Symposium: “Zuytdorp 300 jaar”

Symposium: “Zuytdorp 300 jaar”
" Tot op het bot; een duik, met oud-DNA, in het Vlissingse verleden".
Presentatie van Dr. Dolf Evenberg (PhD)
SAMENVATTING
Studenten aan de HZ University of Applied Sciences , uit het 3de studie jaar van de opleiding
Chemie, met als specialisatie Life Sciences ,hebben in het kader van hun research minor DNA
onderzoek gedaan aan een aantal botten die afkomstig zijn uit een archeologische opgraving in
Vlissingen. Ondanks het verlies van de Vlissingse gemeentelijke archieven door een brand in 1809,
suggereren de resultaten dat de etnische heterogeniteit van de populatie in Vlissingen gedurende de
Gouden Eeuw, de 17e Eeuw, onderzocht zou kunnen worden.
In de presentatie zal worden aangegeven hoe het DNA onderzoek is verricht. Uit de goed
bewaarde, oude (14e – 17e eeuw) skelet overblijfselen die in 2007 op een begraafplaats op de Oude
Markt, Vlissingen (NL) gevonden zijn, werd oud-DNA (aDNA; ancient DNA) geëxtraheerd.
Op het uit botten en tanden verkregen, geëxtraheerde oude DNA, ook wel aDNA genoemd
werd eerst door middel van een zogeheten DNA polymerase ketting reactie (PCR, polymerase chain
reaction) verricht om het aantal individuen vast te stellen behorend bij twaalf skelet overblijfselen.
Hiervoor is een speciale set van zes SDNA kenmerken geselecteerd die aanwezig is op de nietgeslacht gebonden chromosomen. Dit wordt ook wel het autosomale DNA genoemd. Uit de
verkregen twaalf aDNA monsters bleek dat men uiteindelijk te maken had met vier verschillende
individuen.
Het oude, aDNA vormt een probleem in de PCR analyse, omdat dit aDNA vaak is beschadigd
en sterk gefragmenteerd. Hierdoor kunnen de resultaten van het onderzoek met het aDNA snel
besmet raken met “vers DNA” van de onderzoekers dat veel beter reageert in de PCR. Tijdens het
onderzoek werd met deze mogelijkheid rekening gehouden en door te werken onder speciale
laboratorium condities en gebruik te maken van experimentele controles kon besmetting worden
uitgesloten. Dit onderzoek vond dan ook plaats tijdens korte drie weken durende stage in het lab van
Dr. Susanne Hummel in Göttingen.
Ook werd een speciale DNA test ingezet om het geslacht van de vier individuen te bepalen.
Uiteindelijk kon worden vastgesteld dat het handelde om één volwassen man, twee volwassen
vrouwen en een meisje.
Vervolgens is geprobeerd om de geografische herkomst van deze individuen vast te stellen.
Hiervoor is gebruik gemaakt van het Y geslachtschromosomale DNA voor de man en van het
mitochondriale DNA bij alle vier individuen. Het Y-DNA wordt in mannelijke lijn overgedragen van
vader op zoon en het mitochondriale DNA (mtDNA) wordt overgedragen van de moeder op al haar
nakomelingen. Dit mtDNA geeft de maternale lijn weer van een individu. Deze analyse wordt
haplogroepen analyse genoemd. Voor deze haplogroepen analyse worden speciale kenmerkende
stukjes DNA geselecteerd voor de PCR test, voor het Y-DNA zijn dat de Y-STRs en voor het mtDNA zijn
het de zogenoemde hypervariabele regios, HVR-I en HVR-II. STR staat voor “short tandem repeats”
en worden ook wel microsatelliet DNA genoemd. Dit zijn kleine stukjes DNA bestaande uit een stukje
van twee tot vier letters, die herhalend, achter elkaar voorkomen. Het aantal herhalingen is een
erfelijk kenmerk dat stabiel overgeërfd kan worden en van individu tot individu verschillend is indien
deze geen familie van elkaar zijn. Uit de haplogroepen analyse bleek dat de gevonden haplogropen
met name in Europa veel voorkomen, uitgezonderd bij aDNA afkomstig van een vrouwelijk individu
werd ook een haplogroep aangetroffen die het meest in Azië voorkomt. Deze bevinding roept
uiteraard veel speculaties op, maar dient door verder aDNA onderzoek te worden onderbouwd.
Ik ben veel dank verschuldigd aan de studenten en mijn buitenlandse collega’s – zie
hieronder – die het mogelijk hebben gemaakt om u hierover iets te vertellen tijdens dit symposium.
Birthe Barke1,a, Arnella de Pree1,a, Philipp von Grumbkow2, Susanne Hummel2 and Dolf Evenberg1,*
1
Afdeling Chemie & Life Sciences, Academie Technologie & Innovatie, HZ university of Applied Sciences, 4380 AJ Vlissingen,
Nederland
2
Institut für Historische Anthropologie und Humanekologie, Faculteit Biologie, Georg August Universität of Göttingen,
Göttingen, Duitsland.