Advies Uitvoeringspanel

Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Advies Uitvoeringspanel
CONCEPT
Onderwerp: Advies concept wetsvoorstel aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Behandeld in het Uitvoeringspanel van 12 september 2011
Toelichting SZW:
Het wetsvoorstel is een uitwerking van de brief aan de Tweede Kamer over fraude-aanpak,
die ook in het Uitvoeringspanel is toegelicht.
Het voorstel gaat uit van verplichte terugvordering van ten onrechte betaalde uitkeringen en
introduceert opnieuw de boete in de WWB bij uitkeringsfraude. Gemeenten blijven ruimte
houden voor een toets op verwijtbaarheid. Verder houdt m.b.t. de WWB het voorstel in dat
recidive binnen 5 jaar leidt tot uitsluiting uit de WWB voor 3 maanden.
Daarnaast is SZW overleg met het Openbaar Ministerie gaande over het verhogen van
aangiftegrens naar 50.000 euro opdat er meer bestuurlijk kan worden afgedaan.
SZW deelt mee dat zij zorg zal dragen voor de communicatie, aangezien dit wetsvoorstel
bijstandoverschrijdend is.
SZW deelt mee dat bij de voorbereiding van het concept wetsvoorstel van gedachte is
gewisseld met twee leden van het Uitvoeringspanel en met de VNG.
SZW is voornemens ook bij de uitwerking van de lagere regelgeving vooroverleg te plegen
met enkele leden van het UP.
Naar aanleiding van vragen of opmerkingen antwoordt SZW:
 De terugvordering van ten onrechte betaalde uitkeringen wordt verplicht en conform
het regime bij SVB en UWV kunnen terugvorderingen en boetes pas na 10 jaar
worden afgeboekt.
 SZW deelt mee dat zij in het kader van de Financiële Verhoudingswet zal
onderzoeken wat de uitvoeringskosten van de voorstellen zullen zijn.
 SZW verwacht dat uitsluitingen uit de WWB in de praktijk slechts een beperkt aantal
recidive-gevallen zal betreffen, SZW verwacht meer van de preventieve werking.
 Als voorbeeld van samenloop van delicten wordt door het UJP genoemd een
wietkwekerij, onterechte uitkering van de sociale dienst en illegale elektriciteit. SZW
is van mening dat rechter of gemeente niet op elkaar hoeven te wachten. De
bestuurlijke boete kan opgelegd worden op basis van de benadeling van de gemeente.
De rechter behoort voor wat betreft de overige strafbare feiten niet te kijken naar wat
door gemeente is afgehandeld.
 Het klopt dat de wijziging van artikel 58, lid 8 van de WWB niet de terugvordering
wegens fraude betreft. De wijziging is opgenomen omdat deze bepaling ook geldt
voor SVB en UWV.
Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Advies uitvoeringspanel
Vooraf licht de VNG haar positie bij deze advisering toe
Zij heeft als VNG de adviesaanvraag gekregen. Deze adviesaanvraag zal ook in de
commissie Handhaving van Divosa worden besproken. In de gesprekken met SZW heeft
VNG als punten die de uitvoering betreffen genoemd:
 het voorstel leidt tot een aanzienlijke verzwaring voor de uitvoering vanwege de
bestuurlijke boete
 de verplichte terugvordering
 de terugvordering tot de laatste cent
 de agressie die dit teweeg brengt
 het bemoeilijken van de schuldhulpverlening
 uitsluiting WW en extra toestroom bijstand
 de aantasting van de beleidsvrijheid van gemeenten.
Ook de kosten voor de uitvoering zijn aan de orde gesteld, Op basis van de
inschatting van de VNG zal SZW nog met haar reactie komen.
Verwachte opbrengst van de maatregelen
De UP-leden constateren dat de beslagvrije voet onveranderd blijft. Er is dus niet meer ruimte
om te incasseren.
De gevolgen van een boete worden voor een cliënt in de bijstand beperkt vanwege de
beslagvrije voet, terwijl het met een maatregel mogelijk is om tot een meer substantiële
verlaging van de uitkering te komen. Kan de beslagvrije voet worden aangepast?
Bovendien kunnen mensen met hoge schulden lastiger re-integreren omdat er geen “deal” kan
worden gemaakt.
Een UP-lid merkt op dat er bereidheid is tot incasseren, maar er dan ook de handvatten voor
moeten zijn. Hij wijst op de studiefinanciering, waar een ten onrechte genoten bedrag direct
volledig op te ontvangen bedragen kan worden gekort.
In het algemeen merken de UP-leden op dat de theorie van dit wetsvoorstel is dat er meer
opbrengsten komen, terwijl dat in de praktijk niet zal lukken. Bovendien roept dit ook in
gemeenteland verwachtingen op, daar heeft de uitvoering last van.
De VNG waarschuwt er voor om de opbrengst van het preventie effect van de voorstellen te
hoog in te schatten. Ze wijst op fraude-onderzoek waaruit naar voren komt dat zwaardere
straffen geen preventief effect hebben.
Het UP meent dus dat de geschatte besparing van 55 miljoen niet reëel is.
Maatschappelijke effecten
Veel UP-leden verwachten dat bestuurlijke boetes en tijdelijke uitsluiting uit de bijstand
zullen leiden tot het niet kunnen betalen van ziektekostenverzekeringen en tot uithuiszettingen
en daarmee samenhangend tot lokale commotie.
Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Het zal mogelijk leiden tot meer agressie, denk aan radeloze mensen aan de balie. Meer in het
algemeen leidt het voorstel tot een verharding van de relatie en tot een afname van de
frustratietolerantie met dus een grotere kans op agressie.
De korte termijn besparingen zullen niet opwegen tegen de lange termijn maatschappelijke
kosten.
Schuldhulpverlening
Verschillende UP-leden wijzen er op dat met deze voorstellen de schuldhulpverlening wordt
bemoeilijkt. Vanwege de hoogte van de bestuurlijke boete en de terugvordering tot de laatste
heeft de gemeente geen mogelijkheden meer om werkbare oplossingen te bieden. Doorsturen
naar de WSNP zou dan een mogelijkheid zijn, maar met recente fraudeschulden word je niet
toegelaten tot de WSNP.
Re-integratie
Met deze voorstellen verdwijnen mogelijkheden om een cliënt een oplossing voor zijn
schulden in het vooruitzicht te stellen bij succesvolle re-integratie. Enerzijds is de cliënt
verplicht naar werk te zoeken en te accepteren, anderzijds zullen schuldenproblemen zonder
licht aan het eind van de tunnel leiden tot verlamming en passiviteit.
Andere redenen voor verzwaring van de werkzaamheden van gemeenten:
- Het UP verwacht dat het voorstel zal leiden tot een toename van bezwaar- en beroepszaken.
- Het voorstel vereist een intensivering van met name de controle, maar ook van de opsporing.
Daarbij speelt dat deze juist getroffen zijn door het stoppen van de subsidieregelingen:
TSIOC , Borging Programmatisch Handhaven en Vernieuwende Handhaving.
- Het voorstel leidt tot een toename en intensivering van de bestuurlijke afdoening. Door o.a.
bestuurlijke boetes gaat straks het totaalbedrag aan fraude omhoog ondanks de inspanningen
van de gemeenten waarmee gemeenten m.b.t. resultaten in een lastig parket kunnen komen.
Verhouding met strafrecht
SZW licht toe dat zij streeft naar verhoging van de aangiftegrens naar € 50.000, want boven
dat bedrag is strafrechtelijke afdoening mogelijk. Daar beneden zijn mogelijkheden voor een
stevige bestuurrechterlijke aanpak. Verhoging van de aangiftegrens leidt tot een betere balans
tussen bestuursrechtelijke en strafrechtelijke afdoening.
UP-leden merken hierover op:
- de feitelijke onmogelijkheid om een boete te innen bij iemand die in de bijstand blijft is een
argument om de grens voor strafrechtelijke afdoening te verlagen
- verschillende UP-leden wijzen op de discrepantie tussen de zwaarte van de straffen die door
de rechter worden opgelegd en de hoogte van de boete/maatregelen die uitvoeringsorganen
van de sociale zekerheid (straks) kunnen opleggen.
- Een UP-lid meent dat het dreigen met strafrecht wel effect heeft voor mensen die terloops
c.q. door omstandigheden gefraudeerd hebben. Dat pleit voor een verlaging van de
aangiftegrens.
Ruimte voor individuele afweging
SZW licht toe dat er conform huidig beleid ruimte blijft in de beoordeling van de
verwijtbaarheid. Bij dringende redenen is er afwijking mogelijk. Dit biedt echter geen
mogelijkheid voor categoriaal beleid.
Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Verschillende leden wijzen er op dat de ene fraude de andere niet is. Daar wordt in het
voorstel in belangrijke mate aan voorbij gegaan. De fraudeur kan gehandeld hebben vanuit
doortraptheid, maar het kan ook gebeurd zijn door sukkelig gedrag. Het fraudebedrag kan hij
geheel genoten hebben of slechts van een beperkt deel daarvan.
Daarom vragen UP-leden om meer handelingsruimte voor de lichtere gevallen, zodat zij
bijvoorbeeld wel naar de WSNP kunnen.
Maatwerk in het algemeen
Het UP wijst er op dat het voorstel ook meer in het algemeen de mogelijkheden van
gemeenten voor maatwerk inperkt.
Zo staat het verplicht opleggen van terug- en invordering op gespannen voet met maatwerk.
Er zijn negatieve effecten op de doelmatigheid van aanpalende beleidsterreinen, zoals
armoede- bestrijding, schuldhulpverlening
En nadelige effecten op participatie en re-integratie.
Uitsluiting van sociale verzekeringen en doorstroom naar de bijstand
SZW licht toe dat aan mensen die uitgesloten worden van andere verzekeringen op basis art.
18 wel bijstand toegekend kan worden, maar dat gemeenten op grond van het huidige art. 18
WWB vanwege een tekortschietend besef van verantwoordelijkheid de mogelijkheid hebben
om deze voor drie maanden te weigeren. Bij recidive binnen de WWB wordt het uitsluiting
voor drie maanden.
Het UWV heeft de mogelijkheid om bij dringende redenen de betrokkene niet uit te sluiten
van de betreffende sociale verzekering. Maar zij kan in haar afweging betrekken dat er het
vangnet van de bijstand is.
Iemand die voor 5 jaar uitgesloten is van bijvoorbeeld de WW kan tijdens die 5 jaar wel weer
nieuwe rechten op bouwen, maar de oude rechten zijn vervallen.
UP-leden verwachten dat de voorgestelde mogelijkheid tot uitsluiting uit sociale
verzekeringen zal leiden tot extra instroom in de bijstand.
Combinatie oude en nieuwe regime
SZW licht toe dat bij de vraag of het oude of het nieuwe regime van toepassing is het tijdstip
van het begane feit bepalend is. Vanuit het oogpunt van rechtszekerheid is dat juister dan het
tijdstip waarop het geconstateerd wordt.
Het UP constateert dat dit betekent dat de uitvoering zowel met het oude als met het nieuwe
regime moet werken. Dit is zijns inziens een verzwaring van de uitvoering.
Huishoudinkomen
UP-leden wijzen er op dat het voorgenomen huishoudinkomen als gevolg zal hebben dat er
minder middelen zijn voor het gezin en dus ook minder teruggehaald kan worden.
SZW licht toe dat een bestuurlijke boete in geval van een huishoudinkomen wordt opgelegd
aan al de leden van het huishouden. Dat wil zeggen één boete met daarop de namen van al de
leden van het huishouden
Het UP adviseert om dit in de toelichting duidelijk te maken.
Daarnaast vraagt een UP-lid naar de consistentie met het strafrecht, namelijk of in een
strafrechtelijke procedure alle leden van het huishouden worden veroordeeld.
Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
Andere UP-leden wijzen op de volgende casus: een huishouden bestaande uit ouders en twee
meerderjarige kinderen. Er wordt een boete opgelegd wegens fraude van een van de ouders.
Wanneer de kinderen vervolgens het huis uit gaan wordt de boete dan verder te verhaald op
de kinderen? Is er meteen recidive wanneer een van de kinderen zelf een keer de fout in gaat?
Dit zou kunnen leiden tot zeer ongewenste situaties.
Ingangsdatum
SZW deelt mee dat in beginsel wordt uitgegaan van 1 juli 2012.
De leden van het UP adviseren om 1 januari 2013 als ingangsdatum te nemen. Mede gelet op
de werkzaamheden die gemeenten hebben vanwege de “WWB-maatregelen”.
Uitsluiting uit de WWB
UP-leden vragen of het wetsvoorstel bepaalt hoe de uitsluiting uit de bijstand voor drie
maanden dient te gebeuren. Moet cliënt na drie maanden opnieuw aanvragen? Een UP-lid
geeft aan het laatste de voorkeur, maar aandachtspunt is dan wel de zorgverzekering.
Een ander UP-lid adviseert om het mogelijk te maken dat een cliënt tijdens die drie maanden
wel zijn re-integratietraject kan voortzetten.
Overige opmerkingen
 Een UP-lid vraagt of het argument van verhuizen vanwege fraudebeleid op onderzoek
berust. Zijn ervaring leert dat niet te verwachten is dat het effect heeft op verhuizingen
 Een UP-lid merkt in het kader van het opleggen van een boete op dat in het
wetsvoorstel niet de rechtswaarborgen zoals de cautie staan genoemd.
 Een UP-lid verzoekt om toelichting en wetsvoorstel nog eens te bekijken op het punt
van boete en fraude zonder financiële benadeling gemeente.
 Het UP wijst er op dat dit wetsvoorstel afbreuk doet aan de met de invoering van de
WWB beoogde decentralisatie.
 SZW zegt toe de vooraf toegezonden inhoudelijke vragen apart te zullen
beantwoorden.
Conclusie
Het UP verwacht dat de voorstellen zullen leiden tot een extra belasting van de uitvoering
vanwege:
- de toepassing van de boetesystematiek;
- toename van bezwaar en beroep
- intensivering van controle en opsporing
- het tegelijk moeten werken met het oude en nieuwe regime;
- moeilijker te re-integreren cliënten met niet saneerbare schulden;
- bemoeilijking van de schuldhulpverlening;
- inperking mogelijkheden tot maatwerk
- verharding van de relatie met de cliënt
- uitsluiting uit sociale verzekeringen zal leiden tot een extra instroom in de WWB van naar
verwachting moeilijk te re-integreren cliënten.
UP adviseert om
- meer ruimte te geven voor individuele afweging voor het toepassen van het boeteregime;
- de invoeringsdatum te verschuiven naar 1 januari 2013;
Concept Advies concept wetsvoorstel
aanscherping handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving
- om de wijze van opleggen van een boete in geval van huishoudinkomen te verduidelijken.
- te controleren of de cautie voldoende duidelijk is;
- te verduidelijken hoe de uitsluiting van drie maanden uitvoeringstechnisch is gedacht.
Het UP is van mening dat
- de beoogde besparingen niet realiseerbaar zijn, mede vanwege de hoogte van de beslagvrije
voet;
- de niet realistische verwachtingen t.a.v. de besparingen druk leggen op de uitvoering;
- de boetesystematiek en terugvordering tot de laatste cent en de uitsluiting uit de bijstand
maatschappelijke gevolgen zullen hebben, o.a. in de vorm van uithuiszetting;
- er een discrepantie is tussen het strafrecht en de zwaarte van de boetes volgens dit
wetsvoorstel.
Het UP constateert dat SZW in het kader van de Financiële Verhoudingswet zal onderzoeken
wat de uitvoeringskosten van de voorstellen zullen zijn.
Terugkoppeling
SZW heeft het advies gevolgd;
Terugkoppeling niet van toepassing, want het advies bevatte geen opmerkingen
SZW heeft het advies deels gevolgd.
SZW heeft het advies niet gevolgd.
Toelichting: