money together, usually via the Internet, in
order to invest in and support efforts initiated by other people or organizations”
De Buysere, Gajda, Kleverlaan, en Marom (2013) definiëren crowdfunding eveneens als een
collectieve inspanning van vele individuelen die gezamenlijk een netwerk vormen en middelen
bijeenbrengen om een initiatief te ondersteunen geïnitieerd door andere mensen of organisaties.
Meestal via of met behulp van het internet. Hier wordt aan toegevoegd dat crowdfunding
ondernemers in staat stelt om hun sociale netwerk in te zetten om financiële middelen te
verzamelen.
(Bellaflame et al., 2013) definiëren crowdfunding als: “an open call, mostly through the internet, for
the provision of financial resources either in the form of donation or in exchange for the future
product or some form of reward and/or voting rights” (Bellaflame et al., 2013, p. 591).
Meerdere auteurs (Ahlers, Cumming, Gunther, & Schweizer, 2012; Bellaflame et al., 2010, 2013;
Larralde & Schwienbacher, 2010) noemen dat crowdfunding buiten het financiële aspect bijzondere
kansen biedt. Crowdfunders participeren in mee in een project (Bellaflame et al., 2013), daarmee
wordt crowdfunding een medium waarbij toekomstige potentiële klanten betrokken worden nog
voordat het project van start is gegaan (Bellaflame et al., 2010).
38 Er is sprake van een belangrijk sociaal component aan het instrument crowdfunding, gelet op het
feit dat een crowdfunding campagne een groep van individuen bijeenbrengt die achter een uit te
voeren idee staan wat zij graag gerealiseerd zien worden. Vanzelfsprekend immers bestaat de
verwoording ‘crowdfunding’ uit de ‘crowd’; menigte, groep mensen, netwerk van individuen en
‘funding’; financiering, financiële steun. (Gorshkov, 2011) stelt op basis van literatuuronderzoek en
interviews met initiatiefnemers van crowdfundingprojecten dat crowdfunding drie ‘facetten’ kent, te
weten een financieringsinstrument, onderzoeks- en marketinginstrument.
Figuur 15: crowdfunding als tweevoudig begrip
(eigen werk)
Figuur 14: aspecten van crowdfunding
3.2 Werking van crowdfunding
De vraag hoe crowdfunding werkt kan op worden beantwoord door de te onderscheiden actoren in
een crowdfunding project te beschrijven en diens rol gedurende het verloop van een campagne.
3.2.1 Actoren in het crowdfundingproces
In een crowdfundingcampagne kunnen tenminste de volgende drie belangrijkste actoren worden
genoemd: een initiatiefnemer, een participant en een intermediair die het mogelijk maakt een
initiatief aan potentiele participanten voor te stellen en een communicatiestroom tussen
initiatiefnemer en participanten onderling op gang kan brengen.
De Buysere et al. (2013) noemt deze actoren drie bovenstaande actoren de projecteigenaar, de
investeerder en het crowdfunding platform. Agrawal, Catalini, en Goldfarb (2011) noemen de drie
belangrijkste actoren gedurende het crowdfunding proces de ‘creator, funder en het platform’.
Ongeacht de verschillende benamingen wordt dezelfde driedeling gemaakt. Onderstaand een
beschrijving van deze actoren.
De initiatiefnemer
Organisatie, onderneming of persoon met een project die het initiatief
neemt een crowdfunding campagne te starten en deze online deelt en
actief betrokken is gedurende het verloop van de campagne en na de
campagne.
De participant
De participant of de funder is de feitelijke deelnemer aan de crowdfunding
campagne. Deze deelnemer levert een financiële bijdrage aan het project
in de hoop dat het project gerealiseerd kan worden wanneer het totale
bedrag (de funding) behaald is.
Er zijn vijf soorten participanten te onderscheiden
(Nedeski, 2011 geciteerd door Hol, 2012):
1.
2.
De passieve funder levert een financiële bijdrage
De actieve funder levert een financiële bijdrage en participeert actief
in het project of gedurende de crowdfunding campagne.
39 3.
4.
5.
De sociale funder levert een financiële bijdrage en laat reacties
achter. De sociale funder is dus veelal online actief en neemt deel
aan de sociale interactie die online plaatsvindt betreffende het
project.
De fan als funder, levert een financiële bijdrage en doet mee aan de
promotie van het project. Dit type funder is hiermee dus
ambassadeur geworden van het project.
De inspirator, levert een financiële bijdrage, promoot, en draagt
inhoudelijk bij.
Bovenstaande vijf soorten participanten zoals onderscheiden door
Nedeski (2011) zijn archetypen, hetgeen wil zeggen dat er geen sprake is
van een strikte scheiding van soorten funders. Mixvormen zouden voor
kunnen komen. Vaak wordt bij crowdfunding uitgegaan dat veel funders
automatisch ambassadeur worden van het project en in meer of mindere
mate een bijdrage leveren aan de promotie van het project.
De intermediair
De intermediair is het platform waarop de transactie (online) plaatsvind.
Hier is een projectomschrijving, doelbedrag en verantwoording te vinden.
Vaak ook met een uitgebreide omschrijving van de initiatiefnemer en
ruimte voor het achterlaten van reacties van de participant..
3.2.2 Het crowdfunding proces
In een crowdfunding campagne zijn de volgende stappen te herkennen:
1.
Een campagne wordt aangeleverd bij een door de participant gekozen crowdfunding
intermediair. Afhankelijk van de eisen van de intermediair kan het idee al dan niet direct
geplaatst worden (eigen verkenning). Intermediairs verschillen in de wijze waarop met het
behaalde bedrag wordt omgegaan. Over het algemeen is er sprake van een vastgezet
doelbedrag of een flexibel doelbedrag. Bij een vast doelbedrag wordt er alleen uitgekeerd
aan de initiatiefnemer als tenminste het doelbedrag behaald is, bij een flexibel doelbedrag
wordt er ongeacht het doelbedrag behaald is uitgekeerd aan de initiatiefnemer
(Paykacheva, 2014). De eerste variant, een vastgesteld doelbedrag lijkt de meest
voorkomende vorm te zijn die intermediairs hanteren.
2.
De initiatiefnemer bepaalt het doelbedrag, de looptijd en de eventuele beloningen van de
campagne. Veelal is er sprake van een combinatie van beloningen voor bijdragen van
participanten. Daarnaast creëert de initiatiefnemer een online pitch vaak in de vorm van een
video en een duidelijk omschrijving van het project en de bestemming van het bedrag dat
aan de participant gevraagd wordt.
3.
Iedere reguliere bezoeker van het crowdfundingplatform ziet de campagne. De
initiatiefnemer verspreidt het project vervolgens in zijn/haar eigen offline en online netwerk
(Uit het zogenoemde financieringstijdpad van Ordanini et al. (2011) blijkt dat de eerste
financierde vaak de participanten zijn uit de directe kring van de initiatiefnemer).
4.
De campagne indien deze aanleiding geeft tot bijdragen door de tot nu toe betrokken
participanten wordt door betreffende participanten gedeeld in het eigen netwerk. Hier moet
het initiatief worden aangenomen door een grotere gemeenschap buiten het netwerk van
de directe kring. Volgens Hol (2012) is dit de moeilijkste fase van de
crowdfundingcampagne en stagneert het aantal participanten, hier zal een ‘actieve
gemeenschap’ gevormd moeten worden. Gedurende de campagne houdt de
initiatiefnemer de participanten op de hoogte van de vorderingen (De Buysere et al., 2013).
5.
Is het project voldoende door de gemeenschap omarmt dan ontstaat een soort
sneeuwbaleffect naar de deadline van de campagne toe, de urgentie is dan hoog en
participanten willen niet het risico lopen ‘de boot te missen’, ze willen kunnen delen dat ze
ook een bijdrage geleverd hebben aan ‘dat unieke’ project (Ordanini et. al, 2011)
6.
Is het financieringsdoel behaalt dan ontvangt de initiatiefnemer het opgehaald bedrag. Vaak
is het alles of niets (De Buysere et al., 2013). Soms stellen initiatiefnemers subdoelen, zoals
40 te zien op het intermediair kickstarter.com, is een subdoel behaald dan voegt de
initiatiefnemer een genoemde ‘extra’ producteigenschap toe.
7.
Na de crowdfunding campagne is het aan de initiatiefnemer te realiseren waar hij/zij in de
eerste plaats geld voor heeft opgehaald. De betrokkenheid van participanten na afloop van
de campagne verschilt per type en soort crowdfunding (De Buysere et al. 2013)
41 3.3 Vormen van crowdfunding
In het algemeen zijn er vier typen crowdfunding te onderscheiden: donation-based, reward-based,
loan-based en equity-based (donatie, voorverkoop, lening en aandelen). Crowdfunding als financieel
instrument heeft als doel financiële middelen te verzamelen voor een investering, veelal met behulp
van een online sociaal netwerk. In andere woorden: in plaats van financiële middelen van een kleine
of besloten groep investeerders, maakt crowdfunding het mogelijk voor ieder individu om aan een
project deel te nemen (Bellaflame et al., 2013).
3.3.1 crowdfunding in donatie
Crowdfunding in donatie betreft een financiële gift zonder enige vorm van tegenprestatie of een
verwachting daarvan (Larralde & Schwienbacher, 2010). Omdat bijdragers specifiek weten waar hun
geld naar toe gaat zijn zij over het algemeen bereid relatief meer te doneren dan gebruikelijk aan een
goed doel (De Buysere et al., 2013). Een aantal auteurs (Nagymihaly, 2013) kennen aan donationbased crowdfunding een mogelijkheid tot immateriële tegenprestatie toe waar de meeste auteurs
stellen dat crowdfunding in donatie geen enkele vorm van tegenprestatie kent (Larralde &
Schwienbacher, 2010). In de praktijk is er vaak sprake van een combinatie van beide vormen en zal
de nadruk verschuiven.
Over het algemeen is deze vorm van crowdfunding het meest bruikbaar voor non-profit organisaties
vanwege het streven naar een zo hoog mogelijke productkwaliteit in plaats van kwantiteit (Larralde &
Schwienbacher, 2010). Echter kan niet worden uitgesloten dat deze vorm van crowdfunding niet
door andere partijen haalbaar kan zijn; wanneer donoren de verwachting hebben toekomstige
consumenten te zijn, en de meerwaarde voor de gemeenschap groot zouden ook ondernemers c.q.
marktpartijen crowdfunding in donatie in kunnen zetten om een project vooruit te brengen
(Bellaflame et al., 2013). In dat geval is er dus een verwachting van gebruik of sprake van voldoende
meerwaarde voor de gemeenschap (crowd).
Voorbeeld
Op platform indiegogo.com zijn
veel crowdfunding initiatieven in
donatie te vinden. In ruil voor een
bijdrage ontvangen participanten
vaak
een
symbolische
tegenprestatie. Het doel dat
ondersteunt wordt kent meestal
een sociaal karakter.
Figuur 16: crowdfunding in donatie
(indigogo.com, 2014)
42 3.3.2 Crowdfunding in voorverkoop (reward-based crowdfunding)
Reward-based crowdfunding
Bij reward-based crowdfunding ontvangt de crowd een tegenprestatie (i.e. beloning) voor het
ondersteunen van het project, het is de meest voorkomende vorm van crowdfunding (Mollick, 2013)
buiten het stedelijk domein. Hierbij moet vaak een streefbedrag gehaald worden om tot
productie/realisatie over te kunnen gaan (Bellaflame et al., 2013). Een beloning kan uitgekeerd
worden als vermelding van een naam, een ontmoeting of mogelijkheid om mee te denken
(immateriële tegenprestatie). Anderzijds kan een beloning ook worden uitgekeerd in de vorm van het
te realiseren product hetgeen duidt op crowdfunding in voorverkoop (materiele tegenprestatie). Bij
het uitkeren van een materiele tegenprestatie kan de crowd worden gezien als ‘early customer’ die
vaak eerder toegang hebben tot het product, een betere prijs of ander voordeel genieten (Mollick,
2013). Letterlijk wordt crowdfunding in voorverkoop vertaald naar reward-based crowdfunding.
Hetgeen dus niet geheel correct is. Reward-based crowdfunding dient te worden gesplitst in een
materiële tegenprestatie (voorverkoop) en immateriële tegenprestatie (intrinsieke beloning). De keuze
voor crowdfunding in voorverkoop is vaak afhankelijk van de hoogte van het benodigd bedrag, over
het algemeen wordt ervoor gekozen relatief lagere bedragen op te halen middels crowdfunding in
voorverkoop dan middels crowdfunding in aandelen .(Bellaflame et al., 2013).
In domeinen buiten de stedelijke ontwikkeling is crowdfunding de meest voorkomende
vorm van crowdfunding. Hierbij steunen meerdere individuen vaak een innovatief product door een
bestelling te plaatsen, zodra het doelbedrag is behaald kan het product in productie worden
gebracht en is de initiatiefnemer geholpen met de opstartfase. Crowdfunding in voorverkoop
vastgoed- of stedelijke ontwikkeling komt haast of niet voor in Nederland. Er zijn echter
vergelijkingen mogelijk met collectief privaat opdrachtgeverschap. Het is de vraag of voorverkoop in
producten vergelijken kan worden met voorverkoop in vastgoed- of het stedelijk domein. Aldus Hol
(2012) is crowdfunding in voorverkoop in stedelijke ontwikkeling vanwege de schaal- en tijdspanne
niet haalbaar. In het domein van de stedelijke ontwikkeling is door Hol (2012) geconcludeerd dat
vanwege de grote schaal van gebiedsontwikkeling voorverkoop geen haalbare vorm van
crowdfunding in stedelijke ontwikkeling zal zijn.
Voorbeeld
Kickstarter.com is het meest
bekende voorbeeld van rewardbased crowdfunding waarbij
een internationale
gemeenschap een uniek idee of
product kan ondersteunen. In
ruil daarvoor ontvangt de
crowdfunder bij succes vaak
een materiele tegenprestatie
(het product) al dan niet in
combinatie met een immateriële
tegenprestatie (bijvoorbeeld
vermelding van naam of
handtekening).
Figuur 17: crowdfunding in
voorverkoop (Kickstarter.com,
2014)
43 3.2.3 Crowdfunding als lening
Crowdfunding kan ook plaatsvinden als lening. (De Buysere et al., 2013) onderscheiden in
hoofdzaak drie vormen van crowdfunding als lening: lending (lening), social lending (sociale lening)
en peer-to-peer lending (geanonimiseerde lening).
‘lening’
Lending-based is feitelijk niets anders dan een lening, een onderneming verzoekt om geld te lenen
van een groep mensen in plaats van een bank (De Buysere et al., 2013), hierbij ontvangt de
geldschieter rente op het uitgeleend bedrag.
‘sociale lening
Een ander onderscheidt dat gemaakt wordt is ‘social lending’: Some platforms give the possibility to
lend to social projects with no interest being offered, for example where businesses in developing
countries can receive micro-financing without any interest being paid to the lending party. (De
Buysere et al., 2013). Anderen lijken deze definiëring van (De Buysere et al., 2013) te zien als
microfinanciering (Nagymihaly, 2013). Hierbij kent microfinanciering een sterk sociale achtergrond
waarbij bijvoorbeeld ondernemers uit derde wereldlanden gesteund worden. In het geval van social
lending, letterlijk vertaalt sociale lening kan de uitlener vaak geïnteresseerder zijn in het sociale doel
dan het rendement op de lening (Mollick, 2013).
‘peer to peer lening’
Peer to peer lending kent overeenkomsten met lending-based crowdfunding (het gewone
crowdfunding als lening). Bij peer-to-peer lending wordt echter niet de initiatiefnemer (lener)
voorgesteld aan het publiek maar alleen het project, de risicofactor en de daaraan gekoppelde
verwachtte rente (De Buysere et al., 2013),. De nadruk ligt hier niet zozeer op goodwill maar op een
hoog financieel rendement, daarmee wordt deze vorm van crowdfunding niet geheel als
crowdfunding gezien (De Buysere et al., 2013).
Voorbeeld
Voorbeelden van
crowdfunding in
lening
(microfinanciering i.e.
social lending) treffen
aan op bijvoorbeeld
lendahand.com waar
ruil voor een rente
percentage een
sociaal doel wordt
ondersteund.
we
in
Figuur 18: crowdfunding in lening (Lendahand, 2014)
44 3.2.4 Crowdfunding in aandelen
Crowdfunding in aandelen wordt equity crowdfunding genoemd. Dit is vaak het geval wanneer een
(startend) ondernemer of bedrijf een investering op wil halen bij een groep mensen in plaats van een
private investeerder of bank in ruil voor een aandeel in de nabije toekomst te behalen winst (De
Buysere et al., 2013 ; Bellaflamme et al., 2013). De benodigde financieringsbehoefte is vaak groter
dan bij andere vormen van crowdfunding, tegelijkertijd is er een minder sterke gemeenschapsband
aanwezig (Bellaflame et. al., 2013). Een gemeenschap wordt gevraagd om te participeren in
projecten die vaak een soort band met de investeerder hebben, lokaal betrokken zijn of een
meerwaarde voor de betreffende gemeenschap kennen, anderen participeren op basis van markt- of
bedrijfskennis of voelen zich aangetrokken tot het project (De Buysere et al., 2013). Equity
crowdfunding is een vorm van crowdfunding die vaak relatief hogere bedragen weet op the halen in
verhouding tot de andere genoemde vormen van crowdfunding (Bellaflame et al., 2013). Het is
interessant om te zien dat de betreffende investeerder ook klant kan worden van de onderneming
waarin is geïnvesteerd.
Figuur 19: Crowdfunding in aandelen (Symbid.nl, 2014)
Voorbeeld
Voorbeelden van crowdfunding in aandelen treffen we bijvoorbeeld op symbid.nl waar een bijdrage
wordt gevraagd in ruil voor aandelen in een onderneming met een verwacht rendement.
45 3.4 Motieven voor crowdfunding
In deze paragraaf worden de motieven van de crowdfunding participant en de initiatiefnemer aan de
hand van verschillende studies belicht. Om van voor beide van deze actoren elk een kader van
motieven vast te stellen. Beide kaders dragen bij aan de werking van het instrument crowdfunding
(paragraaf 3.5).
3.4.1 Beweegredenen van de crowdfunding participant
Financiële, materiele en sociale motieven
De Buyerse et. al (2013) onderscheidt drie motieven voor participatie in crowdfunding projecten en
drukt deze uit in: financieel, sociaal en materieel rendement. Rendement duidt hier op hetgeen de
participant terugkrijgt voor zijn of haar bijdrage aan de campagne. Naar gelang het soort project,
doel van het project en type crowdfunding kunnen motieven verschuiven. Dit onderzoek richt zich
niet op de relatie van het type crowdfunding versus de uiteenlopende motieven van de
crowdfunding participant. Aangenomen wordt dat het karakter ofwel type crowdfunding project
medebepalend is voor de vorming van de motieven van de participant, zoals ook door de Buyerse
et. al (2013) wordt genoemd. Zo zal in het geval van crowdfunding in aandelen vaker sprake zijn van
participanten met onder andere financiële motieven terwijl bij crowdfunding in donatie geen sprake
kan zijn van financiële motieven. In dat geval zullen sociale of functionele motieven een sterkere
overhand hebben. De Buyerse et. Al (2013) zien de bovengenoemde drie motieven als drie uiterste
soorten rendement die een project kan hebben, vaak is sprake van een combinatie.
Figuur 20: drie motivaties voor participeren in crowdfunding, aanpassing van De Buyersere et. al. (2013), eigen werk
46 Vanuit de drie door De Buysere et al. (2013) aangegeven motieven zijn combinaties te maken van
motieven die in de praktijk vaak of vrijwel altijd aan de orde zijn.
1. Sociaal
donatie zonder tegenprestatie, veelal geen verschil met ‘geld doneren aan
een goed doel’
2. Sociaal & immaterieel
donatie met tegenprestatie; bijvoorbeeld de vermelding van de naam van
de participant of een handtekening.
3. Sociaal & materieel
bijdrage aan een initiatief die de participant ondersteunt maar waar ook
een materiële tegenprestatie voor geleverd wordt, vaak in de vorm van
voorverkoop van een product.
4. Sociaal & financieel
bijdrage aan een initiatief die de participant ondersteunt maar waar ook
een financiële tegenprestatie voor geleverd wordt. In de vorm van rente of
winstdeling.
5. Materieel
voorverkoop, de participant heeft enkel oog voor het product
6. Financieel & materieel
investering met financiële tegenprestatie en product
7. Financieel
investering met enkel oog voor het financieel rendement
Bovenstaande motieven zijn te relateren aan de genoemde vormen van crowdfunding die per
platform verschillen (zoals in de vorige paragraaf genoemd). Crowdfunding in donatie zal
hoofdzakelijk de motieven 1 en 2 kennen. Crowdfunding in lening motief 4, 6 en 7, sociale lening
motief 4 en peer to peer lening overwegend motief 7. Crowdfunding in voorverkoop waar een
materiele tegenprestatie tegenover staat kan gekoppeld worden aan motieven 3 of 5. Crowdfunding
in aandelen zou zowel een sociaal karakter (4) of sterk financieel karakter kunnen kennen (6, 7).
Opvallend is dat per platform de crowdfundingvorm verschilt en daarmee ook mogelijk de doelgroep
en behorende motieven van de doelgroep. Hetgeen ook een verklaring biedt voor de verschillende
user interfaces van de diverse crowdfunding platformen.
Emotionele motieven
Naast de rol van de financiële, sociale en materiële redenen om te participeren in een crowdfunding
campagne is er soms ook een emotionele reden/druk zo blijkt uit de eerder genoemde tijdpad van
Ordanini et.al 2011 waarbij in de eerste fase met name de direct betrokken participeren en in later
stadium een ‘race to be in’ volgt.. Dat crowdfunding ook een gevoelsfactor kent wordt duidelijk uit
de volgende omschrijving: “Crowdfunding is based on the fact that people want to help other
people and projects they like and that are close to them, emotionally or geographically.”(De Buysere
et al., 2013, p. 12) Voor dit onderzoek wordt geografie als een van de randvoorwaarden beschouwt
waarbinnen een crowdfunding project zich afspeelt, gezien in de literatuur het belang van
emotionele motieven worden benadrukt (De Buysere et al., 2013; Gerber, Hui, & Kuo, 2013; Gerber
& Hui, 2013).
Gerber et al. (2013) noemen in hun onderzoek emoties als zeer belangrijke factor in de beweegreden
van crowdfunding participanten. Motivaties voor deelname aan online gemeenschappen zijn onder
andere ‘desire for knowledge, social standing, peer companionship, approval, desire to improve
society, seeking and providing emotional support, finding friends and peers, building relationships,
expressing identity, increasing self-esteem, helping other, sharing enjoyment and status (Gerber et
al., 2013). Motivaties voor bijdragen zijn met name sympathie, empathy, schuldgevoel, blijdschap en
identiteit (Gerber et. al, 2013) ook persoonlijke connectie, enjoyement, sociale invloed, verbintenis
met anderen en participeren in een gemeenschap wordt genoemd als motivaties voor bijdragen
(Gerber et. al, 2013). Samengevat spelen tenminste de volgende emotionele motieven een rol in
crowdfunding mee: sense of involvement, belongingness, sense of being supportive, sense of
enjoyment, empathy, guilt, happiness, identity (Gerber et. al., 2013). Vanzelfsprekend zijn emoties
nauw met elkaar verbonden. Toch geeft dit het onderscheidt zoals aangebracht door Gerber et. al
(2013) een goed beeld van de complexiteit van emotionele beweegredenen om te participeren in
een crowdfunding campagne.
47 Emotionele motieven van participanten in crowdfunding
Gerber et. al (2013)
Sense of involvement
Gevoel van betrokkenheid
Belongingness
Gevoel van verbondenheid
(persoonlijke binding)
Sense of being supportive
Gevoel van ondersteunen
Sense of enjoyment
Gevoel van geluk of voldoening
Empathy
Guilt
Hapiness
Empathie
Schuldgevoel
Gevoel van geluk, verblijding
Identity
Identiteit
Emoties die relatie
hebben met
crowdfunding genoemd
in de studie van Gerber
et. al (2013).
Gerber & Hui (2013) delen onderzochte emotionele motieven voor participeren in crowdfunding
campagnes in onder vier categorieën: beloning (reward), filantropie (helpfulness),
gemeenschapsgevoel (sense of community) en het ondersteunen van een doel (supporting a cause).
Gevoel van betrokkenheid
Gerber et al. (2013) noemen ‘desire for knowledge, socials standing, peer companionship, approval,
desire to improve society, seeking emotional support’ als motivaties voor het bijdragen aan online
gemeenschappen. Crowdfunding maakt het mogelijk onderdeel te zijn van een gemeenschap van
gelijk denkenden, sterker betrokken te zijn en overtuigingen te delen middels een bijdrage (Gerber &
Hui, 2013). Deze betrokkenheid maakt dat er sprake kan zijn van co-creatie. Gerber & Hui (2013)
spreken van ‘collaborative design’ als unieke eigenschap van de crowdfundinggemeenschap.
Belangrijk is dat de gemeenschap een gevoel van vertrouwen moet hebben naar de initiatiefnemer(s)
(Gerber & Hui, 2013).
Gevoel van ondersteunen
Participanten kennen een verlangen om een betekenisvolle impact te kunnen hebben, vaak uit zich
dit in versnelling van bijdragen gedurende het doelbedrag van de campagne nadert (Gerber & Hui, 2013). Participanten in crowdfunding kunnen ook een doel ondersteunen waar zij persoonlijk achter staan.
Persoonlijk overtuiging en (nagestreefde) identiteit spelen hierbij een rol in de motieven waarom
mensen geven en welke acties zij ondernemen (Gerber & Hui, 2013). Motivaties zijn verdeeld; waar
de een gemotiveerd is voor de beloning is de ander gemotiveerd tot het ondersteunen van een
specifiek doel (Gerber & Hui, 2013).
Identiteit & persoonlijke binding
Participanten steunen vaak projecten waar sprake is van een binding met het product of de
initiatiefnemer (Gerber & Hui, 2013), deze binding hoeft niet altijd persoonlijk te zijn. Participanten
kunnen zichzelf bijvoorbeeld identificeren met het type project, de doelgroep of gemeenschappelijke
interesses.
Gevoel van geluk, voldoening, erkenning
Een beloning als emotionele beweegreden voor participatie in crowdfunding blijkt uit ‘erkenning’ of
deel willen uit maken van een ‘ervaring’ (Gerber & Hui, 2013). Een ervaring is bijvoorbeeld een
ontmoeting met de initiatiefnemers, deel uitmaken van de campagne of onderdeel zijn van de
ontwikkeling het product of project (betrokkenheid). Een beloning is zowel materieel als immaterieel,
in geval van een materiele beloning kan er sprake zijn van een lage economische waarde er is dan
geen sprake van materiele motivatie maar eerder emotioneel en sociaal.
Schuldgevoel
Een schuldgevoel kan voortkomen uit het feit dat iemand zich schuldig voelt ergens niet aan bij te
dragen (Gerber & Hui, 2013)
48 Combinatie van motieven
Gekeken naar de theorie van Gerber et. al (2013) en de De Buysere et al. (2013) is er dus sprake van
vier motieven die een rol spelen in de beweegreden van crowdfunding participanten. Te weten
financiële motieven, materiële of functionele motieven, sociale motieven en emotionele motieven.
Tezamen kunnen betreffende vier motieven een gezamenlijk kader vormen voor de beweegreden
van crowdfunding participanten. Waarbij het type crowdfunding eveneens de zwaartepunten per
motivatie kan beïnvloeden.
(Agrawal et al., 2011) noemt vijf incentives waarom mensen bijdragen aan een
crowdfunding campagne: toegang tot investeringsmogelijkheden, vroege toegang tot (nieuwe)
producten, gemeenschapsparticipatie, ondersteunen van een product, service of idee, formaliseren
van persoonlijke investeerdersrelaties zoals familie en vrienden. (Ryu & Kim, 2014) onderscheiden
zes motivaties te weten: interest, playfulness, philantropy, reward, recognition en relationship.
Zowel de zes motivaties van Ryu & Kim (2014) als de vijf incentives van (Agrawal et al., 2011) sluiten
aan op de categorisering van vier geconstateerde motieven voor participatie in crowdfunding
campagnes zoals in onderstaande tabel is weergegeven.
Betreffende vier motieven komen overeen met vier van de vijf ‘waarden’ die investeerders in
crowdfunding campagnes voor startups toekennen zoals door (Zandvliet, 2012) genoemd. Zandvliet
(2012) gebruikt de vijf waarden van Harms (2007) voor het bijdragen aan crowdfunding in donatie te
weten: ‘financial value, functional value, social value, emotional value en epistemic value’. Epistemic
value betreft de innovativiteit van in dit geval de onderneming. Voor dit onderzoek is innovativiteit
opgenomen als een van de beïnvloedende factoren (zie 3.4.3) die mogelijk van invloed kunnen zijn
op de mate van succes van een crowdfunding campagne. De definities die Harms (2007) en
Zandvliet (2012) toekennen aan de waarden voor investeren in een crowdfunding campagne kunnen
meer inzicht verschaffen in de gevonden categorisering van vier motieven voor crowdfunding.
De waarden worden door Zandvliet (2012) als volgt omschreven:
1.
Financiële waarde: de aantrekkelijkheid van de investering en waar voor het geld.
Functionele waarde wordt gezien als de bruikbaarheid of nut van het initiatief.
2.
Sociale waarde: kan gezien kunnen worden als het sociaal nut van een functionele waarde.
Een sociale waarde is bijvoorbeeld zelfexpressie of sociale identificatie.
3.
Functionele waarde wordt vertaald in een direct nut of functionele noodzaak van een
individu (persoonlijk nut) of van een ieder (sociaal nut)
4.
Emotionele waarde wordt gezien als de gevoelens die een product of service oproepen bij
een individu of gemeenschap oproepen. Emotionele gevoelens kunnen ook worden
geconstateerd naar de initiatiefnemer toe, in de behoefte een crowdfunding project te
sponseren in de wil om de initiatiefnemer te ondersteunen wegens persoonlijke gevoelens
of behoefte.
Als we de gevonden motieven uiteenzetten in een schema dan kan een categorisering gemaakt
worden tussen financiële motieven, functionele motieven en sociale motieven naar het voorbeeld
van De Buysere et al. (2013) aangevuld met emotionele motieven (Gerber et al., 2013; Gerber & Hui,
2013). Participanten zullen zoals de driehoeksverhouding van De Buysere et al. (2013) reeds liet zien
niet gedreven zijn door een enkel motief. In praktijk zal sprake zijn van een combinatie van motieven
die te onderscheiden zijn binnen de genoemde categorieën.
49 Categorisering van motieven op basis van literatuuronderzoek
Agrawal et. al
(2011)
Ryu & Kim (2014)
Buyerse et. al (2013) &
Gerber et. al, (2013) &
Gerber & Hui (2013)
Toegang tot een
(Financial) reward
investeringsmogelijkheden
Rendement
Vroege toegang tot
nieuwe producten
Beloning
(Material) reward
Gemeenschapsparticipatie Filantropie
Financiële motieven
Functionele
motieven
Filantropie
Sociale motieven
Ondersteunen van een
product, service of idee
(personal) relationship
Goed doel
formaliseren van
persoonlijke
investeerdersrelaties
Vroege toegang tot
nieuwe producten
Playfulness
Gevoel van
betrokkenheid
Recognition
Ondersteunen van een
product, service of idee
Emotionele
motieven
Persoonlijke binding
(emotional)
relationship
Ondersteuning,
voldoening, geluk
reward (experience)
Schuld, empathie,
verblijding
Identiteit, status,
reputatie
50 De categorisering van de vier motieven; financieel, sociaal, functioneel (i.e. materieel) en emotioneel
zijn driehoekmatig uit te zetten, hetgeen de complexiteit van veelvoud aan motieven waarvan sprake
kan zijn laat zien omdat sprake kan zijn van verschillende posities van een participant in de driehoek.
De door de verschillende auteurs (Agrawal et al., 2011; De Buysere et al., 2013; Gerber et al., 2013;
Gerber & Hui, 2013; Ryu & Kim, 2014; Zandvliet, 2012) genoemde redenen behorende bij deze
motieven zijn vervolgens hierbinnen te plaatsen. De plaatsing van iedere beweegreden is naar
gevoel gedaan en dient enkel om de complexiteit en veelvoud van beweegredenen waarvan sprake
kan zijn weer te geven.
Figuur 21: model voor
participatie in
crowdfunding (eigen
werk)
51 3.4.1 Beweegredenen van de initiatiefnemer
Naast de noodzaak voor financiële middelen ook andere beweegredenen die een rol spelen in de
motieven van de initiatiefnemer van een crowdfunding campagne. In deze paragraaf worden
conclusies getrokken uit de voorhanden zijnde literatuur betreffende motivaties van initiatiefnemers
in de keuze voor het instrument crowdfunding.
Bellaflame et. al (2010) stelt dat voor alle ondervraagde initiatiefnemers in hun onderzoek er een
sterke motivatie was voortkomende uit een financieringsbehoefte, voor 85% van de ondervraagden
is het verkrijgen van publiciteit een belangrijke motivatie om te kiezen voor crowdfunding en voor
60% van de ondervraagde initiatiefnemers geldt ook een behoefte naar feedback op het product,
idee of service.
De behoefte naar feedback wordt eveneens door (Larralde & Schwienbacher, 2010) aangegeven als
motivatie voor een crowdfundinginitiatief, een campagne zou een indicatie aan kunnen geven naar
de vraag voor een product (Larralde & Schwienbacher, 2010). Bovendien zou door het betrekken
van consumenten in de productontwikkeling waarde worden gecreëerd voor ondernemingen
waarmee kosten worden bespaard en producten verbeterd worden: “By participating in the product
design and improvement, users contribute to creating value for the company. Moreover, this allows
the company to reduce the length of new product development as well as its costs, have a better
customer acceptance, and increase the customers’ perception of product newness.”(Kleemann et
al., 2008 geciteerd door Larralde & Schwienbacher, 2010, p. 6). Een crowdfunding campagne wordt
soms ook gebruikt om een hype rondom een nieuw product te creëren (Larralde & Schwienbacher,
2010).
Mollick (2013) stelt ook dat het aantonen van vraag een belangrijk motief voor crowdfunding kan
zijn: “crowdfunding has been used by founders to demonstrate demand for a proposed product,
which can lead to funding from more traditional sources”(Mollick, 2013, p. 3). Daarnaast wordt
crowdfunding gebruikt voor marketing doeleinden en het creëren van interesse in de eerste fasen
van ontwikkeling (Mollick, 2013)
Gerber & Hui (2013) noemen financieringsbehoefte (raise funds), bekendheid genereren (expand
awareness of work), connecties vormen/netwerken (form connections), erkenning verkrijgen (gain
approval), in controle blijven (maintain control) en het leren van nieuwe vaardigheiden als redenen
voor het starten van een crowdfunding initiatief. Hieronder volgt een uitleg van deze begrippen zoals
gedefinieerd door Gerber & Hui (2013).
1.
Financieringsbehoefte
Initiatiefnemers
zouden
zijn
gemotiveerd
om
crowdfundingplatformen te gebruiken als efficiënte en georganiseerde manier om financiële
ondersteuning te verkrijgen van een wijd netwerk van mensen, dit verzoek voor financiële
ondersteuning kan voortkomen omdat initiatiefnemers niet in aanmerking komen voor
traditionele investering of omdat traditionele investering een te lang en intensief traject zou
kennen (Gerber & Hui, 2013). Volgens Gerber & Hui (2013) zouden initiatiefnemers het
direct zichtbare resultaat van een crowdfundingcampagne waarderen evenals het
aanspreken van een groot aantal mensen binnen een beperkte tijd.
2.
Bekendheid genereren - In tegenstelling tot traditionele marketingmethoden biedt
crowdfunding een snelle en alternatieve methode van adverteren van een product en
opbouwen van een fan base. Initiatiefnemers zijn gemotiveerd om bekendheid te genereren
door de publicatie van hun crowdfunding project. Crowdfunding kent een gecombineerde
meerwaarde van het ophalen van geld en genereren van bekendheid. Voor een deel van de
initiatiefnemers kan het creëren van bekendheid de belangrijkste reden zijn voor een
crowdfunding campagne, een enkeling hoeft zelfs niet perse in een (dringende)
financieringsbehoefte te voorzien. (Gerber & Hui, 2013). Door het algemene publiek te
bereiken middels nieuwsmedia, maakt crowdfunding het mogelijk om bekendheid te
genereren naar een publiek toe waarmee de initiatiefnemer niet mee verbonden is. Dit
publiek heeft op diens beurt de mogelijkheid om een individueel eigen netwerk te activeren
dat geheel buiten die van de initiatiefnemer staat. (Gerber & Hui, 2013). Initiatiefnemers zijn
gemotiveerd om bekendheid te genereren buiten hun eigen sociale netwerk. Middels
crowdfunding krijgen initiatiefnemers de kans om hun projecten onder de aandacht te
brengen bij het grote publiek middels sociale media, nieuwsblogs en bekende nationale
media (Gerber & Hui, 2013).
52 3.
Connecties vormen / netwerk uitbreiden - Initiatiefnemers zijn gemotiveerd om een
crowdfunding campagne te starten om de interactie met individuen. Er is sprake van een
langdurige betrokkenheid ook nadat de financiële transactie heeft plaatsgevonden, hetgeen
mogelijk maakt dat initiatiefnemers direct input kunnen gebruiken van funders en hen
eventueel te betrekken in het proces (Gerber & Hui, 2013).
4.
Erkenning verkrijgen - Initiatiefnemers zijn ook op zoek naar bevestiging voor henzelf en het
product. Het aantal supporters en het opgehaalde bedrag wordt vaak gezien als een
kwantificering van de (meer)waarde van een project (Gerber & Hui, 2013) .
5.
In controle blijven - Initiatiefnemers zijn gemotiveerd om een crowdfunding campagne te
starten om in controle te blijven over hun onderneming in plaats van een traditionele
investeerder (een deel) van de controle in handen te geven (Gerber & Hui, 2013).
Crowdfunding maakt een alternatieve manier van financiering mogelijk waarbij
initiatiefnemers een grotere vrijheid kennen in de controle over hun eigen project of
onderneming.
6.
Nieuwe vaardigheden - Alhoewel dit geen direct motief vormt om te kiezen voor
crowdfunding, is het met name voor ondernemers gebleken dat in de keuze voor
crowdfunding ook meeweegt het leren of verbeteren van persoonlijke vaardigheden (Gerber
& Hui, 2013).
Gerber & Hui (2013) zijn ook een van de weinigen waaruit in onderzoek naar voren komt welke
redenen er zijn om niet voor een crowdfunding campagne te kiezen: het niet kunnen aantrekken van
voldoende support, angst voor publiekelijk falen en de hoeveelheid tijd en middelen die moeten
worden ingezet om het doel te bereiken.
Agrawal et. al (2011) deelt de motieven van initiatiefnemers onder in twee categorieën: ‘cost of
capital’ en informatie. De financieringskosten zouden een rol spleen in dat deze wegens drie
redenen lager zouden zijn dan traditionele investering:
1.
Match – volgens het economisch beginsel van vraag en aanbod zouden individuen met de
meeste vraag naar een aandeel de hoogste prijs betalen bovendien is het bereik in plaats
van lokaal nu nationaal of internationaal. Het betreft hier wel een conclusie die equity
crowdfunding aangaat; crowdfunding in aandelen. Echter zal hetzelfde beginstel kunnen
gelden voor crowdfunding in leningen. En geldt het brede bereik voor alle vormen van
crowdfunding.
2.
‘bundling’ – doordat participanten bereidt zijn te betalen voor vroege toegang tot
producten, of onderdeel willen zijn van een project is het mogelijk dat de
financieringskosten lager zijn dan traditionele financiering.
3.
informatie - gezien crowdfunding gedurende de campagne en in een vroeg stadium van
product of projectontwikkeling informatie oplevert is het mogelijk dat dit de investeringsaantrekkelijkheid van participanten en traditionele investeerders vergroot hetgeen de
voorgaande reden versterkt.
Bij crowdfunding waar ook sprake is van voorverkoop is volgens Agrawal et. al (2011) sprake van
het fungeren van een crowdfunding als belangrijke informatiebron voor marktonderzoek, net als
marketingonderzoek biedt een crowdfundingcampagne bovendien informatie waarmee de
uiteindelijke vraag bij definitieve lancering van een product kan worden vastgesteld en is er sprake
van het betrekken van potentiele gebruikers in de ‘ontwerpfase’.
Tot slot noemen Ryu & Kim (2014) met name ook intrinsieke motivaties van initiatiefnemers naar het
vervullen van een financieringsbehoefte. Initiatiefnemers willen een doel bereiken en dit drijft hen
persoonlijk, een gevoel van enthousiasme en opwinding vult dit aan (Ryu & Kim, 2014). Daarnaast
noemen Ruy & Kim (2014) ook de wil om sociaal bij te dragen en het bijdragen aan de
gemeenschap, initiatiefnemers zijn op zoek naar relaties met anderen en voelen zich gebonden met
hun doelgroep tot slot speelt ook de rol van reputatie binnen de crowdfundinggemeenschap.
53 In onderstaande tabel zijn de verschillende motivaties die genoemd worden samengevat en
gecategoriseerd naar gelijkheid. Opvallend is dat in essentie crowdfunding een
financieringsinstrument is maar niet altijd even belangrijk is als motivatie in de keuze voor een
crowdfundingcampagne. Het marketingaspect van crowdfunding wordt als even, zoniet belangrijker
gezien door initiatiefnemers. Evenals het verzamelen van informatie speelt een belangrijke rol.
Opvallend is dat ook gesproken wordt van kostenverlaging en de sociale en menselijke aspecten
van initiatiefnemers tevens een rol zouden kunnen spelen.
Categorisering van motieven voor crowdfunding van de initiatiefnemer
Bellaflame et. al
(2010)
Larrade &
Schwienbacher
(2010)
Mollick
(2013)
Financieringsbehoeft
e
Agrawal et. al (2011)
Gerber & Hui
(2013)
Ryu & Kim (2014)
Financieringsbehoeft
e
Geld
ophalen
Financieringsbehoeft
e
Motief
Financieel
Kostenverlaging
Publiciteit
Publiciteit
Aantrekke
n van
traditionel
e
investering
Publiciteit
Marketing
Marketing
Kostenverlaging door
o.a. aantrekken van
aanvullende
investering
Bekendheid
genereren
Marketing
Marketing
Creëren
van
interesse
Feedback
Productverbeterin
g
Indicator van
vraag
Informatiebehoefte
Erkenning
verkrijgen
Onderzoe
k
Indicator
van vraag
Netwerk
vergroten
In controle
blijven
Persoonlijke
vaardighede
n verbeteren
Behoefte sociaal
goed te doen
Sociaal
bijdragen aan een
gemeenschap
Reputatie en status
Iets voor elkaar
krijgen
Emotionee
l
Gevoel van
opwinding en
enthousiasme
54 3.5 De verschillende instrumentele aspecten van crowdfunding
Zoals eerder besproken zijn de genoemde definities van crowdfunding te eenzijdig, crowdfunding
gaat verder in complexiteit dan alleen een financieel instrument. In de volgende paragraaf volgt een
uiteenzetting van crowdfunding als meervoudig instrument. Aan de hand van de in paragraaf 3.4
genoemde motieven voor de inzet van crowdfunding zijn de volgende instrumentaria herkent:
3.5.1 Crowdfunding als sociaal instrument
Crowdfunding is een sociale wijze van financieren met een netwerk van individuen als centrale
factor. Zoals in voorgaande paragrafen aan de orde gekomen stelt het de initiatiefnemer in staat een
netwerk te vormen rondom een initiatief, participanten kunnen zich identificeren met het initiatief, de
initiatiefnemer of de gemeenschap. Een crowdfunding campagne brengt een groep van individuen
bijeen die achter een initiatief staan, daarmee kent crowdfunding een sociaal component zoals is
eveneens is gebleken uit de sociale motivaties van initiatiefnemers en met name participanten
(paragraaf 3.4)
Crowdfunding bestaat uit begrip ‘crowd’ en het begrip ‘funding’. Onder de ‘crowd’ wordt verstaan
een gemeenschap, een netwerk van individuen, burgers of actieve consumenten. Crowdfunding
draait in de eerste plaats om de ‘crowd’ ofwel de gemeenschap. Participeert een gemeenschap niet
dan haalt een crowdfunding campagne niet het gestelde doel(bedrag).
Gemeenschapsactiviteit
(Davies, 2014) stelt drie voorwaarden voor het succes van een crowdfunding campagne: het bereik
van een groot publiek, een relevant verhaal te vertellen hebben en een gevoel van
gemeenschapsbetrokkenheid en participatie te kunnen creëren. Uit onderzoek van Gerber et. al (
2013) blijkt het voeren van een crowdfundingcampagne een onderneming te zijn die zwaar
afhankelijk is van gemeenschapsvorming en collectieve werkzaamheden van diezelfde
gemeenschap. Crowdfunding kan daarmee gezien worden als een gemeenschapsactiviteit. Middels
een crowdfunding project wordt online een gemeenschap gevormd van individuen die het project
steunen of zich met het project sympathiseren. Online gemeenschappen zijn virtuele plekken waar
participanten interactief communiceren en bijdragen aan het succes van een project (Gerber et. al
2013).
Participatie en betrokkenheid
Gorkshov (2011) geeft aan dat crowdfunding betrokkenheid creëert, supporters worden reeds in
vroeg stadium actief betrokken en leveren feedback op het product (Bellaflame et. al, 2010), het
creëren van waarde door co-creatie zou daarmee leiden tot een verbeterd product (Larralde &
Schwienbacher, 2010).
Volgens (Collins, Swart, & Zhang, 2013) gaat crowdfunding inderdaad verder dan sociale participatie
en betreft het een proactieve en selectieve rol voor eindgebruikers. (Prahalad & Ramaswamy, 2004
geciteerd door Straub, 2012) stellen dat cocreatie inhoudt dat consument en bedrijfsleven sterk
betrokken zijn met elkaar en gezamenlijk waarde creëren die uniek is voor de consument, het bedrijf
en het netwerk van zowel consument als producent. Co-creatie is het vrijwillig creëren van waarde
(Breeman, 2011).
Ook Gerber & Hui (2013) spreken van ‘collaborative design’ als unieke eigenschap van de
crowdfundinggemeenschap. Crowdfunding maakt het mogelijk onderdeel te zijn van een
gemeenschap van gelijk denkenden, sterker betrokken te zijn en overtuigingen te delen middels een
bijdrage (Gerber & Hui, 2013). Volgens Gerber & Hui (2013) is dit dankzij een sterk
gemeenschapsgevoel omtrent een initiatief. Deze betrokkenheid maakt dat er sprake kan zijn van
co-creatie. Jose Quero, Ventura, en Santoja (2009) gaan verder in de connectie tussen
crowdfunding en co-creatie en stellen dat crowdfunding platformen participatie tussen alle
betrokken actoren faciliteren en daarmee een ‘collaborative space’ creëren waar gezamenlijk
waarde wordt gecreëerd ten einde een marktgeoriënteerd en relatie gebaseerd product te
ontwikkelen. Middels crowdfunding zouden structuren ontstaan die co-creatie faciliteren door
verschillende betrokken actoren te bundelen middels reacties, financiële bijdragen, het maken van
keuzes en het geven van een mening. Crowdfunding zou hiermee kunnen resulteren in
gebalanceerde oplossingen die de markt niet uit zichzelf heeft weten te realiseren en is daarmee een
aanvulling op de bestaande marktstructuren Jose Quero et. al. (2009.
55 Social Media & Netwerkvorming
Social media speelt een belangrijke rol in de vorming van online en het succes van crowdfunding
campagnes.
Er blijkt een directe relatie tussen social media en het succes van een crowdfunding campagne
(Mollick, 2013 ; Cordova et. al, 2013 geciteerd door Davies, 2014 ). Participanten die een bijdrage
hebben geleverd aan een crowdfunding campagne streven er naar dat het doelbedrag behaalt en
zullen daarom vaak hun bijdrage of het project melden aan hun eigen (online) netwerk, ook om hun
eigen steun te laten zien los van hun bijdrage (Gerber et. al., 2013). Deelnemers van crowdfunding
campagnes zullen hun ervaring dus delen en trekken nieuwe potentiele participanten aan hetgeen
lijdt tot netwerkvorming rondom het initiatief waarvoor een crowdfundingcampagne is gestart. Een
crowdfunding campagne kan hierdoor een onderneming helpen genoeg enthousiaste volgers en
potentiele klanten te werven, mond-op-mond reclame verspreiden, publieksinteresse meten en
feedback verzamelen (Paykacheva, 2014). Met het sociale aspect van crowdfunding leidende tot
netwerkvorming rondom een initiatief ontstaan dus andere belangrijke aspecten van crowdfunding
zoals marketing, (markt)onderzoek en (product)verbetering.
3.5.2 Crowdfunding als marketing instrument
Zoals eerder gebleken heeft crowdfunding een sterk marketing component. Het verkrijgen van
publiciteit en het creëren van bekendheid is een belangrijke factor gebleken voor de keuze van
crowdfunding (Bellaflame et. al, 2010 ; Mollick, 2013 ; Gerber & Hui, 2013 ) evenals het verkrijgen
van markinformatie en feedback op het initiatief (Mollick, 2013 ; Agrawal et. al 2011 ;). Paykacheva
(2014) stelt eveneens dat de drie belangrijkste marketing functies van crowdfunding onderzoek,
promotie en binding/betrokkenheid zijn (creëert een klantenbestand).
Bekendheid genereren
Lambert & Schwienbacher (2010) concluderen dat crowdfunding gebruikt zou kunnen worden door
ondernemers om bekendheid en ‘buzz’ te genereren rondom hun product resulterende in een
goedkope en effectieve vorm van marketing. In een onderzoek van Bellaflame et. al (2010) zijn
initiatiefnemers van crowdfunding campagnes ondervraagt, het merendeel van de ondervraagden
koos voor crowdfunding vanwege het genereren van publiciteit. Gerber & Hui (2013) en Paykacheva
(2014) constateren eveneens dat voor veel initiatiefnemers de financiële behoefte niet de hoofdreden
is geweest om te kiezen voor crowdfunding, het creëren van bekendheid blijkt van veel sterkere
betekenis. Ook uit het onderzoek van Gorshkov (2011) komt de nadruk van marketing naar voren:
“major consensus among all participants about their crowdfunding campaign was that it immensely
aided them to market their product as well as provided efficient mechanisms for communicating
with target audiences”. Gorshkov (2011) stelt dat in alle onderzochte crowdfunding cases de
initiatieven bovendien sterke aandacht kregen van andere media. Bovendien zoals in voorgaande
paragrafen is gebleken zijn deelnemers gemotiveerd om met de initiatiefnemer het gestelde doel te
behalen en worden hierdoor een promotor van de campagne. Deelnemers laten hun steun zien
middels sociale media waardoor het netwerk rondom een initiatief groeit (Gerber et. al 2012 ;
Bellaflame et. al. 2013). Tezamen kan dit zoals Agrawal et. al (2011) noemen een sneeuwbaleffect
veroorzaken naar gelang het einde van de campagne nadert, hierdoor kan in relatief korte tijd een
grote klantengroep, fanbase c.q. gemeenschap rondom een initiatief of product zijn ontstaan
(Bellaflame et. al. 2010 ; Gerber & Hui, 2013).
Binden
Doordat crowdfunding betrokkenen op een efficiënte wijze weet te binden (Gorshkov, 2011) ontstaat
middels een crowdfunding platform een medium waarmee toekomstige potentiele klanten worden
gebonden nog voordat het project is gerealiseerd (Bellaflame et. al., 2010). Participanten
verspreiden zelf informatie over het project omdat ze zich verbonden voelen met het succes van een
initiatief (Gerber et. al 2012). Participanten delen vervolgens hun ervaring, trekken nieuwe
participanten aan en delen informatie en ervaring met elkaar waardoor er feedback wordt geleverd
aan de initiatiefnemer (Fowler & Pitta 2005, 283-291 geciteerd door Paykacheva, 2014).
Investeerders en doneerders worden daarnaast vaak de toekomstige klanten van de projecten waar
zij zelf financieel aan hebben deelgenomen (Larralde & Schwienbacher, 2010) er wordt hiermee een
langdurige klantengemeenschap gevormd die zich betrokken voelt (Gorshkov, 2011).
Gesteld wordt dat crowdfundingplatformen effectieve marketingmedia zijn door de creatie van
klantbetrokkenheid (Bagozzi et al. 2006; Bakos et al. 2008 geciteerd door Ryu & Kim 2011).
56 Klantbetrokenheid betreft de tweerichtingscommunicatie tussen initiatiefnemer er participant opdat
participanten betrokken worden in een gemeenschap en zich onderdeel voelen van een project
(Gerber et. al 2012). Middels klant betrokkenheid wordt ‘brand equity’ opgebouwd en lijkt steeds
belangrijker voor het voortbestaan van merken en bedrijven zo blijkt uit verschillende
marketingstudies (Nuno Ferreira da Cruz Matos, 2012 ; Paykacheva, 2014).
Marktverkenning
Doordat potentiële klanten zich achter een initiatief scharen is er ook sprake van marktverkenning.
Bij crowdfunding in voorverkoop kan de campagne dienst doen als marketingonderzoek waarmee
de marktvraag sterker bepaald kan worden (Agrawal et. al. 2011). Crowdfunding is in dat geval een
informatiebron voor marktonderzoek, net als marketingonderzoek biedt een crowdfundingcampagne
bovendien informatie waarmee de uiteindelijke vraag bij definitieve lancering van een product kan
worden vastgesteld en is er sprake van het betrekken van potentiële gebruikers in de ‘ontwerpfase’.
Het aantonen van vraag kan verder getrokken worden naar het creëren van zekerheid en wegnemen
van risico’s voor andere partijen dan individuele participanten. Een grote groep mensen achter een
initiatief kan naar een traditionele investeerder toe het signaal geven dat er een markt is of
bijvoorbeeld voor een publieke actor een herkenbaar signaal afgeven. Risicoverlaging naar gevolg
van een crowdfunding campagne kan bovendien leiden tot verlaagde financieringskosten bij
eventuele nafinanciering (Ferreira da Cruz Matos, 2012). (zie 3.5.4 – crowdfunding als financieel
instrument). Het afgeven van een signaal is een vorm van passieve feedback, een crowdfunding
campagne kan ook actieve feedback genereren.
Feedback
Feedback is meervoudig enerzijds creëert het klantbetrokkenheid en een sterkere gemeenschap
rondom een initiatief met mogelijk een verbeterd eindproduct. Anderzijds kunnen feedback en
klantbetrokkenheid een integraal onderdeel vormen binnen de marketing van een product, idee of
service. Tot slot past feedback in het begrip onderzoeksinstrument. Welk aspect binnen een
crowdfundinginitiatief het sterkst aanwezig is zal afhangen van de intentie van de initiatienemer(s).
3.5.3 Crowdfunding als onderzoekinstrument
Aansluitend op het mechanisme van feedback, kan crowdfunding ook een onderzoeksinstrument
zijn. Gorshkov (2011) noemt het testen van een product, het verbeteren van een product,
verzamelen van data en het testen van de marktvraag als zaken waar crowdfunding geschikt voor
zou zijn. Het ondervragen van de eerste klanten die geworven zijn door een crowdfunding
campagne levert informatie op over mogelijke verbeteringen om een product aantrekkelijker op de
markt te brengen (Gorshkov, 2011). Een onsuccesvolle crowdfundingcampagne kan resulteren in de
conclusie dat er onvoldoende vraag is en is daarmee een onsuccesvol financieringsinstrument maar
weldegelijk een succesvol onderzoeksinstrument gebleken. Uitgedrukt in het aantal deelnemers dat
heeft bijgedragen aan een campagne of uit opgehaalde bedrag in verhouding met het aantal
deelnemers zou gezien kunnen worden als het stemmen op het wel of niet laten realiseren van een
initiatief. Gorshkov (2011) omschrijft dit fenomeen als het democratisch laten stemmen van de
markt middels het (mede)financieren van een initiatief, toch blijkt uit het onderzoek van Gorshkov
(2011) dat in dit geval de betreffende ondernemers bij het falen van een campagne hun initiatieven
niet staakten maar op zoek gaan naar andere middelen. Of dit aan het ondernemende karakter ligt
of dat het ook voor kan komen in andere vormen van crowdfunding is niet onderzocht. Wel leverde
dergelijke campagnes inhoudelijke feedback middels interactie over mogelijke productverbeteringen
(Gorshkov, 2011).
Ook uit onderzoek van Bellaflame et. al. (2010) blijkt dat voor initiatiefnemers naast financiering het
een meerwaarde is om zogenoemde ‘reviews’ te verzamelen. Ofwel online evaluaties over het later
aan de grotere markt te lanceren product.
57 3.5.4 Crowdfunding als financieel instrument
Crowdfunding is bedoeld om financiële middelen op te halen. Vanzelfsprekend is crowdfunding dan
ook een financieel instrument.
Financieringsmethode
Volgens de Buyerse et.al (2013) kan crowdfunding worden weergegeven in het bestaande palet van
financieringsmethoden naar gelang de grote van het bedrag en doel van de onderneming. Dit palet
is opgebouwd uit de mogelijke groeicurve van een onderneming beginnende bij vrienden, familie en
‘business angels’ gevolgd door venture capitalists bekend uit de heden ten dage ‘startup scene’ van
startende ondernemers en eindigend in privaat kapitaal of beursgang. Met name de laatste twee zijn
uiterst financieel gedreven terwijl vrienden, familie en ‘angels’ een mix van sociale, financiële en
emotionele motivaties kennen zoals ook aan de orde gekomen in paragraaf 3.3 met de verwachting
op een sociaal, financieel of materiële tegenprestatie.
Volgens de Buyerse et. al (2013) kan crowdfunding worden ingedeeld in de categorie met gemixte
emoties en de daarbij horende financiële (mogelijk verschuivende) grenswaarden.
Figuur 22: Crowdfunding in relatie tot overige financeringsmethoden, aanpassing van De Buyerse et. al
(2013)
overbruggen financieringsgat
In theorie zou crowdfunding zowel dienst kunnen doen het financieringsgat tussen eigen kapitaal en
venture kapitaal te overbruggen, een eventueel financieringsgat tussen de steun van ‘vrienden en
familie’ en de ‘angels’ of een eventueel financieringsgat tussen ‘angels’ en ‘venture capitalists’. Dit
zal afhangen van de hoogte van de contributies en het succes van de crowdfunding campagne.
In startupfinanciering wordt de overbrugging tussen het eigen kapitaal en de investering door een
venture capitalist overbrugt door vrienden, familie en angels. Er wordt dan gesproken van het vullen
van een ‘equity gap’. Volgens (Brodersson, Enerback, & Rautiainen, 2014) die de relatie tussen
crowdfunding in aandelen en de traditionele investeerders onderzocht zou crowdfunding eveneens
dit financieringsgat kunnen overbruggen. Het overbruggen van een financieringsgat resulteert dan in
de herkenning van investeringswaarde door de traditionele investeerder. Crowdfunding kan hiermee
de weg van initiatief naar realisatie versnellen omdat een succesvolle crowdfunding campagne een
‘proof of concept’ heeft opgeleverd (Brodersson et. al., 2014).
Figuur 23: crowdfunding als opvullen financieringsgat (eigen werk)
58 Crowdfunding is door Brodersson et.al. (2014) uiteengezet in het model van Van Osnabrugge (1998)
die de verschillende fasen die een onderneming weergeeft in relatie tot de benodigde
financieringssystemen. Gezien crowdfunding als financieringsinstrument wordt ingezet in de eerste
fase van een product of project sluit crowdfunding aan op de idee- en overlevingsfase van een
onderneming en is daarmee een overbrugging in het financieringsgat tussen het eigen kapitaal en de
eerste investering. (Steffensen & Laage-Petersen, 2014)beelden het lineaire tijdspad van een
onderneming af. In dit model zou crowdfunding ook gerekend kunnen worden als eender met
‘friends and familiy’ of als overbrugging tussen ‘friends and family’ en ‘angel investors. Het
vermoeden is dat afhankelijk van de eigenschappen van een project dit zal verschillen. Echter
belangrijker is het te noemen dat het concept van het overbruggen van een financieringsgat ook kan
worden toegepast op projecten waar geen sprake is van een startende ‘onderneming’. Het
overbruggen van een financieringsgat kan gezien worden als het creëren van herkenning voor
vervolgfinanciering. Daarnaast kan deze stap volgens de Buyerse et.al., (2013) de kosten voor
productontwikkeling en marketing verminderen en in geval van voorverkoop al in vroeg stadium
inkomsten genereren.
[ combinatie van
Brodersson et. al
(2014) p. 36 &
Steffensen et. al.
(2014) p. 22
Figuur 24: Alternatieve financeringsmethoden, combinatie van
Brodersson et. al (2014) p. 36 & Steffensen et. al. (2014)
59 leverage & risicovermindering
In de eerste fasen van een project of onderneming kan crowdfunding risicovermindering creëren
door het betrekken van de lokale of specifieke doelgroep (de Buyerse et.al., 2013), immers de
eindgebruiker is investeerder geworden. Volgens de Buyerse et.al. (2013) kan crowdfunding ter
overbrugging van een financieringsgat of als aanvulling op overige financiering als overheidssteun
en banklening fungeren. Het is niet ondenkbaar dat crowdfunding hiermee ook een hefboomeffect
of ‘leverage’ kunnen veroorzaken. De Buyerse et.al. (2013) stellen dat (na)investering inderdaad
aantrekkelijker wordt na een succesvolle crowdfundingsronde.
Aansluitende op het financieringsgat is het onderzoek van Macht & Weatherston (2014) die de
factoren voor investeren van de zogenoemde ‘angels’ naast het fungeren van crowdfunding legden.
Alle vier factoren toonden overeenkomsten met de rol die crowdfunding zou kunnen vervullen.
Investeringsfactoren:
1.
2.
3.
4.
financieringsgaten reeds overbrugt
groot animo of aantal geïnteresseerden, mogelijkheid creëren hype
aantrekkelijkheid op verdere nafinancierings van grotere investeerders
betrokkenheid van geïnteresseerden ten behoeve van (product)verbetering
60 3.6 Beïnvloedende factoren
Naast genoemde motieven kunnen een aantal factoren genoemd worden die een crowdfunding
project kunnen kenmerken,. Factoren hoeven niet per definitie randvoorwaarden te zijn maar kunnen
wel als randvoorwaarden voorkomen. Dit zijn onder andere de reikwijdte van een project, de
omvang of schaal van een project en de daaraan gekoppelde financieringsbehoefte.
Projectfactoren
Ryu & Kim (2014) noemen de volgende projecteigenschappen die een crowdfunding campagne
kunnen beïnvloeden: innovativiteit (novelty), maatschappelijke bijdrage (societal contribution),
betrouwbaarheid (trustworthiness), moeite van de initiatiefnemer (creator activeness), haalbaarheid
van het doel (feasibility), waarde van de beloning (value of reward), interactive (interactivity) en
betrokkenheid (sponsor engagement).
Productfactoren
Er is onderscheid tussen een verplaatsbaar product en een locatiegebonden project van langere
levensduur. Dit bepaalt mogelijk de omvang van de financieringsbehoefte, het aantal betrokken
participanten waarmee een gemeenschap rondom het initiatief gevormd kan worden evenals de
complexiteit en de hoeveelheid betrokken actoren. Voor dit onderzoek zijn vijf factoren opgesteld
die mogelijk van invloed zijn op de uitkomsten van een crowdfundingproject te weten:
locatiegebondenheid, financieringsbehoefte, complexiteit, levensduur en afstand tot de doelgroep.
Factor 1: locatiegebondenheid. verplaatsbare goederen en diensten versus locatie gebonden
goederen en diensten
Factor 2: financieringsbehoefte. hoogte van de totale financieringsbehoefte
Factor 3: complexiteit: De complexiteit veroorzaakt door het aantal betrokken actoren en
regelgeving
Factor 4: tijd: De levensduur van het product of project en daarmee ook de periode van uitkeren van
een beloning.
Vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten zijn gekenmerkt door bovenstaande vier factoren:
locatiegebondenheid, een relatief hoge financieringsbehoefte, complexiteit
van projecten
veroorzaakt door belangen van actoren, een lange terugverdientijd. Met name locatiegebondenheid
vormt een belangrijk onderscheid tussen crowdfunding in productontwikkeling en crowdfunding in
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling.
De locatiegebondenheid kan worden uitgemeten in de reikwijdte van een project. Voor zover bekend
zijn er twee onderzoeken gedaan naar de relatie tussen geografie en de crowdfunding participant.
Agrawal et. al (2011) hebben na dataverzameling conclusies kunnen trekken over het
investeringsgedrag van de crowdfunding participant in relatie tot de afstand van de initiatiefnemer
en diens initiatief. (Muller, Geyer, Soule, & Wafer, 2014) weerleggen en onderbouwen vanuit de
‘homophily theory’ en ‘social identity theory’ vier geformuleerde hypothesen aangaande
geografische spreiding en identiteit in relatie tot investeringsgedrag op crowdfundingplatforms.
(Agrawal, Catalini, & Goldfarb, 2013)noemen de meest unieke eigenschap van crowdfunding de
wijde verspreiding van investeerders in projecten die in een beginstadium staan, dit zou in contrast
staan met investering theorieën dat in beginstadium investeerders altijd lokaal aangetrokken
worden. Crowdfundinginitiatieven blijken een groter bereik te creëren door de verdunning van
‘grenzen’ middels online media, onderzoek leverde een gemiddelde afstand van 3000 mijl in
tegenstelling tot traditionele vroege investering van 70 mijl (Agrawal et.al., 2013).
Geografische afstand
Lokale investeerders blijken doorgaans in vroeger stadium in crowdfunding campagnes te
participeren, verder gelegen investeerders zijn gevoeliger voor de investeringsbeslissingen van
anderen (Agrawal et. al., 2013). Dit zou veroorzaakt kunnen worden door het feit dat lokaal
betrokkenen een sterkere (lokale) binding hebben met de locatie of de initiatiefnemer. Verder
gelegen investeerders zullen zich vermoedelijk sympathiseren met het initiatief maar laten hun
61 beslissing afhangen van externe factoren zoals resterende tijd of bekenden die ook investeren.
Agrawal et. al. (2013) omschrijven dit als: “frictions associated with the type of information about the
entrepreneur”.
Naarmate er meer mensen investeren in een campagne blijken ook meer verder gelegen
investeerders bereid een bijdrage te leveren (Agrawal. Et.al, 2013), lokale investeerders blijken
overeenkomsten te vertonen met de categorie van familie en vrienden die een nauwe band hebben
met de initiatiefnemer (Agrawal. Et.al, 2013). Gesteld kan worden dat lokale investeerders zich op
een andere wijze identificeren met het initiatief dan verder gelegen investeerders. Hier zou een
onderscheid gemaakt kunnen worden in geografische identiteit en sociale identiteit, echter is hier en
naar het onderscheid hiertussen nauwelijks onderzoek naar gedaan om gedegen conclusies te
kunnen trekken (Muller et. al, 2014).
Voor dit onderzoek is daarom gekozen om geografische afstand te omschreven als identificatie met
de initiatiefnemer of de locatie.
Sociale afstand
Volgens Agrawal et.al. (2013) vervagen grenzen door een online platform in geval van economischgeografisch gerelateerde factoren in beginstadium van financieren, het weerlegt echter niet de
sociale factoren en overige factoren inzake ‘afstand’ die een rol kunnen spelen. Sociale factoren
kunnen bijvoorbeeld gevormde sociale netwerken zijn. Afstand wordt vanuit dit begrip gecreëerd
door meer dan de fysieke meters naar de locatie of initiatiefnemer. Zoals Broddersson e. al., (2014)
formuleert: “just because economic distance-related frictions are eliminated does not imply that
other distances are deleted”
Volgens Muller et. al (2014) blijkt fysieke afstand niet langer een belangrijkste factor van identiteit te
zijn. Gesteld zou kunnen worden dat in sommige situaties (fysieke) afstand een factor kan zijn voor
‘identificatie’ terwijl in andere situaties niet. Hoewel niet onderzocht kan worden ingedacht dat
afhankelijk van de aan de orde zijnde combinatie van motieven van de participant (sociaal,
emotioneel, functioneel en/of financieel) de mate van ‘sociale’ afstand naar het initiatief of de
initiatiefnemer eveneens veranderd.
62 Theoretische resultaten
De theoretische resultaten voorafgaand aan het praktijkonderzoek trachten theoretische kennis te
verzamelen en analyseren uit de algemene theorie naar crowdfunding. Het geeft antwoord op de
deelvragen wat is, hoe werkt en waarom werkt crowdfunding?
Wat is crowdfunding?
Om antwoord te geven op de vraag ‘wat is crowdfunding?’ is gekeken naar de definitie van
crowdfunding. De algemene definities van crowdfunding spreken van een open verzoek of collectief
via het internet waarbij financiële middelen bijeen worden gebracht voor het investeren in of steunen
van een initiatief gestart door anderen of organisaties in de vorm van donatie of in ruil voor een vorm
van beloning (Bellaflame et al., 2010; Ordanini et al., 2011). Crowdfunding is onderdeel van het
begrip ‘crowdsourcing’ waarbij de ‘crowd’ ofwel gemeenschap gevraagd wordt om tijd, kennis of
geld om een idee te realiseren. De definitie van crowdsourcing is daarmee ook relevant om tot een
volledige definitie van crowdfunding te kunnen komen.
Crowdsourcing is een online activiteit waarin een publieke, private of civiele actor aan een
groep mensen om een vrijwillige participatie of bijdrage vraagt om tot de oplossing van een
probleem te komen waarbij beiden baat hebben bij een oplossing dit kan gevonden worden met
behulp van arbeid, kennisverstrekking, geld of delen van ervaring. Ook voor crowdfunding geldt dus
dat sprake is van een vrijwillige bijdrage aan een oplossing waar beide partijen baat bij hebben.
Belangrijk is te noemen dat crowdfunding een tweeledig begrip is en dat zowel ‘de crowd’ als
‘funding’ een belangrijke rol spelen in de werking van het instrument. De participant staat centraal in
het succesvol kunnen zijn van crowdfunding. De definities zien het begrip hoofdzakelijk als financieel instrument; het betreft een open
verzoek aan een netwerk van individuen via het internet voor een financiële bijdrage aan een initiatief
in ruil voor een materiele of immateriële tegenprestatie. In het theoretisch onderzoek blijken
meerdere auteurs echter wel de meerwaarde van andere aspecten van crowdfunding uiteengezet te
hebben. Een schematische uitzetting hiervan levert een categorisering van financiële aspecten,
marketing aspecten, sociale aspecten en onderzoekaspecten van het instrument crowdfunding op.
Een volwaardige definitie van het instrument waarbij deze aspecten naast het financiële zijn
inbegrepen ontbreekt echter.
Aspect
Motief van de initiatiefnemer
Financieringsinstrument
1. Financieringsbehoefte voorzien
2. kosten verlaging
3. traditionele investeerders aantrekken
Marketinginstrument
1. Publieksaandacht
2. Hype creëren
3. Interesse wekken
Onderzoeksinstrument
1. Feedback
2. Productverbetering
3. Marktonderzoek
4. Indicator van vraag
Sociaal instrument
1. Bijdrage leveren aan een gemeenschap
2. Sociale binding
3. Gemeenschapsvorming
4. Behoefte goed te doen
63 De vier in theorie aangetroffen aspecten van crowdfunding kunnen in verbinding worden gebracht
met de motivaties van de initiatiefnemer. Het ene instrumentele aspect sluit echter het andere
instrumentele aspect niet uit. Er kan logischerwijs sprake zijn van het versterken van motieven door
een ander motief. Deze relaties tussen motieven zijn niet onderzocht. Maar het genereren van
bekendheid of publiciteit kan het bijvoorbeeld voor een traditionele investeerder aantrekkelijk maken
het project in te stappen. De keuze om dit te doen zou bijvoorbeeld weer voort kunnen komen uit de
resultaten van de crowdfunding campagne (indicator van vraag). Betrokkenheid als sociaal aspect
creëert weer meer bekendheid door verspreiding van de campagneboodschap door betrokken
participanten. Schetsmatig kunnen motieven in kaart worden gebracht waarbij definitieve relaties of
aan de orde zijnde motieven uit empirisch onderzoek zullen moeten blijken. Per in paragraaf 5
genoemde aspect van het instrument crowdfunding kunnen de motieven van de initiatiefnemer uit
paragraaf 4 worden gekoppeld voor de inzet van het instrument.
Financieringsgat
Financieringsgat
Kostenverlaging
Financiering!
behoefte
Risico-!
Risicovermindering
vermindering
Traditionele !
investering!
aantrekken
Indicator !
vraag
Creëren van
interesse
Financieel
Markt!
onderzoek
Onderzoek
Marketing
Publiciteit
Erkenning!
verkrijgen
Sociaal
Bekendheid!
genereren
Feedback
Binding!
creëren
!
Draagvlak!
creëren
Betrokkenheid!
creëren
Netwerk!
vorming
Organiseren
Maatschappelijk!
bijdragen
Figuur 25: Motivaties van de initiatiefnemer gekoppeld aan aspecten van crowdfunding (eigen werk)
Hoe werkt crowdfunding?
Antwoord gevende op de vraag ‘hoe werkt crowdfunding? kan gesteld worden dat crowdfunding
werkt door online een verzoek te doen aan een netwerk van individuen in ruil voor een
tegenprestatie. Het verzoek en de transactie vinden plaats op het crowdfundingplatform. Bij
voldoende deelname van participanten wordt een crowdfunding campagne succesvol afgerond.
Crowdfunding vindt plaats via het internet middels een intermediair; het crowdfunding platform
waarop participanten meerdere projecten te zien krijgen, hun bijdrage kunnen leveren of kunnen
reageren. De initiatiefnemer ontvangt doorgaans alleen het doelbedrag op het moment dat het
volledige doelbedrag is behaald.
64 In ruil voor de funding ontvangen participanten een tegenprestatie. Een materiële
tegenprestatie kan zijn een product, functie of dienst. Een immateriële tegenprestatie kan een
symbolisch materieel goed zijn of een positieve emotionele waarde voor de participant opleveren.
De soort tegenprestatie sluit veelal aan bij de crowdfundingvorm, deze tegenprestatie is in bepaalde
mate te relateren zijn aan de motieven van de participanten voor deelname aan de
crowdfundingcampagne. De verhouding van motieven ten opzichte van de vorm van crowdfunding
is in dit onderzoek niet uitvoerig onderzocht maar op basis van de bevindingen van De Buysere et
al. (2013) naar de motieven van participanten kan gesteld worden dat er sprake is van een duidelijke
relatie tussen crowdfundingvorm en participatiemotief.
Er zijn hoofdzakelijk vier typen van crowdfunding te herleiden; donatie, voorverkoop, lening
en aandelen. Er is sprake van crowdfunding in donatie als een financiële bijdrage wordt geleverd
waar geen of symbolische prestatie tegenover staat. Bij crowdfunding in voorverkoop wordt een
tegenprestatie in de vorm van een materiële beloning geleverd aan de participant. Crowdfunding in
voorverkoop kan sterke raakvlakken met doneren vertonen naar gelang de individuele motivatie van
participanten verschillen. Bij een lening ontvangt de participant een financiële tegenprestatie
(rendement) voor zijn of haar bijdrage aan het project. Bij crowdfunding in aandelen ontvangt de
participant een aandeel in de onderneming van de initiatiefnemer, veelal uitgekeerd in rendement.
Hier geldt echter vaak een groter risico dan bij crowdfunding in lening.
Waarom werkt crowdfunding?
Antwoord gevende op de vraag ‘waarom werkt crowdfunding?’ kan gesteld worden dat
crowdfunding werkt wanneer een initiatief voldoende relevant is voor een groep participanten, die
gemotiveerd zijn om deel te nemen in het project. Hierin lijken sociale, functionele, financiële en
emotionele motieven een rol te spelen in de afweging wel of niet bij te dragen. Immers, wil een
project doorgang kunnen vinden, dan moet het doelbedrag behaald worden. De bundeling van
participanten rondom een initiatief bepaalt de invulling van crowdfunding als sociaal instrument.
Crowdfunding stelt in staat maatschappelijk bij te dragen, een gemeenschap te vormen en
betrokkenheid te creëren. De categorisering van de vier motieven; financieel, sociaal, functioneel
(i.e. materieel) en emotioneel, zijn driehoekmatig uiteengezet, hetgeen de complexiteit van veelvoud
aan motieven, waarvan sprake kan zijn, laat zien. In de driehoek kan sprake zijn van verschillende
posities van een participant. Belangrijk te noemen is dat geen sprake is van een scheiding van
motieven. Er zal sprake zijn van een combinatie van motivaties voor deelname aan het project.
Motieven voor deelname aan crowdfunding kunnen per participant, type project of
crowdfundingsvorm, verschillen.
Figuur 26: Motivaties voor participeren in crowdfunding (eigen werk)
65 Een crowdfunding campagne krijgt en genereert aandacht en publiciteit door en aan participanten.
Participanten delen hun deelname of dragen bij aan de bekendheid van de campagne. Doordat
participanten buiten het netwerk van de initiatiefnemers het project onder de aandacht brengen
worden participanten buiten het netwerk geactiveerd; het zogenoemde sneeuwbaleffect. De
genoemde motieven van participanten voor deelname aan crowdfunding project zijn eveneens in
relatieschema aan te duiden waarvan de relaties tussen individuele motieven in het empirisch
onderzoeksdeel kan worden uitgelicht.
Schuld,
empathie
Ervaring & !
enthousiasme
Investerings!
mogelijkheid
Rendement
Geluk,
verblijding
Voldoening!
verkrijgen
Financieel
Materiële
tegenprestatie
Persoonlijke!
binding
Emotioneel
Identiteit
Nieuwe
producten of!
functies
Functioneel
Status en !
reputatie
Immateriële
tegenprestatie
Sociaal
Gevoel van !
betrokkenheid
Ondersteunend !
willen zijn
Participeren!
gemeenschap
Filantropie
Persoonlijke
relatie
Ondersteunen !
initiatiefnemer
Ondersteunen !
(goed) doel of
initiatief
Formalisering !
bestaande!
relatie
Figuur 27: Motivaties voor participeren in crowdfunding gekoppeld aan geconstateerde categorie (eigen werk)
66 Analysekader
Invalshoek
Informatie bekend of wijze van beantwoorden
Welke motieven kent
de initiatiefnemer
voor toepassing van
crowdfunding ?
Motieven van initiatiefnemers voor de keuze van crowdfunding kunnen zijn:
Onder initiatiefnemer
wordt verstaan een
private of civiele
actor met een
initiatief die een
crowdfunding
campagne heeft
gestart.
Financieel
1.
Financieringsbehoefte vervullen
2.
Kosten verlagen
3.
Aantrekken traditionele financiering
Sociaal
1.
2.
3.
4.
5.
Gemeenschap vormen rondom een initiatief
Connecties en netwerk uitbreiden
Behoefte sociaal goed te doen
Bijdragen aan een gemeenschap
Sociale binding / betrokkenheid creëren
Marketing
1.
2.
3.
4.
Bekendheid genereren
Publiciteit / hypevorming / interesse creëren
Interesse creëren
Overige marketingdoeleinden: bv. Klantenkring realiseren
Onderzoek
1.
Indicator van vraag
2.
Erkenning verkrijgen
3.
Feedback / productverbetering
4.
Informatiebehoefte / marktonderzoek
Emotioneel
1.
Reputatie en status
2.
Gevoel van opwinding en enthousiasme
3.
Iets voor elkaar krijgen
4.
Sociale binding
5.
Persoonlijke vaardigheden verbeteren of ambities
6.
In controle blijven
Welke motieven kent
de participant voor
deelname in een
crowdfunding
project?
Motieven van participanten zijn:
Het verkrijgen van een financieel, sociaal en/of materieel(functioneel) rendement.
Vaak is sprake van een combinatie van motieven onder andere afhankelijk van de
initiatiefnemer, het initiatief en het type crowdfunding. Ook emotionele motieven
kunnen sterk meespelen.
Onder participant
wordt verstaan de
individuele burger
die een financiële
bijdrage levert aan
een crowdfunding
campagne die open
staat voor bijdragen
van iedereen, vanuit
mogelijk
verschillende
motieven.
Financieel:
1.
Rendement
2.
Toegang tot een investeringsmogelijkheid
Functioneel:
1.
Verkrijgen van een beloning
2.
Verkrijgen van een materiële tegenprestatie.
3.
vroege toegang tot nieuwe producten of functies
Sociaal:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Filantropie
Gemeenschapsparticipatie
Ondersteunen van een goed doel
Ondersteunen van een goed product, service of idee
(persoonlijke) relatie
formalisering van relatie
Emotioneel:
1.
Gevoel van betrokkenheid
2.
Persoonlijke binding, relatie
3.
Ondersteuning of ondersteunend willen zijn
4.
Voldoening, of voldoening verkrijgen
5.
Ervaring, enthousiasme
6.
Geluk, verblijding
7.
Identiteit
8.
status, reputatie
9.
Schuld en empathie
67 Welke motieven kent
traditionele actor voor
deelname in een
crowdfunding project?
Motieven van traditionele actoren om te participeren na een succesvolle
crowdfundingcampagne of het faciliteren van een crowdfunding campagne
kunnen zijn idem als bovenstaande motieven van initiatiefnemers, aanpassingen
zullen moeten blijken uit het empirisch onderzoeksdeel.
Onder traditionele actor wordt verstaan een publieke of private actor die van over
het algemeen een sterke invloed kent op vastgoed en/of stedelijke
ontwikkelingsprojecten. Het betreffen investeerders (>10.000 euro), beleggers,
projectontwikkelaars, banken en lokale overheden en overheidsbedrijven.
In hoeverre is
crowdfunding een
sociaal, financieel,
marketing of
onderzoekinstrument?
Rol van crowdfunding
in vastgoed- en
stedelijke
ontwikkelingsprojecten
Locatiegebondenheid
Antwoord kan gegeven worden op basis van het al dan niet aantreffen van
hiervoor genoemde motieven in de bestudeerde casussen van crowdfunding in
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten.
Antwoord kan gegeven worden op basis van de in de casussen
geleerde bevindingen en motieven van betrokken actoren.
Vastgoed is een uniek product in de zin dat het locatiegebonden is, het is
gekoppeld aan een plek / plaats die voor participanten al dan niet relevant is
(sociale afstand en fysieke afstand).
Fysieke afstand
De reikwijdte van een project wordt onderzocht op basis van de fysieke afstand
van het initiatief tot aan de participant.
Sociale afstand
De sociale afstand wordt onderzocht door bestuderen van de motivaties van
participanten ten overstaande van het initiatief.
68 4. Casussen van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten
Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden (wat is de mogelijke toepassing van crowdfunding
in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten?) zijn drie casussen waarin crowdfunding is
toegepast in het stedelijk domein geanalyseerd. Op het moment zijn er nog niet veel projecten in
Nederland maar het aantal is groeiend. De onderzochte casussen zijn de Luchtsingel in Rotterdam,
Hardbitten in Almere en de Sodafabriek in Schiedam.
De Luchtsingel betreft een voetgangersbrug geïnitieerd door architectenbureau ZUS, uit het
oorspronkelijke masterplan voor het centrumgebied in Rotterdam. ZUS begon met de tijdelijke
invulling van anti-kraakpand Schieblok. Hier ontstond een creatieve broedplaats. Met dezelfde
filosofie richt ZUS zich nu op de buitenruimte rondom het Schieblok (Hol, 2012). ZUS besloot tot de
realisatie van een brug uit het stedenbouwkundig plan aangezien het project financieel nog niet
mogelijk was en besloot tot een crowdfunding campagne. Daarnaast haalde de luchtsingel de winst
binnen voor het stadsinitiatief waardoor 4 miljoen euro aan subsidie werd vrijgemaakt.
Hardbitten in Almere betreft een combinatie van winkel, hang- en uitgaansplek in het
winkelcentrum van vastgoedbelegger Corio: een initiatief van een kleine groep jongeren, op zoek
naar ‘hangruimte’ in de stad. Samen stapten een groep jongeren naar de eigenaar van het
winkelcentrum, Corio, met het idee voor een ‘woonkamer’ in het winkelcentrum. Corio, kampend
met leegstand in het winkelcentrum zag vermoedelijk potentie in het plan om een publiekstrekker te
creëren en besloot de jongeren te helpen in het haalbaar maken van hun plan. Middels een
crowdfunding campagne haalde Harbitten 25.000 euro om de eerste stappen te zetten.
De Sodafabriek betreft de herontwikkeling van twee historische pakhuizen in Schiedam
door restauratiearchitect Peter van Velzen. De gemeente Schiedam besloot het een kans te geven
en verkocht het pakhuis voor een symbolisch bedrag van 1 euro. Eén van de initiatiefnemers is van
beroep architect en verantwoordelijk voor het ontwerp van het toekomstige multifunctionele gebouw
dat flexibele en veranderbare functies moet gaan herbergen. Middels een crowdfundingcampagne
haalden de initiatiefnemers 75.000 euro op.
De geanalyseerde casussen zijn geenszins een stedelijke (gebieds)ontwikkeling maar zijn een
zelfstandige projecten die een relatie aangaan in een gebied of met de inwoners van een stad. Zij
zijn daarmee zelfstandige vastgoed- of stedelijke ontwikkelingsprojecten. Er is reeds toegelicht dat
de focus in dit onderzoek ligt op individuele ingrepen in de stad die tezamen onderdeel kunnen
uitmaken van een stedelijke ontwikkelingsvisie op grotere schaal. Er is niet gekozen voor
buitenlandse casussen omdat in dit onderzoek een uitspraak wordt gedaan voor een mogelijke
toepassing van crowdfunding in de Nederlandse context. Er is in eerste instantie kennis en inzicht
nodig naar het fenomeen: het ontstaan van crowdfundinginitiatieven voor vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten in Nederland. Analyse van buitenlandse casussen zijn in dit onderzoek niet
meegenomen vanwege de mogelijke invloed van de rollen die de burgerij, markt en overheid in de
Amerikaanse of Britse casus vervult ten opzichte van de rollen in de Nederlandse context.
Informatie over de casussen is in de eerste plaats verkregen door middel van het bestuderen van
internetbronnen als de campagnepagina, de projectwebsite, de social media pagina evenals
eventuele publicaties. Vervolgens zijn open interviews afgenomen met de initiatiefnemers,
belangrijkste traditionele actor en de participanten aan de crowdfundingcampagne van de drie
projecten. Dit is gedaan met behulp van semi-gestructureerde vragen die waar nodig zijn ingezet
gedurende het open interview. Deze vragen zijn geformuleerd op basis van het hiervoor beschreven
analysekader welk als onderliggend perspectief van de onderzoeker fungeert. Door het belichten
van de casus vanuit het motief van alle drie de actoren kan met een totaal beeld een uitspraak
gedaan worden over de potentieel succesvolle toepassing van crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten.
Allereerst volgt per casus een introductie waarna aan de hand van de motieven per actor worden
geanalyseerd aan de hand van de motieven uit het analysekader. Eveneens zijn van de casussen
Hardbitten en de Sodafabriek de postcodes van participanten beschikbaar gesteld waardoor ook
een uitspraak gedaan kan worden over de reikwijdte van de crowdfundingcampagnes. Van casus de
Luchtsingel was deze data niet verzameld gedurende het plaatsvinden van de champagne,
waardoor deze analyse niet gedaan kan worden maar van de indicatie van de initiatiefnemers moet
worden uitgegaan.
69 70 4.1 De Luchtsingel Rotterdam
In deze paragraaf zal de analyse van casus de luchtsingel worden uiteengezet. Allereerst volgt een
introductie van de casus, het initiatief en de locatie (de context). Vervolgens zal worden ingegaan op
de crowdfundingcampagne en het doel van de campagne (inhoud van de crowdfundingcampagne)
en indien bekend wie de participanten zijn aan de campagne. Vervolgens wordt verder ingegaan op
de totale financiering van het project en mogelijk andere financieringsvormen dan crowdfunding
(middelen) gevolgd door een beschrijving van de belangrijkste betrokken actoren en hun motivaties
(actoren). Tot slot volgen de resultaten uit het praktijkonderzoek waarin de gevonden motieven van
de initiatiefnemer, de traditionele actor en participant naast het analysekader in het vorige hoofdstuk
worden geplaatst.
4.1.1 Context
De Luchtsingel is in feite een voetgangersbrug in het
centrum
van
Rotterdam.
De
betreffende
voetgangersbrug stond al langere tijd in het masterplan
voor het gebied ‘Rotterdam Central District’ maar werd
na de financiële crisis in 2008 uitgesteld tot een
eventuele eindfase i.e. een uitstel van tenminste 30 jaar
wegens het tot een halt komen van de
ontwikkelingsplannen voor het gebied. Vanuit het
ontwerpperspectief van de initiatiefnemer van het
project, architectenbureau ZUS, dient een stad
dynamisch en kleinschalig te worden ontwikkeld. Als
kantoorhouder in het gebied en tevens architect
ontwikkelde ZUS een alternatieve visie voor het
Rotterdam Central District. ZUS liet haar visie zien door
te beginnen met de tijdelijke herontwikkeling van het
Schieblok, een voormalig antikraakpand in eigendom
van investeerder LSI dat momenteel door de luchtsingel
wordt doorkruist; er is letterlijk een gat uit het pand
gehaald voor de loopbrug.
Afbeelding ZUS, met
links het Schieblok met
daarop een dakakker,
rechtsboven de
herontwikkeling van de
hofbogen en het deel
van de Luchtsingel als
spoorwegovergang en in
het midden wordt Park
Pompenburg
gerealiseerd
Afbeelding plan Maxwan,
eigen bewerking. Met
rechts het projectgebied
(omcirkeld) en links het
Rotterdam Central
District met het centraal
station, de Weena en de
Coolsingel als
toplocaties
Figuur 28: plankaart Rotterdam Central District (Maxwan, 2007) met rechtsboven uitgelicht het
Schieblok en de luchtsingel (ZUS, 2012)
De initiatiefnemer is het architectenbureau ZUS die begon met de tijdelijke invulling van antikraakpand Schieblok. Hier ontstond een creatieve broedplaats. Met dezelfde filosofie richt ZUS zich
nu op de buitenruimte rondom het Schieblok (Hol, 2012). ZUS besloot tot de realisatie van een brug
uit het stedenbouwkundig plan. Aangezien het financieel nog niet mogelijk was de brug te realiseren
en besloot tot een crowdfunding campagne om een aanvang te maken aan de ontwikkeling van de
brug. In het kader van de test-site heeft ZUS het initiatief genomen om de brug uit het
stedenbouwkundig plan in tijdelijke vorm te realiseren. De gedachte daarachter is dat de tijdelijke
71 brug grote aantallen passanten door het gebied zal brengen, waardoor het draagvlak voor
herontwikkeling en nieuwe functies toenemen (Hol, 2012). Daarnaast worden meerdere projecten
aangehaakt op de ontwikkeling van de fysieke luchtbrug. Zo wordt park Pompenburg en een
Dakakker gerealiseerd en het pand de ‘Hofbogen’ herontwikkeld. Tegelijkertijd worden evenementen
als organisatie van een ‘Biergarten’ of open luchttheater georganiseerd. Architectenbureau ZUS wil
hiermee laten zien dat er een andere manier van stadsontwikkeling past bij deze tijd, nog voor de
financiële crisis van 2008 ontwikkelde ZUS een visie voor het gebied waarin kleinschalig wordt
ontwikkeld.
4.1.2 Inhoud
De boodschap in de crowdfunding campagne luidde als volgt:
“Bouw de Luchtsingel: wij bouwen een brug in
het centrum van Rotterdam en we noemen
deze de Luchtsingel. De Luchtsingel is een
houten voetgangersbrug van 350 meter die
Rotterdam Central District verbindt met de
Hofbogen. Wij vinden dat hier op dit moment
onvoldoende kwaliteit op straatniveau is en we
gaan de voetgangersbrug bouwen als eerste
stap in het verbeteren van dit gebied. Het idee
voor de Luchtsingel is ontstaan in het Central
District masterplan van de gemeente
Rotterdam en Maxwan Architecten. In dit
masterplan is vastgelegd dat de Schiestraat
naar het verlengde van het Delftse Plein wordt
verplaatst, waardoor de voetgangersbrug een
logica op de lange termijn van het Central
District krijgt. In het voortraject van onderzoek
naar de brug heeft Zonneveld ingenieurs
ondersteuning verleend.
In combinatie met een
groot aantal andere stedelijke initiatieven en
ontwikkelingen op straatniveau maken we zo
binnen korte tijd van dit gebied een kwalitatief
hoogstaande verblijfsruimte.” (ZUS, 2012
geciteerd door Hol, 2012).
Deze boodschap richt zich duidelijk op het
willen
en
gaan
realiseren
van
een
voetgangersbrug aangehaakt aan kleine
andere deelontwikkelingen in het gebied. De
campagne kent daarmee een tweeledig doel:
een concreet en zichtbaar doel te weten het
realiseren van een brug: een tweede doel
betreft het verbeteren van een op dit moment
achtergesteld gebied. De boodschap richt zich
hiermee op zowel utilitair als maatschappelijk
belang.
Interessant gegeven is dat mensen een plank kunnen ‘kopen’ met daarop een naam of persoonlijke
boodschap. Hiermee is de crowdfundingcampagne een donatie met symbolische (immateriële)
tegenprestatie. Iedere burger en commerciële partij kan een plankje ter waarde van 25 euro
sponseren met hierop een eigen naam of boodschap. Het betreft hier crowdfunding in donatie met
een immateriële tegenprestatie: het verbinden van een naam of boodschap heeft symbolische zo
niet emotionele waarde. Er zijn twee typen participanten te onderscheiden in de sponsoring van
planken. Ten eerste de grootste groep: burgerparticipanten en ten tweede sponsoren ook
commerciële en maatschappelijke partijen planken. Dit wegens marketingdoeleinden en het binden
van de ‘naam’ aan het project naar het publiek toe.
Figuur 29: koop een
plank webpagina
(Luchtsingel, 2014)
Figuur 30:
gerealiseerde
plankdelen (eigen foto)
72 4.1.3 Middelen
Naast de crowdfunding campagne heeft de Luchtsingel meegedaan aan een door de gemeente
Rotterdam uitgeschreven wedstrijd voor burgerinitiatieven, het zogeheten Stadsinitiatief waar
inwoners van de stad in 2012 online konden stemmen op het beste idee. Het idee met de meeste
stemmen verkrijgt vervolgens een subsidie van de gemeente voor realisatie van het project. Om
hiervoor in aanmerking te komen moet 10% van de totale subsidiesom door de initiatiefnemer zelf
worden ingebracht om draagvlak en inzettingsvermogen van de initiatiefnemer te tonen (bijlage 12).
In de door ZUS opgezette crowdfunding campagne wordt deze 10% van het benodigd bedrag
opgehaald middels crowdfunding (bijlage 11).
4.1.4 Actoren
Rondom de Luchtsingel is een stichting opgezet waarvan de bestuursleden eveneens de
initiatiefnemers van het project zijn. Aan de stichting is eveneens een raad van advies gekoppeld
waarvan de leden eveneens als ambassadeurs fungeren. Deze raad bestaat onder andere uit een
voormalig directeur Gemeentewerken en Stadsontwikkeling, een waarnemend directeur Ruimtelijke
Ontwikkeling van het ministerie van Infrastructuur & Milieu en een benoemd toezichthouder vanuit
de Gemeente Rotterdam. Daarnaast kent de stichting een zogenoemd kernteam van belangrijkste
betrokkenen uit de voormalige dienst Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam, een aantal
voormalig deelgemeenten, het Rotterdam Central District en de Hofbogen (het naastgelegen
winkelcomplex/pand). Op schaal van de luchtsingel zijn de betrokken actoren ZUS architecten als
initiatiefnemer, de traditioneel betrokken actor Gemeente Rotterdam, de (voormalig)
medeverhuurder CODUM die tezamen met ZUS voor de tijdelijke ontwikkeling van het door de
luchtsingel doorkruiste Schieblok verantwoordelijk was (bijlage 11). Dit pand maakt onderdeel uit
van de investeringsportfolio van LSI project Invest die meerdere locaties in het Rotterdam Central
District op de planning had en heeft staan (bijlage 11).
In onderstaande figuur is geprobeerd de belangen van actoren in schaal (van links naar rechts groter
wordend) uit een te zetten. Hierbij richten participanten zich op de Luchtsingel, Codum op het
Schieblok, ZUS op de luchtsingel en een deel van het gebied. LSI op het aangrenzende Schieblok
en de waardeontwikkeling van het gebied en de gemeente Rotterdam met een tweeledige pet op
heeft enerzijds zeggenschap in het project en anderzijds een controlerende functie jegens het
gebied en de actoren die daarin opereren.
Figuur 31: Actoren rondom de Luchtsingel uitgeet in schaal (eigen werk)
73 Motieven van de initiatiefnemer (bijlage 11)
Het idee voor de luchtbrug blijkt voort te komen uit het masterplan van het Rotterdam Central
District. Echter gezien de economische ontwikkelingen rond 2008 werd deze ontwikkeling gestaakt.
In de periode voor 2008 had ZUS reeds een andere visie uitgewerkt voor de ontwikkelingen in het
Rotterdam Central District en stelt dat kleinschaliger ontwikkelen een beter antwoord biedt op het
ontwikkelen van hedendaagse steden. De ‘blauwdrukplanning’ is zo stelt ZUS een manier van
ontwikkelen die economische groei tegengaat en kleine en middelgrote ondernemers gedwongen uit
het gebied zou doen vertrekken. ZUS wenste met haar inzet in het project te laten zien dat er ook op
kleinschalige wijze binnen een grotere visie ontwikkeld kan worden. Crowdfunding past volgens
ZUS bij kleinschalige initiatieven en daarmee kleinschalige en stapsgewijze stedelijke ontwikkeling.
De Luchtsingel fungeert voor ZUS als aanjager van de ontwikkeling in het gebied.
De hoofdreden voor de inzet van een crowdfundingcampagne is de noodzaak tot
financiering geweest later werden de andere consequenties duidelijk: “de eerste motivatie was wel
financieel, het heeft ook wel andere consequenties het zorgt dus ook voor betrokkenheid, merken
we heel erg; mensen die hier, ook toen de brug nog niet af was zag je echt dat mensen er toch op
kwamen, mensen die foto’s kwamen maken, soms ook wel toeristen en mensen die met scheve
hoofden op zoek waren naar hun plankje. We krijgen ook een hoop mensen op kantoor over de vloer
die vragen van he waar is mn plank? En uitleggen dat het een hele emotionele waarde heeft want
hun familie komt uit Rotterdam of het was voor hun overleden opa.”
Er waren op het moment dat gestart werd met het initiatief geen andere financieringsvormen
voorhanden. Mede gezien de realisatie van de brug door de gemeente Rotterdam was uitgesteld tot
2030 en ontwikkelaars ook niet bereid zouden zijn op dit moment te investeren in de openbare
ruimte. ZUS wenste daarnaast ook mee te doen aan het stadsinitiatief van de gemeente Rotterdam
waarbij voor 4 miljoen euro aan subsidie kon worden verkregen. Het stadsinitiatief is in 2012 door
ZUS gewonnen maar voor het verkrijgen van de subsidie geldt een eigen financiering van 10%. Om
dit te kunnen voorzien blijft de crowdfunding essentieel voor de realisatie van de brug. Ook zorgde
de crowdfunding voor eerdere realisatie en zichtbaarheid van gaande zijnde ontwikkeling; het door
de initiatiefnemers gestelde doel werd hiermee concreet en zichtbaar voor het grote publiek. ZUS
stelt dat de campagne ook heeft bijgedragen aan het winnen van het stadsinitiatief vanwege de
sociale inbedding die de crowdfunding campagne teweeg bracht: :op het moment dat we wedstrijd
liep hadden we gewoon al een enorme voorsprong op de concurrentie omdat het toch al ingebed
was in de stad. Uiteindelijk hebben we twee keer zoveel stemmen gehaald als de nummer twee. En
ik denk echt dat dat te maken heeft met het feit dat er door de crowdfunding al zoveel mensen bij
betrokken waren en enthousiast waren, en daar iets voor wilden doen.”
Naast dat de eerste motivatie financieel betreft heeft de crowdfunding campagne wel
gezorgd voor een sterke sociale betrokkenheid die de initiatiefnemers ook zichtbaar werd door de
vele vragen, verzoeken en verhalen die gedeeld werden. Deze sterke sociale en ook emotionele
betrokkenheid is tweeledig allereerst heeft dit te maken met de verpersoonlijking van het initiatief
door de mogelijkheid een persoonlijke opschrift op een gesponsord plankje te zetten en anderzijds
de aard van het initiatief in relatie tot de stad Rotterdam. Planken kennen bijvoorbeeld opschriften
als namen, liefdesrelaties, trouwdata, overlijdens- en nagedachtenisteksten. Deze verpersoonlijking
brengt een sterk enthousiasme van participanten met zich mee. Bovendien maakt het een deelname
fysiek en concreet: “…mensen willen bijdragen aan een concreet project, maar mensen vinden het
ook fijn te zien dat er iets gebeurd. Je kan nu concreet zien waar je je geld aan geeft, en dat speelt
ook mee. En misschien naast het gezamenlijk willen bereiken van een doel speelt ook mee dat
mensen een fysiek aandenken hebben.”
De initiatiefnemers stellen dat de crowdfunding campagne heeft gezorgd voor inbedding
van het project nog voordat de wedstrijd van het stadsinitiatief van start ging. De bekendheid en
sociale betrokkenheid die werd gecreëerd middels de crowdfunding campagne leverde een sterke
voorsprong op in de wedstrijd van het stadsinitiatief en daarmee het aantrekken van traditionele
investering. Ook is sprake van een wisselwerking, de crowdfunding campagne lijkt publiciteit te
genereren en andersom resulteert meer publiciteit weer in de toename van animo voor de
crowdfunding campagne. Bijzonder aan de crowdfunding campagne van ZUS is dat deze
doorlopend is. De Luchtsingel mag van ZUS doorgroeien en projecten kunnen worden aangehaakt
op de brug. Voor ZUS betekent de uiteindelijke realisatie van de luchtsingel (niet de
crowdfundingcampagne) en de sterke sociale betrokkenheid die tijdens dit proces (het voeren van
de campagne) wordt gecreëerd een vorm van erkenning van de door hun geambieerde visie van
kleinschalige en incrementele stadsontwikkeling gebruikmakende van ‘de bestaande waarden van
de stad’. Crowdfunding leent zich volgens de initiatiefnemer om een project om gang te helpen,
door de publiciteit worden anderen mensen en partijen ook enthousiast.
Wederom kiezen voor crowdfunding hangt er volgens de initiatiefnemer van af of sociale inbedding
en opstartfinanciering van een project noodzakelijk is. Wel speelt volgens de initiatiefnemer een
mogelijke verzadiging van crowdfundingprojecten een rol: “Ik denk ook wel dat er een soort
74 verzadiging kan ontstaan dus dat je niet te pas of te onpas moet gaan roepen van he ik ga maar
crowdfunden”. De Luchtsingel was een van de eerste crowdfundinginitiatieven en heeft daarmee
een groot voordeel gehad. Op het moment dat crowdfunding veel gebruikelijker wordt zou het zijn
uniciteit kunnen verliezen. Crowdfunding zou zich lenen voor kleinschalige projecten maar in theorie
ook grotere projecten: “Als je een project hebt met nationale of internationale relevantie, waarom
zou het dan niet kunnen. Dus wat reikwijdte betreft kan het globaal zijn, maar qua grootte is de
conclusie als het maar voldoende relevant is voor een grote groep mensen dan kan het in theorie
heel groot zijn.”
Motieven van de initiatiefnemer - Luchtsingel, Rotterdam
Overeenkomend met
analysekader
Financieringsbehoefte vervullen
Financiële motieven
Kosten verlagen
Aantrekken traditionele
financiering
Sociale motieven
Marketing motieven
Onderzoeksmotieven
Emotionele motieven
Overige motieven &
bevindingen
Gemeenschap vormen
rondom een initiatief
Connecties en netwerk
uitbreiden
Bijdragen aan een
gemeenschap
Sociale binding creëren
Bekendheid genereren
Publiciteit of creëren van een
hype
Interesse creëren
Andere marketingdoeleinden
(klantenkring e.d.)
Indicator van vraag
Erkenning
Feedback of productverbetering
Informatiebehoefte of
marktonderzoek
Reputatie en status
Gevoel van opwinding en
enthousiasme
Iets voor elkaar krijgen
Een band hebben
(Persoonlijke) vaardigheden of
ambities
In controle blijven
Uniciteit
Aanvullingen en opmerkingen
Aanvullende op het aantrekken van
traditionele financiering vervult de
crowdfunding campagne als een
vereiste inbreng van het eigen
vermogen. De crowdfunding
campagne werd gestart vanwege een
financiële noodzaak
Achteraf bleken sociale motieven van
crowdfunding sterk. Het wederom
inzetten van crowdfunding zou gedaan
worden als sociale inbedding van een
project noodzakelijk is.
Een crowdfunding campagne creëert
bekendheid mede door deze
bekendheid stelt de initiatiefnemer een
voorsprong gehad te hebben op het
kunnen winnen van het stadsinitiatief
i.e. er was al sprake van een netwerk.
Geen
Min of meer, de initiatiefnemer wenst
in zijn rol als architect en
stedenbouwkundige te laten zien dat
er ook andere wijzen van stedelijke
ontwikkeling mogelijk is.
Een te groot aantal crowdfunding
initiatieven in een specifiek gebied zou
kunnen leiden tot verlies van uniciteit.
De Luchtsingel had het voordeel een
van de eerste crowdfunding
campagnes te zijn in stedelijke
ontwikkeling.
75 Motieven van de traditionele actor
In het project van de Luchtsingel participeren in het project de gemeente Rotterdam als een van de
toezichthouders, daarnaast zijn indirect betrokken de kantorenexploitant CODUM en ontwikkelaar
c.q. vastgoedbelegger LSI project Invest.
Voor exploitant CODUM die samen met initiatiefnemer ZUS de eigenaren waren van het Schieblok
BV en daarmee verantwoordelijk voor de tijdelijke exploitatie van de door de luchtsingel doorkruiste
Schieblok. CODUM stelt dat de crowdfundingcampagne ook voor het Schieblok directe publiciteit
heeft gegeneerd en denkt dat hiermee ook destijds de animo voor het huren van ruimte in het
Schieblok is vergroot (bijlage 14). Hierdoor is de exploitatie uiteindelijk ook rendabel genoeg
geworden om door ontwikkelaar LSI, welke pachthouder van het Schieblok is te worden
overgenomen om voor langere tijd te exploiteren. Hiervoor was sprake van een
antikraakovereenkomst met het Schieblok BV. In theorie zou het voor een exploitant als CODUM
mogelijk zijn om middels crowdfunding huurders te binden aan een gebouw door het crowdfunden
van een openbare (horeca)voorziening maar hier is geen sprake van geweest.
Eigenaar van het Schieblok dat de Luchtsingel doorkruist is LSI Project Invest. Luc Smits
directeur van LSI ziet de sterke potentie van de Luchtsingel en de daaraan verbonden crowdfunding
campagne voor de waardeontwikkeling van het direct omliggende gebied (bijlage 13). Waar
voorheen geen activiteit of aandacht voor was is dat er nu wel. Smits spreekt van een aantrekkelijker
gebied met een hogere gevoelswaarde bij mensen waardoor het ook aantrekkelijker kan gaan
worden om in dit geval woningen, kantoren of een hotel te ontwikkelen. Het initiatief en de erdoor
verworven de bekendheid van het gebied bij mensen is hiermee van waarde geweest voor de
belegger. Interessant gegeven is dat de crowdfundingcampagne of het initiatief van de luchtsingel
als kleinschalige ontwikkeling in het gebied essentieel wordt bevonden in deze fase waarin het
project is geraakt. LSI ziet in vastgoed de potentie van crowdfunding als een manier om eigen
vermogen in te brengen en in geval het bedrag in verhouding staat tot het uiteindelijk benodigd
bedrag dan kan het een reden zijn voor het nafinancieren. Gezien de grote benodigde bedragen in
vastgoed zal crowdfunding. volgens LSI nooit een vervangend financieel instrument kunnen zijn.
Interessanter is misschien nog wel de maatschappelijke component van crowdfunding, volgens LSI
kan crowdfunding daarmee ook voor een vastgoedbelegger positieve publiciteit opleveren (bijlage
13).
De Gemeente Rotterdam is op twee manieren betrokken bij de Luchtsingel, allereerst
vanuit het belang van de stad en daaraan gekoppelde wet- en regelgeving en ten tweede als direct
betrokkene in de Raad van Advies van stichting de Luchtsingel. Vanuit de gemeente Rotterdam
zaten hier opeenvolgend directieleden van de diverse gemeentelijke diensten in, om enigszins
belangenverstrengeling te kunnen voorkomen is een gepensioneerd directielid van de gemeente
Rotterdam gevraagd plaats te nemen in de Raad van Toezicht (bijlage 12). Hetgeen fungeert als
toezichthouder op met name de financiële middelen die verkregen zijn vanuit het stadsinitiatief en
het publiekelijk beeld van de Luchtsingel. Een betrokkene vanuit de gemeente Rotterdam die
verantwoordelijk is voor het op gang krijgen van ontwikkelingen, en bij elkaar brengen van mensen
in het gebied stelt dat de crowdfunding campagne geen rol heeft gespeeld in de houding van de
gemeente naar het initiatief. Wel betekende winst van het stadsinitiatief natuurlijk dat realisatie van
de brug definitief kon doorgaan. Maar ook zonder het winnen van het stadsinitiatief zou de
gemeente de campagne hebben aangemoedigd. De betrokkenheid van iemand met een
gemeentelijke achtergrond heeft betrekking op het bewaken van de verkregen financiering vanuit
het stadsinitiatief. De gemeente Rotterdam heeft een duidelijk beeld, het is door de subsidie van de
gemeente dat de brug er uiteindelijk komt. Maar het blijft volgens de geïnterviewde van de
gemeente Rotterdam een burgerinitiatief, waarbij je burgers betrokken moet maken, hierin vervult de
crowdfunding campagne een duidelijke rol. Een crowdfundingcampagne zou ook bij dragen aan het
creëren of toetsen van maatschappelijk draagvlak voor een project (bijlage 12).
Daarnaast levert de publiciteit rondom de campagne en medewerking van de gemeente daarin ook
een positief imago op voor de gemeente Rotterdam. Gezien kleinschalig ontwikkelen de toekomst
heeft zou de gemeente het gebruik van crowdfunding moeten ondersteunen zolang projecten niet in
strijd zijn met wet- en regelgeving. Een gemeente moet niet zelf willen crowdfunden maar dergelijke
projecten faciliteren of motiveren. Wel wordt door de ondervraagde van de Raad van Toezicht
verondersteld dat bij toename van het aantal initiatieven de uniekheid en daarmee de motivatie om
te participeren mogelijk afneemt. Crowdfunding moet niet een manier zijn om financiële middelen te
verwerven maar wegens een sociaal en maatschappelijk component. Het op deze wijze ontwikkelen
van je stad draagt bij aan het tegengaan van verloedering, ombuiging en op gang brengen van
waardeontwikkeling voor je stad.
76 Motieven van de traditionele actor – Luchtsingel, Rotterdam
CODUM
LSI Project Invest
Gemeente Rotterdam
Financiële motieven
Sociale motieven
Vergroting
huurinkomsten
Waardeontwikkeling
Inbreng eigen vermogen
Vergroten huurinkomsten
door meer bekendheid
aangrenzend
kantoorpand Schieblok
Bekendheid en mensen
naar het gebied trekken
zorgt voor
waardeontwikkeling van
het bezit in het gebied
Inbreng eigen vermogen
voor verkrijgen
aanvullende financiering
(subsidie)
Sociale binding
Sociale binding:
Crowdfunding als middel
om burgers betrokken te
maken.
Gemeenschap vormen
rondom een initiatief
Een crowdfunding
campagne zou in theorie
kunnen leiden tot sociale
binding van huurders
Marketing motieven
Onderzoeksmotieven
Emotionele motieven
Overige bevindingen
Bekendheid genereren:
Bekendheid voor de
Luchtsingel betekende
ook bekendheid voor het
Schieblok en aantrekken
van huurders
Behoefte sociaal goed te
doen.
Bijdragen aan een
gemeenschap
Bekendheid genereren:
Het crowdfunding
initiatief creëerde
positieve bekendheid
voor het gebied, en trek
bezoekers naar het
gebied.
Indicator van vraag
City Marketing:
Burgerinitiatieven en
bekendheid voor deze
initiatieven creëren een
positief stadsimago
Marktonderzoek
Marktonderzoek
Een crowdfunding
campagne zou
aanleiding kunnen zijn
om over te gaan om
aanvullende financiering
omdat een draagvlak is
getoond.
Een crowdfunding
campagne geeft
aanleiding om over te
gaan op aanvullende
financiering of faciliteren
van een initiatief omdat
draagvlak is getoond.
Reputatie en status
Indicator van vraag
Een te groot aantal
crowdfunding initiatieven
in een specifiek gebied
zou kunnen leiden tot
verlies van uniciteit.
77 Motieven van de participant
(bijlagen 15 & 16)
“De hoofdreden is gewoon omdat ik een Rotterdammer ben, klaar.”
Motieven van de participant lijken zich te kenmerken door het willen bijdragen aan een goed initiatief
dat waarde toevoegt aan de stad. Ondervraagden spreken van het willen ondersteunen van een
goed doel. De verpersoonlijking van de brug middels het vermelden van een persoonlijke tekst
maakt bovendien dat de brug een sterke emotionele band voor participanten geeft zo spreekt een
participant van het ‘kopen’ van een plank voor zijn moeder en verklaart mee te hebben gedaan
omdat ‘hij Rotterdammer is’ (bijlage 15). Deelname wordt ook als iets leuks gezien: “het was leuk als
we die stadswandeling doen en dat die klasgenoten van ons onze planken ontdekken”. Participanten
lijken zich met name te identificeren met het gebied of de stad zo kende een participant het gebied
uit zijn jeugd. Ook zijn participanten bereid om zich in te zetten voor de leefbaarheid van de stad en
eigen initiatieven te willen ondersteunen. Zo zegt een van de ondervraagde participanten:
“Kijk dat heb je met Rotterdam, Rotterdam die hebben gebouwd na de oorlog maar ze zijn vergeten
dat er ook nog mensen wonen, begrijp je. Ja, er hoefde niet geleefd te worden. Ik roep al jaren als je
daar ergens op de Maasboulevard een patatkraam neerzet komt er mens op af. Maar ja dat werd
tegengehouden, als er een kunstenaar of muzikant voor het Stadhuis gaat staan wordt hij
weggejaagd. Wat in Amsterdam honderd keer kan dat kan in Rotterdam niet. En dan komen er een
paar mensen met zulke ideeën, dat is hetzelfde als bij de haven bij de Lourenskerk, met een
wildwaterbaan midden in de stad. Mooier kan je niet hebben” (bijlage 15).
Op de vraag waarom participanten aan een crowdfunding campagne mee zouden doen dan stelt
een participant dat projecten moeten bijdragen aan de stad, iets toe kunnen voegen en een
gemeente zou daarin mee moeten investeren. Een andere participant stelt dat ondersteunen van een
goed doel belangrijk is of dat het dicht bij de persoonlijke interesses moet liggen (bijlage 16).
Onder de ondervraagden is een verschillende in betrokkenheid te constateren. Een participant uit de
omgeving lijkt sterker betrokken te zijn bij het initiatief dan iemand van buiten de directe omgeving.
Zo heeft de lokale participant familieleden en andere mensen overgehaald mee te doen waarvan
gedacht werd dat deze het project ook een ‘warm hart’ zou toedragen (bijlage 15). Ook wenst de
lokale participant aanwezig te zijn tijdens de opening van het project, voor de participant van buiten
de regio hoeft dit niet. De participant van buitenaf deelde de deelname wel middels facebook en
draagt daarmee bij aan de verspreiding van het nieuws. Toch zijn beide participanten ‘hun’ plankje
op wezen zoeken. Dat participanten deelname aan het project verpersoonlijken en het als ‘hun’
initiatief beschouwen blijkt ook uit het feit dat participanten het jammer zouden vinden als de nu
tijdelijke brug zou moeten worden weggehaald. Er is geen sprake van financiële motieven omdat het
hier een crowdfunding campagne in donatie betreft. Bij de ondervraagde participanten spelen
functionele motieven ook niet direct een rol, aangezien zij niet zelf van de brug gebruik zullen maken
maar wel de rol van brug voor het gebied kunnen waarderen.
Reikwijdte (regionaal)
Gedurende de looptijd van de crowdfunding campagne is door initiatiefnemer ZUS geen
postcodegegevens van participanten verzameld. Er is in deze casus dan ook geen analyse gedaan
van fysieke afstand van participanten tot de locatie van het project. In het interview met de
initiatiefnemer kwam naar voren dat hij zelf het gevoel heeft dat participanten sterk regionaal zijn, te
weten uit Rotterdam en omstreken. De meeste participanten lijken een band te kennen met de stad
en de crowdfunding campagne is van symbolische betekenis door het binden van een naam of
persoonlijke boodschap aan het project (bijlage 11).
Daarnaast, zoals reeds aangegeven, identificeren participanten zich met de stad en staat
het project ook ten dele symbool voor eigen initiatief van de burger zelf; de burger die zelf
meebouwt aan de stad. Het is onmogelijk een eenheid te koppelen aan het begrip sociale of
emotionele reikwijdte; gesteld kan worden dat participanten zich in dit project waarschijnlijk
identificeren met de stad Rotterdam of zich sympathiseren met de symboliek van het project.
78 Motieven van de participant – Luchtsingel, Rotterdam
Financiële motieven
Functionele motieven
Sociale motieven
Overeenkomend met het
analysekader
Rendement
Toegang tot een
investeringsmogelijkheid
Niet van toepassing bij de
crowdfundingvorm donatie
Verkrijgen van een materiele
tegenprestatie
Verkrijgen van een immateriële
tegenprestatie
(Vroege) toegang tot nieuwe
producten of functies
Filantropie
Gemeenschapsparticipatie
Ondersteunen van een goed doel
Ondersteunen van een
initiatiefnemer
Ondersteunen van een goed
product, service of idee
Persoonlijke relatie
Formalisering van een relatie
Emotionele motieven
Gevoel van betrokkenheid
Persoonlijke binding
Ondersteunend willen zijn
Voldoening verkrijgen
Ervaring, enthousiasme
Geluk, verblijding
Identiteit
Overige motieven en
bevindingen
Aanvullingen en opmerkingen
Participanten kunnen zich betrokken
voelen bij de stad en lijken het zelf
initiatief te nemen, of ergens zelf aan
bij te kunnen dragen te waarderen.
Participanten binden zich sterk aan
het project door verpersoonlijking. De
boodschap op een plankje (de
tegenprestatie) kent een sterke
emotionele waarde.
Identificering met de stad, het gebied
of het laten zien van een identiteit lijkt
belangrijk te zijn.
Status en reputatie
Schuld en empathie
Fysieke reikwijdte: regionaal
Sociale reikwijdte: identificering
stad of sympathiseren met
symboliek
79 80 4.2 Hardbitten Almere
In de volgende paragraaf volgt de contextbeschrijving van de casus Hardbitten. Vervolgens wordt
ingegaan op de crowdfundingcampagne en het doel van de campagne (inhoud) en indien bekend
wie de participanten zijn aan de campagne. Hierna wordt ingegaan op de inzet van financiële
middelen in het project (middelen) gevolgd door een beschrijving van de belangrijkste betrokken
actoren en hun rol (actoren). Tot slot volgen de resultaten uit het praktijkonderzoek waarin de
gevonden motieven van de initiatiefnemer, de traditionele actor en participant naast het
analysekader in het vorige hoofdstuk worden geplaatst (motieven).
4.2.1 Context
Medio 2013 komen een drietal studenten (Igor Sjerps, Kim Steenbreker en Peter Loggers) in Almere
op het idee voor een eigen onderneming. Ze willen iets toevoegen wat ontbreekt aan de stad
Almere, iets nieuws laten zien. Ze komen op het idee van een conceptstore met een mix van
winkelruimte en verblijfsruimte. Het idee is een high end mode skateshop, een shop in shop concept
voor startende of veelbelovende ontwerpers en een huiskamerbar; een woonkamer in het
winkelcentrum. Het initiatief komt volgens de initiatiefnemers voort uit ‘het gemis van Almere’, de
tekortkoming van culturele voorzieningen voor de doelgroep waar zij zelf toe behoren. De
initiatiefnemers kennen een sterke band met Almere gezien zij hier zijn opgegroeid. Toch misten ze
een door hun genoemde ‘levendigheid’ in de stad, waarvoor naar de hoofdstad gereisd moest
worden. Er moest meer te doen zijn doordeweeks en meer diversiteit komen. Gedreven door de
droom van een eigen onderneming wordt het idee bij de eigenaar van het winkelcentrum gepitcht.
De eigenaar, vastgoedbelegger Corio ziet wat in de enthousiasme van de jongeren, om zo de
levendigheid van haar centrum te verbeteren en daagt hen uit met een haalbaar businessplan te
komen. De huidige hieruit voortkomende functie is een mix van skatewinkel inclusief skateramp,
shop-in-shops voor kleding e.d. en een bar inclusief hangplek. Op dit moment is de winkel
opgeleverd en draaiende. Naar verwachting zal de winkel binnen het gestelde termijn kunnen
uitbetalen aan haar participanten (bijlage 6).
Figuur 32: Plattegrond winkelindeling Hardbitten (Hardbitten.nl,
2014)
81 4.2.2 Inhoud
Crowdfundingcampagne
“ Het is tijd voor een tegengeluid binnen het stadshart van Almere. Nu eens even geen keten,
‘nieuwe’ outlet, all-you-can-eat vreetschuur of nagelstudio. Over een niet al te lange tijd wil
HARDBITTEN AND THE OTHERS haar deuren openen; de conceptstore die de stad een ziel geeft,
een slaapstad, een betonnen, kale vlakte zonder cultuur en waar vooral niks te beleven valt.
Vooroordelen over Almere bestaan er genoeg. Maar de New Town is ook fijn. Er is veel groen,
de architectuur is opvallend en er is ruimte. Toch is het de 'sociale leefbaarheid' die nog wat te
wensen overlaat, vooral onder jongvolwassenen. Het winkelaanbod, het uitgaansaanbod, de kunsten cultuursector: het is in Almere net niet onderscheidend of spannend genoeg. En dat terwijl die
drie factoren voor ons, jongvolwassenen (16 -30 jaar), nu net zo belangrijk zijn. Op dit moment
verruilen wij ons ruime appartement in eigen stad daarom liever voor een bezemkast in Amsterdam
of Utrecht. Resultaat? Een steeds meer eenzijdige bevolkingsopbouw in Almere. En dat is natuurlijk
geen positieve ontwikkeling als het gaat om de verdere uitbouw van de stad. Ons plan brengt de
drie factoren die een sociale leefbaarheid bevorderen bijeen, en geeft Almeerse jongvolwassenen
daarmee een reden om in eigen stad te blijven. Sterker nog: het geeft jongvolwassenen van buiten
Almere een reden om eens een bezoek aan de veelbesproken New Town te brengen. Vol trots
presenteren wij: HARD BITTEN AND THE OTHERS. Een conceptstore waarin de werelden van
skate, fashion, lifestyle en kunst- en cultuur bij elkaar komen, in een pand van meer dan duizend
vierkante meter middenin het Almeerse stadshart.” (Crowdaboutnow, 2014a)
Deze boodschap richt zich duidelijk op het willen toevoegen van iets dat ontbreekt in de stad. Het
spreekt duidelijk inwoners van Almere aan en een specifieke doelgroep van jongvolwassenen. Het
roept daarnaast ook een sociaal belang op; sprekende van ‘diversiteit’, ‘sociale leefbaarheid’,
‘eenzijdigheid’ en halt toeroepen aan het wegtrekken van jongvolwassenen uit de stad Almere. Het
betreft hier crowdfunding in lening met materiële tegenprestatie; rente op het geïnvesteerde bedrag.
Crowdfundingvorm: lening
Figuur 33: campagnepagina Hardbitten (Crowdaboutnow, 2014)
82 4.2.3 Middelen
Benodigd bedrag
De totale financieringsbehoefte betreft een bedrag van 142.000 euro. Interessant gegeven is dat
slechts een klein deel van dit bedrag, te weten 20.000 euro is besloten om middels crowdfunding te
verkrijgen. Daarnaast is sprake van een flexibele huurovereenkomst met vastgoedbelegger Corio
waarbij in de eerste maanden geen huur is betaald en daarnaast in de beginfase van de
onderneming met een verlaagde huurprijs wordt gerekend (interview). Hardbitten verwacht na een
jaar een omzet van 700.000 euro behaald te hebben (Crowdaboutnow.nl, 2013a).
Uit de campagnepagina van Hardbitten (Crowdaboutnow.nl, 2013) kunnen de volgende gegevens
verzameld worden:
het doelbedrag van de crowdfundingcampagne a 20.000 euro is met een opgehaald bedrag van
23.135 euro met 15% overschreden. In ruil voor een individuele investering ontvangt een participant
4,7% rente per jaar over een looptijd van 50 maanden. Totaal hebben 125 participanten meegedaan
aan de campagne waarbij deze voor een bedrag van 25, 50, 250 of 500 euro of meer konden
deelnemen. In onderstaande tabel worden de genoemde beloningen en het aantal participanten per
type beloning uiteengezet op basis van de categorie die investeerders hebben aangeklikt tijdens het
maken van een investering. Deze informatie is transparant en voor iedereen te vinden op de
campagnepagina (Crowdaboutnow.nl, 2013). Opvallend is een hoog aantal deelnemers onder de
250 euro en de verhouding familie, vrienden en kennissen tegenover onbekenden van 55:70 ervan
uitgaande dat familieleden, vrienden en kennissen zich niet ervan weerhouden om aan te geven dat
zij onder deze categorie vallen.
Participanten naar aantallen en typen per investeringsbedrag
Geïnvesteerd bedrag;
1. 25 t/m 49
euro
Materiele tegenprestatie
2. 50 t/m
249 euro
3. 250 t/m
499 euro
4. 500 euro
5. > 500
euro
4,7 % rente / jaar over 50 maanden plus realisatie functie
Type
tegenprestatie
Immateriële
tegenprestatie
Uitnodiging
lanceringsfeest
Familielid
17
3
Idem als 1
plus naam
op de wall of
fame
9
Idem als 2
plus
customized
skateboard
2
Idem als 3 plus VIP klant
altijd 10% korting
1
2
Vrienden &
Kennissen
38
18
16
1
3
0
Fans
41
11
23
6
0
1
Onbekend
29
17
9
0
0
3
Totaal aantal
125
49
57
9
4
6
Type participant
Schema van type participanten op basis van de campagnepagina (Crowdaboutnow.nl, 2013)
83 4.2.4 Actoren
Het project is gehuisvest als een commerciële winkelfunctie in het winkelcentrum van Almere
waarvan vastgoedbelegger Corio de eigenaar is. De winkelruimte betreft een moeilijk verhuurbare
locatie in verband met de grootte van het pand en de ligging beneden maaiveld, en stond reeds
twee jaar leeg. Voor een vastgoedbelegger als Corio is het uiteindelijk van betekenis dat er waarde
wordt gecreëerd voor het winkelcentrum en daarmee de waarde van het in eigendom zijnde
vastgoed i.e. waardeontwikkeling van het vastgoed (bijlage 10). Uit gesprekken blijken naast
participanten ook bedrijven te zijn die bepaalde benodigdheden hebben gesponsord gedurende de
campagne zoals meubels en dj apparatuur. Betreffende sponsoren wensen een merknaam te
binden met het concept en imago van Hardbitten & The Others. Deze sponsoren zijn niet
ondervraagd, maar te denken valt aan meubelstukken en geluidsapparatuur. In de campagne zijn
twee soorten participanten te onderscheiden, te weten de specifieke doelgroep van de functie en
participanten die zich willen inzetten voor Almere of omgeving met de behoefte goed te doen.
Figuur 34: Actoren in het project Hardbitten (eigen werk)
Motieven van de initiatiefnemer (bijlage 6)
Uit de interviews met twee initiatiefnemers van Hardbitten & The Others komen aan aspecten naar
voren die in de crowdfunding een rol hebben gespeeld. Enkele van deze motieven zijn van te voren
niet voorzien andere motieven spelen geen rol in de keuze voor crowdfunding maar vormen wel een
onderdeel van de crowdfunding campagne. Opvallend aan de campagne van Hardbitten is dat een
relatief laag bedrag van 20.000 euro noodzakelijk is geweest dit is letterlijk het startgeld geweest
voor de onderneming. Dit startgeld is eerst middels een banklening geprobeerd te verkrijgen,
tevergeefs waardoor crowdfunding voor de initiatiefnemers de enige optie blijkt te zijn geweest. De
crowdfunding campagne vervult dus duidelijk een financiële noodzaak opdat er geen andere
alternatieven voorhanden waren en banken inkomsten of onderpand wensten te zien.
Opvallend is dat de succesvolle crowdfundingcampagne voor zowel de initiatiefnemer als
vastgoedbelegger Corio een bevestiging is geweest van de vraag. Om het plan doorgang te laten
vinden wilde de eigenaar graag zien dat er draagvlak is voor het initiatief, welke de crowdfunding
heeft laten zien. Gezien Corio een flexibele huurovereenkomst en verlaagde huurprijs hanteert in de
eerste fase van de onderneming is hiermee eigenlijk ook een vorm van traditionele financiering
aangetrokken doormiddel van een combinatie van het pitchen van een initiatief, een haalbaar plan,
de bevestiging van de vraag vanuit de crowdfunding campagne. Ook heeft de betreffende
contactpersoon van Corio naar Hardbitten toe een rol van coach op zich genomen. Corio heeft
hiermee een actieve bijdrage geleverd.
84 De initiatiefnemers merken op dat mensen zich betrokken voelen bij het project, tijdens de
campagne hebben veel mensen, ook mensen die zij niet kenden zich als ambassadeurs van de
campagne opgesteld. Nu het concept is gerealiseerd merken zij dat veel participanten op de
evenementen afkomen en betrokken blijven. Er heeft zich een duidelijke gemeenschap rondom het
initiatief gevormd. Wel stellen de initiatiefnemer dat een langere en beter uitgedachte crowdfunding
campagne goed kunnen werken om een nog grotere betrokken gemeenschap te realiseren uit de
directe doelgroep. De gevormde gemeenschap is tweeledig en bestaat globaal gezien uit twee
soorten participanten ten eerste te weten de directe doelgroep van Hardbitten en ten tweede uit
mensen, met name uit Almere, die zich willen inzetten voor de stad of ouders van mensen uit de
doelgroep die zich willen inzetten voor de stad. Een deel van de gevormde gemeenschap uit de
crowdfunding campagne behoort tot de klantenkring. Een langere en beter uitgedachte
crowdfunding campagne zou ook leiden tot meer investeerders uit de directe doelgroep volgens de
initiatiefnemers en daarmee een nog sterker betrokken gemeenschap, en sterkere sociale binding.
Daarnaast had dit volgens de initiatiefnemers kunnen zorgen voor een nog grotere bekendheid dan
dat nu is verkregen met de crowdfunding campagne.
Gesteld wordt dat er draagvlak gecreëerd wordt van mensen die achter de initiatiefnemer staan en
door een crowdfunding campagne een grote groep klanten kan binden en een grote bekendheid
geniet nog voordat de winkel is geopend. Daarnaast merken de initiatiefnemers op dat ook merken
zich aan het initiatief willen binden, en spullen doneren; “Eigenlijk hebben we alles een beetje
gehosseld en dat soort dingen krijg je ook allemaal voor elkaar doordat je die crowdfunding doet. En
zo zie je dat ook bedrijven zich aan je concept en het identiteit van je concept willen binden.”
Duidelijk is dat in de campagne van Hardbitten het ophalen van een bedrag middels
crowdfunding dienst heeft gedaan als indicator van de vraag. Zo stellen de initiatiefnemers dat het
voordeel van een campagne is dat het plan getoetst kan worden, wanneer het doelbedrag niet
behaald zou worden is het plan niet haalbaar of nog niet 100% goed. Daarnaast heeft het de
initiatiefnemers erkenning geboden van het feit dat zij als startende ondernemers op de goede weg
zaten, en niet enkel zijzelf in het plan geloofden. Zo zijn ook kennissen en met name familieleden
met een kritische houding naar het initiatief toe volgens de initiatiefnemers van houding te zijn
veranderd door het succes van de campagne. Ook zou er dusdanig contact zijn met sommige
investeerders tijdens de door Hardbitten georganiseerde evenementen waardoor een ideeën kunnen
worden voorgedragen en feedback kan worden verkregen.
Duidelijk wordt uit het interview met de initiatiefnemers dat zij in eerste instantie met een gevoel
enthousiasme en naïviteit de crowdfunding campagne instapten. Het geloof achter het plan en hun
onderneming was zo sterk dat in eerste instantie verwacht werd dat een crowdfunding campagne zo
gehaald zou worden. Dit bleek zeker niet zo te zijn, maar het moeten pitchen, netwerken en continue
op zoek gaan naar investeerders heeft henzelf als startende ondernemers verder ontwikkeld. Wel
merken de initiatiefnemers op dat een crowdfunding campagne een zeer intensief traject is, maar
gezien de voordelen op het gebied van marketing en het vergroten van je netwerk en versterken van
de gemeenschap zouden ze voor een eventueel vervolgtraject weer kiezen voor crowdfunding. De
initiatiefnemers verwachten dat als er meer tijd wordt uitgetrokken voor de voorbereiding van de
campagne en een langere doorlooptijd er meer profijt van deze ‘neveneffecten’ op marketing- en
sociaal gebied zijn door de enorme betrokkenheid die mensen hebben en de binding die je met je
directe doelgroep kan verkrijgen.
85 Motieven van de initiatiefnemer - Hardbitten Almere
Overeenkomend met analysekader
Financieringsbehoefte vervullen
Financiële motieven
Kosten verlagen
Aantrekken traditionele financiering
Gemeenschap vormen rondom een
Sociale motieven
initiatief
Connecties en netwerk uitbreiden
Bijdragen aan een gemeenschap
Sociale binding creëren
Bekendheid
Marketing motieven
genereren
Publiciteit of creëren van een hype
Interesse creëren
Andere marketingdoeleinden
(klantenkring e.d.)
Onderzoeksmotieven
Indicator van vraag
Erkenning
Feedback of productverbetering
Aanvullingen en opmerkingen
Een goede klantenkring realiseren uit de
crowdfundingcampagne doormiddel van
sociale binding van participanten vereist een
goed uitgedachte campagne met lange
looptijd. Nu was de druk te groot waardoor
investeringen nodig waren van participanten
buiten de directe doelgroep.
Gedurende de crowdfunding campagne is
niet sprake geweest van feedback. Achteraf
vormen participanten wel degelijk een
testmedium voor ideeën.
Informatiebehoefte of
marktonderzoek
Emotionele motieven
Overige motieven &
bevindingen
Reputatie en status
Gevoel van opwinding en
enthousiasme
Iets voor elkaar krijgen
..
(Persoonlijke) vaardigheden of
ambities
In controle blijven
Tijd en energie
Hechte klantenkring realiseren of
doen groeien
Het voeren van een crowdfunding
campagne kost veel meer tijd en energie
dan van te voren ingeschat. De
meerwaarde van de campagne op sociaal
en marketingvlak werd pas achteraf
duidelijk.
Het wederom voeren van een campagne
zou zijn om de bestaande gemeenschap
van participanten in de doelgroep verder uit
te breiden. Deze marketing meerwaarde
weegt sterker op dan de tijd en energie die
in de campagnevoering moet worden
gestopt.
86 Motieven van de traditionele actor (bijlage 10)
Voor de vastgoedbelegger speelt op de lange termijn de waarde van hun vastgoed en daarmee de
aantrekkelijkheid van het winkelcentrum, het voorkomen of invullen van leegstand en creëren van
aantrekkingskracht een rol voor het faciliteren van het project van Hardbitten. De reden voor Corio
om mee te doen aan het initiatief van Hardbitten komt niet voort uit de crowdfunding campagne
maar uit het eerste concept dat gepitcht werd door de startende ondernemers evenals hun lef en
passie. Wel vormde de campagne een bevestiging voor definitieve samenwerking omdat hiermee
een vraag werd laten zien. In geval van Hardbitten draagt het initiatief op zichzelf bij aan de
aantrekkingskracht, een naar het gevoel vergroting van de passantenstroom en verjonging en
daarmee diversificatie van de doelgroep waardoor een groter publiek kan worden aangetrokken. De
crowdfunding campagne speelt daarin niet mee, maar maakt wel Hardbitten tot wat het vandaag is
geworden.
De crowdfunding campagne maakte voor Corio duidelijk dat er sprake was van een draagvlak vanuit
de doelgroep en vormde daarmee een bevestiging om ook financieel mee te helpen. Crowdfunding
zou hiermee voor startende ondernemers een manier zijn om een vraag te toetsen of om afhankelijk
van factoren (als leegstand, aantrekkingskracht, vergroting passantenstromen, aantrekken nieuwe
doelgroepen) een beslissing te nemen om wederom een project te ondersteunen. Het ondersteunen
van toekomstige initiatieven blijkt een goede mogelijkheid te zijn, zolang er sprake is van een goed
verhaal en een initiatief die op enige wijze waarde toevoegt aan het winkelcentrum. In het geval van
Hardbitten heeft de crowdfunding campagne voor Corio gefungeerd als indicator van vraag en
aanvulling op marktonderzoek, het gaf de bevestiging die noodzakelijk was om door te gaan en
leverde de benodigde financiële middelen. Volgens Corio past deze manier in de veranderende
markt van aanbod gestuurd naar vraag gestuurd. In een campagne waarbij inwoners uit de stad mee
kunnen doen betekent dit een invulling vanuit de vraag van de stad. Ook wanneer de markt weer
aantrekt zouden volgens de belegger dergelijke initiatieven levensvatbaar blijven. Crowdfunding is
iets nieuws en vaak nog uniek, toch past het volgens Corio in de houding die je als retailbelegger
moet aannemen omdat je moet weten wat er in je lokale markt speelt en ook lokale doelgroepen
moet kunnen blijven aantrekken.
87 Motieven van de traditionele actor - Hardbitten Almere
Overeenkomend met analysekader
Financieringsbehoefte vervullen
Financiële motieven
Kosten verlagen
Aantrekken traditionele financiering
Gemeenschap vormen rondom een
Sociale motieven
initiatief
Connecties en netwerk uitbreiden
Bijdragen aan een gemeenschap
Sociale binding creëren
Bekendheid
Marketing motieven
genereren
Publiciteit of creëren van een hype
Interesse creëren
Andere marketingdoeleinden
(klantenkring e.d.)
Indicator van vraag
Onderzoeksmotieven
Erkenning
Feedback of productverbetering
Informatiebehoefte of
marktonderzoek
Reputatie en status
Emotionele motieven
Gevoel van opwinding en
enthousiasme
Iets voor elkaar krijgen
Een band hebben
(Persoonlijke) vaardigheden of
ambities
In controle blijven
Aanvullingen
Inbreng eigen vermogen door
initiatiefnemers tbv aanvullende financiering
(verlagen huurprijs e.d.)
Geen
Geen
Geen
Geen
Overige motieven &
bevindingen
88 Motieven van de participant (bijlagen 7-9)
De drie ondervraagde participanten stellen dat de financiële tegenprestatie geen rol heeft gespeeld
in de beslissing om te mee te doen aan de crowdfunding campagne er werd heil gezien in het
initiatief of ondersteuning van de initiatiefnemers. Interessant is dat uit de steekproefselectie van drie
participanten allen persoonlijk contact hebben gehad met de initiatiefnemers.
Van de drie ondervraagden heeft geen participant meegedaan aan een andere
crowdfundingcampagne. Wel wordt door een van de drie participanten gesteld dat de
rentepercentage dan waarschijnlijk wel veel sterker zal gaan meespelen om die beslissing te moeten
maken, wegens een lager vertrouwen in de initiatiefnemers vanwege het ontbreken van een
persoonlijke relatie.
Twee van de ondervraagden stellen dat ook zonder tegenprestatie het project net zo goed
gesponsord zou zijn wegens het willen ondersteunen van de initiatiefnemers. De ondervraagden
bezoeken de winkel regelmatig. Enerzijds bezoeken participanten de winkel uit interesse voor het
product, anderzijds vormen zij deel van een gemeenschap en gaan graag naar de evenementen.
Onder andere omdat twee van de drie ondervraagden ook de initiatiefnemers kent. Wel wordt
kenbaar gemaakt dat tijdens de open evenementen zij ook veel onbekende participanten hebben
leren kennen. Belangrijk te noemen is dat ook door participanten zelf wordt aangegeven dat er
sprake zijn van twee soorten participanten. Een vanuit de directe doelgroep en een ander vanuit de
behoefte zich in te zetten voor de stad Almere. Twee van de ondervraagden bleken de
initiatiefnemers van het project te kennen, hetgeen een van de redenen is geweest om te
investeren. Social media zou mogelijk een sterke rol kunnen spelen in het delen van het initiatief en
er persoonlijk aan herinnerd worden. Er is in twee gevallen sprake geweest van ‘formalisering van de
relatie’ middels het uitvoeren van een transactie op een crowdfundingplatform. Het tussenplatform
zou het makkelijker maken te investeren omdat er een grotere zekerheid aan zit. Een derde
participant is een bedrijf dat besloot te crowdfunden nadat de initiatiefnemers bij het bedrijf hun plan
gepitched hadden om financiering te verkrijgen. Een van de participanten was onder de indruk van
de enthousiasme en motivatie van de initiatiefnemers, hetgeen aanstekelijk zou hebben gewerkt om
over te gaan op een deelname in het project.
Over het algemeen lijken participanten mee te willen doen als ze de initiatiefnemer kennen of het
concept een warm hart toedragen. Participanten hebben een band met het initiatief, de
initiatiefnemer of de locatie. Identiteit, lokaliteit en vertrouwen worden door verschillende
participanten genoemd. Daarnaast zijn een deel van de participanten bereidt anderen over te halen
ook mee te doen. Een van de ondervraagden noemt duidelijk dat een bijdrage leveren aan een
crowdfunding campagne voor hem niet draait om financiële reden maar dat de campagnes die
gesteund worden in lijn zijn met zijn eigen ‘identiteit’ en’ eigen waarde’.
Reikwijdte van het project
Uit de analyse van locatiegegevens van participanten blijken de meeste participanten (maar liefst
71%) uit de stad Almere zelf te komen. Een aanvullende 13% van alle participanten komt uit buiten
de stad vandaan maar is regionaal wat betekent dat het crowdfunding initiatief met 84% van het
totale aantal participanten sterk regionaal is. Een overige 16% van de deelnemers komt van buiten
de regio.
Figuur 35: reikwijdte naar percentage (eigen
analyse)
89 Motieven van de participant – Hardbitten, Almere
Financiële motieven
Overeenkomend met het
analysekader
Rendement
Toegang tot een
investeringsmogelijkheid
Functionele motieven
Verkrijgen van een beloning
Verkrijgen van een materiele
tegenprestatie
Vroege toegang tot nieuwe
producten of functies
Sociale motieven
Filantropie
Gemeenschapsparticipatie
Aanvullingen en opmerkingen
Financiële tegenprestatie speelt
nauwelijks mee in het wel of niet
investeren.
Ondersteunen van een goed doel
Ondersteunen van een
initiatiefnemer
Ondersteunen van een goed
product, service of idee
Persoonlijke relatie
Formalisering van een relatie
Emotionele motieven
Overige motieven en
bevindingen
Gevoel van betrokkenheid
Persoonlijke binding
Ondersteunend willen zijn
Voldoening verkrijgen
Ervaring, enthousiasme
Geluk, verblijding
Identiteit
Status en reputatie
Schuld en empathie
Fysieke reikwijdte: lokaal
Sociale reikwijdte: identificering
met de ‘subcultuur’ van de
doelgroep of willen inzetten voor
initiatieven in de stad
90 91 4.3 Sodafabriek Schiedam
In deze paragraaf volgt de analyse van casus de Sodafabriek te Schiedam. Allereerst volgt een
introductie waarin de context wordt toegelicht. Hierna wordt net als in de voorgaande drie
paragrafen ingegaan op de crowdfundingcampagne, het doel van de campagne en indien bekend
wie de participanten zijn aan de campagne. Daarna wordt verder ingegaan op de gebruikte
financiële middelen in het project gevolgd door een beschrijving van de belangrijkste betrokken
actoren en hun rol. Tot slot volgen de resultaten uit het praktijkonderzoek waarin de gevonden
motieven van de initiatiefnemer, de traditionele actor en participant naast het analysekader uit het
vorige hoofdstuk worden geplaatst.
4.3.1 Context
De sodafabriek bestaat uit twee oude pakhuizen in Schiedam uit omstreeks 1800 en staan sinds
1976 leeg(Crowdaboutnow.nl, 2013b). Beide panden dreigden gesloopt te gaan worden door
toenmalig eigenaar Fortress. Dit terwijl de Rijksgebouwendienst de panden op de monumentenlijst
probeerden te krijgen, de sloopvergunning werd echter al door de gemeente in 2011 verstrekt
waarna een langdurige rechtszaak uiteindelijk gewonnen werd door Fortress en een daaropvolgende
schadeclaim van Fortress naar de Rijksgebouwendienst uitmondde in een schikking. Initiatiefnemer
Peter van Velzen en toenmalig mede-initiatiefnemer Ton van Adrichem stapte na een
haalbaarheidsonderzoek van Peters restauratiearchitectenbureau Restauro naar de gemeente
Schiedam met een alternatief plan. Nadat omwonenden een bezwaarschrift indienden en dit voor de
rechter kwam besloot de gemeente de panden terug te verwerven van Fortress waarna deze
uiteindelijk om het plan financieel haalbaar te kunnen maken voor een symbolische waarde van 1
euro werd overgedragen aan een dan op te richten coöperatie van initiatiefnemers Peter van Velzen
en toenmalig medeinitatiefnemer van Adrichem (bijlage 1). Momenteel is de herontwikkeling aan de
gang en wordt er hard op zoek gegaan naar nieuwe (betalende) huurders om een inkomstenstroom
op gang te brengen. De Sodafabriek wordt getransformeerd tot een multifunctionele locatie waarvan
niet alle functies op voorhand worden vastgesteld, geheel aan de tijdsgeest wordt het gebouw
(her)aanpasbaar herontwikkeld. In de pakhuizen komen wel kantoren, werkplaatsen en een bed &
breakfast(Crowdaboutnow.nl, 2013b).
4.3.2 Inhoud
De boodschap van de crowdfunding campagne luidde als volgt: “Twee prachtige monumentale
pakhuizen in Schiedam zijn gered van de sloop en worden gerestaureerd. Er komen onder andere
atelierruimten, een restaurant en bed & breakfast. Met de nieuwe coöperatieve vereniging is veel
geïnvesteerd en de eerste huurders zijn er al. Nu moet het pand verder opgeknapt worden en daar
hebben we jullie hulp bij nodig! Door te investeren in dit project help je ons deze monumentale
panden een nieuw leven te geven en draag je bij aan een nieuwe levendige ontmoetingsplaats in
Schiedam” (Crowdaboutnow.nl, 2013b)
Betreffende boodschap richt zich duidelijk op het haalbaar maken van een nieuwe invulling voor een
pand dat anders gesloopt zou worden en kent daarmee een maatschappelijk doel.
Crowfundingvorm: lening
92 4.3.3 Middelen
Benodigd bedrag
Initiatiefnemer Peter van Velzen startte het project met eigen middelen en middelen uit zijn onderneming Restauro architecten. Pas toen er geen financiële middelen meer beschikbaar waren, private
investeringen uitbleven en bankleningen niet verkregen konden worden werd besloten middels een
crowdfunding campagne een op dat moment realistisch bevonden bedrag a 75.000 euro op te halen
om zo het stil gekomen project een volgende drempel over te krijgen (bijlage 1). De campagne is van
start gegaan in september 2013 en trok 90 participanten aan die geld leenden aan de Sodafabriek
tegen 4% rente per jaar over een looptijd van 36 maanden (Crowdaboutnow.nl, 2013b).
Andere financieringsmogelijkheden die geprobeerd waren te verkrijgen zijn het aantrekken van coöperanten (private investeerders) en het afsluiten van een lening bij Tridios, de Rabobank en het Nationaal restauratiefonds. Voor betreffende banken moest er eigen vermogen of aantoonbaar rendement zichtbaar zijn voor het verkrijgen van een lening. De keuze voor crowdfunding komt voort uit het feit dat geen andere financiële middelen voorhanden waren. Naast de crowdfundingcampagne staat de Sodafabriek nog
steeds open voor andere vormen van financiering, zou kunnen private investeerders obligatiehouder
van de coöperatie worden door een bedrag van 25.000 euro te investeren en zzp-ers middels arbeid
uitgedrukt in werkzame uren eveneens obligatiehouder worden hetgeen echter niet direct lijdt tot
beschikbare financiële middelen. Met een verwerving van 300.000 euro van eigenaar Fortress is de gemeente Schiedam indirect de grootste investeerder in de coöperatie door de verkoop van de panden voor een symbolisch bedrag van 1 euro aan de coöperatie (bijlage 1). Toen dit besluit werd genomen was voor de Sodafabriek nog geen sprake van een crowdfunding campagne, de crowdfunding heeft dus geen rol gespeeld in de besluitvorming van de gemeente Schiedam. Bedrag
< 250 euro
Aantal
34
250 – 499
euro
4 % rente /
jaar over 36
maanden
plus
realisatie
functie
Immaterieel,
naamvermel
ding
trappenhuis
15
Tegenprestatie 1
4 % rente / jaar
over 36
maanden plus
realisatie
functie
Tegenprestatie 2
geen
Familie & vrienden
3
2
Kennis & collega
3
4
Fans
Buurtgenoten
Investeerders
Onbekend
5
1
1
1
22
6
500 – 749
euro
4 % rente /
jaar over 36
maanden
plus
realisatie
functie
Immaterieel,
Naamvermel
ding pand
1000 euro of
meer
4 % rente /
jaar over 36
maanden
plus
realisatie
functie
10% korting
huur 1 jaar
21
750 – 999
euro
4 % rente /
jaar over 36
maanden
plus
realisatie
functie
Plus
overnachting
voor 2
personen
9
6
1
2
1
1
2
2
2
2
3
2
2
1
10
5
e
15
Analyse van deelnemers (eigen werk)
93 4.4.4 Actoren
De initiatiefnemer kan in dit geval gezien worden als een ontwikkelend (restauratie)architect,
daarnaast zijn er zzp-ers die mee kunnen klussen in ruil voor een aandeel, huurders van de
werkplaats (op het moment van dit onderzoek niet). Daarnaast wordt er gezocht naar private
investeerders die voor 25.000 euro obligatiehouder kunnen worden. De gemeente Schiedam is een
belangrijke traditionele actor in het project geweest, onder andere door het verwerven van de
panden voor 300.000 euro van toenmalig eigenaar Fortress en het overdragen van de panden voor
een symbolisch bedrag van 1 euro. Daarmee brengt de gemeente onofficieel een bedrag van
300.000 euro in, in het project. De belangrijkste actoren betreffen de initiatiefnemer Peter van Velzen
en zijn bedrijf Restauro Architecten en de participanten. De gemeente Schiedam is een belangrijke
actor in het project wegens de verkoop van de panden en de maatschappelijke
samenwerkingsverbanden die het samen met coöperatie de Sodafabriek ondersteund. Zo is de
Sodafabriek eveneens een sociaal werkbedrijf en neemt het deel in educatieve trajecten.
Figuur 36: Actoren in het project Sodafabriek
Motieven van de initiatiefnemer (bijlage 1)
De hoofreden voor de crowdfunding campagne betreft een financiële noodzaak. Nadat persoonlijke
investeringen niet langer voldoende waren werd een drempel in het project bereikt waardoor verdere
financiering noodzakelijk was. De crowdfunding campagne heeft het project daarmee een drempel
over geholpen. Daarnaast geeft de initiatiefnemer duidelijk aan dat de crowdfunding belangrijk kan
zijn om aanvullende financiering aan te trekken omdat middels de crowdfunding reeds is laten zien
dat er particulieren achter het project staan en omdat het opgehaalde bedrag in geval van een
traditionele lening geldt als inbreng van eigen vermogen. Momenteel loopt de aanvraag voor een
lening van 90.000 euro tegen 1,5% rente bij het nationaal restauratiefonds.
Het initiatief van de Sodafabriek kent op zichzelf al een sterk maatschappelijk karakter, het opzetten
en meefinancieren middels een crowdfunding campagne past volgens de initiatiefnemer in het
karakter van het project. Beginnende bij bewonersprotesten tegen de sloop van het pand,
organisatie van evenementen, deelname aan sociale werkprojecten en openstellen van de locatie
voor educatieve instellingen tonen dit maatschappelijke karakter van het project.
94 Naast de financiële motivatie wordt duidelijk dat voorafgaande aan de crowdfunding al bewust was
van dit marketingaspect. De crowdfunding campagne heeft met name in de professionele wereld
geleid tot meer bekendheid. Dit zou te wijten zijn aan het feit dat middels een crowdfunding
campagne een project een duidelijke boodschap krijgt die verspreidt kan worden. De initiatiefnemer
noemt het financiële aspect belangrijk maar misschien nog belangrijker zou het promotionele aspect
zijn: “Het feit dat je een boodschap naar buiten draagt en verplicht bent veel publiciteit te genereren
en verplicht bent middels die publiciteit contact met mensen te zoeken om die crowdfunders
binnen te halen dat maakt het eigenlijk zakelijk waard. Want verhoudingsgewijs is het anders heel
duur geld voor de tijd die je erin steekt.”
Het voeren een crowdfundingcampagne heeft het imago van Restauro architecten doen verbeteren
volgens initiatiefnemer en architect Peter van Velzen. Het ‘lef’ die is getoond draagt bij aan de
reputatie en respect van Restauro architecten. Daarmee is het volgens de initiatiefnemers al een
zinvolle investering geweest omdat het indirect meewerkt aan het aanzien en de
opdrachtenportefeuille. Daarnaast heeft het voeren van een campagne de initiatiefnemer als
ontwikkelend architect geleerd op een andere manier te kijken naar herbestemmen en ontwikkelen.
Een wijze die volgens initiatiefnemer beter past in de huidige tijdsgeest.
De crowdfunding campagne heeft voor de Sodafabriek erkenning opgeleverd van het feit dat er wat
in het plan zat waar zelf in werd geloofd. Ditzelfde geldt ook voor de zogenoemde zzp-ers, de
mensen die in ruil voor een aandeel of huur meeklussen. Doordat er al gemeenschap rondom het
initiatief is ontstaan middels de crowdfunding campagne zou het volgens de initiatiefnemers een
tweede keer crowdfunden ook haalbaar kunnen zijn zolang er sprake is van een concreet doel. Voor
een tweede keer kiezen voor crowdfunding, hetzij voor de Sodafabriek of een ander project kan
gezegd worden dat wanneer de maatschappelijke kracht van een groep mensen belangrijk is, ofwel
het creëren of vergroten van draagvlak en anderzijds een hefboomwerking te creëren omtrent
publiciteit of financiën het een geschikt instrument is. De initiatiefnemer stelt dat promotioneel
aspect van het instrument misschien wel veel belangrijker is dan het financiële aspect. Volgens de
initiatiefnemer is de arbeidsintensiviteit van het voeren van een crowdfunding campagne hoog,
waardoor duidelijk is geworden dat crowdfunding interessant blijft als de meerwaarde van het
marketingaspect wordt meegerekend. Wederom kiezen voor een crowdfunding campagne zou zijn
vanwege de hefboomwerking die crowdfunding oplevert voor het project door de stijging in
bekendheid, publiciteit en vergroting van het professioneel netwerk evenals de financiële
hefboomwerking.
95 Motieven van de initiatiefnemer - Sodafabriek, Schiedam
Overeenkomend met analysekader
Financieringsbehoefte vervullen
Financiële motieven
Kosten verlagen
Aantrekken traditionele financiering
Sociale motieven
Marketing motieven
Onderzoeksmotieven
Emotionele motieven
Overige motieven &
bevindingen
Gemeenschap vormen rondom een
initiatief
Connecties en netwerk uitbreiden
Bijdragen aan een gemeenschap
Sociale binding creëren
Bekendheid
genereren
Publiciteit of creëren van een hype
Interesse creëren
Andere marketingdoeleinden
Indicator van vraag
Erkenning
Feedback of productverbetering
Informatiebehoefte of
marktonderzoek
Reputatie en status
Gevoel van opwinding en
enthousiasme
Iets voor elkaar krijgen
Een band hebben
(Persoonlijke) vaardigheden of
ambities
In controle blijven
Aanvullingen
De crowdfundingcampagne werd
gestart uit financiële noodzaak.
De campagne heeft niet geleid tot
aanvullende financiering maar hier is
wel naar op zoek.
Verspreiding en betrokkenheid in
professioneel netwerk
Hefboomwerking door
boost in publiciteit
Imago initiatiefnemer
Erkenning van
validiteit van het
project
Imago initiatiefnemer
De crowdfunding
campagne heeft
gedwongen om met
een andere manier
naar herontwikkeling
te kijken
Crowdfundingcampagne maakt dat je
een boodschap hebt. De bekendheid
en uitbreiding van het netwerk helpt het
project een drempel over.
96 Motieven van de traditionele actor (bijlage 2)
Van deelname van de gemeente Schiedam en faciliterende houding naar de Sodafabriek toe was al
sprake nog voordat sprake was een crowdfundingcampagne. Wel wordt door de geïnterviewde van
de gemeente Schiedam meegedeeld dat een succesvolle crowdfunding campagne draagvlak laat
zien, hetgeen reden zou kunnen zijn om een dergelijk initiatief te ondersteunen of faciliteren.
Potentie wordt gezien in het maken van (co financiële) afspraken voorafgaand aan een crowdfunding
campagne. Dergelijke initiatieven horen door een gemeente te worden aangemoedigd en
gefaciliteerd aldus de gemeente Schiedam. Zo worden ook informatiemiddagen georganiseerd over
crowdfunding en is door de gemeente Schiedam overwogen om zelf een crowdfundingplatform op
te zetten, hetgeen niet langer noodzakelijk is gebleken door de reeds aanwezige verzadiging van
crowdfundingplatformen. Participatie in dergelijke projecten komt bovendien het imago van de
gemeente en de stad ten goede.
De crowdfunding campagne heeft vooralsnog niet geleid tot aanvullende financiering. Hoewel
momenteel de aanvraag wel bij het nationaal restauratiefonds loopt, welke een succesvolle
crowdfunding campagne wel noemt in haar presentaties als een van de afwegingen voor het
toekennen van financiering. Echter vereist het fonds wel dat er een haalbare driejarige exploitatie
wordt overhandigd, waardoor de Sodafabriek vooralsnog geen middelen uit het fonds heeft
verkregen. Nog zijn er geen investeerders aangetrokken als obligatiehouders voor een bedrag van
25.000 euro, dit zou te wijten kunnen zijn aan het feit dat de toekomst van het project en de hoogte
van een verwacht rendement onzeker is. In elk geval heeft de crowdfunding campagne geen rol
kunnen spelen in het aantrekken van aanvullende financiering. Wel is mede dankzij een succesvolle
crowdfunding campagne en de bekendheid van het project daardoor, de Sodafabriek derde
geworden in het burgerinitiatievenprogramma ‘Schiedamsdoen’ van de gemeente Schiedam,
officieel is hier geen geldbedrag aangekoppeld maar spreekt de gemeente Schiedam van een
‘vergemakkelijkte’ en ‘faciliterende’ opstelling naar de gekozen initiatieven.
97 Motieven van de traditionele actor - Sodafabriek, Schiedam
Overeenkomend met analysekader
Financieringsbehoefte vervullen
Financiële motieven
Kosten verlagen
Aanvullende financiering
Gemeenschap vormen rondom een
Sociale motieven
initiatief
Connecties en netwerk uitbreiden
Bijdragen aan een gemeenschap
Sociale binding creëren
Bekendheid genereren
Marketing motieven
Publiciteit of creëren van een hype
Interesse creëren
Andere marketingdoeleinden
(klantenkring e.d.)
Indicator van vraag
Onderzoeksmotieven
Erkenning
Feedback of productverbetering
Informatiebehoefte of
marktonderzoek
Reputatie en status
Emotionele motieven
Gevoel van opwinding en
enthousiasme
Iets voor elkaar krijgen
Een band hebben
(Persoonlijke) vaardigheden of
ambities
In controle blijven
Aanvullingen
Overige motieven &
bevindingen
98 Motieven van de participant (bijlagen 3 t/m 5)
“..omdat ik vond dat het mensen waren die met zo een enorme passie hiermee bezig waren
en ik ze dus heel erg gun dat het lukt.”
Financiële motieven lijken geen hoofreden zijn voor participanten. Hoewel wel relevant gezien het
hier duidelijk gaat om crowdfunding in lening. De hoogte van de rentepercentage speelt echter niet
dusdanig mee, wel het feit dat je het geld terugkrijgt met wellicht iets extra’s. Wel lijkt het belangrijk
dat een project haalbaar is. Een participant vind het interessant een project realiseerbaar te kunnen
maken wegens het uitvallen van het bankwezen. Een andere participant stelt dat het een realistisch
project was en het nuttig is om het gebouw behouden te laten blijven i.e. sprake van een
maatschappelijk nut. Ook wordt een gunningsfactor genoemd: “Omdat ik het een heel erg mooi
project vond, want ik denk dat het potentie heeft en met name omdat ik vond dat het mensen waren
met zo een enorme passie hiermee bezig waren. En ik ze dus heel erg gun dat het lukt.” Het willen
ondersteunen van een goed doel en het willen steunen van initiatiefnemers speelt dus een rol in de
motivatie voor deelname.
Een van de participanten noemt het een vereiste voor deelname dat het een interessant en
haalbaar of realistisch project moet zijn want zo stelt hij “zitten er soms projecten bij waarvan je
denkt dat is wel leuk maar dat is absoluut niet haalbaar”. Een andere participant stelt dat het echt
om de mensen gaat, een goed idee waarvan je het de mensen (initiatiefnemers) van harte gunt dat
het door kan gaan; “het gaat echt om de mensen”.
Niet alle participanten delen hun deelname met anderen of proberen anderen over te halen. Een
enkele participant stelt mensen in Schiedam op kleine schaal attent te hebben gemaakt op het
initiatief.
Hoewel niet door de ondervraagde participanten aangegeven stelt de initiatiefnemer dat op het
moment dat de beloning van een overnachting in het bed & breakfast gaande weg gedurende de
crowdfunding werd ingevoerd het aantal participanten dat koos voor een net wat hoger bedrag (750
euro i.p.v. 500 euro) vanwege de beloning.
De belangrijkste motieven lijken het willen ondersteunen van een goed haalbaar (maatschappelijk)
initiatief of het gunnen van succes voor de initiatiefnemer zonder de initiatiefnemers direct te
kennen.
Reikwijdte (regionaal)
Uit de analyse van de locatiegegevens van participanten aangeleverd door de initiatiefnemers blijken
53% van de participanten uit de regio te komen terwijl maar 20% van de participanten uit de stad
zelf komt. Opvallend is dat het project een sterk regionaal kent waarbij de meeste mensen van
buiten de stad maar uit de regio komen gevolgd door mensen buiten de regio en het minst uit de
stad Schiedam zelf. Gesteld kan worden dat locatiegebondenheid in dit project minder een rol
speelt maar wel enigszins aan de orde is.
Figuur 37: Reikwijdte Sodafabriek (eigen analyse)
99 Motieven van de participant – Sodafabriek, Schiedam
Overeenkomend met het
analysekader
Financiële motieven
Rendement
Toegang tot een
investeringsmogelijkheid
Functionele motieven
Sociale motieven
Aanvullingen en opmerkingen
Verkrijgen van een beloning
Verkrijgen van een materiele
tegenprestatie
(Vroege) toegang tot nieuwe
producten of functies
Filantropie
Gemeenschapsparticipatie
Ondersteunen van een goed doel
Ondersteunen van een
initiatiefnemer
Ondersteunen van een goed
product, service of idee
Emotionele motieven
Persoonlijke relatie
Formalisering van een relatie
Gevoel van betrokkenheid
Persoonlijke binding
Ondersteunend willen zijn
Voldoening verkrijgen
Ervaring, enthousiasme
Geluk, verblijding
Identiteit
Status en reputatie
Schuld en empathie
Overige motieven en
bevindingen
100 Empirische resultaten
De motivaties voor het instrument crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten
Op welke wijze zijn de gevonden aspecten van crowdfunding te herkennen in de praktijk van vastgoed en
stedelijke ontwikkelingsprojecten?
In alle gevallen blijkt sprake te zijn van een financiële noodzaak bij aanvang van de
crowdfunding campagne, crowdfunding is dus vanuit het perspectief van de initiatiefnemer in de
eerste plaats een financieel instrument (financieringsbehoefte). Echter zien initiatiefnemers sterk de
waarde van het marketingaspect van crowdfunding in en daaropvolgend de sociale meerwaarde
van het instrument. Crowdfunding is een marketinginstrument dat publiciteit en bekendheid
genereert voor het project. In de drie casussen is daar ook gebruik van gemaakt. Sterker nog, in
de casus van de Sodafabriek, wordt gesteld dat zonder de meerwaarde van het marketingaspect
crowdfunding gezien moet worden als ‘duur’ geld. Hierbij wordt verwezen naar de tijd en energie
die in een crowdfunding campagne gestoken moet worden. In casus Hardbitten wordt door de
initiatiefnemers gesteld dat wederom gekozen zou worden voor crowdfunding al is het alleen om
de marketingswaarde van het creëren van betrokkenheid, en sociale binding van participanten uit
de directe doelgroep evenals het vergroten van deze groep (netwerkvorming).
Daarnaast leverde de crowdfundingcampagne in alle drie casussen een vorm van erkenning op. In
het geval van casus de Luchtsingel en casus Hardbitten heeft crowdfunding de crowdfunding bij
gedragen aan het creëren of aantonen van draagvlak.
Deze draagvlak wordt in geval van Hardbitten ook gezien als erkenning van de vraag. Bij de
Sodafabriek gaat dit niet op, omdat het in de eerste plaats gaat om het behoud van een
monumentaal pand en niet een publiekelijk toegankelijke functie.
In geen van de gevallen leidde een crowdfunding campagne tot kostenverlaging. Wel is in alle drie
de gevallen sprake geweest van het (willen) aantrekken van traditionele financiering en is de
crowdfunding gestart uit financieringsnoodzaak. Wel stellen alle initiatiefnemers achteraf dat nu de
meerwaarde van de marketingaspecten en sociale aspecten van het instrument sterk, zo niet sterker
meewegen in de afweging om wederom te kiezen voor crowdfunding. Er moet dan sprake zijn van
het creëren van sociale inbedding van het project of het willen genereren van bekendheid of creëren
van betrokkenheid.
Figuur 38: Motieven van initiatiefnemers voor crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten (eigen werk)
101 Voor traditionele actoren loopt het perspectief op het instrument wat uiteen. Interessant is dat het
gebonden zijn aan een crowdfunding campagne voor alle traditionele actoren positieve publiciteit of
bekendheidswaarde oplevert. Over het algemeen zien traditionele actoren een rol van crowdfunding
in cofinanciering van projecten voor zich. Voor vastgoedbelegger LSI moet deze verhouding dicht bij
elkaar liggen, voor de gemeenten speelt dat geen grote rol wegens het sociaal belang waar zij
achter staan. Succesvolle initiatieven zijn een belangrijke indicator van vraag of draagvlak voor
traditionele actoren. Volgens zowel vastgoedbelegger LSI en Corio heeft het initiatief waarvan de
campagne onderdeel is bijgedragen aan meer trek naar het gebied door de gegenereerde
bekendheid hetgeen indirect financiële waarde oplevert voor omliggende panden of middels hogere
bezoekersaantallen. Er kan voor een traditionele actor dus sprake zijn van waardeontwikkeling.
Gesteld kan worden dat voor marktpartijen mogelijk het marketing- en onderzoeksaspect van het
instrument belangrijker zijn dan het sociaal en financieel aspect van het instrument. Als het
marketing- of onderzoeksaspect van voldoende toegevoegde waarde is kan dit leiden tot
aanvullende financiering vanuit een traditionele actor.
Figuur 39: Motieven van traditionele (markt)actoren voor crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten
(eigen werk)
102 In de beargumentering, die traditionele actoren geven, zit een verschil tussen marktpartijen,
LSI en Corio en beide publiekspartijen. Zo is voor een overheid het sociale aspect van het
instrument belangrijker. Beiden ondervraagde gemeenten zien een faciliterende houding voor lokale
overheden weggelegd. En zien het als de taak van de overheid dergelijke crowdfundinginitiatieven te
stimuleren en te faciliteren omdat het verpaupering tegengaat, zorgt voor ombuiging en
waardeontwikkeling in je stad. Daarnaast vormen de uitkomsten ook voor een gemeente een goede
indicator van maatschappelijk draagvlak (indicator van vraag) en is de gegenereerde publiciteit goed
voor het imago van de stad. Ook zou het participeren met crowdfunding initiatieven goed zijn voor
het imago van de gemeente richting haar inwoners (publiciteit). Voor een overheid lijkt het sociaal
aspect van het instrument het zwaarst mee te wegen gevolgd door het onderzoeksaspect. Op zich
zijn beiden redenen om een succesvol project mede te kunnen financieren.
Figuur 40: Motieven van traditionele (publieke ) actoren voor crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten
(eigen werk)
103 Voor participanten is crowdfunding in de eerste plaats een sociaal instrument. Er is sprake
van een behoefte om een goed initiatief, dat waarde toevoegt, of een initiatiefnemer persoonlijk te
willen ondersteunen. Op emotioneel vlak voelen participanten zich vaak verbonden met het project
(gevoel van betrokkenheid) ,dat heeft vaak te maken met persoonlijke identificering met het project
of de plaats (identiteit) zoals terug te vinden is in de casus de Luchtsingel en casus Hardbitten. In
geval van de Sodafabriek lijkt hier echter geen sprake van. Het verschil in de spreiding van de
reikwijdte tussen de Sodafabriek en Hardbitten zal te wijten kunnen zijn aan het feit dat Hardbitten
een bezoekersfunctie kent; het is duidelijk een winkel, een publieke locatie en doelgroep. De
Sodafabriek is in opzichten van de participant duidelijk een maatschappelijk project. Hier gaat het
om behoud en restauratie van een monumentaal pand, waar participanten zich niet per definitie
persoonlijk mee hoeven te identificeren of in elk geval een andere reikwijdte kent wegens relevantie,
die het project heeft voor participanten. Hoewel niet genoemd als kenmerkende redenen om mee te
doen, speelt het feit dat er in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten wel een tegenprestatie
(rendement of immaterieel) tegenover staat, een rol. Dit is echter geen hoofdreden om aan een
project mee te doen.
Figuur 41: Motivaties van participanten voor deelname aan crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten (eigen werk)
104 Plaatsen we de motieven van initiatiefnemers, traditionele actoren en participanten in
crowdfunding initiatieven in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten op een lijn dan kan
voorzichtig (gezien de beperkte dataomvang) gesteld worden dat:
•
Crowdfunding voor initiatiefnemers een sterk marketingaspect kent die zo niet belangrijker
is dan het financieel aspect van crowdfunding als tijd en energie meegerekend wordt.
Initiatiefnemers van reeds gecrowdfunde projecten stellen dat een vervolgkeuze voor
crowdfunding zal worden beslist als behoefte is naar een (sociaal) draagvlak, binding of
bekendheid in een project.
•
Crowdfunding voor traditionele actoren in de private sector op de eerste een
onderzoeksinstrument is en op de tweede plaats een marketinginstrument.
•
Crowdfunding voor traditionele actoren in de publieke sector op de eerste plaats een
sociaal instrument is en op de tweede plaats een onderzoeksinstrument. Een financieel
instrument is crowdfunding in klein opzicht door een eventuele inbreng van het eigen
vermogen wanneer sprake is van cofinanciering.
•
Crowdfunding door participanten een sterk sociaal karakter kent, het gunnen van de
initiatiefnemer of het willen ondersteunen van een goed doel of bijzonder initiatief en op de
tweede plaats emotionele afwegingen als zich kunnen identificeren met het initiatief of de
locatie van het initiatief een rol kunnen spelen.
De rol van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten
Middels de hiervoor genoemde perspectieven van de verschillende actoren evenals de bevindingen
uit de case studies kan een uitspraak worden gedaan over de rol van crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten (Welke rol vervult crowdfunding in de praktijk van stedelijke
ontwikkeling?). Hieronder volgt een uiteenzetting van de lessen die getrokken kunnen worden uit de
praktijk:
Financiering kleinschalige projecten
Kijken we naar de schaal van de drie casussen evenals de hoogte van het opgehaalde bedrag en
de opgehaalde bedragen op diverse crowdfunding platformen dan kan gesteld worden dat de
financieringsinvulling van crowdfunding voor de schaal van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling
beperkt is. Door de hoogte van het op te halen bedrag leent crowdfunding zich voor kleinschalige
projecten. De relevantie die een project heeft is te koppelen aan de reikwijdte van een project. Is een
project voor meer participanten voldoende relevant (i.e. groter gebied) dan is in theorie een hoger
doelbedrag mogelijk. Projecten hebben overwegend een lokale of regionale relevantie, een nationaal
relevant project in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling is (nog) niet waargenomen.
Cofinanciering grootschalige projecten
Opvallend is dat in alle drie casussen sprake is van een combinatie van financieringsvormen. De
crowdfunding campagne is gebruikt om het project van start te kunnen laten gaan of een drempel
over te krijgen, eigen vermogen in te brengen en toetsen van draagvlak. Crowdfunding leent zich
voor cofinanciering van grotere ontwikkelingen waar nog steeds sprake is van een sociale binding
met de participant. Traditionele actoren zien een sociale of onderzoeksfunctie in crowdfunding in
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Het is goed mogelijk dat op voorhand afspraken
gemaakt worden tussen initiatiefnemer en traditionele actor.
Indicator van vraag of draagvlak
Voor initiatiefnemers als met name traditionele actoren kan de uitkomst van een crowdfunding
campagne van betekenis zijn wegens het fungeren als indicator van vraag of maatschappelijk
draagvlak naar een initiatief. In die zin fungeert crowdfunding als onderzoeksinstrument op basis
waarvan verdere beslissingen genomen kunnen worden over bijvoorbeeld al dan niet cofinancieren.
105 Afhankelijk van het maatschappelijke of commerciële karakter van het crowdfunding project ligt de
meerwaarde van crowdfunding bij het creëren van sociaal draagvlak voor een project en/of
genereren van bekendheid voor het project of de onderneming.
Sociale inbedding van projecten
Een crowdfunding campagne zorgt mede door publiciteit en betrokkenheid van participanten voor
sociale inbedding van een project. Voor sommige projecten kan het creëren van sociaal draagvlak
van belang zijn voor succesvolle realisatie van het project. Zo stelt architect ZUS weer voor
crowdfunding te kiezen als sociale inbedding van een project noodzakelijk is.
Bekendheid, publiciteit of betrokkenheid creëren
Wanneer marketingaspecten voor initiatiefnemers of traditionele actoren in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten van waarde zijn leent een crowdfunding campagne zich voor het creëren van
meer bekendheid van een project (hetgeen bijvoorbeeld traditionele financiering aan kan trekken) of
betrokkenheid van participanten oplevert en daarmee een doelgroep of klantenkring wordt
gerealiseerd nog voordat het project daadwerkelijk is uitgevoerd. Bekendheid in combinatie met
sociale binding van participanten creëert ook meer trek naar de locatie toe. Hetgeen in een gebied
kan zorgen voor waardeontwikkeling of bijvoorbeeld in een winkelcentrum de verhoging van
bezoekers of passantenstromen. Daarnaast levert publiciteit van een project voor een initiatiefnemer
ook uitbreiding van het professioneel netwerk op of kan een project andere partijen
enthousiasmeren.
Waardeontwikkeling of ‘kickstarter’ voor projecten
In alle drie de casussen is er sprake geweest van een vorm van waardecreatie voor een
traditionele actor. Mede door de bekendheid en de trek van mensen naar het gebied of de locatie
zorgde de crowdfunding campagne indirect voor waardeontwikkeling voor de traditionele actor. In
de casus Luchtsingel komt dit bijvoorbeeld naar voren in de vorm van waardestijging van de
omliggende panden van de luchtsingel van vastgoedbelegger LSI. Vergroting van
participantenstromen en creëren van diversiteit in het winkelcentrum van Corio in de casus van
Hardbitten is eveneens een vorm van waardecreatie. En sociale betrokkenheid van burgers is voor
lokale overheden eveneens van waarde. Daarnaast helpt crowdfunding door de bekendheid en
hoeveelheid publiciteit een project een drempel over wanneer deze stil is komen te liggen zoals
waarneembaar in de casus van de Sodafabriek (hefboomwerking) of zorgt een succesvolle
campagne voor het snel kunnen aanvangen van het project zoals gezien in de casus van de
Luchtsingel.
Maatschappelijk urgente projecten
Participanten doen mee aan crowdfunding wegens sterke sociale motieven; de behoefte een
initiatief of initiatiefnemer te ondersteunen waar hij/zij zich mee kan identificeren (sociale reikwijdte).
Gezien de sterke sociale motieven van participanten zullen projecten in vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling met een maatschappelijk karakter zich beter lenen voor de inzet van crowdfunding.
Projecten moeten voldoende maatschappelijke relevantie kennen i.e. voor voldoende participanten
relevant zijn. De maatschappelijke component aan crowdfunding wordt als sterk beschouwd door
traditionele actoren.
Mate van uniciteit
De sterke sociale binding van participanten, gecombineerd met de locatiegebondenheid van
vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten die zich uit in de reikwijdte van
crowdfundingprojecten, is uniek te noemen. In dit domein is crowdfunding niet oneindig
toepasbaar of in ieder project toepasbaar. De geografische reikwijdte van locatiegebonden
projecten lijkt sterk regionaal wat invloed heeft op het maximaal op te halen bedrag en mogelijk
een grens van totaal aantal aan succesvolle crowdfundingprojecten in een regio i.e. het optreden
van verzadiging. Participanten zullen niet oneindig deelnemen in projecten. Er moet dus sprake
zijn van een vorm van uniciteit of maatschappelijke urgentie.
106 5. Conclusie
In dit hoofdstuk blikken we terug op de belangrijkste bevindingen uit de theoretische en empirische
resultaten van dit onderzoek en verbindt de gevonden resultaten uit beide deelvragen ter
beantwoording van de hoofdvraag: Wat is de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument
in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten?
Het onderzoeksdoel betrof het verschaffen van duidelijkheid in de werking en verklaring van het
fenomeen crowdfunding in het domein van vastgoed- en stedelijke ontwikkeling en de inzichten uit
praktijkvoorbeelden te vertalen naar de mogelijke toepassing van crowdfunding in dit domein omdat
hierover geen uitspraak gedaan mag worden als hier nog onvoldoende onderzoek naar gedaan is.
De onderzoeksvragen die in dit onderzoek leidend waren betreffen:
1.
Wat is, hoe werkt en waarom werkt crowdfunding?
(Theoretische resultaten p. 63)
2.
Welke lessen kunnen uit de praktijkvoorbeelden van crowdfunding in vastgoed- en
stedelijke ontwikkelingsprojecten worden geleerd voor de mogelijke toepasbaarheid van
het instrument?
(Empirische resultaten p. 101 )
5.1 Conclusies
Deze paragraaf is onderverdeeld in drie delen. De belangrijkste bevindingen worden
besproken aan de hand van de genoemde deelvragen, waarna de hoofdvraag zal worden
beantwoord.
Deelvraag 1: Wat is, hoe werkt en waarom werkt crowdfunding?
Crowdfunding is meer dan alleen een financieel instrument. Crowdfunding vervult in een
financieringsnoodzaak en kenmerkt zich daarnaast door sterke sociale motieven van participanten
en marketingsaspecten voor initiatiefnemers en traditionele actoren. Crowdfunding werkt door
online een verzoek te doen aan een netwerk van individuen in ruil voor een tegenprestatie. Het
verzoek en de transactie vinden plaats op het crowdfundingplatform. Bij voldoende deelname van
participanten wordt een crowdfunding campagne succesvol afgerond. De succesvolle werking van
het instrument wordt daarnaast bepaald door de sociale, functionele, financiële en/of emotionele
motieven van de participant om bij te dragen aan een campagne. Immers, wil een project
doorgang kunnen vinden, dan moet het doelbedrag behaald worden. . Crowdfunding werkt door
middel van het genereren van bekendheid en de motieven van participanten. Hierin spelen sociale,
functionele, financiële en emotionele motieven een sterke rol te spelen in de afweging wel of niet
bij te dragen. In de praktijk van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten is er een sterke
nadruk op sociale en emotionele motieven van participanten geconstateerd. Participanten zijn
onder andere bereidt een initiatiefnemer met een goed idee te ondersteunen, kunnen zich
identificeren met het initiatief of vinden het ondersteunen van het doel relevant.
Deelvraag 2: Welke lessen kunnen uit de praktijkvoorbeelden van crowdfunding in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten worden geleerd voor de mogelijke toepasbaarheid van crowdfunding als
instrument in dit toepassingsgebied?
Crowdfunding is meer dan alleen een financieel instrument. Crowdfunding vervult in een
financieringsnoodzaak en kenmerkt zich daarnaast door sterke sociale motieven van participanten
en daaruit voortkomende marketingwaarde. Afhankelijk van het maatschappelijke of commerciële
karakter van het crowdfunding project ligt de meerwaarde van crowdfunding bij het creëren van
sociaal draagvlak voor een project en/of genereren van bekendheid voor het project of de
onderneming.
De potentie van crowdfunding in het vakgebied ligt in kleine ontwikkelingen of cofinanciering van
grotere ontwikkelingen door traditionele actoren die de sociale en/of onderzoekwaarde van een
succesvolle crowdfunding campagne inzien. De sterke locatiegebondenheid maakt dat in een
specifieke regio niet oneindig projecten gecrowdfund kunnen worden. Er moet sprake zijn van een
vorm van uniciteit of maatschappelijke urgentie van het initiatief. Voor initiatiefnemers van
crowdfundingprojecten ligt de meerwaarde van het toepassen van het instrument in het creëren of
107 peilen van (sociaal) draagvlak of sterke marketingdoeleinden. Voor traditionele actoren is
crowdfunding van waarde als indicator van vraag en genereren van bekendheid waarmee
waardecreatie op gang kan worden gebracht of wordt bevorderd.
Dit leidt tot een definitie voor crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten, te
weten: een open verzoek via online en offline kanalen, waarbij de uiteindelijke transactie
plaatsvindt via het internet, voor een financiële bijdrage aan een initiatief, in ruil voor een materiële
dan wel immateriële tegenprestatie onder andere mogelijk gemaakt door sociale- en/of emotionele
afwegingen van participanten. Resulterende in marketingwaarde, onderzoekwaarde of sociale
waarde voor initiatiefnemers en traditionele actoren in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten.
Hoofdvraag: Wat is de mogelijke toepassing van crowdfunding als instrument in vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten?
Crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten leent zich voor kleinschalige
projecten of als cofinanciering in grotere deelontwikkelingen en kan worden gebruikt als aanjager,
het aantrekken van traditionele financiering, creëren van sociale binding of draagvlak en het
genereren van bekendheid of publiciteit voor een project.
Crowdfunding in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten kan als volgt worden toegepast (
zie ook p.105):
•
Financiering kleinschalige projecten
•
Als cofinanciering in grootschalige projecten
•
Als indicator van vraag of maatschappelijk draagvlak voor initiatiefnemers of traditionele
actoren
•
Voor het creëren van sociale inbedding van een project voor initiatiefnemers of traditionele
actoren of sociale binding van een doelgroep aan het project
•
Voor het genereren van bekendheid, publiciteit of betrokkenheid van participanten naar het
project
•
Voor het opgang brengen van waardeontwikkeling in een gebied of waardecreatie: door de
publiciteit is een crowdfunding campagne mogelijk geschikt om meer mensen naar een
gebied of locatie te trekken
•
Voor maatschappelijk urgente projecten en projecten met een maatschappelijk karakter
•
Voor unieke projecten, omdat anders verzadiging kans op verzadigingseffecten zou kunnen
ontstaan
108 5.2 Aanbevelingen voor de praktijk
Belang van de aspecten van het instrument
Naast de toepassing als financieel instrument is het noodzakelijk dat de andere aspecten van het
instrument worden ingezien in de praktijk van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Uit
het onderzoek blijkt dat initiatiefnemers de waarde van met name sociale- en marketingaspecten
van crowdfunding inzien. Echter komen initiatiefnemers hier veelal gedurende het proces achter
maar zouden zij om de aspecten anders dan de financiële wederom kiezen voor crowdfunding.
Een crowdfunding campagne draagt een boodschap uit genereert daarmee een grote mate van
bekendheid. Het is deze bekendheid, de publiciteit en de sterke betrokkenheid van participanten
die van betekenis zijn kunnen zijn voor initiatiefnemers van crowdfunding campagnes. Ook voor
traditionele actoren zijn de overige aspecten van het instrument van betekenis in de vorm van
indicator van vraag of draagvlak, als voor het creëren van bekendheid van een locatie of gebied of
het creëren van sociale binding.
Aanloopfase
Geconstateerd is dat om zoveel mogelijk profijt te hebben van de marketingaspecten van
crowdfunding of het creëren van sociale binding de aanloopfase van een campagne zeer belangrijk
is. Een lange uitgedachte aanloopfase specifiek gericht op de doelgroep van het project maakt dat
de participanten ook uit de daadwerkelijke klantenkring komen. Ook kunnen er in de aanloopfase
reeds afspraken gemaakt worden met traditionele actoren over de eventuele stappen bij een
succesvolle
crowdfundingcampagne,
te
denken
valt
aan
vergunningverlening,
cofinancieringsmogelijkheden, verlaging van de rentepercentage bij een eventuele lening.
Sociaal karakter
Gezien de sterke sociale en emotionele motieven van practicanten is het van belang dat projecten
een sociaal karakter kennen. Dit kan gaan om het bereiken van een uniek initiatief of
maatschappelijk doel. Of het kan gaan de initiatiefnemer en zijn/haar wil dit doel te behalen.
Geen wondermiddel
Belangrijk is te beseffen dat crowdfunding geen wondermiddel is. Als een project niet op andere
manieren financiering weet te verkrijgen wil het niet zeggen dat het middels het uitvoeren van een
crowdfunding project wel een succesvol project wordt. Dit is tweeledig, een campagne zal niet
succesvol zijn als de participanten bestaande uit de doelgroep er geen vraag naar heeft. En
anderzijds staat een succesvolle crowdfunding campagne nog niet garant voor een succesvol of
kwalitatief project. Een onrealistisch project zal niet plots realistisch worden. Bovendien moet
worden beseft dat het voeren van een crowdfunding campagne veel tijd en energie vergt. Hetgeen
niet of nauwelijks opweegt als een van de volgende aspecten niet van waarde zijn voor de
initiatiefnemer: sociaal aspect, marketing aspect of onderzoeksaspect.
109 5.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
Validatie middels dataomvang
Aanbevelingen voor vervolgonderzoek liggen in het vergroten van de dataomvang. Een studie naar
motivaties van participanten zou verdere duidelijkheid moeten kunnen verschaffen over welke
projecten in aanmerking komen voor crowdfunding. Vergroten van de (kwantitatieve) dataset in een
studie naar sociale en emotionele motieven (sociale binding, identiteit, mentaal eigenaarschap) in
crowdfunding projecten in vastgoed- en stedelijke ontwikkeling
Cofinanciering
Crowdfunding leent zich voor kleine projecten of als onderdeel van cofinanciering. Voor toepassing
in het vakgebied is het interessant te onderzoeken op welke wijze crowdfunding bruikbaar kan zijn
als middel voor cofinanciering gestaafd met traditionele vormen van financieren en in samenwerking
met traditionele actoren. Een opmerking hierbij is echter wel dat het aantal casussen waarbij hiervan
sprake is, nog gelimiteerd is. Inzicht verschaffen in de wijze waarop crowdfunding een rol kan spelen
in cofinanciering van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten
Mate van belang van marketing- en onderzoeksaspecten voor traditionele actoren
Interessant is verder inzicht te verschaffen op welke manieren de marketing- en
onderzoeksaspecten interessant zijn voor traditionele actoren in het vakgebied, omdat reeds met
enige voorzichtigheid bevestigd kan worden dat
Buitenlandse praktijk
Tot slot is het interessant om de situatie in de Verenigde Staten, welke een grote hoeveelheid van
praktijkvoorbeelden van crowdfunding in aandelen (equity crowdfunding) in vastgoedontwikkeling
kent, te vergelijken met Nederland. In Nederland zijn deze voorbeelden van ‘equity crowdfunding’ (
in vastgoed niet voorhanden, de vraag die hierbij rijst is waarom niet? Dit zou sterk afhankelijk
kunnen zijn van het verschil in maatschappelijke context en de noodzaak in de Amerikaanse
context het eigen vermogen te investeren en in de Nederlandse context meer vangnetten voor
handen zijn. Een ander vraagstuk is of een traditionele actor ook initiatiefnemer kan zijn, de
Amerikaanse context laat hier nogmaals zien dat dit in theorie mogelijk is.
Onderzoek naar crowdfunding in aandelen; en motieven van actoren
Motieven bij crowdfunding in aandelen in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten,
waarom werkt dit in de Amerikaanse context heel goed? Er zijn vermoedens dat het marketing
aspect hierin sterk meewerkt en dat bekendheid traditionele investeerders aantrekt. Daarnaast leent
de Amerikaanse context (zelfzorg) zich goed voor deze vorm van crowdfunding. Interessant is om
meer inzicht in de werking van crowdfunding in aandelen in de context van vastgoed- en stedelijke
ontwikkeling te verschaffen evenals te bekijken in hoeverre ook in deze vorm van crowdfunding
sprake is van een maatschappelijk of sociaal karakter van projecten in vastgoed- of stedelijke
ontwikkeling. .
Belang van uniciteit en verzadigingseffecten
Studie naar verzadigingseffecten van crowdfundingcampagnes. In hoeverre blijven participanten
meerdere projecten steunen die in dezelfde regio, categorie of type project zijn onder te verdelen.
110 6. Discussie
Dit onderzoek laat de mogelijke toepassing van crowdfunding in het domein van vastgoed- en
stedelijke ontwikkeling zien. Crowdfunding is beslist geen vervangend financieel instrument gezien
de hoge financieringsbehoefte van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Dit neemt niet
weg dat crowdfunding geen plaats kent als instrument in vastgoed- of stedelijke
ontwikkelingsprojecten. Immers zouden er dan geen praktijkvoorbeelden voorhanden zijn geweest.
Het feit dat in de praktijk dergelijke crowdfunding initiatieven starten, in ontwikkeling zijn of reeds
voltooid zijn maakt dat de sector het fenomeen crowdfunding in realiteit niet langer opzij kan zetten.
Het onderzoek wijst uit dat crowdfunding zich leent voor kleinschalige projecten of als cofinanciering
in grootschalige projecten waarbij traditionele actoren waarde hechten aan de uitkomsten van het
onderzoeks-, marketing- of sociaal aspect van het instrument crowdfunding. Want crowdfunding is
meer gebleken dan een financieel instrument. Het is in de context van vastgoed- en stedelijke
ontwikkelingsprojecten een indicator van vraag of maatschappelijk draagvlak, het creëert
bekendheid, betrokkenheid of sociale inbedding van een project. Factoren die door ondervraagde
traditionele actoren (beleggers en gemeenten) als belangrijk genoeg worden beschouwd om over te
gaan op aanvullende financiering of faciliteren van crowdfunding initiatieven. De initiatieven kennen
vaak enigszins een maatschappelijk karakter. Niet verwonderlijk als immers de gemeenschap
meebetaald. Crowdfunding initiatieven moeten voor participanten voldoende relevantie vertonen in
de motivaties om mee te doen aan een project. Bovendien is crowdfunding beslist geen
wondermiddel. Het voeren van campagne kost tijd en energie en staat niet garant voor een
succesvol project. De sociale-, marketing- of onderzoeksaspecten wegen sterk mee in de wijze
waarop het instrument op haar waarde beoordeeld moet worden.
In het vakgebied van vastgoedontwikkeling en met name stedelijke ontwikkeling kijkt men
vaak sceptisch naar crowdfunding. Wellicht teniet gedaan als een van de vele gehoorde
buzzwoorden passende in de huidige post-crisis tijdsgeest; vraaggestuurd bouwen, bottom-up
ontwikkelen, participatiesamenleving, organische stedebouw of gebiedsontwikkeling nieuwe stijl zijn
veelgehoorde termen met zowel voor als tegenstanders. Zo stelt de Zeeuw (2014, p.2) over
crowdfunding: “In de vakwereld wordt wel gefantaseerd over ‘nieuwe verdienmodellen’ en
‘alternatieve financiering, zoals ‘crowdfunding’. Enkele niches daargelaten, behoren deze
oplossingsrichtingen meer in het repertoire van Hans Kazan thuis.”
Inderdaad, crowdfunding is geen vervangend financieringsinstrument, maar dit neemt niet
weg dat crowdfunding een aanvullend financieel, marketing, sociaal, of onderzoeksinstrument kan
zijn in de gebaande paden van de ‘vakwereld’. We moeten ons open stellen voor zichtbare
ontwikkelingen die aanvullend zijn op bestaande wijzen van ontwikkelen en waar mogelijk omarmen,
hetzij op kleine schaal. Als er iets is dat de meest recente periode van laagconjunctuur aan kennis
heeft opgeleverd is het wel dat de context waarin de vakwereld opereert sterk dynamisch is
geworden. De van oudsher aangehouden blauwdrukplanning volstaat niet langer. Om plannen en
ontwikkelvisies haalbaar te maken en niet voor dezelfde risico’s te staan zullen ze adaptief moeten
zijn en moeten we ons open stellen voor kleine aanvullende veranderingen op de gebaande
manieren van ontwikkelen. Hoe de sector zich ontwikkelt naar mate de economische cyclus zich
voort zet kan niemand echt met zekerheid voorspellen. Feit is dat bij laagconjunctuur de markt zich
roert, het aanbod beter afstemt op de vraag en op zoek gaat naar nieuwe wijzen van ontwikkelen
om voort te kunnen blijven bestaan; innoveren. Bij hoogconjunctuur roert de markt zich minder snel
en vervalt de sector veelal in haar gebaande misschien wel vastgeroeste aanpak en methoden. Toch
veranderd in elke laagconjunctuur iets aan de gebaande paden gedreven door nieuwe innovaties.
Figuur 42: conceptualisering innovatiebehoefte versus economische conjunctuur (eigen werk)
111 7. Reflectie
Relatie tot het vakgebied
Gedurende het onderzoek is vaak door buitenstaanders de vraag opgeworpen waarom
crowdfunding nu relevant is als onderzoeksonderwerp voor de studierichting Real Estate & Housing.
Het inzichtelijk maken van de werking van het fenomeen crowdfunding zorgde voor raakvlakken en
misschien wel een sterke focus op andere vakgebieden. Feit is dat de combinatie van een groei van
crowdfunding, het zichtbaar zijn van Nederlandse crowdfundinginitiatieven in de praktijk van
vastgoed en stedelijke ontwikkeling al voldoende redenen zijn om dit te willen onderzoeken. Hoewel
het een relatief nieuw fenomeen betreft, met een beperkt aantal voorbeelden vormt het reeds
onderdeel van de werkelijkheid. Het is die werkelijkheid die we proberen te begrijpen en te vertalen
naar kennis voor het vakgebied. Er is nog weinig academisch onderzoek gedaan naar het fenomeen
van crowdfunding in vastgoed- of stedelijke ontwikkeling. De groei van het aantal initiatieven
gepaard met een gebrek aan kennis en inzicht over de mogelijkheden die crowdfunding wel of niet
zou kunnen betekenen vragen om onderzoek naar crowdfunding in de stedelijke ontwikkeling. Een
beter begrip van crowdfunding maakt dat ook de praktijk conclusies kan trekken gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek in plaats van assumpties of zogenaamde hypevorming.
Naast de relevantie van het onderwerp op zichzelf is het belangrijk te beseffen dat het domein van
vastgoed en stedelijke ontwikkeling sterk afhankelijk is van een veranderbare context. Het is mijn
veronderstelling geweest dat elke verandering of nieuw fenomeen in deze context zou moet worden
begrepen of gewogen in hoeverre deze van invloed is op het vakgebied. Wordt in veel onderzoeken
na 2008 gesproken van de context dan blikt men vaak terug op de financiële crisis van 2008. In
eerder onderzoek is reeds gebleken dat crowdfunding geen alternatief biedt voor financiering maar
mogelijk een rol zou kunnen vervullen. Het fenomeen crowdfunding kent echter wel een sterke groei
en voedingsbodem door het uitvallen het bankwezen, omwille projecten van, vaak sociale of
functionele waarde toch te kunnen realiseren. Crowdfunding kent daarmee een sterke
verbondenheid in maatschappelijk en sociale context. Immers de letterlijke vertaling van het begrip
crowdfunding in het Nederlands betreft de term gemeenschapsfinanciering, letterlijk het financieren
voor en door gemeenschappen. Door veranderingen in de context lijken termen als bottom-up
ontwikkeling, vraaggestuurd bouwen, participatiesamenleving, gebiedsontwikkeling nieuwe stijl of
organische stedenbouw in zwang te zijn geraakt. En hoewel opgepast moet worden dat ook de
wetenschap zich laat meevoeren in hypes en trends laat het duidelijk zien dat we op zoek zijn naar
nieuwe oplossingen en verkenning van dergelijke fenomenen wellicht gevoed door een erkenning
van het feit dat traditionele wijzen van ontwikkeling niet ten allen tijde succesvol zijn een
hedendaagse sterk veranderbare context.
Tot slot wordt het succes van crowdfunding gestuwd door technologische ontwikkelingen, de
ontwikkeling en het gebruik van informatietechnologie maken het mogelijk en haalbaar de massa te
verzamelen, te bundelen en een efficiënte transactie te realiseren.
Proces
Gedurende de opstartfase van het afstudeerlab is het een zoektocht geweest naar wat nu precies te
onderzoeken. Juist opdat zo weinig bekend is, is het in begin moeilijk geweest een duidelijke
structuur vast te leggen. Het uitvoeren van theoretisch onderzoek in een vakgebied buiten die van
de eigen opleiding vergt bijzonder veel tijd omdat student zich hier goed in moet verdiepen om de
stof eigen te kunnen maken. Er zit een groot verschil tussen de tussentijdse P2 rapport en het P4
rapport van het afstudeerlab juist omdat dit proces van theoretisch onderzoek langdurig is geweest.
Uitvoering van het empirisch onderzoek kostte meer eveneens meer tijd dan verwacht. Iets wat geen
ernstige gevolgen heeft maar wel heeft geleid tot het schrappen van de wens een expert panel of
survey op basis van de bevindingen van dit onderzoek uit te voeren. Deze stap had inzichten vanuit
de bestaande standpunten ten aanzien van het instrument crowdfunding in het vakgebied van
vastgoed- en stedelijke ontwikkeling toegevoegd maar niet per definitie aanvullende geweest op het
beantwoorden van de hoofdvraag. Wellicht is het juist goed geweest voor de objectiviteit van dit
onderzoek om geen standpunten mee te nemen in het empirisch onderzoeksdeel.
Afstuderen is daarnaast ook een persoonlijk proces geweest. Een jaar lang aan een onderzoek
werken gaat soms hoe interessant, vernieuwend of uitdagend het onderwerp ook is ook
tegenwerken. Het is een persoonlijke knelpunt van mij dat wanneer het gevoel optreed niet langer
iets nieuws te leren er ook weinig op schrift wordt geplaatst. Ook betekent het afstudeeronderzoek
112 het einde van een studietraject hetgeen je het liefst tot in de puntjes uitgewerkt wilt hebben alvorens
tussentijdse bevindingen met mentoren te delen.
Limitaties
Het onderzoek kent een aantal knelpunten of limitaties. Gezien crowdfunding een relatief nieuw
fenomeen is, en zeker in het vakgebied nog weinig onderzoek naar is gedaan is dit onderzoek
verkennend van aard geweest. Een kenmerk van explorerend onderzoek kan zijn het tasten naar
informatie dat op wetenschappelijke wijze verkregen kan worden naar een fenomeen dat nog niet
volledig begrepen is. Deze nieuwigheid van het weinig onderzochte fenomeen in relatie tot het
vakgebied maken het zelf kunnen begrijpen van de theorie tot een lang en intensief proces.
Theoretisch onderzoek en theorievorming leveren interessante inzichten en begrip op van het
fenomeen maar laten ook zien hoe breed het fenomeen crowdfunding is evenals het zichtbaar
maken van de raakvlakken met andere vakgebieden als sociologie, psychologie en marketing. Het is
niet mogelijk om al deze facetten in een onderzoek uit een te zetten. Bovendien is het vinden en
verzamelen van relevante informatie middels casussen, het inzichtelijk maken van crowdfunding in
de Nederlandse praktijk van stedelijke ontwikkeling aan de hand van de voor handen zijnde
voorbeelden vooral kwalitatief van aard. De omvang van het onderzoek zou onmogelijk zijn
geworden bij een bredere selectie van casussen of een grotere hoeveelheid aan interviews omwille
van de wetenschappelijke validatie. Desniettemin moet worden toegegeven dat dit van tijd tot tijd
gedurende het onderzoek enigszins de het gevoel heeft gegeven de houvast te verliezen en op zoek
te gaan naar persoonlijke validatie; is dit de goede weg, is dit wetenschappelijk genoeg, doet deze
wijze van onderzoek onder ten opzichte van andere meer kwantitatieve of omvangrijkere data.
De methodologische onderbouwing aan de voorkant van de uitvoering van dit onderzoek had
sterker gekund. Gezien dit een sterkere structuur in de empirische uitvoering zou hebben
ingebracht. Het achteraf aanvullen van methodologie heeft weinig zin omdat het dan immers niks
toevoegt aan de kwaliteit van het onderzoeksresultaat. Zolang de gevonden data voldoende valide
is en onderzoeker objectief het onderzoek heeft uitgevoerd veranderd dit niet de bevindingen van
het onderzoek. Het zou echter wel het onderzoek hebben vergemakkelijkt op het gebied van aanpak
van exploratief onderzoek, opstellen van interviewvragen, verscherping van het analysekader en
beantwoording van de deelvragen. Echter neemt niet weg dat dit onderzoek exploratief van aard is
geweest: het verkennen van een fenomeen waar niets tot nauwelijks onderzoek naar is gedaan. Op
voorhand zal dus weinig moeten worden vastgelegd om volledig te kunnen leren van inzichten in de
praktijkcasussen.
Doel van dit onderzoek was het voor het vakgebied inzichtelijk te kunnen maken wat het fenomeen
crowdfunding nu precies is door de praktijk en de theorie buiten het vakgebied te verkennen, inzicht
te verkrijgen in de aspecten van het instrument om daarmee uitspraken te kunnen doen over de
mogelijke toepasbaarheid in vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten. Met dit doel voor ogen,
en een haalbare omvang van het onderzoek in het achterhoofd is de gevolgde explorerende opzet,
hoewel misschien zeer praktisch een van de weinige mogelijkheden dit inzichtelijk te kunnen krijgen.
Doordat theoretische kennis is gevormd over het fenomeen kan in het vervolg structureler en
wellicht ook gerichter onderzoek gedaan worden naar het fenomeen.
Aanbevelingen voor het onderwijs
Met name op het gebied van onderzoeksmethodologie is het onderwijs erg conceptmatig. Het
integraal verwerken van dit vak in alle andere vakken in het onderwijspakket zou een goede oefening
zijn geweest voor het afstudeeronderzoek en toevoeging op het onderwijs. Evenals het onderwijs
wetenschappelijker maken in plaats van nu sterk praktijkgericht. Een van de kritiekpunten die de
opleiding Bouwkunde immers vaker krijgt betreft de wetenschappelijkheid van de opleiding.
Eindresultaat
Het eindresultaat levert meer inzicht op in de werking van het fenomeen crowdfunding en de rol van
crowdfunding in de context van vastgoed- en stedelijke ontwikkelingsprojecten in Nederland.
Hoewel slechts drie casussen zijn onderzocht zijn een groot aantal actoren geïnterviewd evenals
belangrijke theoretische inzichten opgedaan en is een nieuwe definitie voor crowdfunding in het
vakgebied geformuleerd opdat met een beter begrip naar het instrument gekeken kan worden.
Hoewel de bevindingen van drie casussen niet generiek zijn voor alle crowdfundingcampagnes voor
vastgoed en stedelijke ontwikkelingsprojecten biedt dit wel inzicht over de wijze waarop
crowdfunding werkt en de motieven van alle betrokken actoren in dit proces.
113 Referenties
Agrawal, Ajay, Catalini, Christian, & Goldfarb, Avi. (2011). Friends, family and the flat word: the
geopgraphy of crowdfunding. Toronto: University of Toronto.
Agrawal, Ajay, Catalini, Christian, & Goldfarb, Avi. (2013). Some simple economics of
crowdfunding (working paper). Innovation Policy and the Economy, 14, 63-97.
Ahlers, K.C.G., Cumming, D., Gunther, C., & Schweizer, D. (2012). Signalling in equity
crowdfunding. (working paper). from http://www.ssrn.com
Bellaflame, Paul, Lambert, Thomas, & Schwienbacher, Armin. (2010, June). Crowdfunding: An
industrial organization perspective. Paper presented at the workshop Digital Business
Models: Understanding Strategies, Paris.
Bellaflame, Paul, Lambert, Thomas, & Schwienbacher, Armin. (2013). Crowdfunding: tapping the
right crowd. Journal of Business Venturing, 29(5), 585-609.
Brabham, D. (2008). Crowdsourcing as a model for problem solvind: an introduction and cases.
Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, 14(1),
75-90.
Brabham, D. (2009). Crowdsourcing the public participation process for planning projects.
Planning Theory, 8(242), 242-262.
Breeman, F. (2011). Financierend publiek gezocht, een verkenning van de democratisch aspecten
van crowdfundign aan de hand van drie cases. (Msc.), Universiteit Utrecht, Utrecht.
Brodersson, Marcus, Enerback, Mattias, & Rautiainen, Mathias. (2014). The angel investor
perspective on equity crowdfunding. Jonkoping university. Jonkoping.
Caveye, A.L.M. (1996). Case study research: a multi-faceted research approach for IS. Info
Systems Journal(6), 227-242.
Collins, Liam, Swart, Richard, & Zhang, Bryan. (2013). In t. U. a. f. b. r. The rise of future finance
(Ed.). London: Nesta.
Crowdaboutnow.nl. (2013a). Harbitten & the Others. Retrieved 02-11-2014, from
https://http://www.crowdaboutnow.nl/Hardbittenandtheothers
Crowdaboutnow.nl. (2013b). Sodafabriek. Retrieved 02-11-2014, from
https://http://www.crowdaboutnow.nl/sodafabriek
Crowdsourcing.org. (2012). Crowdfunding industry report. Market trends, composition and
crowdfunding platforms May 2012: Massolution.
Daamen, Tom, & Hol, Barry. (2014). De zin en onzin van crowdfunding in vastgoed- en
gebiedsontwikkeling. Unpublished.
Davies, Rodrigo. (2014). Civic crowdfunding: participatory communities, entrepreneurs and the
political economy of place. (Master of Science in Comparative Media Studies),
Massachusetts Institute of Technology, Massachusetts
De Buysere, K, Gajda, Oliver, Kleverlaan, Ronald, & Marom, Dan. (2013). A framework for
European crowdfunding. Europe: European crowdfunding network.
de Zeeuw, Friso. (2014). Grondbeleid: resetten en met mate innoveren. from
http://www.gebiedsontwikkeling.nu/artikel/10931-grondbeleid-resetten-en-met-mateinnoveren
Drake, David. (2013). Crowdfunding's latest invasion: real estate. Retrieved 01-03-2014, from
http://www.forbes.com/sites/groupthink/2013/04/19/crowdfundings-latest-invasion-realestate/
Estelles-Arolas, Enqique, & Gonzalez-Ladron-de-Guevara, Fernando. (2012). Towards an
integrated crowdsourcing definition. Journal of Information Science, 38(189), 189-200.
Ferreira da Cruz Matos, Henrique Nuno (2012). Crowdfunding, material incentives and
performance. (MSc in Business Administration), Universidade Católica Portuguesa, Lissabon.
Florida, Richard. (2010). The great reset, how the post-crash economy will change the way we live
and work (1 ed.). New York: Harper Collins.
Gerber, Elizabeth, Hui, J.S., & Kuo, P. (2013). Crowdfunding: why people are motivated to post
and fund projects on crowdfunding platforms. In C. A. Lab (Ed.). Evanston, Illisnois:
Northwestern University.
114 Gerber, Elizabeth, & Hui, Julie. (2013). Crowdfunding: motivations and deterrents for participation.
ACM Transactions on Computer-Human Interaction, 20(6).
Gorshkov, Egor. (2011). Crowdfunding: a concept beyond finance. (Bsc.), University of
Amsterdam, Amsterdam. Retrieved from http://dare.uva.nl/document/353439
Heurkens, Erwin. (2012). Private sector-led urban development projects: management, partnership
& effects in the Netherlands and the UK. Delft University of Technology, Delft.
Hol, Barry. (2012). Crowdfunding, gemeenschapsfinanciering in stedelijke ontwikkeling. (Master
City Developer), Erasmus University Rotterdam, Rotterdam.
Howe, Jeff. (2008). Crowdsourcing, how the power of the crowd is driving the future of business.
New York: Crown Business.
Jose Quero, Maria, Ventura, Rafael, & Santoja, Antonio. (2009). Value co-creation as a determinant
of succes in crowdfunding experiences in the cultural sector. Journal of relationship
marketing, 8(1), 17-35.
Koren, Gijsbert. (2013). Growing crowdfunding. In D. Castrataro, F. Risterucci, G. Koren & K.
Wenzlaff (Eds.), Visions on the future of crowdfunding (pp. 9).
Kumar, Ranjit. (2011). Research methodology: a step-by-step guide for beginners. London: SAGE
Publications.
Larralde, B., & Schwienbacher, A. (2010). Crowdfunding of small entrepreneurial ventures. In D. J.
Cumming (Ed.), Handbook of entrepreneurial finance. Oxford: Oxford University Press.
Mollick, Ethan. (2013). The dynamics of crowdfunding: an exploratory study.
Muller, Michael, Geyer, Werner, Soule, Todd, & Wafer, John. (2014). Geographical and
organizational distances in enterprise crowdfunding. Paper presented at the 17th ACM
conference on Computer supported cooperative work & social computing, New York.
Nagymihaly, Gabor. (2013). Crowdfunding: drivers and barriers in an international perspective.
(Msc in finance), University of Aarhus, Aarhus. Retrieved from http://pure.au.dk/portalasbstudent/files/56697876/Crowfunding_Drivers_and_Barriers_in_An_International_Perspecti
ve.pdf
Ordanini, Andrea, Miceli, Lucia, Pizzetti, Marta, & Parasuraman, A. (2011). Crowd-funding,
transforming customers into investors through innovative service platforms. Journal of
Service Management, 22(4), 443-470.
Paykacheva, Valeriya. (2014). Crowdfunding as a customer engagement channel. Kajaani
University of Applied Sciences, Kajaani.
Peck, Don. (2012). Pinched, how the great recession has narrowed our futures and what we can
do about it. New York: Broadway books.
Ryu, Sunghan, & Kim, Young-Gul. (2014). Dynamics of the crowdfunding platform: crowdfunding
participation model development and emperical analysis. Korea Advanced Institute of
Science and Technology.
Steffensen, Sigurd, & Laage-Petersen, Thor. (2014). Equity crowdfunding in Denmark, a study of
the scope and dynamics of a new financial phenomenon. (Bsc.), Roskilde University,
Roskilde.
Straub, Sandra. (2012). Co-creation in real estate: a framework to steer upon value-creating firmconsumer relations in demand-driven development. (Msc.), Delft University of Technology,
Delft.
Symbid. (2014). Donner moet blijven. Retrieved 01-06-2014, from
https://http://www.symbid.nl/ideas/5366-donner-moet-blijven
Van 't Verlaat, J., & Wigmans, Gerard. (2011). Introduction, urban development and urban area
development. In A. Franzen, F. Hobma, H. de Jonge & G. Wigmans (Eds.), Management of
urban development processes in the Netherlands. Governance, design and feasibility. (pp.
17-20). Amsterdam: Techne Press.
van der Ham, M. (2014). Rijk wijst niches aan als nieuwe trend interview met Friso de Zeeuw. from
http://www.cobouw.nl/nieuws/regelgeving/2014/03/14/rijk-wijst-niches-aan-als-nieuwetrend
Vermeer, M.M., & Joore, Paul. (2014). Crowdfunding in vastgoed, publieke financiering voor de
ontwikkeling, relocatie en exploitatie van onroerend goed in Nederland. Een uiteenzetting
van kansen, succesvoorwaarden en de maatschappelijke neveneffecten van crowdfunding
in nationaal vastgoed. (2.2 ed.): FinaPedia.
115 Zandvliet, Wietse. (2012). Crowdfunding: why do we invest? An qualitative analysis of motivational
factors that influence internet-based investments in equity-based crowdfunding projects.
(Master Information & Knowledge Management), Vrije Universiteit Amsterdam,
Amsterdam.
ZUS. (2012). Trying to make a city and we need your help. from
http://www.luchtsingel.org/2011/10/we-are- trying-to-make-a-city-and-we-need-yourhelp/
116 Bijlagen
Bijlage interview 1 initiatiefnemer Sodafabriek, Schiedam
Interviewer
In 2012 heeft u samen met Tom van Adrichem het initiatief opgezet nadat het voor een symbolisch bedrag van de gemeente is
verkregen?
Geinterviewde
Kijk Tom van Adrichem woont hierachter, en heeft het pakhuis in zijn achtertuin staan en die woont er al dertig jaar geloof ik. Dus
die zit al dertig jaar tegen die steenklomp aan te kijken. Nou zo af en toe waaien er eens stenen of asbesthoudende platen van
het dak af. En dus dan zit je lang te filosoferen en te dromen wat je met zo een steenklomp zou kunnen. Maar hij heeft dat vooral
gereageerd in soort van agressieve manier, dus klagen. Eigenlijk de buurman een beetje het leven zuur maken in de hoop dat ze
er vanaf willen om de omstandigheden te creeren opdat je het zou kunnen verwerven.
Interviewer
Dus klagen richting de eigenaar?
Geinterviewde
Richting de eigenaar, en daar waren natuurlijk allerlei aanleidingen omdat het redelijk lang een triest bestaan heeft gevolgd met
herontwikkelingsituaties waarbij er andere projecten niet rond komen. Want de vorige eigenaar was dus een ontwikkelaar,
Fortress, en Fortess heeft alleen maar gepoogd het te slopen om er van die soort vierlaagse appartementengebouwtjes neer te
zetten. Maar de rijksdienst die wilde er een monument van maken dus Fortress is denk ik een jaar of acht aan het procederen
geweest en uiteindelijk is het geen rijksmonument geworden. En toen hebben ze nog maar een schadeclaim bij monumentenzorg
ingedient van een miljoen. Toen had monumentenzorg geen zin meer om nog een keer te gaan procederen, want ze hadden al
zolang geprocedeerd, dus hebben ze het maar afgekocht voor drie ton. En toen ging Fortress een sloopvergunning aanvragen
waarop de buurt en de historische vereniging dwarsging. En dat liep vervolgens ook weer een paar jaar. En de gemeente vond
het eigenlijk jammer dat het rijksmonument werd want die hadden er ondertussen spijt van dat ze het eigenlijk gestuurd hadden
richting Fortress om het te herontwikkelen. Ik ben er niet achter gekomen wat precies de diepere achtergronden waren waarom
de gemeente op het moment dat de gemeente het ging afnemen van Fortress. Dat speelt dan in de krant en in de politiek:
“waarom gaat de gemeente het verwerven van Fortress?”. En in die onderhandelingen ging het alleen om de verwerving als
gesloopt. Maar daar zaten ze natuurlijk ook mee in hun maag omdat de bezwaarprocedure voor de sloop liep. En dus de tijd was
op zich wel rijp, om te gaan praten met de gemeente om een alternatief plan. En voor het alternatief plan, ik had al langere tijd
contact met van Adrichem, ik ken hem al een langere tijd en hij kwam met het voorstel om samen een alternatief plan te maken.
Hij is meer een financieel en zakelijke type en ik een meer architectonische en herbestemmingstype dus dat kan elkaar goed
aanvullen. Dus wij zijn eigenlijk met een moodboard onder de arm een eerste gesprek aangegaan bij de gemeente en daarna
hebben wij van Real Estate de transformatiepotentiemeter gebruikt om het enigszins te verbouwen en te vertellen wat je ermee
kunt, voor jezelf doe je dat natuurlijk ook maar ook om naar de gemeente toe te kunnen vertellen dat het geen dood paard is en
het mogelijk is te transformeren, maar eigenlijk hebben de rekensommen achter de transformatie ervoor gezorgd dat het voor 1
euro verworven kon worden. Doordat wij met een alternatief kwamen en het wel zagen om te transformeren, terwijl de gemeente
drie ton aan sloopkosten zou maken dus de gemeente kon het nu praktisch voor drie ton minder verwerven.
Interviewer
En hoe was de houding van de gemeente bij het tonen van het initiatief?
Geinterviewde
Nou met open armen ontvangen, eigenlijk al relatief snel. Dat had ook te maken met een slagvaardige projectmanager binnen de
gemeente. En dan speelde enerzijds de reputatie van onszelf ook mee en het plan dat je hebt. Dus het is een soort
samenoplopende situatie, dan komt ook relatief snel de ondernemingsvorm cooperatie naar voren waardoor er dus ook een
soort gemeenschappelijk doel in zit. En dat heeft er ook in meegespeeld en daardoor is het uiteindelijk ook voor een euro
verworven. En eigenlijk is de gemeente dus de grootste deelnemer in de maatschappelijke cooperatie want die hebben het
gebouw ingebracht. Want de totale grondkosten zijn door de gemeente verworven voor een ton of zes. Maar zo is de aanloop
geweest.
Maar de gemeente heeft echt zijn nek uitgestoken, dat geloof ik wel en dat heeft er mee te maken dat ze er eigenlijk geen grip op
hadden en eigenlijk belangrijk vonden dat het zou blijven bestaan. Terwijl ze eigenlijk geen keuze hadden voor het verlenen van
de sloopvergunning en eigenlijk ook geen aanleiding zagen dat als ze het terug zouden kopen om het te laten staan. En voor een
deel komt het door het langdurige klagen van de buurman en Fortress middels het in de grondschrijven in rapporten en
onderzoeken om die monumentenstatus aan te vechten en dat ging vooral op bouwtechnische status en bouwtechnische
kwaliteit. En dat heeft voor een deel meegespeeld in het bepalen van de risicos binnen de gemeente maar die hebben ze wel
weer positief omgezet als motivatie om het voor een euro over te dragen. Dus die waarde om 0 te zetten.
Interviewer
Dus de gemeente is eingelijk deelnemer in de cooperatie?
Geinterviewde
Formeel gezien niet, maar informeel dus wel als je kijkt naar wat ze hebben ingebracht. Daarnaast hebben we geen
verplichtingen in de zin dat mocht het niet getransformeerd kunnen worden we het alsnog kunnen slopen. Daar niet van dat wel
alle asbest netjes moeten verwijderen. Maar ik beschouw het wel dat ze deelnemer zijn want ik vind als je iets voor een euro
verwerft dat je maatschappelijke verplichtingen hebt. Dus dat is ook deel maatschappelijke gerelateerde evenementen zijn dat je
daaraan meedoet, dus bijvoorbeeld open atelierdag of open monumentendag, en dat soort dingen. Dat heeft denk ik mede
aanleiding geweest dat je met crowdfunding aan de gang gaat dat zit in je denkwereld/denkrichtingen als je denkt hoe ga het
financieren en hoe ga je het organiseren.
Interviewer
Omdat het al een project is met een maatschappelijke achtergrond?
Geinterviewde
Ja
117 Interviewer
Denkt u dat de relatie met de gemeente hetzelfde is gebleven na de crowdfundingcampagne?
Geinterviewde
Ja die heeft daar geen invloed op gehad. Er zijn wel signalen binnen de gemeente dat de wijze waarop we bezig zijn met
maatschappelijk gerelateerde activiteiten dat dat positief werkt in de relatie met de gemeente. Dus de maatschappelijke inzet van
het project dat vinden ze bewonderingswaardig.
Interviewer
Naast de gemeente zijn er geen andere actoren betrokken?
Geinterviewde
Nee eigenlijk alleen maar de mensen die achter het project zitten
Interviewer
Geinterviewde
Profesioneel heeft het zn voordelen gehad om je gaten in je opdrachtportefeuille aan te vullen als gevolg van de crisis. Anderzijds
heb ik achteraf gemerkt dat doordat je je nek uitsteekt goed is geweest voor de reputatie en het respect dat men heeft voor
Restauro architecten. En je kan het niet letterlijk vertalen in het aantal opdrachten maar het heeft er zeker aan meegewerkt.
Interviewer
Okee, dus het tonen van lef en het starten met een crowdfunding campagne heeft wel wat met het beeld van het bedrijf gedaan?
Geinterviewde
Ja het doet wel wat met de image van je bedrijf. En is het daarmee zeker een zinvolle investering. Het is ook een heel goed
leerproces geweest voor ons binnen het bedrijf. Het forceert je om na te denken over andere manieren van herbestemmen. En
omdat je het ook als initiatiefnemer doet kan je een groter advies verstrekken.
Interviewer
Want u heeft zelf ook geïnvesteerd nog voor de crowdfunding campagne ?
Geinterviewde
Ja ik heb geïnvesteerd als privépersoon en als bedrijf
Interviewer
En waren er in die fase ook andere investeerders?
Geinterviewde
Nee, het was wel de bedoeling dat mede initiatiefnemer of diens relaties een ton ofzo zouden investeren, maar daar is niks van
terecht gekomen.
Interviewer
En toen kwam het moment dat er verdere investering nodig was?
Geinterviewde
Ja dat is dus zo dat het op een gegeven moment aan een limiet is gekomen en de investeringen van mede initiatiefnemer
kwamen er niet en dan zijn we vanuit Restauro op zoek gegaan naar andere vormen van financiering. En op die manier zijn we
in de crowdfundingwereld terecht gekomen.
Interviewer
Interviewer
Er zijn dus ook eerst andere financieringsvormen overwogen voordat gekozen is voor crowdfunding?
Geinterviewde
Nou geen financieringsvormen, maar de bron coöperanten kwam niet los, de bron vanuit het particiulier geld was alleen maar van
mezelf. En we hadden wel wat gesprekken her en der met onder andere restauratiefondsen en Tridiosbank en de Rabobank om
te kijken of er trajecten waren waar we konden instappen. Maar die zijn in het begin eigenlijk gewoon niet mogelijk omdat die op
rendement gaan en je hebt nog geen rendement dus dat waren geen sporen die zinvol waren om al te lopen. Dat bleek eigenlijk
al heel snel, dus toen bleef eigenlijk alleen die crowdfunding over.
Interviewer
En toen is gekozen om een deel van het bedrag op te halen?
Geinterviewde
Nou, een haalbaar realistisch bedrag, zo is het gekozen. Het is niet gezien als een deel maar als wat is haalbaar en realiseerbaar
binnen een crowdfunding. En dat is toen bepaald op die 75.000 euro.
Interviewer
Interviewer
En u zei net ook dat het maatschappelijk achtergrond van het project ook mee heeft gewogen in de keuze?
Geinterviewde
Ja en daarnaast dat je het natuurlijk ook beschouwd als een marketinginstrument. Maar naar mogelijke financiers toe is natuurlijk
het bewijs dat er al een aantal particulieren zijn die geloven in het project een belangrijke. Plus nog dat al eerder was gebleken,
dat het telt als eigen vermogen. En alle financiers die gaan niet meer voor de waarde van complex op zich maar die gaan voor de
waarde van het eigen vermogen wat al in de onderneming zit. En dat was in de goeie tijd misschien 10% maar dat is inmiddels
40% eigen vermogen om 60% gefinancierd te krijgen.
Interviewer
Want heeft de crowdfundingcampagne in de vorm van een lening nog geleid tot aanvullende financiering?
118 Geinterviewde
Nog niet, dat loopt nog. We hebben nu een aanvraag lopen met het nationaal restauratiefonds die dat samen doet met de
Tridiosbank volgens mij en een deel via de gemeente uit een historisch waardevolle panden herstel herbestemmingspotje. Daar
zouden we 90.000 euro kunnen lenen tegenover 1,5% en daaraan gekoppeld zou het nationaal herbestemmingsfonds het andere
deel kunnen doen voor fase pakhuis Coerland. En dat gaat dan over een ton of vier totaal. Daarnaast subsidies van cultureel
erfgoed, enerzijds 21.000 euro voor wind en waterdicht maken en er is 12.000 euro subsidie geweest voor
haalbaarheidsonderzoeken.
Interviewer
En dat was voordat er sprake is geweest van een campagne
Geinterviewde
Ehm, ongeveer dezelfde tijd dat gaat een beetje door elkaar heen lopen. Het waterdichtmaken hadden we al.
Interviewer
Denkt u dat de uitkomst van de crowdfunding campagne meegenomen zal worden in de beslissing van het nationaal
restauratiefonds?
Geinterviewde
Denk het uiteindelijk wel. Je kan het natuurlijk niet exact meten en het is nooit zo geroepen. Gisteren was er een terugkomdag
voor de plankostenregeling waar wel de koppeling is gelegd voor wel of geen uitkering en daar is uitdrukkelijk een succesvolle
crowdfunding campagne genoemd in het besluitvormingsproces. En het was daar zo dat ze ons project aan het promoten waren
in presentaties als een goed voorbeeld terwijl in de wandelgangen ze nog hikken dat er geen driejaarexploitatie is en dan de
crowdfunding weer niet meegenomen wordt, ze weten nog niet precies hoe daarmee om te gaan lijkt net. Als je het in de lezing
zit te promoten maar in de praktijk nog niet waarmaakt. We lopen vooruit op de gevestigde trajecten. En daarmee zijn we toch
wel een pilot.
Geinterviewde
Er zijn een stuk of zeven zzpers, half van voor en half van na de campagne
Interviewer
Is er door de campagne meer bekendheid ontstaan?
Geinterviewde
Dat kan je niet meten maar die campagne die zorgt natuurlijk op allerlei manieren voor bekendheid en publiciteit. En je kan het
niet meten of dat komt uit je facebook of je twitter. Maar ik denk met name in de professionele wereld is die crowdfunding
campagne wel de oorzaak geweest. Want je had dan een veel betere boodschap. Want als ik niet die crowdfundboodschap had
gehad als argument om voor behoud, om zeg maar een hefboomwerking, om weer over een drempel heen te komen. Dat was
het verhaal dat we uitdraagden. Als we de crowdfundingcampagne niet gehaald hadden dan waren we op een dood punt
gekomen en dan kon je het niet redden van de sloop.
Interviewer
En u zei net al dat de gemeenschap die heeft deelgenomen aan de crowdfundingcampagne ook belangrijk is voor het project?
Geinterviewde
Ja absoluut. Je hebt enerzijds bevestiging van het pad waar je mee bezig bent. Dat je daar geen eenling in bent en dat je
draagvlak hebt. Het geeft je energie om door te gaan en dat is zo.
Interviewer
Dus ook erkenning van het feit dat u zelf op de goede richting zit?
119 Geinterviewde
Ja en het geeft bij die zzp-ers ook wel mensen die erin geloven.
Interviewer
En in hoeverre zijn de participanten betrokken bij het project?
Geïnterviewde
Iedereen kan ideeen aandragen en we houden ze op de hoogte middels facebook en nieuwsbrieven. En als er iets georganiseerd
wordt komen er een hoop mensen (20%) overdag. Dus een aantal hebben die koppeling. Wel grappig ik heb wel een keer een
klacht gehad van iemand die zei ja ik hoor van mn zus allemaal verhalen die ze op facebook heeft gelezen maar ik heb geen
facebook en jullie sturen die emailnieuwsbrieven te weinig. Dus ze zijn geïnteresseerd.
Interviewer
Had u dat verwacht?
Geinterviewde
Ik had er eerlijk gezegd niet bij stilgestaan, maar ik ben wel blij dat dat soort dingen gebeuren. En ik denk dat je door die
gemeenschap best nog wel een keer een crowdfunding campagne kan doen.
Interviewer
Omdat er al een betrokken gemeenschap is gecreëerd?
Geinterviewde
Zolang je maar een gericht doel hebt en daarmee een boodschap kan uitdragen zal dezelfde gemeenschap zich denk ik willen
inzetten en om het doel te behalen de gemeenschap te vergroten.
Interviewer
Zou u als ontwikkelend architect voor een volgend project weer een crowdfunding campagne overwegen?
Geinterviewde
Als het maatschappelijke en de kracht van een groep mensen belangrijk is wel. Dan vind ik het een interessant middel want dat
heeft enerzijds een hefboomwerking, anderzijds de koppeling met draagvlak. De ingrediënten zijn goed.
Interviewer
En tot welke schaal denkt u dat een crowdfunding campagne kan gaan?
Geinterviewde
Dat durf ik niet te zeggen, ik denk op dit moment nog steeds in de orde van grootte waar we nu in zitten tot een ton. En ik denk
dat het andere projecten zijn, grotere commerciëlere producten die grotere bedragen op kunnen halen. Punt is wel dat gebouwen
een kleinere doelgroep kent. Vanwege de omvang en de omzet, ik geloof nooit dat je een project 100% met crowdfunding zou
kunnen financieren dat ga je niet redden.
Interviewer
Want u heeft voor crowdfunding in lening gekozen, waarom deze vorm?
Geinterviewde
Het is geen crowdfunding in voorverkoop, maar bijvoorbeeld in aandelen zou ook kunnen. Maar we waren toen redelijk groen en
hebben ons laten leiden door het advies van crowdaboutnow. En ik denk dat dat beter is. Het feit dat die mensen hun centen
terugkrijgen en een rente als we het goed doen is een makkelijkere. We waren nog teveel in ontwikkeling, met nog te weinig
resultaat, ik denk dat ze dan nog niet over de streep gekomen waren. Kijk er is nog niet bepaald wat er straks gebeurd na afloop
van de drie jaar, gaan we ze allemaal tot op de laatste cent terugbetalen of gaan we ze proberen nog over de streep te trekken
voor een nieuwe ronde. Dat hebben we nog niet bedacht.
Interviewer
En er zijn ook mensen die grotere bedragen boven de 1000 euro hebben gedoneerd, weet u wie dit zijn en of er hier nog een
andere beloning tegenover staat
Geinterviewde
Dat waren eigenlijk mensen, die het nog niet zagen zitten om echt lid te worden middels 25000 euro als obligatiehouder maar
wel het een sympathiek project vinden en op zich die rente ook wel aardig vinden. En daarom zitten zij op zo een soort bedrag.
Op andere punten zien we wel dat een beloning extra mensen over de streep heeft getrokken. Met name de gratis overnachting,
die hebben we gedurende de campagne er nog ingevoerd en heeft er toe geleid dat een aardig risicoloos bedrag, die 500 euro
voor een grote groep mensen , en ik heb verschillende gesproken als gevolg van een de aanbieding van een gratis overnachting
in de b&b die voor de 750 euro kozen waar je dat dus bij kreeg.
Interviewer
Heeft u een beeld over de reikwijdte van het project?
120 Geinterviewde
Uiteindelijk 1/3 binnen een straal van 3km, 1/3 binnen een straal van 25km als gevolg van ons netwerk bijvoorbeeld, en de laatste
derde van verder weg.
Interviewer
Waaronder ook familie, vrienden en kennissen?
Geinterviewde
Ja die zitten er wel, maar daar heb ik geen aparte analyse van, maar die zijn vooral in het begintraject van betekenis geweest.
Wel interessant is dat je ook mensen hebt die bijna als hobby hebben om elke week op crowdaboutnow te kijken of er weer een
nieuw project is. En ik betrap me er zel ook wel eens op dat ik dat doe. Ik heb nu zelf ook in twee andere crowdfundingprojecten
wat gedaan.
Interviewer
En dat is ook crowdfunding in lening?
Geinterviewde
Nee dat was in tegenprestatie, in producten. Voor de productie van een boek en voor de productie van een cd.
Interviewer
Waar ziet u de kracht van crowdfunding ?
Geinterviewde
Ik vind het financiële aspect een belangrijke maar bijna is het promotionele aspect veel belangrijker. Het feit dat je een
boodschap naar buiten draagt en verplicht bent veel publiciteit te genereren en verplicht bent middels die publiciteit contact met
mensen te zoeken om die crowdfunders binnen te halen dat maakt het eigenlijk zakelijk waard. Want verhoudingsgewijs is het
anders heel duur geld voor de tijd die je erin steekt. Dat is een heel intensief traject, ik denk dat we er misschien wel 15000 euro
tijd in hebben gestoken, dus als je dat alleen maar voor de centen doet dan doe je het verkeerd . Dan is het heel duur geld, dan
kan je denk ik bijna beter een persoonlijke lening afsluiten. Maar die promotionele waarde die moet je nadrukkelijk
meecalculeren. En doordat je een realistische boodschap hebt is het meer dan adverteren en vertellen dat je er bent en vertellen
dat je met iets mee bezig bent. Je hebt meer argumentatie om die promotie te doen.
Interviewer
Stel dat u nu kon kiezen, een banklening of een crowdfundingcampagne?
Geinterviewde
Ik denk dat ik ze allebei zou kiezen, hahah, maar ik kan niet met de wetenschap van nu terugkijken maar wat ik nu weet, dan
denk ik dat ik het wel weer hetzelfde zou doen. Maar dat is afhankelijk van de omstandigheden, dus als er nu een goede
gelegenheid is waarbij het weer opstarten en kans van slagen groot is dan doe ik het gewoon nog een keer. Ik vind het wat dat
betreft een goed medium, maar meer voor een hefboomwerking om over een dood punt heen te komen en aanvullende
voorwaarden. En hefboomwerking betreft dan financiën en marketing. Of voor net de laatste stap als er in de eindfase nog wat
nodig is om alles rond te krijgen en een vliegende start te kunnen maken. Dus als ik niet rond kom dan zal ik weer kiezen voor de
crowdfunding.
Interviewer
Dan nu een vraag over de luchtsingel, dit is een doorlopende campagne, ookal is het doel bereikt, waarom denkt u dat mensen
toch blijven deelnemen?
Geinterviewde
Ik denk dat mensen de potentie van de doorgroei wel kunnen zien, en ze zien potentie is wat er nog te halen is. Dat zou ik
natuurlijk ook graag bij de sodafabriek willen zien, haha.
121 Bijlage interview 2 traditioneel betrokken actor, Gemeente Schiedam
Interviewer
Kunt u wat vertellen over uw dagelijkse werkzaamheden voor de gemeente Schiedam?
Geinterviewde
Ik ben programmamanager Schiedamsdoen, dat doe ik sinds kort sinds 1 januari. En ik was daarvoor hoofd wijkontwikkeling,
vooral de proceskant tussen gemeente en groepen mensen in de wijken en daar is financieen ook een belangrijk en ook boeiend
item. Dus dat is wel leuk dat je hier zit met dit onderwerp, want Schiedam heeft vind ik een hele mooie en hele langdurige
traditie in bewonersbudgetten en bewonersparticipatie. Wat iets anders is dan crowdfunding maar in die zin, in mijn beleving ,
soms wel hetzelfde effect heeft en dat is dat je met een beetje basisgeld een hele hoop activiteiten tot stand kan brengen. En die
activiteiten tot stand brengen dat doen natuurlijk de mensen zelf, en dan zorg je vanuit een wijkbudget voor dat basisgeld. En
het is hier zo dat het wijkbudget dat wordt ook door de wijken zelf besloten. Dus de gemeente is eigenlijk alleen maar
administratiekantoor. En dat maakt ook dat de keuzes die gemaakt worden door wijken zelf, en dat in verschillende wijken ook
verschillende keuzes gemaakt worden . Dus dat is een soort voorloper van crowdfunding zonder dat ze van alles hoeven te doen
om geld van de gemeente te krijgen want geld komt vanuit de subsidie van de gemeente. . Maar het effect is wel een beetje
vergelijkbaar.
Dus vanuit die voorgeschiedenis ben ik Schiedamsdoen gaan doen . Schiedamsdoen is bedoeld om de samenwerking en de
communicatie tussen de gemeente en burgers, ondernemers en organisaties in de stad te verbeteren. En we zijn gestart vorig
jaar met gewoon aan de stad te vragen van goh waar hebben jullie nou plannen, ideeen, waarvan je vind dat dat opgepakt zou
kunnen worden. Nu staan op de website van Schiedamsdoen 131 voorstellen, ik denk dat er uiteindelijk een stuk of 20 echt niet
worden uitgevoerd. De anderen wel, en er is door de stad gestemd, ambtenaren mochten ook meestemmen en daar is een top
10 uitgekomen en in die top 10 is de Sodafabriek dan derde geworden dus dat is behoorlijk hoog. En dat is ook wel grappig
want op 1 is het kennisnetwerk geeindigd , en 3 de Sodafabriek. En dat zijn natuurlijk allebei initiatieven die het moeten hebben
van netwerken. Dus je ziet ook in zo een prijsvraag dat zij natuurlijk makkelijk hun steun kunnen genereren.
Schiedamsdoen gaat verder vooral over houding en gedrag van ons ambtenaren. Dus het gaat erom resultaat te halen met de
stad en mijn werk zit voor een vrij groot deel intern, om te zorgen dat wij allemaal gaan werken vanuit de gedachte “ja tenzij” en
niet “nee want”. En dat is een stevige klus, dat doe ik natuurlijk ook niet alleen. Er wordt hier vanuit de directie heel erg op
gestuurd. Er zijn veel activiteiten en trainingen en bijenkomsten om te zorgen dat we allemaal op die manier gaan werken. Het is
natuurlijk een proces van jaren om te zorgen dat we dat echt gaan doen. En dat is hartstikke leuk. En omdat elk twee voorstellen
in Schiedamsdoen onder een wethouder worden geplaatst loopt dat wat makkelijker. Want iedereen snapt wel, ook intern dat je
daarin wel mee moet gaan. En dat je niet gewoon op je stoeltje kan blijven zitten en doen wat je altijd al deed.
Interviewer
En als een top 10 van initiatieven heeft gewonnen zit daar dan een subsidiebedrag aan gekoppeld?
Geinterviewde
Nee, Schiedamsdoen gaat niet over het geld. En ik heb ook heel bewust gezegd dat ik geen geld in Schiedamsdoen wil hebben.
We hebben wel procesgeld, dus om bijeenkomsten te organiseren voor de koffie, ruimte en pr. Dus daar hebben we geld voor,
maar geen geld voor projecten en initiatieven.
Interviewer
Dus het is meer vragen aan de stad wat gerealiseerd zou moeten worden?
Geinterviewde
Ja, een hele hoop dingen kunnen ze heel goed zelf. Behalve als er expertise nodig is of contacten moeten worden gelegd dan is
daar een rol van de gemeente als facilitator. Het is per initiatief heel verschillend in welke mate ze de gemeente nodig hebben.
Er is bijvoorbeeld een initiatief wifi in de binnenstad, dat kun je ook zonder gemeente doen, dat kunnen ook de ondernemers zelf.
We pakken dat wel op en kijken hoe we dat als gemeente kunnen stimuleren dat dat sneller gaat, of dat het breder wordt of de
juiste mensen bij elkaar komen. In het initiatief van de Sodafabriek daar willen ze graag een werkend leren toepassen door
ouderen in de bouw te koppelen aan jongeren zonder werk.
Interviewer
Dus de samenwerking met de Sodafabriek is meer een sociale samenwerking?
Geinterviewde
Ja dat zit niet rechtstreeks in de crowdfunding van de sodafabriek maar de crowdfunding is voor hen natuurlijk wel de eerste
toetsteen geweest om te kijk van zou dit wat kunnen worden. In de Sodafabriek zie je ook wel wat voor klus dat is. Nou scheelt
het wel dat ze een klein en groot gebouw hebben, in fases aanpakken en een initiatiefnemer die architect is. Maar wel een grote
klus. En wat grappig is dat ik voordat ik deze functie kreeg ook heb meegedaan aan de crowdfundingcampagne als
privepersoon. En mijn baas vroeg, ja kan je dat dan niet terugtrekken, in het kader van belangenverstrengeling e.d. Ik zeg nee zo
werkt dat niet in crowdfunding. Dus dat staat heel netjes in mijn dossier gemeld.
Interviewer
Maar dat zou dus eigenlijk niet mogen?
Geinterviewde
Nou ik ben nu eigenlijk beroepsmatig betrokken bij de Sodafabriek en dat kan leiden tot belangenverstrengeling. Het gaat
helemaal nergens over, want ik heb 500 euro gecrowdfund, waar gaat het over. Maar we moeten het natuurlijk wel netjes doen,
we zijn publieke mensen, dus dat moet gewoon goed zijn. Dus dat staat keurig in mijn dossier. Je wilt niet dat ooit is een keer
gebruikt kan worden, van kijk dit is niet eerlijk gegaan dus dat werd een bijzondere wending voor mij.
Interviewer
Maar de relatie tussen Schiedamsdoen en de Sodafabriek gaat vooral in op sociaal vlak?
Geinterviewde
Ja en kijk voor de Sodafabriek als het nou gaat over strategie, het is natuurlijk slim dat ze Schiedamsdoen gebruiken en voor
bekendheid, ze krijgen heel veel publiciteit. En ze zitten in die top 10, dus we hebben voorbeeld in juni een krachtmeeting
georganiseerd met de gemeente en binnenlandse zaken, dat hebben we een van de bijeenkomsten zijn we met de bus naar de
Sodafabriek gegaan, hebben we op zolder de meeting gehouden waar de bed & breakfast moet gaan komen. Dat is natuurlijk in
122 wat landelijke dingen komen daar publicaties van en in Schiedam natuurlijk is qua pr en bekend worden natuurlijk hartstikke
slim. En ook sowieso om zeg maar een binding met de gemeente te hebben. Kijk het monument is voor een euro overgedragen
aan de Sodafabriek. Kijk daarmee is er sowieso betrokkenheid vanuit de gemeente. En natuurlijk is het ook spannend voor
iedereen, van he wat gaan ze doen, gaat het lukken , wat gaat het worden. Ze krijgen natuurlijk ook nog een behoorlijk
vergunningentraject te doen. Zeg maar in een monument is het altijd al ingewikkeld maar in een bouwvallig met asbest zijn de
dingen natuurlijk nog ingewikkelder. Dus dat is natuurlijk ook slim voor meer verbindingen met ons.
Interviewer
En wat zijn de criteria van Schiedamsdoen?
Geinterviewde
We hebben zeg maar voordat de stad erop kon stemmen is er een haalbaarheidscommissie samengesteld daar zijn mensen op
persoonlijke titel voor gevraagd. Burgers en een aantal ambtenaren, ook om te kijken in de richting van wet en regelgeving en dat
soort dingen. We hadden geen criteria op voorhand. Het mocht voor ons niet heel erg veel geld lijken te kosten. En het mocht
niet net wegbezuinigd zijn door de raad. We hebben natuurlijk een pittige bezuinigingsperiode achter de rug dus ik noem maar
wat schoolzwemmen voor kinderen is net door de raad wegbezuinigd, ja dat kan je dan niet in Schiedamsdoen ineens weer
oppakken. Met die criteria is het aardig goed gelukt om te bepalen welke initiatieven in aanmerking komen. Daar waren er
uiteindelijk een stuk of 70 van over. En bij degene die niet in de criteria pasten is gekeken of we er misschien wel buiten
Schiedamsdoen wat mee kunnen.
Interviewer
En denkt u dat wanneer er een project een succesvolle crowdfundingcampagne achter de rug waarin veel Schiedammers
hebben bijgedragen, is dat een reden om toch te gaan heroverwegen?
Geinterviewde
Dat hangt heel erg af van een project, kijk als een project past binnen de beleidsdoelstellingen en het doet een succesvolle
crowdfundingcampagne dan zou dat best kunnen. Waar energie zit en waar dingen kansrijk zijn lukt het altijd wel om dingen te
regelen. En dan hangt het in mijn beleving heel erg af van cultuur en klimaat bij een gemeente hoe makkelijk of hoe moeilijk dat
is. Wij hebben nu op dit moment een cultuur waar dat wel zou kunnen. Dus als ik een initiatief zou zijn dan zou ik kijken of ik aan
de voorkant met een gemeente zou kunnen afspreken wat wordt gerealiseerd of meegeholpen wanneer bedrag x behaald wordt
met een crowdfundingcampagne. Want je kan dan aan de voorkant ook meedelen hoeveel de gemeente bereidt is bij te dragen
aan de mensen die een bijdrage kunnen leveren. Dat is bij donaties ook altijd een mooie truc dat de overheid verdubbelt. He dan
kan je het ook benutten aan de voorkant. He als iets kansrijk is waarom niet. We hebben bijvoorbeeld een van de moeilijke
projecten zijn geluidschermen in Schiedam. Kijk als je daar iets met een crowdfunding campagne zou doen dan denk ik dat het
zou lukken om daar van Rijkswaterstaat en de gemeente iets bij te krijgen, dat weet ik haast zeker.
Interviewer
Op welke manier denkt u dat los van de financieen een gemeente naar zou een crowdfunding campagne zou kunnen kijken?
Geinterviewde
Nou ja je zou aan de voorkant met elkaar af kunnen spreken dat als het lukt dat je ook echt als overheid inspant om het tot stand
te brengen, dus ook de “ja tenzij” en niet de “nee want”. Dus neem even de Sodafabriek, dat je echt met elkaar zo creatief
mogelijk kijkt hoe dingen wel kunnen. Dus dat je als je in eerste instantie kijkt, als je de letter van de regelgeving toepast is het
antwoord nee zou zijn, dat je kijkt wat kan er wel. Een beetje vergelijkbaar met wat er een aantal jaren terug in de
milieuregelgeving is gebeurd, er zijn experimenten geweest, ruimte en milieu waar de regelgeving blokerend leek te zijn voor
oplossingen, en de insteek was zo creatief gebruik maken van de regelgeving en als het echt niet lukt mag je afwijken. En toen
bleek dat in driekwart van de gevallen je binnen de regelgeving oplossingen kon vinden. Maar pas op het moment dat je je ervoor
openzet. Dus dat zou je aan de voorkant kunnen doen. Dat je politiek je ook hard maar voor het te kunnen realiseren, in
redelijkheid. En wat bij de Sodafabriek gebeurt dat je het eigenlijk het wijd verspreidt, publiciteit genereert en daarmee ook de
maatschappelijke druk een rol gaat spelen.
Interviewer
Dus voor een gemeente speelt die publicitieit ook een rol.
Geinterviewde
Ja, enerzijds levert het een positieve imago op als een gemeente daarin meegaat, zowel in de relatie met het project als het
imago van de stad. Dat zijn natuurlijk dingen die in je stad gebeuren door mensen zelf. En dat is sterker dan dat wij dat doen als
gemeente.
Interviewer
En als je aan de voorkant afspraken maakt als gemeente, wat is de beweegreden van de gemeente om daaraan mee te doen?
Geinterviewde
Activiteiten in de stad, dat het bijdraagt waar je op uit bent in je beleid. Beleid is een beetje containerbegrip, maar wat je graag
wilt. Gewoon het stimuleren van initiatieven en energie. Als gemeente kennen we veel problemen in het ruimtelijk domein en
openbare ruimte, en daar zit vaak publiciteit op als het fout gaat. En er gaan natuurlijk heel snel dingen zoals mensen het niet
willen, dus je hebt heel snel negatieve publiciteit. Dus het is mooi om bij te kunnen dragen aan de goeie dingen die gebeuren in
je gemeente, Hetzelfde als met wijkbudgetten, dat heeft gewoon een positieve bijdrage aan hoe mensen hier wonen. Het heeft
een goed effect, je kan het natuurlijk niet meten dat is altijd ingewikkeld maar ik ben er van overtuigd dat dat veel slimmer is dan
prachtig mooi beleid en plannen maken in de gemeenteraad maar je bereikt maar 1% van alle Schiedammers. Het zorgt dus voor
bottom-up ontwikkeling, een goed imago en dat je een leuke stad bent. Vroeger dachten we als gemeente dat we het centrum
van de wereld waren, en we gaan veel meer naar een van de partijen in de stad. Mensen kunnen veel bereiken zonder
financieele middelen van de gemeente. Je moet dat allemaal lekker laten gebeuren, en zelf gaan kijken van waar willen we wat
meer mee, waar zouden we wat kunnen bijdragen en beleidsmatig wel een stuk ingewikkelder, we willen terug met zn allen naar
met elkaar. Waar die grens ligt is even wat anders. En ik ben ervan overtuigd dat waar initiatiefnemers, mensen, zelf energie in
stoppen dat dat de beste voedingsbodem is voor ontwikkelingen in je stad. Veel beter dan dat je dat specifiek gaat plannen. Je
kan veel beter zorgen dat je inspeelt op wat er gebeurende is.
Interviewer
Maar in die zin kan een crowdfunding campagne onderzoek zijn naar wat de stad nou wil?
Geinterviewde
123 Ja, je kan ook de prijsvraag die we hebben gedaan, dat ging dan niet over geld maar over steun, want het was toen de top 5. De
top 5 zou sowieso uitgevoerd worden waar mogelijk en dat is nu de top 10 geworden door het nieuwe college. En dat is officieel
weliswaar niet in geld maar wel in steun. En dat is voor sommige misschien wel zo belangrijk. Dus het feit dat de sodafabriek in
de top 10 terecht is gekomen wil zeggen dat er gewoon aandacht is, dat er contact is, dat je samen na kan denken, hetgeen
meer waard is dan euro’s.
Interviewer
Het gaat dan juist om het aantal mensen dat meedoet aan een project?
Geinterviewde
Ja het kan laten zien dat er specifiek ergens vraag naar is of sprake is van een sociale druk . En dat merk ik ook want ook
initiatieven in Schiedamsdoen buiten de top 10. Sommige zitten heel weinig energie in, in de zin dat het niet uitgewerkt genoeg
is, of er niet zoveel effort in wordt gestopt. Een succesvolle crowdfundingcampagne zou kunnen laten zien dat er sprake is van
inzet, draagvlak, en welwillendheid. Bij crowdfunding moet je als initiatiefnemer natuurlijk behoorlijk wat doen voordat je een
goede crowdfundingcampagne op kan zetten, dus dan heb je wel bewezen. En er waren in het begin natuurlijk wel
crowdfundinginitiatieven waar niet zo goed over was nagedacht maar ik denk dat dat inmiddels wel beter is, want je kan nu
zoveel informatie en projecten vinden dat alles steeds beter in elkaar moet zitten. We hebben twee jaar terug ook bekeken of we
als gemeente voor allerlei buur en wijkprojecten niet crowdfunding moesten faciliteren . Maar toen waren er al genoeg platformen
van een niet overheid. Dus dat was niet nodig.
Interviewer
Jullie nemen dus een faciliterende rol hierin in?
Geinterviewde
Ja, om mensen handvaten te kunnen bieden hoe ze dit aan zouden kunnen pakken. Dus in die zin is het voor de gemeente ook
een heel sterk sociaal middel.
Interviewer
En denkt u dat een gemeente zelf een campagne zou kunnen opzetten?
Geinterviewde
Nee dat is weinig kansrijk, wie gaat er nou een overheid crowdfunden. Wat je natuurlijk wel zou kunnen doen is dat je met een
bedrijf aspraken maakt en een positieve houding aanneemt. Cofinanciering is dan in dat geval wel mogelijk. Waar een gemeente
natuurlijk behoefte aan heeft zijn mensen die ergens energie in stoppen.
Interviewer
En als middels crowdfunding vraag naar een functie aan het licht komt wat kan dat voor gemeente betekeken.
Geinterviewde
Kijk dat hangt van de wet- en regelgeving af. Je blijft je aan het beleid houden. Maar het kan een reden zijn om een situatie te
heroverwegen. Je bent er natuurlijk voor om alle belangen te behartigen ook van de niet-crowdfunders. Wat als het goed is
gebeurd is dat je opnieuw bekijkt hoe en waarom het bestemmingsplan zo in elkaar zit, en of er een reden moet zijn om dit te
veranderen. Daar heb je uiteindelijk de gemeenteraad voor. Dus waar zou een crowdfundingcampagne uiteindelijk toe kan leiden
is uiteindelijk een heroverweging. Kijk als er zo veel mensen voor zijn zit als het goed is de publieke tribune vol bij de
gemeenteraad. Dan kan zo een grote groep mensen natuurlijk wel druk en vragen naar je toe. Daar heb je dan het politieke
proces voor. Kijk een plan is statisch, maar de wereld is dynamisch. Dus als er argumenten zijn.
124 Bijlage interview 3 participant Sodafabriek (I)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van de campagne en door wie?
Geinterviewde
Ik hoorde van het project via crowdaboutnow, dat is die website waar de aangemeld hebben en dan krijg je altijd zo een melding
van interessante projecten om in te stappen.
Interviewer
Okee, en u had al eerder aan een andere crowdfundingcampagne meegedaan?
Geinterviewde
Ja klopt
Interviewer
En wat voor soort projecten ?
Geinterviewde
Allemaal via crowdaboutnow, dus projecten waarbij je een lening verstrekt aan een initiatief.
Interviewer
En wat is voor u een belangrijk om de beslissing te maken of u ergens wel of niet in investeert?
Geinterviewde
Dat is een combinatie van dingen, niet echt 1 ding. Belangrijk is dat het interressant project is, maar ook haalbaar. Want soms
zitter er projecten bij van waarvan je denkt dat is wel leuk maar dat is absoluut niet haalbaar. Dus interessant en realistisch.
Interviewer
En wat is voor u de reden geweest om te investeren in de Sodafabriek?
Geinterviewde
Ja die combinatie, het onderwerp sprak me wel aan het was wel realistisch en het is ook nuttig als zo een gebouw een andere
bestemming krijgt. Dus in dit geval de combinatie realisme en goed dat dat behouden blijft.
Interviewer
En speelt in u investeringsbeslissing de rente ook mee?
Geinterviewde
Nee eigenlijk niet echt, die rente is natuurlijk wel aanspreken. Maar ik heb inmiddels een stuk of zes gesponsord maar nog niks
gezien dus dat is niet perse een reden om mee te doen.
Interviewer
En heeft u misschien geprobeerd om anderen over te halen ook mee te doen met de campagne van de Sodafabriek?
Geinterviewde
Nee
Interviewer
En heeft u de Sodafabriek welleens bezocht?
Geinterviewde
Nee ook niet, ik woon zelf in het midden van het land bij Wageningen in de buurt. En dat is wat ver.
Interviewer
Dus dan is de locatie om te investeren in de projecten is dan wellicht wat minder relevant?
Geinterviewde
Ja mInder relevant, maar wel enigszins relevant..de projecten liggen wel allemaal ongeveer in de provincie
Interviewer
En wordt u graag op de hoogte gehouden van de vorderingen?
Geinterviewde
Nee dat vind ik niet zo erg, ik krijg wel een mail, maar ik ben geen commercieele belegger dus voor mij maakt dat niet zoveel uit.
Interviewer
Vind u het dan vooral leuk of interessant om aan deze projecten mee te doen?
Geinterviewde
Ja zondermeer, ik vind het wel grappig om hieraan mee te doen. Dat is een hele rare reden natuurlijk want het kost je geld maar
in die zin is het wel mogelijk dat het je wat oplevert. Ik vind het fenomeen crowdsourcing interessant. Ik werk zelf bij de
universiteit en ik vind het aansprekend dat je op een andere manier gewoon dingen financieert. Dat spreekt me sowieso aan, plus
dat het mogelijk op de lange termijn wat oplevert. Maar dat is niet het primaire doel.
Interviewer
En mag ik vragen wat uw vakgebied is?
Geinterviewde
Geoinformatiekunde, dus GIS dat heeft enigszins raakvlak met sociologie en geografie. Het is mooi om te zien dat de massa
informatie of investering levert, dus ja een interressant fenomeen.
125 Interviewer
En heeft u misschien ook aan andere campagnes in andere vormen crowdfunding meegedaan?
Geinterviewde
Ja donaties wel, bijvoorbeeld de bootfietser en nog wat andere dingen. Om iemand te steunen om dingen te kunnen realiseren.
126 Bijlage interview 4 participant Sodafabriek (II)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van de campagne en door wie?
Geinterviewde
Ik ben daar geweest om te fotograveren in de Sodafabriek. We waren met een fotoclubje aan het fotograveren en toen hoorde
we van het plan en dat waren heel enthousiaste mensen, heel gedreven en die vertelden dat ze ook aan crowdfunding deden en
dat er geld nodig was om dit project tot een goed einde te brengen.
Interviewer
En wat is volgens u dan de reden om te investeren in het project?
Geinterviewde
Omdat ik het een heel erg mooi project vond, want ik denk dat het potentie heeft en met name omdat ik vond dat het mensen
waren met zo een enorme passie hiermee bezig waren. En ik ze dus heel erg gun dat het lukt.
Interviewer
Heeft de rente enigszins meegespeeld?
Geinterviewde
Nee dat niet
Interviewer
En heeft u misschien al vaker meegedaan met een crowdfunding campagne?
Geinterviewde
Nou, een keertje een drummer op de wereld draait door die geld nodig had voor zijn opleiding in Amerika. Dat was maar een hele
kleine bijdrage maar daar kende ik wel de term crowdfunding van zeg maar.
Interviewer
En heeft u het feit dat u met de campagne heeft meegedaan ook gedeeld met anderen of anderen geprobeerd over te halen?
Geinterviewde
Ja dat heb ik gedaan, in het begin toen mensen die in Schiedam woonden daar ook attent op gemaakt. Maar op kleine schaal.
Interviewer
En bent u welleens na afloop van de campagne op een van de evenementen geweest?
Geinterviewde
Nee, ik weet eigenlijk niet eens hoe het staat met het gebouw, dat is al zolang geleden. Kan je mij dat vertellen?
Interviewer
Ik ben er vorige maand geweest, er zijn nu testcomposities gemaakt van hoe een ruimte ingericht kan worden. Maar ze zijn nog
heel druk bezig.
Geinterviewde
Okee, leuk, ja ik ben er nu een jaar niet geweest. Maar als dat straks wat aardig ontwikkeld is dan vind ik het wel leuk om weer
eens te gaan kijken.
Interviewer
Maar word u wel graag op de hoogte gehouden van alle vorderingen? Via facebook of de nieuwsbrief.
Geinterviewde
Nou ik heb geen facebook maar de nieuwsbrief vind ik wel fijn.
Interviewer
En u komt zelf uit Rotterdam? Maakt dat iets uit in de keuze om te investeren.
Geinterviewde
Nee dat maakt niet uit.
Interviewer
En tot slot, wat vind u belangrijk aan een campagne waardoor u weer zou besluiten om mee te doen?
Geinterviewde
Ja, voor mij is het belangrijk te zien dat mensen heel gedreven zijn, een heel mooi plan hebben en dat niet gefinancieerd krijgen.
Dat is voor mij eigenlijk belangrijker dan de werkelijke winstoogmerk. Het is meer dat ik ze dat dan gun dat dat van de grond
komt.
Interviewer
Okee duidelijk, heel erg bedankt.
127 Bijlage interview 5 particpant Sodafabriek (III)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van het initiatief?
Geinterviewde
Geen idee eigenlijk, ik heb het denk ik in de Cobouw gelezen.
Interviewer
En op basis daarvan bent u geinteresseerd geraakt om te investeren?
Geinterviewde
Op basis daarvan heb ik gekeken naar hoe dat werkte en ik heb dat toen gegoogled en opgezocht, dus ja zo ben ik ermee in
contact gekomen.
Interviewer
En wat is de reden dat u heeft gekozen om in dit project te investeren?
Geinterviewde
Omdat ik wel in microfinanciering geinteresseerd ben, kleinschalige financiering waar banken om een of andere malle reden hun
vingers niet willen branden maar wel hele enthousiaste mensen achter zitten. Het gaat mij om een combinatie van banken willen
het niet, enthousiaste mensen, leuk project.
Interviewer
Okee duidelijk, en speelt de rente enigszins nog mee in de afweging?
Geinterviewde
De rente, nee die speelt niet mee.
Interviewer
En u heeft waarschijnlijk vaker aan een crowdfunding campagne meegedaan denk ik?
Geinterviewde
Ik doe wel vaker het een en ander ja, maar veel vastgoed, dat komt niet vaak voor.
Interviewer
En wat is voor u een belangrijke factor om te beslissen of u wel of niet meedoet aan een project?
Geinterviewde
De mensen die het doen
Interviewer
En dan de achtergrond van de mensen of hun passie?
Geinterviewde
Ja duidelijk hun passie, je wilt die mensen toch graag helpen
Interviewer
En heeft u misschien het feit dat u heeft meegedaan aan de campagne van de Sodafabriek misschien gedeeld met anderen of
anderen geprobeerd over te halen ook mee te doen?
Geinterviewde
Nee dat heb ik niet gedaan, het is iets van mijzelf.
Interviewer
En heeft u de Sodafabriek zelf ook eens bezocht?
Geinterviewde
Nee, maar ik wil wel graag uitgenodigd worden hoor.
Interviewer
En word u graag op de hoogte gehouden van alle vorderingen?
Geinterviewde
Jazeker, ik heb er immers aan bijgedragen
Interviewer
En u komt zelf niet uit de omgeving?
Geinterviewde
Nee
Interviewer
En dat maakt ook niet zoveel uit om te kiezen of u ergens wel of niet in investeert?
Geinterviewde
Nee dat maakt mij niet uit, het gaat echt om de mensen.
128 Bijlage interview 6 initiatiefnemer Hardbitten & The Others
Interviewer
Kunnen jullie vertellen hoe het initiatief is ontstaan?
Geinterviewde
Nou een vriend van ons kwam op het idee voor een skateshop en toen heeft hij ons erbij gevraagd. Wij waren eigenlijk al bezig
met culturele dingen. Zodoende op dit pand hebben we een idee bedacht.
Een vriend van ons wou een winkel openen en vroeg ons, ik heb design gestudeerd op het Rietveld en kim marketing en toen zijn
we ervoor gaan zitten. En het voelde eerst als een studieproject, en probeerde ik het te integreren en op een gegeven moment
moest ik echt een keuze gaan maken. En uiteindelijk hiervoor gekozen omdat het duidelijk werd dat er echt wat inzat.
Interviewer
Okee want het pand was zelf aangedragen door Corio?
Geinterviewde
Ja dit pand stond al twee jaar leeg, het is een vrij moeilijk pand zeiden ze toen. En wij dachten van nou dat valt wel mee, maar
daar zijn we uiteindelijk om teruggekomen. Maar ja het idee komt eigenlijk voort uit het gemis van Almere maar ook dat er
eigenlijk geen financieele middelen hadden. We zijn eigenlijk allemaal net student af.
Interviewer
En toen hebben jullie zelf het initiatief voorgesteld aan Corio?
Geinterviewde
Ja, eigenlijk zijn we in het begin uitgedaagd door Corio, kunnen jullie iets doen? Ze hebben ons gevraagd van kan je iets met dit
pand? Het oorspronkelijke idee was eigenlijk een skatestore met een klein skatepark en een galerie, expositieruimte met een
bar erin en shopinshop. Galerie hebben we wat sneller laten vallen en de nadruk ligt nu meer op de bar omdat met een galerie
kan je natuurlijk niet echt je brood verdien. Dus toen hebben we eigenlijk het idee gepitcht. En ja Stephan van Harteveld waar we
dus vanuit Corio mee te maken hadden was een soort van coach. Die vond dat zo te gek, die dacht van ja, ik ga dat echt
voordragen aan de directie. Onderweg zijn we meer gaan pitchen, meer gaan onderzoeken , en op een gegeven momenten
dachten we zelf ook van ja hier zit echt potentie in . Dit kunnen we ook daadwerkelijk gaan doen. En toen hebben we het aan de
landelijke directie van Corio gepitcht en ja die zeiden ook van ja een go, ga er maar voor, onze zegen hebben jullie. Maar kom nu
maar met een financieel haalbaar plan. En toen kwam het volgende probleem want er waren ook vanuit onszelf financiële
middelen nodig.
Interviewer
En toen kozen jullie meteen voor een crowdfunding campagne?
Geinterviewde
We wilden eerst gewoon een lening bij de bank, we hadden sowieso vanuit Corio meegedeeld gekregen dat als we zoveel
mensen achter ons plan zouden kunnen verzamelen. Dat ze dan ook graag financieel zouden samenwerken. Dus de huurprijs
verlagen anders was het sowieso niet mogelijk. Maar wij dachten dus aan een lening bij de bank. En die waren in het begin wel
enthousiast maar dat kwam nooit rond. En toen dachten van ja hoe zouden we het anders kunnen doen? En toen kwamen we bij
crowdfunding.
Interviewer
Dus in eerste instantie was de noodzaak financiële middelen?
Geinterviewde
Ja natuurlijk, en we waren heel erg zeker van ons plan en dat het zou aanslaan. We stapten daar wel wat naief. We dachten van
ons plan is zo goed en we zijn er zeker van dat het werkt, en het werkt ook dat zie je nu , maar omdat over te dragen aan een
bank. We waren net student af, hadden geen onderpand , geen zekerheid. En voor een bank was dat voor zo een groot pand een
te hoog risico. Terwijl met heel weinig te betalen we dit al voor elkaar konden krijgen, door zelf te klussen, en we hoefden de
eerste drie maanden ook geen huur te betalen. Met die crowdfunding waren we ook heel zelfverzekerd, maar je hebt mensen
echt enthousiast moeten maken.
Interviewer
En denk je dat de keuze om laten mee te laten investeren aan jullie plan.
Geinterviewde
Ja, zeker, kijk het voordeel van een crowdfunding campagne is dat je je plan ook kan toetsen. Als je het niet haalt dan weet je
zeker dat je plan niet haalbaar is of niet 100% is. En als je wel haalt weet je wel van inderdaad er staan mensen achter en er is
vraag naar. Als er mensen zijn die je steunen en je ook nog geld geven dan geeft dat je ook een schouderklopje zeg maar. Het is
niet zo dat als je denkt van we hebben zo een goed plan, als we dat online zetten dan komt het vanzelf goed. Maar je moet
natuurlijk wel echt campagne voeren, en hard ook. Niet alleen online maar ook offline. Want zeg maar je eerste vrienden die doen
het wel en familie ook wel, maar daarna moet je er hard achteraan zitten. En wij dachten van het begint met een goed idee en
dan komt het vanzelf wel rond.
Interviewer
Want hoeveel tijd zit er in een campagne?
Geinterviewde
Ja 24/7 aan een stuk door, het was niet alleen reclame en social media maar we waren op een gegeven moment ook lezingen
aan het geven, presentaties, naar borrels. Je moet echt met iets op de proppen komen waar mensen in gaan geloven. En
daardoor hebben ook andere instanties ons verder geholpen.
Interviewer
Wat voor instanties moet ik dan aan denken?
Geinterviewde
129 De gemeente met het verstrekken van informatie, gedurende het hele traject. En dat is wel fijn, zodat je gemakkelijk aan
informatie kan komen.
Geinterviewde
Je kan het bijna niet alleen, je bent nog jong en je wilt niet onderuit gaan. En er zijn veel mensen die ons hebben begeleid.
Interviewer
Waren er ook mensen die kritisch waren?
Geinterviewde
Ja gek genoeg ook familieleden, kijk het is natuurlijk ook een beetje een droom. En toen we ermee bezig waren was het nog
steeds onwerkelijk. En dan in 1 keer is de opening en dan denk je hehe maar nee dan begint het pas.
Interviewer
En denk je dat na de campagne houdingen zijn veranderd?
Geinterviewde
Ja sowieso, mensen die in eerste instantie negatief tegenover stonden die zien nu wel de potentie ervan in. En ik denk met de
investeerders eigenlijk echt een soort ambassadeurs zijn geworden en naar je evenementen komen of naar je winkel.
Interviewer
En merk je dat heel erg dat mensen die geïnvesteerd hebben, ook vaker de winkel bezoeken?
Geinterviewde
Ja dat denk ik wel, het ligt er natuurlijk ook een beetje aan want je hebt investeerders die zijn niet de doelgroep maar het steunen
het wel en zijn gemotiveerd om de stad te helpen, maar je hebt ook mensen die doelgroep zijn en waar je vaak mee optrekt.
Maar je merkt wel dat mensen contact met je hebben, ze zijn wel betrokken.
Interviewer
En is die betrokkenheid als winkel zijnde nu bruikbaar?
Geinterviewde
Het heeft positief gewerkt, we hadden wel heel erg te maken met een tijdsdruk. Corio wou graag dat het in september al zou
opengaan dit is uiteindelijk maart geworden. Dus ook die crowdfunding liep best wel snel. Dus op een gegeven moment liepen
wij meer achter het grote geld aan, maar ik denk dat als je wat langer de tijd neemt om die crowdfunding campagne goed op te
zetten en langer door laat lopen dat dan het netwerk veel groter zou zijn geworden dan dat deze nu al is. Zodat je dan nu meer
mensen van de doelgroep had in plaats van een combinatie van mensen die willen bijdragen aan de stad en een deel doelgroep.
Maar die andere doelgroep die hadden we toen echt nodig. Voor die crowdfunding moet je gewoon veel tijd nemen, zodat je veel
mensen uit je doelgroep aan je kan binden, en dat is heel handig want dan heb je ook draagvlak.
Interviewer
En denk je dat er nu bij een vervolgfinanciering een crowdfundingcampagne wederom succesvol zou zijn?
Geinterviewde
Ja ik denk het wel maar het hangt er vanaf. Aan de ene kant kan ik me voorstellen dat doelgroep denkt van we hebben toch al
geinvesteerd, het is er toch al. Je moet nu ook op eigen benen kunnen staan. Dus het ligt er een beetje aan voor wat. Kijk een
extra skateramp voegt niet veel toe, maar als een uitbreiding van de bar noodzakelijk zou zijn om de inkomsten te vergroten dan
denk ik dat mensen daar wel aan mee zullen doen. Ik denk dat het weldegelijk zin kan hebben om nog een keer te crowdfunden
maar je moet dat heel goed van te voren uitwerken en aanpakken. En wij dachten daar zelf heel makkelijk over. Omdat het bij ons
zo snel moest, hebben we heel erg achter de feiten aan gelopen. Dan merk je echt hoe zwaar zo een campagne is. Terwijl als je
het beter uitwerkt en er langer je tijd voor neemt dan gaat het echt veel meer toevoegen in de zin van je doelgroep aan je binden,
een hechte gemeenschap te vormen en ja gewoon meer bekendheid en aanzien voor je concept.
Interviewer
En op het moment dat je exploitatie positief is uitgepakt, je mensen kan terugbetalen en je het concept verder zou willen
uitbreiden. Op dat moment kom je in aanmerking voor een banklening. Ga je crowdfunden of lenen?
Geinterviewde
We zouden gewoon eerst weer gaan crowdfunden. Los van dat het zwaar is en heel veel tijd in moet stoppen brengt het minder
risico met zich mee, omdat op het moment als het toch niet gaat kan je er langer over doen om uit te betalen. Het ligt er aan, nu
weten we hoe we er mee om moeten gaan en de voordelen werken sterk. Tenzij er een tijdsdruk is, dan heb je geen tijd om een
campagne op te zetten en is de keuze snel gemaakt. Maar zonder tijdsdruk dan zeker crowdfunding.
Interviewer
Heb je tijdens de crowdfundingcampagne meer bekendheid verkregen?
Geinterviewde
Ja je creert zoveel draagvlak van mensen die achter je staan. Je hebt daardoor al een hele grote groep klanten en een sterke
bekendheid nog voordat je uberhaupt opent. En tijdens je evenementen heb je met je investeerders ook een soort vangnet
waarop je terug kan vallen, ideeen mee kan delen. We hebben bijvoorbeeld ook een jongetje van 13, en we kenden hem
helemaal niet hiervoor. Maar hij heeft zijn ouders , buren en vrienden overgehaald en hij heeft allemaal tekeningen gemaakt en is
hier elke week. Dus dat is wel heel leuk, het zijn echt mensen die je leert kennen en waar je een band mee krijgt door die
crowdfunding. We hebben hem haast geadopteerd, gewoon een jongetje die zich voor jou gaat inzet.
Interviewer
Geinterviewde
Merken willen zich ook aan je binden, en doneren spullen. Alles gaat in samenwerking, we kopen niks in. Pioneer heeft
bijvoorbeeld gesponsord en nog veel andere merken. Eigenlijk hebben we alles een beetje gehosseld en dat soort dingen krijg je
ook allemaal voor elkaar doordat je die crowdfunding doet. En zo zie je dat ook bedrijven zich aan je concept en het identiteit van
je concept willen binden.
130 Interviewer
Hebben jullie een beeld van de waar de mensen vandaan komen?
Geinterviewde
Met name Almere, in het begin wel familie en vrienden maar verder met name mensen in Almere die achter het initiatief staan
opdat er meer levendigheid wordt gecreëerd in Almere, door ons mensen zelf.
131 Bijlage interview 7 participant Hardbitten & The Others (I) (Darcy de Dekker)
Interviewer
U heeft dus 500 euro geinvesteerd in het project van Hardbitten, ik vroeg me af wanneer je daar voor het eerst van hoorde, en
misschien door wie?
Geinterviewde
Nja, ik ken de eigenaren of initiatiefnemers van Hardbitten. Dus het was via social media maar ik wist ook wel dat het eraan zat te
komen. Deels mond op mond en deels social media door. Op een gegeven moment komt het ook heel veel langs op social
media dus ben er vrij vaak aan herinnerd. Maar ik had wel al vrij vroeg geinvesteerd.
Interviewer
Dus je kende de initiatiefnemer persoonlijk en dat was de reden om te gaan investeren?
Geinterviewde
Ja zeker
Interviewer
En speelde de rente daar enigszins in mee?
Geinterviewde
Nou ik vond hem laag in verhouding tot andere crowdfundingcampagnes maar dat komt omdat je de mensen dan kent en dan
maakt die 5% ook niet zoveel uit. Ik zou het ook gewoon zo geven.
Interviewer
En dat komt dan omdat je de mensen vertrouwt?
Geinterviewde
Ja vertrouwt en de mensen wil steunen. Ik heb vertrouwen in Hardbitten maar je wil zo een persoon natuurlijk toch steunen. Kijk
als het niet werkt zoals ze zouden willen dan wil je ze ook steunen, zeg maar, het is maar geld.
Interviewer
En heb je vaker een crowdfundingcampagne gesponsord of was dit de eerste keer?
Geinterviewde
Nee dit was de eerste keer, op zich daarna wel een beetje rondgekeken maar ja je weet hoe dat gaat, je knippert een keer met je
ogen en dan is er weer een week voorbij. En dan denk je nou misschien is het wel leuk om een project wat je mooi vind te
steunen, dan denk je van dat ga je een keertje doen maar dan vergeet je het weer. Op zich vind ik het wel een mooi medium
hoor, helemaal lokaal, ik woon in Almere dan, dus je wilt Almere ook een beetje steunen naast dat je je vrienden wilt steunen.
Maar ik kan me voorstellen dat als er andere projecten zijn in de buurt die je ook aanspreken dat het wel leukt is om te kunnen
bijdragen. Wat hier een extra aspect was was dat je de mensen kent. Maar ik vind het wel een goeie tool.
Interviewer
En op welke aspecten zou je letten om je beslissing te maken een volgend project te steunen?
Geinterviewde
Ja dat moet voor mij lokaal zijn, lokaal kan ook Amsterdam zijn, ik bedoel Almere-Amsterdam dat is best wel dichtbij. Het moet
een aansprekend project zijn, persoonlijk aansprekend, het rendementspercentage speelt wel mee, helemaal als je de mensen
niet kent. Maar toch in mindere mate, ik vind het leuker dat je een leuk project steunt waar je zelf feeling bij hebt dan dat je daar 2
of 3% meer voor krijgt dan bij een ander project.
Interviewer
Heb je ook aan anderen door verteld dat je hebt geinvesteerd of andere mensen geprobeerd over te halen om ook mee te doen?
Geinterviewde
Ik heb niet tegen iedereen gezegd dat ik heb geinvesteerd, maar je hebt het er wel met je vrienden over. En aan vrienden gezegd
van je kan ze steunen en dat kan al vanaf 25 euro en je krijgt je geld gewoon terug verpreidt over 3 of 5 jaar. Dus zodoende
hebben ook meerdere vrienden van me geinvesteerd.
Interviewer
En hoe lang woon je al in Almere?
Geinterviewde
Ik kom uit Amsterdam, maar ik ben getogen in Almere, daar woon ik nu al 20 jaar ja zoiets.
Interviewer
Bezoek je de locatie welleens?
Geinterviewde
Ja wekelijks
Interviewer
Maar uit interesse, omdat het vrienden zijn of ook als winkeldoelgroep?
Geinterviewde
Ja beiden, het is een skatewinkel natuurlijk met een conceptstore. En ze hebben elke donderdagavond een borrel. Kleding is ook
wel een reden geweest voor mij om te investeren, ik ben best wel veel bezig met kleding en dergelijke, ik kom er elke week om te
kijken of er weer nieuwe dingen zijn. Telt wel mee dat je de mensen persoonlijk kent dus het is ook een beetje sociaal aspect, je
komt er ook je vrienden opzoeken zegmaar. Dus het is een beetje tweeledig.
Interviewer
En ontmoet je tijdens zo een borrel of evenement ook andere mensen die hebben meegedaan die je voorhand niet kende?
132 Geinterviewde
Ja, het zijn voornamelijk vrienden maar je merkt wel dat je veel mensen leert kennen buiten je vriendengroep die ook hebben
meegedaan. En voor de vriendengroep is het natuurlijk mooi, want er is niet zoveel te doen hier op donderdagavond. Dus je
merkt wel dat er verschillende mensen rondlopen. Er is dus wel een splitsing in investeerders enerzijds vrienden en de doelgroep
en anderzijds ouders en ooms en tantes die ook hebben geinvesteerd in de jongere garde.
Interviewer
En denk je dat met de campagne van hardbitten is laten zien dat er vraag was naar deze functie?
Geinterviewde
Ja ik denk dat je wanneer je een grote crowdfunding campagne opzet je al een duidelijk signaal afgeeft van dit vinden wij
belangrijk. Dus ik denk dat je wel een signaal afgeeft, maar het signaal is veel duidelijker als het naderhand gaat lopen.
Interviewer
Geinterviewde
Ik ben best wel benieuwd naar de uitkomsten van je onderzoek, is er een mogelijkheid tot het nalezen?
Interviewer
Ik kan dat wel nasturen
Geinterviewde
Okee ja graag
Interviewer
Welke projecten onderzoek je nog meer?
Geinterviewde
Interviewer
Geinterviewde
Ik denk een stad als Rotterdam dat je wel mooi ziet wat er allemaal gaande is, Amsterdam is gebeurt natuurlijk ook veel leuks
maar Rotterdam is wat dit soort initiatieven misschien wel wat verder.
133 Bijlage interview 8 participant Hardbitten & The Others (II)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van het project en hoe?
Geinterviewde
Ik weet dat eventjes niet helemaal zeker, ik dacht we al vroeg iets voorbij hadden zien komen, of dat nou facebook was of niet
maar uiteindelijk zijn de mensen van Hardbitten ook bij ons op kantoor geweest en daarna naar aanleiding daarvan hebben we
ook besloten om hun te sponsoren.
Interviewer
Okee, dus ze hebben eerst persoonlijk het plan bij jullie gepitcht?
Geinterviewde
Ja uiteindelijk wel
Interviewer
En jullie hebben dus alszijnde bedrijf gesponsord?
Geinterviewde
Ja
Interviewer
En wat is daar de reden voor geweest
Geinterviewde
Omdat wij het initiatief van deze mensen zeg maar, heel erg leuk vonden en dat we er zelf ook veel energie en enthousiasme van
kregen. En dat soort mogelijkheden in Almere heel erg leuk vonden. Wij zagen daar wel heil in en zij waren zelf ook enorm
enthousiast wat misschien ook aanstekelijk is geweest.
Interviewer
En speelt er nog mee dat daar een rentepercentage aan gekoppeld zit.
Geinterviewde
Nee, nee voor mij niet. Want ik had ook niet de indruk dat zoiets meteen wat aan terug zou verdienen. Zo voelde het ook niet.
Dus als dat er niet aan gekoppeld was dan hadden we het net zo goed gesponsord.
Interviewer
Jullie hebben dan nog niet vaker een andere crowdfunding campagne gesponsord?
Geinterviewde
Nee volgens mij was dat de eerste keer
Interviewer
En u als persoon?
Geinterviewde
Nee ook niet, ik zie welleens wat interessants voorbijkomen. Nu je een keer hebt meegedaan krijg je ook steeds vaker een
voorstel maar dat heb ik tot nu toe nog niet gedaan.
Interviewer
En wat zou u het meest belangrijke vinden om weer een campagne te steunen?
Geinterviewde
Dat vind ik heel wisselend, het ligt een beetje aan het plan, aan de mensen die het doen, maar de ene keer zou het mij niet zoveel
uitmaken of het echt genoeg zou opleveren. Het kan ook zijn dat ik iemand zou steunen omdat ik die persoonlijk ken. Maar ik
denk gewoon dat het plan me persoonlijk moet interesseren of dat nu het idee is of de persoon is
.
Interviewer
En speelt daarin de locatie mee?
Geinterviewde
Ja een beetje, maar niet zo belangrijk?
Interviewer
Hebben jullie ook gedeeld dat jullie geinvesteerd hebben of andere mensen hebben overgehaald?
Geinterviewde
Nee
Interviewer
En heeft u na de campagne Hardbitten welleens bezocht?
Geinterviewde
Ja, mijn man en kinderen komen er regelmatig. Ik ben er laatst voor het eerst geweest, en met iemand staan praten maar we
volgen het wel wat er gebeurd. En ik vind het wel leuk om op de hoogte te worden gehouden van alle ontwikkelinge.
134 Bijlage interview 9 participant Hardbitten & The Others (III)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van het initiatief?
Geinterviewde
Ja de initiatiefnemers zijn goede vrienden eigenlijk, ik hoorde voor het eerst van het initiatief zo een driekwart jaar voordat het
allemaal begonnen was. Toen het nog in de ideenfase was zeg maar. Dus echt in het begin, ze waren in het begin nog wel even
geheimzinnig, maar zodra ze dat konden vertellen hebben ze dat gedaan.
Interviewer
En speelt het feit dat er nu een tussenplatform zit mee in de beslissing om te investeren?
Geinterviewde
Het maakt het wel een stuk gemakkelijker natuurlijk, je weet dat je een investering maakt en stel dat het toch niet rond komt dat
je het terugkrijgt. En ja het is gewoon gemakkelijk. Anders had ik het ook gegeven hoor daar niet van maar ik kan me heel goed
voorstellen dat dat voor menigeen gewoon een stuk gemak is.
Interviewer
En speelt het feit dat er rente wordt verkegen mee in de investering?
Geinterviewde
Voor mij persoonlijk speelde dat eigenlijk totaal geen rol, ik geloofde in het concept en Peter en Kim natuurlijk. En de financieele
baat valt voor mij eigenlijk wel heel erg mee.
Interviewer
En heeft u daarvoor of daarna nog aan een andere crowdfundingcampagne mee gedaan?
Geinterviewde
Eh, nee ik ben nu wel bezig met een eigen campagne opzetten. Misschien dat ook nog wel grappig is.
Interviewer
En wat voor project is dat?
Geinterviewde
We zijn een hotel aan het opzetten in Cambodja, eind dit jaar gaat daar ook een crowdfunding campagne voor van start. Maar ik
heb voor de rest nog niks geinvesteerd.
Interviewer
En u komt zelf uit Almere?
Geinterviewde
Ja ik ben opgegroeid in Almere, woon nu in Amsterdam.
Interviewer
Nu kende je dan de initiatiefnemers maar draag het feit dat je uit Almere komt bij aan de beslissing om te investeren mocht je de
initiatiefnemers niet gekend hebben?
Geinterviewde
Ja dat zou zeker bijdragen, als het voor de stad ook gewoon heel belangrijk is. Ja belangrijk project.
Interviewer
Waar moet volgens jou een goede campagne aan voldoen?
Geinterviewde
Nou de kernboodschap moet vooral heel goed zijn en moet duidelijk zijn dat het bijdraagt aan een groter geheel. Het moet denk
ik niet financieele redenen van mensen triggeren maar echt een eigen waarde reflecteren. Dat denk ik, ik denk niet dat mensen
eraan meedoen om echt geld te verdienen. Maar dat het puur draait om de indentiteit van jezelf als investeerder.
Interviewer
En wat is de reden voor het zelf kiezen van een crowdfundingcampagne?
Geinterviewde
We hebben een heel groot bedrag nodig, het dat gaat om giften geen investeringen.
Interviewer
Heeft u anderen ook overgehaald om ook mee te investeren in Hardbitten?
Geinterviewde
Ja ik heb daar mijn best voor gedaan en echt investeerders voor ze geregeld ook. Ja daar ben ik zelf wel actief mee bezig
geweest.
Interviewer
Wordt u graag op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen?
Geinterviewde
Ja maar dat is meer informeel want ik spreek hun regelmatig. Natuurlijk via de normale kanalen als facebook en dergelijke
houden ze het gewone publiek op de hoogte. En ik bezoek de evenementen vaker.
135 Bijlage interview 10 traditioneel betrokken actor, Corio
Interviewer
Wat weet u van het project af en wanneer hoorde u er voor het eerst van?
Geinterviewde
Mijn collega Stephan Hartevel die liep tegen deze drie jongeren aan die met een idee rondliepen met name voor jongelui en zeg
maar de branche waarin zij wilden beginnen niets was en ook geen ontmoetingsplek voor dat soort type jongeren zeg maar en
dat kende Almere Centrum niet en ze hadden het idee om een ontmoetingsplek, skatescene en winkel bij elkaar te brengen op
een ludieke manier.
Zij hebben daar met ons over gesproken, ze waren gewoon heel bevlogen en dat was ook het mooie van de samenwerking die
we zijn aangegaan, Gewoon bevlogenheid, overtuigingskracht en het beeld dat ze van zichzelf hebben van de jongeren, van de
markt, de kansen die er liggen. En de manier waarop ze zeg maar die die wilden gaan invullen dat sprak ons gewoon enorm aan.
Interviewer
En draagt zo een initiatief bij aan het winkelcentrum?
Geinterviewde
Jazeker, want je brengt groepen in die wellicht anders zich niet zo snel in het centrum zouden ophouden dus je brengt wel een
deel verjonging in het winkelcentrum.
Interviewer
En speelt daarin ook de crowdfunding campagne mee
Geinterviewde
Dat speelde in die zin niet meteen mee maar is wel typerend voor uiteindelijk de onderneming die het is. Social media is ook
belangrijk om daar vindbaar en zichtbaar te zijn. En dit is heel goed om free publicity aan te trekken en op basis daarvan hebben
ze ook het initiatief genomen voor crowdfunding. En eigenlijk ook om een soort community te creeren he, er doen nu allemaal
mensen een stukje mee en dat heeft gewerkt. Ze hebben er een aardig bedrag mee opgehaald.
Interviewer
En het opgehaalde bedrag, laat voor jullie een vraag zien?
Geinterviewde
Ja het laat een vraag uit de markt zien, vroeger was het allemaal aanbod gedreven en dit is nu echt een vraaggedreven invulling
die toch uit het hart van Almere zelf is gekomen en ook invulling heeft gekregen doormiddel van die crowdfunding. Dus ja de
vraag stellen en vervolgens beantwoord krijgen toont aan dat er voor een doelgroep wordt benaderd die hele duidelijke
behoeftes heeft.
Interviewer
En zijn er nog specifieke financieele afspraken gemaakt?
Geinterviewde
Kijk we hebben het initiatief toegejuicht. Het was een locatie die zich niet makkelijk liet verhuren, het is eigenlijk een enorme
kelder. En op basis daarvan hebben wij ook met elkaar afspraken gemaakt om ze een kans te geven. En wij daar op de langere
termijn een bedrijf kunnen exploiteren.
Interviewer
…
Geinterviewde
Het versterken van de aantrekkingskracht en daarmee ook de levendigheid en toch ook het invullen van leegstand. Ze zitten daar
natuurlijk niet gratis, er is zit een haalbaar business model achter die ze hebben opgezet. Dat model daar geloven wij in en tot nu
toe werkt het goed.
Interviewer
Geinterviewde
Crowdfunding is ondernemen, het is typisch voor beginnende ondernemers. Het is initiatief nemen en naar de markt kijken, naar
de bewegingen van jouw doelgroepen in jouw markt. Waar is behoefte en welke wijze ga je die behoefte invullen. En of er meer
van dit soort initiatieven zouden plaatsvinden, ja ik denk het wel, maar dan moet je wel met een heel goed verhaal komen.
Interviewer
Als er in een ander centrum weer een initiatief ontstaat, juichen jullie dat dan toe?
Geinterviewde
Elke situatie is natuurlijk anders maar als er iets ontstaat dan staan we daar natuurlijk open voor
Interviewer
Welke factoren aan een succesvolle campagne kunnen voor jullie van betekenis zijn?
Geinterviewde
In eerste instantie de reactie op social media an sich, hoe daarop wordt gereageerd. Kijk uiteindelijk hebben ze hun streefbedrag
gehaald. Dat zijn vele kleine stukjes, dat vonden wij heel plezierig. Doordat die groep zo groot is wordt hun verhaal naar ons toe
bevestigd als het gaat om de behoefte die er ligt. Op die manier was het achteraf een onderzoekstool.
Interviewer
Doet het wat met het imago van het winkelcentrum?
136 Geinterviewde
Los van de crowdfunding, draagt de formule van Hardbitten bij aan de aantrekkingskracht van het winkelcentrum. Het dat komt
voort uit een smeltkroes van hoe zij zich uiteindelijk hebben gevestigd en daar is de crowdfunding natuurlijk wel voor een deel
een rol in, het is de hoeveelheid publicity die zij genereren, het is een grote doelgroep die voorheen geen plek had kunnen
bedienen. Het heeft absoluut toegevoegde waarde voor het stadshart van Almere.
Interviewer
Waar ligt voor een vastgoedbelegger de potentie van crowdfunding?
Geinterviewde
Kijk crowdfunding zijn mooie goeie initiatieven, er hangt soms wat negativiteit soms omheen van joh ik participeer ergens is en
daarna sterft het een langzame dood. Maar ik denk dat er best wel een aantal kansen liggen van jonge ondernemers om
onderdeel te laten zijn van hun totale financiering. Hardbitten is voor ons nog het enige voorbeeld dat wij zelf in onze portfeulle
hebben. Over het algemeen denk ik dat dit soort initiatieven levensvatbaar blijven ook als straks de markt weer aantrekt.
Interviewer
Geinterviewde
Als ze een volgende stap willen maken, en die stap betekent ook voor mij als belegger een vooruitgang, al is het maar
bezoekersaantallen, vergroting van de basket size, dan zou het een reden zijn om te financieren. Wat uiteindelijk moet gaan
leiden tot een hogere huurprijs want ja uiteindelijk zijn we ook maar ondernemers met een winst en verliesrekening. Kijk de
manier waarop dit stand was gekomen was voor ons ook nieuw maar nieuw betekent niet vreemd. Je moet weten wat er ook in
die markt omgaat. De traditionele vastgoedbelegger zeg maar dat is het allang niet meer.
137 Bijlage interview 11 initiatiefnemer Luchtsingel, ZUS Architecten
Interviewer
Wat was de hoofdreden om te kiezen voor crowdfunding?
Geinterviewde
Ja de hoofdreden was financieel, we hebben dit project zelf geïnitieerd, ik moet natuurlijk wel opmerken dat het voorkomt uit een
soort alliantiemodel dus uit de gedachten dat…Nederland heeft vrij sterke traditie in masterplanning, grootschalig in een keer.
Vanuit de gedachte dat dat niet meer werkt en er in dit gebied een grote discrepantie is tussen ambitie en werkelijkheid. Er ligt
een stedebouwkundig plan uit 2007 tot 2030 met 200 meter torens bij wijze van spreken. En iedereen zit daar een beetje op te
wachten en in de tussentijd gebeurt er niks. En dat is de context waarin wij zijn beginnen te opereren, om duidelijk te maken van
je kan wel wachten maar er zijn ook andere manieren zijn om de stadsopwikkeling op gang te houden. En de luchtsingel was
daar instrumenteel in. Een testsite om allerlei nieuwe manieren van stadsontwikkeling te testen die veelal kleinschalig, tijdelijk
meer stapsgewijs zijn dan masterplanning maar veel meer trial en error. Werkt het kan je uitbouwen, werkt het niet kan je iets
anders bedenken, dus op die manier verder te bouwen aan de stad. En de luchtsingel is daar instrumenteel in omdat het een
soort publieke drager is van al die interventies. De verbinding staat in het huidige stedebouwkundig plan voor 2030 als sluitstuk
op de vastgoedontwikkeling. Dus eerst bouwen we hier torens en dan gaan we pas kijken naar de openbare ruimte en onze
gedachte is de verbinding is een heel goed idee, daarmee maak je het gebied toegankelijk, je ontsluit het, je geeft het een beeld,
zorgt dat mensen er heengaan, creëert bekendheid. En daarmee kunnen we die testcases, dus andere projecten, aanhaken en
elkaar koppelen en creëer je een soort van basis omdat iedereen die erheen gaat weet dat er daar van alles gebeurt en in
ontwikkeling is. Maar ook creëer je routing, flow van mensen door het gebied. Dus we wilden de logica eigenlijk omdraaien:
investeer eerst in de publieke ruimte , dan kan je misschien beginnen met waardeontwikkeling en wordt het ook weer
interessanter om vastgoed te gaan ontwikkelen of herontwikkelen. Dus het was ons initiatief maar het idee van de brug die
bestond al bij de gemeente maar voor 2030. Dus we zijn gaan kijken hoe kunnen we het voor elkaar krijgen, want de gemeente
heeft het geld in principe niet, ontwikkelaar hebben hier geen geld voor dus dan moet het op een andere manier en toen kwam
crowdfunding bij ons op vooral om gelijk een begin te maken en gaande weg het af te maken.
En in de crowdfundingcampagne hebben we eraan toegevoegd dat er ook iets tegenover staat. Je kan een plank sponseren,
officieel is het geen kopen want je kan je plank niet terugnemen. Daar kan een naam of datum of iets anders persoonlijks op voor
25 euro ex. Btw.
Dus de eerste motivatie was wel financieel, het heeft ook wel andere consequenties het zorgt dus ook voor betrokkenheid,
merken we heel erg; mensen die hier, ook toen de brug nog niet af was zag je echt dat mensen er toch op kwamen, mensen die
foto’s kwamen maken, soms ook wel toeristen en mensen die met scheve hoofden op zoek waren naar hun plankje. We krijgen
ook een hoop mensen op kantoor over de vloer die vragen van he waar is mn plank? En uitleggen dat het een hele emotionele
waarde heeft want hun familie komt uit Rotterdam of het was voor hun overleden opa. Dus ook wel allemaal van dat soort
verhalen.
Interviewer
Dus participanten tonen ook wel een hele emotionele band?
Geinterviewde
Ja zeker, en dat was ook iets wat voor ons ook wel heel verassend was en waar misschien niet zo op gerekend was. Je merkt
dat mensen daar heel enthousiast hun verhaal over vertellen of iets speciaals op hun plankje zouden willen en vragen of dat kan.
Interviewer
En merk je dat door deze emotionele binding het nieuws ook sneller verspreidt?
Geinterviewde
Ik weet niet of het zich sneller verspreidt maar ik denk wel dat de crowdfunding campagne zorgt voor een soort inbedding van
het project. Wat het weer anders maakt dan een traditioneel kunstwerk is dat het niet van helemaal van te voren zo gepland is en
ergens is neergezet maar hier heb je er zelf aan meegewerkt en mensen vinden het vaak leuk. En mensen zien het daardoor wel
als hun brug.
Interviewer
En denk je dat crowdfunding aansluit bij deze wijze van kleinschalig ‘testend’ ontwikkelen?
Geinterviewde
Waar het natuurlijk bij aansluit is het kleinschalige karakter van de meeste, de brug is eigenlijk het grootste project dat we hier
doen. Maar ik denk wel dat het makkelijker te crowdfunden dan bijvoorbeeld een heel gebouw als DeRotterdam.
Interviewer
En zijn jullie ook andere meerwaardes van crowdfunding die interessant zijn voor ruimtelijke interventies tegen gekomen?
Geinterviewde
De twee voornaamsten zijn toch wel financieel en de sociale betrokkenheid.
Interviewer
Denk je dat crowdfunding als instrument een manier is om ontwikkelingen op gang te helpen?
Geinterviewde
Ja dat formuleer je heel goed. Kijk maar naar de Luchtsingel, als je het over financiering hebt moet je natuurlijk ook over het
stadsintiatief hebben. Wat de situatie was is dat we al begonnen waren met de voorbereiding en ook de crowdfunding voordat
het stadsinitiatief van 2012 begon. Dat hebben we gewonnen waardoor er opeens veel meer geld was om het project sneller af te
bouwen. Dus door de crowdfunding konden we wel meteen beginnen. De dag dat we gewonnen hadden werd daardoor het
eerste brugdeel al ingehezen. Met het idee van je kan wel wachten totdat alles binnen is maar op het moment dat je een begin
maakt dan zien mensen ook dat er echt iets gebeurd wat mensen weer kan motiveren om weer bij te gaan dragen. En dat is wel
we hier nu merken, is dat dingen elkaar kunnen versterken. En andere partijen ook weer enthousiast worden zonder dat wij er per
definitie ook bij betrokken zijn.
En op het moment dat je hier begint het bouwen van die brug zien mensen en partijen dat er iets gebeurd en dat genereert op
zich ook weer activititeit.
138 Daarnaast is in het stadsinitiatief ook vereist dat tegen elk bedrag dat zij uitkeren een eigen inbreng moet worden gedaan. En
daar is die crowdfunding nu nog steeds essentieel in. Want anders krijgen we ook gewoon het geld niet. Dus ja om je vraag te
beantwoorden het laat mensen zien dat er iets gaande is en daarnaast is het essentieel geweest om te kunnen beginnen.
Interviewer
En die crowdfunding campagne liep en toen begon de wedstrijd, en denk je dat de crowdfunding campagne meewerkt in de
uitslag van het stadsinitiatief?
Geinterviewde
Ja zeker, zondermeer, het is moeilijk te meten. Maar ik heb dat gevoel zeer sterk. Alle samenwerkingen hebben ervoor gezorgd
dat we een heel team hadden van mensen die ons wilden helpen met de campagne. En burgers die het een leuk idee vonden en
zijn gaan flyeren en dergelijke. Daar hebben we ook middagen voor georganiseerd om dat in goede banen te leiden. Maar ik ben
ervan overtuigd dat dat heeft meegedaan. Want op het moment dat we wedstrijd liep hadden we gewoon al een enorme
voorsprong op de concurrentie omdat het toch al ingebed was in de stad. Uiteindelijk hebben we twee keer zoveel stemmen
gehaald als de nummer twee. En ik denk echt dat dat te maken heeft met het feit dat er door de crowdfunding al zoveel mensen
bij betrokken waren en enthousiast waren, en daar iets voor wilden doen. En dat gaat echt van individuen tot bedrijven waar we
al mee samenwerkten. Niet dat we daar financieel door gesponsord zijn maar wel dat werd gekeken of ze iets voor ons konden
betekenen.
Interviewer
In hoeverre zijn mensen die hebben bijgedragen aan de campagne actief met het aandragen van ideen, wellicht buiten de
luchtsingel?
Geinterviewde
Het aantal is moeilijk te zeggen, meestal waren mensen al bij ons betrokken en vonden die het toen leuk om bij te dragen aan het
project. Interessant is wel dat bijvoorbeeld Havensteder ook planken heeft gesponsord, en daar hebben we nu nog niet zo heel
veel contact mee maar straks wel omdat we met het dak van de hofbogen aan de slag gaan. Dus op het moment dat dat
gebeurd ga je ook de relatie krijgen met het zomerhofkwartier waar Havensteder ook erg actief is.
Interviewer
Het bijzondere aan dit crowdfunding project is het doorlopende karakter, normaal heb je een begin en eind aan een
crowdfunding campagne en hier kan het doorgroeien. Waarom denk je dat mensen ondanks dat de brug er is basis al staat
mensen toch graag mee willen blijven doen.
Geinterviewde
Ja op kickstarter kan dat geloof ik niet he daar moet je echt een einde hebben. Organische stedebouw is misschien een beetje
een buzzwoord, we hebben een beetje een gevoel dat er altijd een soort van balans moet zijn tussen vastleggen en loslaten, dus
wat plan je, wat teken je en wat laat je vrij. We zien wel degelijk een grote rol voor de overheid in stedelijke ontwikkeling om
bepaalde structuren te waarborgen. We hebben wel gekeken wat is het lange termijndoel. Door het stadsinitiatief werden we wel
gedwongen om plannen te concretiseren en een begroting af te bakenen. Terwijl we wel los van het stadsinitiatief wel dingen zijn
gaan uitbouwen. En uiteindelijk hoop je dat je zover mogelijk kan doorbouwen en op de hofplijnlijn kan gaan aansluiten en over
de snelweg heen kan. Maar dat zit in je achterhoofd. Dus we hebben wel bepaalde kaders gesteld maar er is wel ruimte voor
aanpassing en improvisatie. Dus het groeit steeds verder en andere initiatieven en ideen kunnen erop aangehaakt worden. En dat
we constant daar naar op zoek zijn want de stad is nooit af en dat gaat ook weer in op onze grotere visie. Het masterplan was
sloop, nieuwbouw maar waarom alles weggooien wat er al is, niet alleen fysiek, maar ook sociale en economische structuren
waarom niet stapsgewijs voortbouwen op wat er als is en misschien letterlijk dingen optoppen of pandgewijs interveneren. We
denken dat je er een meer gelaagde stad van krijgt.
Interviewer
En waarom denk je dat mensen in dit stadium het toch leuk vinden om mee te doen en een plankje te kopen?
Geinterviewde
Het heeft denk ik ook te maken, mensen willen bijdragen aan een concreet project, maar mensen vinden het ook fijn te zien dat
er iets gebeurd. Je kan nu concreet zien waar je je geld aan geeft, en dat speelt ook mee. En misschien naast het gezamenlijk
willen bereiken van een doel speelt ook mee dat mensen een fysiek aandenken hebben. Je krijgt ook een certificaat mee dat je
hebt bijgedragen wanneer je een plankje koopt. Het is fysieks, dat is denk ik wel een voordeel. En we merken dat elke keer als er
publiciteit aan gegeven wordt de animo ook weer omhoog gaat en meewerkt aan de crowdfunding. De publiciteit creert
aandacht voor de crowdfunding en tegelijkertijd creert de crowdfunding weer meer publiciteit dat is een wisselwerking.
Interviewer
En het tijdelijk testen van functies in de stad, is crowdfunding een manier om functies in de stad te testen?
Geinterviewde
Ik zou niet inzien waarom crowdfunding daar niet in zou werken. Ik lees dat het in de gameindustrie heel goed werk, hoe
concreter het project hoe makkelijker het zou moeten zijn. Moet ik wel zeggen, we hebben het wel over permanente tijdelijkheid,
een continue proces, de brug is tijdelijk maar kan ook verduurzaamt worden om veel langer te laten blijven staan. De brug moet
een rol vervullen als aanjager in de gebiedsontwikkeling en we moeten kijken hoe lang het die rol kan blijven vervullen.
Interviewer
Zijn jullie niet bang dat wanneer de brug gaan moeten verdwijnen, dat mensen in opstand komen omdat ze daaraan hebben
meegedaan?
Geinterviewde
Op zich hebben wel gecommuniceerd dat de brug tijdelijk is, de vergunning is voor vijf jaar met een eventuele verlenging van vijf
jaar en misschien afhankelijk van wettelijke veranderingen 15 jaar maar ik kan het me goed voorstellen die kans is heel groot.
Maar ik denk dat dat meer gericht zal zijn tegen de gemeente dan tegen ons. Dat hebben we als initiatiefnemer van het Schieblok
ook gemerkt waar men ook in opstand kwam tegen de eigenaar. LSI was eerst de eigenaar en die heeft het nu in erfpacht van de
gemeente. En LSI heeft nu een paar maanden geleden gezegd van we zetten het concept nu vijf tot tien jaar. LSI heeft dan ook
de exploitatie overgenomen van ons en CODUM, wat wel interessant is want vijf jaar geleden vonden ze het eigenlijk maar niks.
Interviewer
En denk je dat doordat het gebied nu in ontwikkeling komt dat het voor LSI aantrekkelijker is geworden?
139 Geinterviewde
Ja zeker, dat heeft hij ook wel toegegeven hoor, dat hij eigenlijk heel blij is met wat er allemaal gebeurd hier. Hij heeft nog steeds
wat andere met name commerciële belangen die van andere orde zijn, maar hij ziet zeker wel de waarde van in.
Interviewer
En zouden jullie nu terugkijkend, in de toekomst weer voor een crowdfunding campagne kiezen?
Geinterviewde
(lacht), ja we hebben er nu wel een soort platform voor (I make Rotterdam) opgezet, dit is toch wel ingericht op een brede
participatie. Dus ik denk dat het zeker een mogelijkheid is. Ik denk wel dat je moet kijken of het project zich ervoor leent. Ik denk
ook wel dat er een soort verzadiging kan ontstaan dus dat je niet te pas of te onpas moet gaan roepen van he ik ga maar
crowdfunden maar het is zeker een mogelijkheid. Maar het is niet iets wat we overal meteen zouden inzetten. De sociale binding
en financiële behoefte zijn daarmee belangrijke punten aan zo een ontwikkeling. Die sociale binding wordt wel steeds
belangrijker. In het begin van de jaren 90 was er veel meer geld, dan is het ook makkelijker te zeggen om we doen wat we willen,
we bouwen lekker want er waren mogelijkheden om het uit de grond te stampen. Als die mogelijkheden er niet zijn dan is het
essentieel om inbedding van je projecten te hebben anders komt het niet van de grond.
Interviewer
En over die verzadiging van het aantal projecten, denk je dat het moeilijker wordt om dan te gaan crowdfunden?
Geinterviewde
Ik moet eerlijk zeggen die verzadiging is maar een gevoel hoor, maar het lijkt me wel. We hadden nu het voordeel dat we de
eerste of een van de eersten gecrowdfunde bouwprojecten waren, dat zorgt wel voor aandacht. Ik wel dat op het moment dat
het veel gebruikelijker wordt dat het dan moeilijker wordt om het rond te krijgen. Dus ik denk dat dat wel meespeelt. Ik denk ook
dat op een gegeven moment, mensen niet blijven betalen denk ik.
Interviewer
En hebben jullie een beeld van waar de mensen die hebben meegedaan aan de campagne vandaan komen?
Geinterviewde
Voor mijn gevoel is het wel redelijk Rotterdams, Rotterdam en omstreken zeg maar. In ieder geval de mensen die over de vloer
komen bij ons op kantoor zijn echte Rotterdammers, die hele levensverhalen komen vertellen over vroeger. En ook veel
Rotterdamse bedrijven, dus ik denk een groot deel vrij lokaal.
Interviewer
En welke schaallimiet zit er denken jullie aan een crowdfunding campagne?
Geinterviewde
(lacht), dat weet je pas als het doet denk ik. Het leent zich goed voor kleinschalige dingen omdat je dan makkelijker je doel kan
bereiken, wil niet zeggen dat het alleen maar kleinschalig kan zijn. Als je een project hebt met nationale of internationale
relevantie, waarom zou het dan niet kunnen. Dus wat reikwijdte betreft kan het globaal zijn, maar qua grootte is de conclusie als
het maar voldoende relevant is voor een grote groep mensen dan kan het in theorie heel groot zijn.
140 Bijlage interview 12 traditioneel betrokken actor, Gemeente Rotterdam (1)
Interviewer:
kunt u vertellen wat u nu doet of misschien heeft gedaan?
Geïnterviewde:
ik ben nu voorzitter van de raad van advies van de bouw van de luchtsingel omdat dit een burgerinitiatief is en de gemeente die
een subsidie geeft van 4 miljoen wil ook dichtbij zitten en toezicht houden . De vraag is wat gebeurt er met het geld,
de gemeente moet ook de vergunningen afgeven . zij moet ook toezicht houden . dit heeft Rotterdam zelf gedaan, maar zij is ook
belanghebber geworden vandaar een onafhankelijk orgaan.. De gemeente moet ook vergunningen verlenen. Een dubbele pet
wil de gemeente niet, daarom iemand van buiten de gemeente maar die de gemeente goed kent. Ik ben namelijk gepensioneerd
maar heb wel 38 jaar voor de gemeente gewerkt op verschillende vlakken
Interviewer:
is dat om de objectiviteit te kunnen waarborgen?
Geïnterviewde:
ja precies dat je niet zomaar weg glijd.
De gemeente moet onpartijdig blijven en kan dat soms niet omdat zij het project misschien wel wilt. Iemand die op afstand is,
maar weet hoe het ambtelijk aparaat werkt, hoe de mazen lopen kan dat beter beoordelen.
Interviewer:
in welk stadium is de raad van advies geboren?
Geïnterviewde:
vanaf het begin van de burgerinitiatieven. voor advies aan de gemeente Want als je vier miljoen geeft voor burgerinitiatief wil je
wel weten wat men doet met het geld. Je kan niet denken dat het goed komt als je het aan de burgers overlaat.
Voorheen deed de Gemeente Rotterdam dat zelf maar dat is lastig want ze zijn ook belanghebbend partij geworden.
Vandaar de raad van advies. Iemand van het ministerie, van de gemeente Rotterdam en de aannemerij zitten erin. Het gaat om
bouw,advies, of heeft iemand de juiste contracten, of niet. De aannemerij let op weke partij het project gaat uitvoeren. De Raad
van Advies adviseert vanuit verschillende expertise en discipline van de deelnemers. Het is een soort cooperatie van de mensen
die in de raad van advies zitting hebben
Interviewer:
denk u dat de crowdfunding campagne mbt tot de loopbrug heeft bijgedragen tot het succes van het project als stadsinitiatief?
Geïnterviewde:
Bij burgerinitiatieven moet je de burgers betrekken, De campagne crowdfunding heeft meer bijgedragen om de betrokkenheid
te vergroten dan om het financieel probleem op te lossen . ( 10 % van het totaal stelt niks voor mbt de uitvoering) Maar door de
mensen te betrekken maak je het project ook een ding van de mensen, het gaat bij wijze van niet om de 4 miljoen en de planken.
mensen gaan het ook als hun ding zien en gaan er met familie naar kijken om te laten zien dat hun naam er staat
In dit stadsinitiatief is geïntegreerd de tenaamstelling en de begeleiding,
Het is dan ook iets anders dan ,tegen de mensen zeggen om 25 euro in de pot te gooien als financiering.
Interviewer:
crowdfundingcampagne als toetsing?
Geïnterviewde:
Er is maatschappelijk draagvlak voor crowdfunding. Je kan laten zien welke bijdrage mensen uit de omgeving hebben gedaan.
Bij het stadsinitiatief gaat het niet alleen om de 4 ton en de planken, maar ook om de uren inzet. (planten ,schoffelen en
schoonmaken als een soort netwerkburgerinitiatief . …
Interviewer:
denkt u dat crowdfunding gebruikt kan worden om burgerinitiatief te promoten?
Geïnterviewde:
Het hangt af van wat je gaat doen. Burgerinitiatieven zijn soms alleen maar ideeen,, maar wel goede ideeen. Crowdfunding of
cofinanciering kan wel betekenen dat men het meent met het project. Welke tegenprestatie staat er tegenover
Met financiering ,aandelen ,rente, tegen prestatie binnen gebiedsontwikkeling
Is het project klein dan is er meer betrokkenheid. Kleine projecten doen het goed
Onderzoek Erasmus naar de effecten van crowdfunding.
Is wel veel te vroeg, je kan het effect nog niet meten. Effect op gebouw zie je wel. Moet verder nog bewezen worden. Je kan nog
geen mkb maken
Bij grote projecten als ontwikkeling van de Kop van Zuid richting Unilever kan bewezen worden. Moet wel een MKB
Intervieuwer
Ontwikkeling luchtsingel draagt bij aan de gebiedsontwikkeling
Geintervieuwde
Ja er zijn twee soorten winst: negatieve spiraal ombuigen is ook winst. Als je verloedering tegengaat dan heb je al winst
geboekt.
Trendombuiging is ook winst. vastgoed maakt geen winst, als zij kostendekkend zijn kunnen zij ook tevreden zijn. .
Interviewer:
denkt u dat crowdfunding in dit soort kleine ontwikkelingen kan bijdragen?
Geïnterviewde:
ja om de betrokkenheid te vergroten. het is iets herkenbaars . als het projectte groot is dan zall iedereen zeggen: bekijk het maar
en doe je ding. Het moet voor de burger altijd herkenbaar blijven. Kijk naar Hotel New York dat ooit voor een gulden is weg
gegeven, 25 jr later zie het rendement. Nu uitstraling en van nut voor hele ontwikkeling
de uitstraling is fantastisch
Interviewer:
gemeente en crowdfunding draagt dit bij tot de imago van de stad?
Geïnterviewde:
iedereen kijkt ernaar en voor de stad is het goed. De PR is goed. ZUS doet het uitstekend. Voor de diensten is het ook goed
want het is gebiedsontwikkeling nieuwe stijl en dit is de toekomst. De diensten worden door het bestuur gedwongen omm me te
doen. Zij moeten nadenken over de gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl. Dit heeft de toekomst.
141 In ieder grote stad is er een WTC. Dat is fantastisch voor de stad daar zit de bovenkant van de stad. Projecten als
burgerinitiatieven zit aan de onderkant van de markt Er is altijd een permanente vraag. Voor de Rotterdamse starters markt is
het wel goed
Het burgerinitiatief kan een permanente invulling zijn.
Interviewer:
denk u dat de gemeente crowdfunding zal gaan faciliteren?
Geïnterviewde:
Ja, dat denk ik wel. we gaan toch met burgers in gesprek om ontwikkeling op gang te brengen dan wel te financieren. Dit soort
projecten omarmen want alles verandert. We moeten wel kijken of er geen gezeik is met de regels. Wel afwijkende dingen blijven
doen steeds blijven voeden want dan draait de economie door. Gemeente Rottterdam gaat blijven nadenken over initiatieven. Zij
wilt met de burger in gesprek blijven en dus ook faciliteren.
Interviewer:
in het buitenland bv Amerika doen publieke instanties zelf aan crowdfunding. Denkt u dat de gemeente hier crowdfunding zelf
gaat doen?
Geïnterviewde:
nee dat moet de gemeente niet willen. Crowd Funding moet je niet op de gemeentelijke begroting zetten. Dat stelt nl niks voor.
De Gemeente moet alleen faciliteren, entameren , mensen bewegen om het te doen.
Interviewer:
kan crowfunding andere dingen bewerkstelligen?
Geïnterviewde:
betrokkenheid en eigenaarschap is bijna net zo belangrijk als het financieel component.
Interviewer:
crowdfunding tot welke schaal en hoe groot kan zo een project worden?
Geïnterviewde:
Het succes van crowdfunding is in kleinschalige projecten., geen grootschalige projecten voorlopig op buurt en maximale wijk
niveau. Anders is nog te ver weg.
Interviewer:
Kleinschaligheid is de succes, maar als je kijkt naar de luchtsingel is deze mega gegroeid. Hoe ver moet de reikwijdte zijn?
Geïnterviewde:
de reikwijdte is heel erg groot; top stedelijk niveau ook erg groot reikwijdte.
Je moet echter geen criteria stellen. Een project kan groeien. Laat het op haar beloop.
De luchtsingel kan een kleine reikwijdte hebben; bepaalde functies zijn niet voor de buurt.de luchtsingel heeft een grote reikwijdte
gekregen; het is nl meer dan een brug.
Interviewer:
waarom denkt u moeten burgers mee doen aan crowdfunding?
Geïnterviewde:
ze hebben zelf behoefte aan dingen,voorzieningen en eigenaarschap.
Of zij denken dat zij anders nog lang tegen de planken moeten kijken, dus moet er iets gebeuren.
Interviewer:
kun je stemmen met crowdfunding op een idee ?
Geïnterviewde:
men moet betrokkenheid zien. Geen verloedering met panden meer,continue geldstroom en contracten en meer vertrouwen. Er
is toch vraag naar dus meer mensen blij en achter liggende gebied word gelijk op de kaart gezet. Als je naar de burger gaat om
iets te doen, dan wil men wel als iets op te lossen is.
Als iets is gefinancieerd, komt er ook rente .
Lage huur is niet erg als het pand niet verloederd. Je levert zelf niets in, dan is het voldoende
Je kan een periode aan koppelen om het te bezien. Met leegstaande panden kan je dat doen.
Succesvol kan dit soort projecten worden als de vraag naar de soort leegstaande panden om het alzo in te vullen ook is. Dat
maakt het gebied voor investeerdders ook interessant.
142 Bijlage interview 13 traditioneel betrokken actor, LSI Project invest
Interviewer
De eerste vraag: Dan was jullie betrokkenheid dus buiten Schieblok en of de Luchtsingel daar wellicht werking op heeft gehad.
Geïnterviewde
Wij zijn eigenaar van Schieblok, dus dat is onze betrokkenheid en de Luchtsingel is initiatief van één van onze huurders, bureau
Zus. Bureau Zus is eigenlijk onze trekker achter het Schieblok. Dus dat wat er met het Schieblok ontstaan is, heeft een
belangrijke mate te maken met de betrokkenheid van Zus. Dat Luchtsingel is initiatief van Bureau Zus, maar toen was het
Schieblok eigenlijk bijna al helemaal verhuurd. Dus ik kan niet zeggen dat de Luchtsingel van invloed is geweest in die zin op het
Schieblok, maar ik denk wel dat het Schieblok in de long run en dat geldt eigenlijk ook voor dat hele gebied, dat het wel
profiteert van het ontstaan van die Luchtsingel.
Interviewer
En de gemeente was erfpachthouder?
Geïnterviewde
Nee, je moet het zo zien: de gemeente is eigenaar van het juridisch eigendom en wij zijn middels een erfpachtconstructie
eigenaar van het economisch eigendom.
Interviewer
En jullie hebben nu de exploitatie?
Geïnterviewde
Ja, maar dat staat er los van. Want de economische rechten op het gebouw zijn van ons. Alleen wij hadden in het verleden het
gebouw verhuurd met ZUS en Codem. En die situatie hebben we veranderd en dat zijn we nu in een andere samenwerking met
Bureau Zus aan het doen en daar zitten er aan paar trapjes in.
Interviewer
En die fasering, als het ware, want dat is in 2007/2008 met Schieblok antikraak begonnen en dan is het nu daar besloten om echt
de economische rechten over te nemen.
Geïnterviewde
Nee, die hadden we altijd al.
Interviewer
Maar denk je dat de ontwikkelingen die nu gaande zijn in het Schieblok en de Luchtsingel, het gebied op gang helpt?
Geïnterviewde
Ja, absoluut. In de periode van voor 2007 was dit eigenlijk aan verpauperd gebied met een hele slechte gevoelswaarde bij de
mensen die in de stad woonden en werkten en dat is helemaal omgedraaid. Iedereen vindt het een leuk gebied. Dus dat betekent
dat je ook weer nieuwe kantoren en woningen en een hotel makkelijker kunt realiseren als mensen het ook een leuke plek vinden.
Daar zijn we elementair in geweest.
Interviewer
Is het daarom voor de belegger ook interessant geworden?
Geïnterviewde
Ja, niet in Schieblok, maar wel in de omgeving.
Interviewer
Zijn jullie naast het Schieblok ook actief in andere plannen?
Geïnterviewde
Ja, wij hebben op Hollywood en één ander pand na in principe het hele gebied in handen. Dus alles vanaf het station af, op een
stukje grond van de gemeente na, is van ons tot aan het Schieblok. Daar staan dan wel een paar gebouwen tussen die niet van
ons zijn.
Interviewer
Oké, en dat bezitten jullie al een langere tijd dan?
Geïnterviewde
Ja.
Interviewer
En zo een project als de Luchtsingel begint als een kleinschalig ontwikkeling, wat ik net al zei, die heeft wellicht het gebied op
gang geholpen, en denkt u dat dit soort kleinschalige ontwikkelingen noodzakelijk zijn om zulke grote gebieden te …
Geïnterviewde
Ja, ik denk het eigenlijk wel. Het heeft in ieder geval een positieve bijdrage.
Interviewer
En past dat juist bij een nieuwe manier van ontwikkelen of zeg je juist, als dit alles voorbij is, dan gaan wij ontwikkelen?
Geïnterviewde
Ja, ik weet niet. Toen die eerste banken failliet ging in Amerika aan allerlei financiële constructies, dachten wij ‘jeetje dat zijn
ontzettend nieuwe constructies, wat fantastisch slim bedacht’. Later bleek dat zij die constructies in 1840 ook al deden in
Amerika met het financieren van het leggen van de rails. Dus wij denken allemaal dat het heel initiatief is en ik denk dat het
gewoon iedere keer bewegingen zijn. Op het moment dat de markt zo wild is, dat alles dat je bouwt, verkocht wordt, ja, dan zijn
dus de initiatieven veel minder van belang. Maar in de periode dat het moeilijker is, dan wordt de manier waarop je gebieden
transformeert veel belangrijker. Ik heb niet het idee dat deze beweging die nu hier plaatsvindt in zichzelf heel uniek is. Je ziet dat
in verschillende tijden, op verschillende plekken in de wereld iedere keer dingen ontstaan. Dus in deze fase is het heel
elementair.
143 Interviewer
Ja, het dus gewoon bij het nieuwe zeg maar?
Geïnterviewde
Ja, maar als over 10 jaar de bomen weer tot in de hemel groeien, ja, dan zullen dit soort initiatieven minder de ruimte krijgen. Ik
denk overigens wel dat de stad er veel beter van geworden is. Want dit heeft heel veel ruimte geschapen op allerlei plekken en
niet alleen hier voor nieuwe initiatieven. Dus je ziet heel veel straatjes die in het verleden leeg stonden, maar nu toch op
straatniveau waarvan de eigenaar zegt ‘dan krijg ik er maar geen geld voor, maar dan zit er tenminste wel iemand in.’. Dus ik
denk dat de stad in zijn totaliteit er ook heel erg van profiteert.
Interviewer
En zijn hierdoor plannen enigszins bijgesteld?
Geïnterviewde
Ja, we hebben onze planvolumes gehalveerd. Dus de schaal van ontwikkelen is veel kleiner geworden.
Interviewer
Kleinere stappen zeg maar?
Geïnterviewde
Ja.
Interviewer
En dan nu over crowdfunding, want ik weet niet of u daarmee bekend ben?
Geïnterviewde
Jawel.
Interviewer
Er zijn dus 4 vormen van crowdfunding; doneren, voorverkoop wat dan minder relevant in vastgoed, lenen of aandelen en de
Luchtsingel is dus eigenlijk een combinatie van donatie en voorverkoop? Maar welke vorm van crowdfunding denkt u dat zich
eventueel zou kunnen uitlenen voor toepassing van vastgoed?
Geïnterviewde
Lening, ja, daar kan ik me wel wat bij voorstellen.
Interviewer
Denkt u dan dat het bedrag dan genoeg is om iets te kunnen betekenen?
Geïnterviewde
Dat is natuurlijk het probleem. Ik ken geen succesvolle voorbeelden hiervan in het vastgoed, omdat de kapitaalbehoefte heel
groot is. Ja, waarom zou iemand er dan geld in stoppen. Aan de andere kant heb je in de jaren 90 heel veel
vastgoedmaatschappen gehad, waarbij mensen dus met een kapitaal van 10-20.000-30.000 euro heel veel mensen bij elkaar
brachten om grote panden te kopen. Dat kan je wel zien als een vorm van crowdfunding. Dus, crowdfunding klinkt sexyer, maar
als je kijkt naar de vastgoedmaatschappen heeft het wel iets … en dan is het in de vorm van eigendom meestal.
Interviewer
En denkt u dat, stel in een vorm specifieke functie dat een initiatiefnemer, ik noem maar een bedrag, 75.000 heeft opgehaald. Dat
er daarmee voor een belegger wellicht interessant wordt om de rest te financieren? Omdat er dan al iets is opgehaald.
Geïnterviewde
Kijk, als een bank een gebouw financiert zit er altijd component vreemd vermogen en een component eigen vermogen in. En als
jij geld ophaalt via crowdfunding, wat je kunt aanmerken als eigen vermogen, dan is niet alleen dat het helpt, dan is het
verwaarloos om financiering van een bank te krijgen. Dus het antwoord is ja.
Interviewer
Mensen investeren in crowdfunding omdat ze een eigen belang hebben, ze hebben vraag naar die functie vaak of het product,
zou dat een maatstaaf kunnen zijn voor een ontwikkelaar om te investeren?
Geïnterviewde
Je zou voor de grap eens moeten kijken. Er is ooit na de oorlog die groothandelsgebouw ontwikkeld. Eigenlijk is dat een vorm
van crowdfunding in mijn gevoel. Zie je hoe weinig innovatief wij eigenlijk ook zijn.
Interviewer
Ja, nu hebben we ook het internet en dan kan het ook met internet.
Geïnterviewde
Dat is zo.
Interviewer
Maar ja, het groothandelsgebouw en het vrijheidsbeeld zijn de oudste vormen van crowdfunding.
Maar denkt u dus dat je op die manier vraag naar specifieke functies in de stad zou kunnen aantonen? Of dat dat relevant kan
zijn?
Geïnterviewde
Ik denk dat het best wel zou kunnen. Als je bijvoorbeeld dat depot van boymans dat ze nu nieuw bouwen. Dat wordt voor 15 of
20 miljoen gefund door een particuliere stichting, stichting de verder bergen. Maar ik denk bij mezelf van waarom zou dat niet
met particulier geld kunnen met porties van 10 of 15.000. Alleen dan moet je wel een enorme vorm van maatschappelijke
betrokkenheid hebben en ik denk dat crowdfunding al heel veel gebeurt. Alleen ja, de depo is dan geen crowdfunding, maar de
verder bergen funding. Maar je ziet heel vaak particulieren die beetje geld bij elkaar vegen en dan iets doen. Het interessante bij
crowdfunding, zoals je dat zegt, is dan dat het internet kent waarbij je dan heel veel mensen een beetje geld inleggen waardoor
144 het wel een soort van volume krijgt. Dat is iets wat de vastgoed, wat dan in de CV’s of vastgoedmaatschappen wel soort van
bekend is, maar daar is eigenlijk nooit een soort maatschappelijke relevantie aan vast.
Wat ik interessant vind aan crowdfunding, zoals dat nu ontstaat, dat het voor een deel ook bedacht is om de banken buiten spel
te zetten en dat zie ik in de vastgoed niet zou gauw gebeuren omdat het bedrag zo groot is, maar ik zou het wel mooi vinden.
Interviewer
Ja, door de volume is het inderdaad wat lastiger. Maar zou je je wellicht kunnen voorstellen dat, in dit gebied bijvoorbeeld, stel er
komt weer een initiatiefnemer als Zus, maar dan een wat commerciëler project, dus een crowdfunding in leningen, daar schaden
mensen zich achter een bepaalde functie, hetzij een nachtclub of cafe, zou dat dan voor LSI om te investeren een interassante …
los van het opgehaalde bedrag, maar juist die aangetoonde vraag.
Geïnterviewde
Tuurlijk.
Interviewer
Vanaf welk bedrag zou u dan een crowdfunding project serieus nemen?
Geïnterviewde
Dat is zo specifiek. Ja, als je een bepaald doel hebt dat je wil bereiken, als het daar dan in de buurt komt, dan wordt het de
moeite waard denk ik. Als je opzoek bent naar 50.000 euro en je haalt 30.000 op via crowdfunding dan ben je toch best wel
redelijk geslaagd. Maar als je 50 miljoen nodig hebt en haalt 30.000 euro op, schiet het niet op. Dus ik denk dat je het heel erg in
relatie moet zien. Maar ik vind zelf dat de maatschappelijke impact dat dit ook heeft, dat vind ik eigenlijk het interessante
component van crowdfunding. Want daar zit wel een soort van fuck you model naar de oude manier van werken en dan moet het
dus eigenlijk maatschappelijk relevant zijn. Hetzij dat je een functie realiseert dat anders niet gerealiseerd zou krijgen, hetzij dat je
zegt ik ben nu zo klaar met al die banken en al die andere partijen, ik ga het echt op een andere manier doen. Dat vind ik eigenlijk
de twee interessante componenten van crowdfunding.
Interviewer
Ja, wat je ziet in Utrecht heb je dan vechtclub XL, ik weet niet of u dat pand kent?
Geïnterviewde
Nee.
Interviewer
Dat is dus eigenlijk een variant op het Schieblok. Ook een broedplaats van ondernemers, maar daar was eigenlijk gewoon een
ondernemer die het pand wou kopen, een banklening aanvroeg en dat niet kreeg en toen is gaan crowdfunden. Middels
crowdfunding heeft hij dus twee doelgroepen aangetrokken: de doelgroep die hij nodig had, maar ook mensen uit de omgeving.
Want ja er moet wat met het pand gebeuren, het pand staat leeg en uiteindelijk na die crowdfunding zei de bank van oh wacht je
hebt wel een interessante business case en is wel haalbaar.
Geïnterviewde
Ja, toen wilde ze het wel?
Interviewer
Ja, precies. Dus nu is dat het driedubbele zeg maar. Dus op die manier zou je het ook kunnen insteken.
Geïnterviewde
Ja, klopt.
Interviewer
Een ander voorbeeld is het winkelcentrum van Corio in Almere. Daar stond het pand ook al 2 jaar leeg en daar wouden jongeren
een woonkamer/cake shop realiseren en toen zei Corio van kom maar met een idee dat wat commerciëler is en dan kunnen we
jullie misschien helpen. Maar dan moesten ze wel aantonen dat er vraag was. Toen hebben ze dus een crowdfundingcampagne
opgezet en daarmee Corio dus meegefinancierd. Dat zou een insteek kunnen zijn.
Dan de laatste vraag: is de bekendheid van het project als vastgoedbelegger belangrijk?
Geïnterviewde
Ja, absoluut. Is gewoon van meerwaarde.
Interviewer
Zou de publiciteit die je met crowdfunding kan realiseren, zou dat kunnen werken?
Geïnterviewde
Absoluut.
Interviewer
En ik had het al aan Codum gevraagd. Ik vroeg aan CODUM van je hebt de 4 vormen van crowdfunding. Stel je zou dat weer
kunnen toepassen op Schieblok, zou dat kunnen, ja of nee? En wat zou uw antwoord daarop zijn?
Geïnterviewde
Ja.
Interviewer
En stel je hebt een openbare functie is het Schieblok, dat gecrowdfund is, is dat dan een manier om huurders te binden?
Geïnterviewde
Ja, ik denk het wel.
Interviewer
Want in Schieblok zijn er natuurlijk startende ondernemers … dus die vertrekken ook weer.
145 Geïnterviewde
Ja, maar ik denk dat er gewoon op een plek dingen gebeuren die heel erg relevant zijn en mensen aanspreken. En als dat zo is,
dan denk ik dat het voor de directe omgeving altijd aantrekkelijker wordt. Dus ik denk het wel.
146 Bijlage 14 Over Codum en relatie met Schieblok
Misscien handig om te weten dat ik er niet van het begin af aan bij ben geweest, ik ben er halverwege ingestroomd. En ik ben
verhuurmanager bij CODUM samen met ZUS hebben we toen Schieblok BV opgezet om het Schieblok verhuurd te krijgen en nu
hebben we ons daar teruggetrokken. Net als het Schieblok hebben we ook soortgelijke tijdelijke projecten op verschillende
plaatsen.
Ook nog andere projecten in Rotterdam?
Nee wel buiten Rotterdam dan.
Codum als ontwikkelaar en een dergelijk initiatief als de Luchtsingel..wat doet dat met de ontwikkeling van het Schieblok?
Je merkt er natuurlijk wel wat van, je kan dat nooit echt helemaal meten maar ik heb wel het gevoel dat er meer aandacht is
ontstaan voor het Schieblok.
Wat hebben jullie zelf gemerkt als mede ontwikkelaar van het Schieblok toen het crowdfundinginitiatief van het Schieblok bezig
was?
Ja wat ik zei heel veel publiciteit en positieve reacties op het Schieblok, mensen komen graag even kijken. Wisten voorheen wat
of waar het Schieblok was en nu dus wel.
Merk je dat ook in de verhuur van het gebouw?
Ja zeker weten! Het Schieblok is natuurlijk ooit begonnen als antikraak dat is meer adhoc natuurlijk. Bedrijfjes komen en gaan,
zijn van de een op de andere dag weg. Voorzieningen zijn onzeker. Met zus hebben we daar dus een plan voor gemaakt om de
tijdelijke invulling uit te trekken naar 5 of 10 jaar. En je merkte wel dat toen de crowdfunding van ZUS voor de luchtsingel liep dat
we meer vragen kregen, en ook meer aanvragen. En nu is het pand helemaal gevuld. Moet ik er wel bij vertellen dat we als
CODUM ons nu aan het terugtrekken zijn omdat we weg willen uit de tijdelijkheid, de markt trekt weer aan, dus ook voor ons is
het tijd een nieuwe richting op te gaan.
Okee en het pand is nu dan overgenomen door LSI?
Ja, ja dat klopt. Het pand was al wel van LSI, wij huurden van het van hun. Maar de grond was erfpacht en dat hebben ze nu
gekocht.
Denk je dat die beslissing van LSI te maken heeft met de ontwikkelingen die nu in het gebied gaande zijn.
Ja natuurlijk wel, je zag dat het pand eigenlijk niet meer aantrekkelijk was voor LSI maar nu, het is dan wel tijdelijk, maar het
levert wel huurinkomsten op en het gebied is in ontwikkeling geraakt.
Dus daar ziet u wel een waardeontwikkeling onstaan?
Ja, ja dat heeft zeker plaatsgevonden en is nog aan het plaatsvinden. Het is nog wel onduidelijk wat er in de definitieve situatie
met het Schieblok gaat gebeuren. Maar op dit moment wordt het voor dat soort partijen wel aantrekkelijker.
Hebben jullie meer animo of publicititeit gemerkt nadat de Luchtsingel zich heeft ontwikkeld?
Doorvraag LSI
Hoe ziet CODUM als ontwikkelaar het instrument crowdfunding, zouden ze het willen of kunnen inzetten?
O we hebben daar eigenlijk nog nooit zo over nagedacht, of het is eigenlijk niet in ons op gekomen.
Maar in een project als het Schieblok zou het volgens u toepasbaar kunnen zijn ?
Hmm, ik denk het niet eigenlijk omdat je toch te maken hebt met huurders, die ook weer vertrekken.
Okee, en je hebt natuurlijk wel verschillende vormen van crowdfunding..
O echt waar?! Vertel.
noemt vormen en toepassingen –
O ja dan zou ik me heel goed voor kunnen stellen dat in lening of in aandelen wel kan werken omdat je dan een binding kan
creeren, en je project bekender wordt, plus een netwerk van mensen wordt gevormd die zelf ook weer mensen kennen. Dit is wel
erg interessant, daar zou ik graag meer over willen weten hoor.
Zou CODUM crowdfunding kunnen gebruiken om functies uit te testen of een gebruikersgroep aan te trekken in een nieuw
project?
Ja ik kan me wel voorstellen dat misschien het hele schieblok niet gecrowdfund kan worden, omdat het niet niet een openbaar
project is zeg maar. Terwijl een horecagelegenheid binnen het Schieblok crowdfunden misschien wel mensen naar het Schieblok
kan trekken plus je eigen huurders vast te houden.
147 Bijlage interview 15 participant Luchtsingel (I)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van de campagne van de Luchtsingel?
Geinterviewde
Nou dat was het allereerste moment toen ze genomineerd waren voor het stadsinitiatief, toen heb je natuurlijk gestemd en
familieleden ook laten stemmen en ik vond dat een leuk initiatief.
Interviewer
En u heeft dan ook meegedaan aan de crowdfunding campagne daarvoor?
Geinterviewde
Ja , ik heb zelf een plank genomen, en ik heb mijn plank aan mijn moeder gegeven die is 87. En mijn broer die had er eentje voor
mijn vader genomen die is 90, ja mijn vader komt eigenlijk uit die buurt zo moet je maar zien, het hofpleingedeelte. Dus vandaar.
Interviewer
En bent u daar zelf ook opgegroeid?
Geinterviewde
Nee ik ben in het oude Noorden opgegroeid, dat is wel vlakbij in de buurt hoor. Maar ik ken die buurt ook wel goed. Want waar
ze nou aan het bouwen zijn, bij de bogen bij het Hofplein, dat was vroeger ons uitgaansgebied. Daar ging je als je ’s avonds de
stad in ging als jonge jongen nog bij waar nu de fietsdoorloop zit aan de andere kant ging je ’s nachts nog een broodje
hamburger eten met de gebakken uien en alles. Wat de mensen nu bij wijze van spreken waarschijnlijk met een broodje shoarma
doen deden wij toen met een hamburger. En dat was reuzegezellig daar altijd, dus vandaar.
Interviewer
En wat is eigenlijk de hoofdreden dat u ervoor heeft gekozen om mee te doen aan de campagne van de Luchtsingel
Geinterviewde
Nou de hoofdreden is gewoon omdat ik een Rotterdammer ben, klaar. Ik ben een Rotterdammer, ik woon nou in Hoek van
Holland maar dat is een kans die mij gegeven is. Maar mijn kinderen zelf wonen nog in Rotterdam hoor en mijn ouders en mijn
broer ook. Als Rotterdam ingegeven dat ik dat initiatief heel leuk vind. Ik wil dat gedeelte gewoon, ja leefbaar maken. Begrijp je?
En als dan zo een idee komt ja dan vind ik het schitterend.
Interviewer
En heeft het feit dat u heeft meegedaan nog gedeeld met anderen of anderen geprobeerd over te halen om ook mee te doen?
Geinterviewde
Ja, tuurlijk. Ik geloof dat we met zijn allen 12 planken hebben. Ik, mijn broer en mijn kinderen. En de mensen waarvan ik dacht die
dragen het ook een warm hart toe die ik aangesproken. Dus vandaar.
Interviewer
En bent u het plankje nog wezen opzoeken?
Geinterviewde
Ja, tuurlijk al diverse keren. Het is eigenlijk zonde dat de vorige opening beetje in het water viel, maar de echte opening moet nog
komen.
Interviewer
En daar bent u ook bij?
Geinterviewde
Ja, daar ga ik zeker bij zijn, natuurlijk. Ja ik vind het zonde, dat het terrein wat dus onder de brug zit, daar hebben ze eerst
diverse volkstuintjes gemaakt en ook een springkussen. Dat dat zo vaak gesloopt wordt dat vind ik zonde, kijk hou het mooi. Dat
is hetzelfde met dat grafitti wat ze op die planken soms spuiten, denk ik ook van ja waar ben je mee bezig? Ik zie het dan maar
een beetje als kunst.
Interviewer
En wat zou u ervan vinden als de brug over vijf jaar zou moeten verdwijnen?
Geinterviewde
Nou, dat zou ik niet leuk vinden. Kijk ik ben zelf timmerman geweest, onze zaak zat in Rotterdam, daar heel veel jaren gewerkt en
ingezet voor Rotterdam. En ik ga ervan uit, dat die houten brug, van soort red ceder die is in feite tegen alle
weeromstandigheden gemaakt en dat kan jaren mee. Dus dat hoeft niet binnen vijf jaar weg. Ik hoop toch zeker dat dat stand
houd. En dat zeiden ze ook, dat als ze dadelijk een beetje klaar zijn dan gaan ze het ook onderhouden. Ze willen het ook we
netjes houden. Dus je kan nog wel lang doorgaan natuurlijk.
Interviewer
Dus van u mag die zolang mogelijk blijven staan.
Geinterviewde
Ja hij moet zeker blijven, alleen ik vind wel er moet natuurlijk…kijk dat heb je met Rotterdam, Rotterdam die hebben gebouwd na
de oorlog maar ze zijn vergeten dat er ook nog mensen wonen, begrijp je. Ja, er hoefde niet geleeft te worden. Ik roep al jaren als
je daar ergens op de Maasboulevard een patatkraam neerzet komt er mens op af. Maar ja dat werd tegengehouden, als er een
kunstenaar of muzikant voor het Stadhuis gaat staan wordt hij weggejaagd. Wat in Amsterdam honderd keer kan dat kan in
Rotterdam niet. En dan komen er een paar mensen met zulke ideen, dat is hetzelfde als bij de haven bij de Louwerenskerk, met
een wildwaterbaan midden in de stad. Mooier kan je niet hebben, maar dan zal je dadelijk weer een paar mensen hebben die dan
gaan klagen dat ze teveel herrie maken. Dat is het nadeel altijd, van je maakt iets maar owee als het te gezellig wordt. En dat vind
ik zonde, dat is zonde want hou het gezellig want je woont in de stad niet in een dorp, een stad moet gezelligheid hebben. Kijk ik
ben hier in Hoek van Holland gaan wonen, ik kan moeilijk gaan klagen over de scheepvaart die er langs komt (lacht). En daar vind
ik van dat net als zo een brug, of wildwaterbaan, zulke initiatieven die bereiken een boel gewoon, klaar. Dus Rotterdam heeft wel
148 wat in te halen, maar ze zijn er flink mee bezig nu hoor. Want op de Coolsingel komen dadelijk ook heel veel restaurantjes, want
waarom kan het op de Ramblas wel en waarom zou het niet hier kunnen? En ik hoop zeker dat het blijft.
Interviewer
En heeft u al vaker aan een andere campagne meegedaan?
Geinterviewde
Nee nog niet
Interviewer
En wat zijn voor u de eisen aan zo een initiatief, opdat u zou zeggen van daar zou ik weer aan meedoen?
Geinterviewde
Nou het moet wat waarde hebben voor de bewoners die in dat gebied wonen. Ik geef maar als voorbeeld wat er nou met de Hef
gebeurd. Die hebben 25 jaar laten verotten en nou wordt ie eindelijk weer opgeknapt. Maar dan denk ik bij mn eigen maak daar
iets van. Zorg dat er licht daar boven is en maak daar een restaurant van. Want het is zo doelloos. Maar er schijnen nu zoveel
kosten aan te zitten dat mensen daarvan terugschrikken. Maar ja subsidies van de gemeente lopen terug, maar zo een hef,
natuurlijk kost dat geld, dat staat te veroesten, als dat nou was onderhouden. En als je iemand nu een leuk plan laat maken, ik
weet zeker dat daar een topchef als Herman den Blijker die wil heus wel bovenin gaan zitten daar hoor, als Rotterdammer zijnde.
Dus dat bedoel ik met zulke dingen, dat wordt altijd zo de grond ingeboord.
Interviewer
Dus een project zou moeten bijdragen aan de stad?
Geinterviewde
Ja dat vind ik sowieso en ik vind dat de gemeente daar dan ook naderhand aan moet bijdragen. Kijk de Markthal, ik ben daar nu
diverse keren geweest en dan lees je dat de tweemiljoenste bezoeker al is geweest in een paar maandjes tijd, dus ik denk van
nou. In feite was dat plein een dood plein en je stond er maar kou te vatten en nu is heel gezellig en alles eromheen wordt nu
opeens herontdekt, dat staat er al 15 jaar! Je moet mensen ergens naar toe trekken doordat er wat te doen is, en zeker als
gemeente moet je daar in investeren.
149 Bijlage interview 16 participant Luchtsingel (II)
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van het initiatief en misschien via welk kanaal?
Geinterviewde
Dat is denk ik ergens begin dit jaar geweest, ik doe een opleiding om gids te worden en wij kregen te opdracht om met z’n vieren
een rondleiding in Rotterdam te doen. En een van de anderen die had een beetje op internet gekeken en ontdekte zo het project
Luchtsingel.
Interviewer
En wat was voor u de reden om mee te doen aan de campagne?
Geinterviewde
Ja, toen zijn we dus naar Rotterdam gegaan en hebben we Luchtsingel gezien en vonden het een leuk project en het was dus
een eindopdracht van die opleiding en het was leuk als we die stadswandeling doen en dat die klasgenoten van ons onze
planken ontdekken, dat zou ook wel grappig zijn. Dus ja we vonden het een heel leuk project.
Interviewer
En bent u uw eigen plankje nog wezen opzoeken?
Geinterviewde
Ja anderhalve week geleden ben ik mijn plankje gaan zoeken.
Interviewer
En heeft u misschien vaker aan een crowdfunding campagne meegedaan?
Geinterviewde
Even denken hoor, ja ik heb denk ik voor voordekunst welleens wat gedaan. Maar dat is heel incidenteel eigenlijk.
Interviewer
En wat is voor u een belangrijke factor om te bepalen of u aan een crowdfunding campagne mee zou doen?
Geinterviewde
Ja ik vind bijvoorbeeld culturele dingen wel leuk en steun wel goede doelen enzo. Ontwikkelingshulp of culturele projecten,
onderzoek naar ziekten. Het ondersteunen van een goed doel. Of omdat ik van kunst hou misschien.
Interviewer
En heeft u het feit dat u heeft meegedaan met de campagne misschien nog gedeeld met anderen?
Geinterviewde
Ja ik heb het wel op facebook gezet die foto met de planken
Interviewer
En heeft u misschien ook aan anderen gevraagd om mee te doen?
Geinterviewde
Nee niet direct, maar ja het staat op facebook en er staat zoveel op facebook dus indirect doe je er misschien aan mee maar zelf
niet dat ik weet.
Interviewer
Kent u misschien anderen die hebben meegedaan?
Geinterviewde
Nee
Interviewer
En houdt u de huidige vorderingen bij of wilt u graag op de hoogte gehouden worden van alle vorderingen
Geinterviewde
Nee ik kijk eens af en toe op die facebookpagina maar ik hoef daar niet perse van op de hoogte te worden gehouden
Interviewer
En heeft u welleens een van de evenementen bezocht? Of bent u van plan om naar de volgende officieele opening te komen?
Geinterviewde
Nee eigenlijk niet.
150 Bijlage interview 17 participant Luchtsingel (III)
[ dit interview kan niet worden meegenomen in de resultaten van dit onderzoek ]
Interviewer
Wanneer hoorde u voor het eerst van de crowdfunding campagne?
Geinterviewde
In 2008 was er al een plan maar de campagne zelf begon in 2010, ik werkte toen bij ZUS vandaar en toen kwam het idee om de
brug misschien te gaan crowdfunden.
Interviewer
Maar u werkte voor ZUS dus?
Geinterviewde
Ja ik heb voor ZUS gewerkt maar het is wel hun idee geweest. Ik heb wel veel ingezet voor het project omdat ik het ook prive
een mooi plan vond. Officieel was ik geen onderdeel van het project.
Interviewer
En u heeft dus ook meegeholpen om campagne te voeren?
Geinterviewde
Ja ook
Interviewer
En heeft u vaker aan andere campagnes meegedaan?
Geinterviewde
Ik heb nog een ander project van een vriend gesponsord voor VoordeKunst, dat was een boek dat hij wou schrijven dat heb ik
toen gedaan.
Interviewer
En u wou hem dus gewoon graag helpen?
Geinterviewde
Ja ik vond het idee leuk, maar ik wou hem graag steunen
Interviewer
En als u die mensen niet zou kennen wat is dan belangrijk om mee te doen?
Geinterviewde
Ik vind het belangrijk dat crowdfundingprojecten ook op een sociaal niveau iets toevoegt en niet dat alles te pas en onpas wordt
gecrowdfund, ik vind vaak niet alles interessant wat online wordt gezet, je ziet soms projecten die niets toevoegen maar wel
online worden gezet. Een project mag wel innovatief zijn maar voor mij moet het ook maatschappelijk iets doen.. En voor schaal
van de luchtsingel is het belangrijk dat het iets aan de stad toevoegt.
Interviewer
En heeft u anderen overgehaald om mee te doen aan de luchtsingel
Geinterviewde
Jazeker, ik heb dat veel gedaan maar dat is wel als privepersoon. Ik deed dat spontaan, van he als je geen idee hebt wat je moet
kopen voor je vriendin ofzo, kijk je kan dit kopen. Ik vond het heel leuk.
Interviewer
151 152