LICHTBEHANDELINGEN

LICHTBEHANDELINGEN
DEEL 4 : UVB FOTOTHERAPIE
Voor een UVB fototherapie wordt gebruik gemaakt van belichtingstoestellen die
hoofdzakelijk of alleen UVB stralen (290-320 nm) uitzenden. Het voordeel ten opzichte van
een PUVA behandeling zoals dit in deel 3 (PUVA therapie) werd besproken, is dat geen
geneesmiddel, zoals het 8-methoxypsoraleen, moet worden ingenomen, waardoor er geen
kans is op misselijkheid of maaglast. UVB fototherapie heeft ook het voordeel dat de
belichtingstijden korter zijn dan bij PUVA. Verschillende soorten belichtingsbronnen kunnen
gebruikt worden bij de behandeling van psoriasis.
Werkingsmechanisme
UVB is omwille van zijn kortere golflengte energierijker dan het langere UVA (320-400 nm),
maar dringt minder diep door in de huid dan UVA. Om een voldoende werking te hebben op
psoriasis moeten de UV belichtingen in ieder geval diep genoeg in de huid kunnen
doordringen.
De klassieke hoogtezonnen zoals ze vroeger werden gebruikt, zijn weinig interessant als
belichtingsbronnen voor UVB fototherapie van psoriasis. De straling is niet sterk genoeg of
te sterk wisselend en het belichtingsveld is dikwijls te klein. Daarom zijn apparaten die
uitgerust zijn met UVB lampen die een veel hogere intensiteit geven, beter geschikt. Er zijn
tegenwoordig een ganse reeks apparaten beschikbaar waarmee hoge intensiteit UVB
belichtingen kunnen worden gegeven. Meestal wordt de juiste UVB intensiteit bepaald met
een speciaal daarvoor geijkte meter. Die meter kan ingebouwd zijn in het apparaat of kan een
losse meter zijn.
Belichtingstoestellen
De meest gebruikte belichtingsapparaten zijn belichtingscabines uitgerust met buislampen,
waarmee de ganse lichaamsoppervlakte ineens kan worden belicht. Het oudste systeem maakt
gebruik van breedband UVB.
Hierbij worden buislampen gebruikt die het ganse UVB
spectrum uitstralen. Nadien werd een nieuw soort UVB buislamp ontwikkeld, die slechts een
klein deel van dit UVB spectrum uitstraalt maar dan wel in sterkere mate. Men heeft namelijk
vastgesteld dat vooral het gebied tussen 311 tot 313 nm interessant is om psoriasisletsels te
behandelen. Philips heeft een buislamp gemaakt die speciaal dit spectrum uitstraalt, wat
1
smalband UVB wordt genoemd.
De meeste belichtingscabines zoals ze tegenwoordig
gebruikt worden voor UVB fototherapie, zijn uitgerust met deze smalband UVB lampen.
Smalband UVB fototherapie is immers efficiënter dan breedband UVB fototherapie bij de
behandeling van psoriasis. Met breedband UVB fototherapie zal men ongeveer 60 tot 70 %
van de patiënten volledig letselvrij krijgen, terwijl met smalband UVB fototherapie dit
percentage meestal varieert tussen 70 en 80 % van de patiënten. Gewoonlijk zijn rond de 30 à
50 belichtingen nodig om een psoriasispatiënt met UVB fototherapie letselvrij te krijgen. Een
UVB fototherapie duurt dan ook langer dan een PUVA behandeling.
Naast belichtingscabines uitgerust met buislampen, kunnen ook tal van andere UVB
apparaten worden gebruikt, waarbij kleinere gebieden, zoals bijvoorbeeld handpalmen en
voetzolen, kunnen worden behandeld. In vele gevallen zijn deze kleinere apparaten ook
gebaseerd op het smalband UVB principe.
Een nieuwere toepassing is het gebruik van laserapparaten die een smalle band in het UVB
gebied uitstralen rond 308 nm. Met laser kan men immers veel grotere intensiteiten bekomen
en daardoor kortere belichtingstijden.
Anderzijds kunnen met lasers maar beperkte
oppervlakten worden behandeld.
Nog nieuwer is het gebruik van vergelijkbare belichtingen maar uitgevoerd met niet gepulst
laserlicht. De apparatuur die hiervoor gebruikt wordt, is afgeleid van lasers maar het zijn
geen echte lasers.
Het voordeel is dat grotere gebieden, zoals bijvoorbeeld de beide
handpalmen en de beide voetzolen, ineens kunnen worden belicht. Een ander voordeel is dat
een dergelijke behandeling minder duur is dan een echte laserbehandeling. De resultaten met
deze nieuwe techniek zijn veelbelovend.
Praktische toepassing
Om te weten met welke dosis UVB men best kan beginnen, wordt meestal eerst een lichttest
gedaan (MED bepaling). Bij deze test wordt de MED of minimale erytheem dosis bepaald.
Dit is de dosis UVB die nodig is om de huid lichtjes rood te verkleuren. Om dit te bepalen
worden meestal kleine veldjes van 1 cm diameter belicht met toenemende dosissen UVB,
terwijl de rest van het lichaam volledig wordt afgedekt. De aflezing van de testgebieden
gebeurt na 24 uur. Het testgebied met nog juist waarneembare roodheid aan alle randen is de
MED. Van zodra men de MED waarde heeft bepaald, kan de behandeling worden opgestart.
Men gebruikt als startdosis een dosis die de helft is of drievierde van de MED dosis.
Meestal worden drie of vier belichtingen per week gegeven, waarbij de dosis
(belichtingsduur) per belichting stilaan wordt verhoogd. De mate waarin de UVB dosis wordt
2
verhoogd, hangt af van het huidtype en van de gevoeligheid van de persoon, en ook van de
mate waarin de psoriasis al dan niet gunstig evolueert.
Het komt er op aan zo intensief mogelijk te doseren, zonder dat een waarneembare roodheid
optreedt. Indien toch een roodheid ontstaat, mag de dosis niet verhoogd worden en moet het
rood gebied afgedekt worden tijdens de volgende belichtingen, tot de roodheid volledig
verdwenen is. Indien de roodheid over grotere gebieden voorkomt, zal de behandeling best
tijdelijk worden onderbroken.
De belichtingen worden gestopt van zodra de patiënt volledig letselvrij is.
Te nemen voorzorgsmaatregelen
Tijdens een UVB belichting worden de ogen altijd beschermd met een speciaal brilletje.
Omdat de patiënt geen medicatie inneemt, zoals bij PUVA behandeling, is het niet direct
nodig een zonnebril te dragen na de belichtingen.
Omdat altijd geprobeerd wordt een zo hoog mogelijke UVB dosis toe te dienen, zal men best
opletten met de zon na de belichting, omdat de zon ook UVB stralen uitzendt. Personen die
toch moeten buitenkomen, zullen daarom best een zonnecrème gebruiken na de belichting,
om hun huid op die manier te beschermen tegen verdere UVB blootstelling.
Bij mannen is het aangewezen de geslachtsorganen tijdens de belichting af te dekken en niet
mee te belichten.
Juist zoals bij een PUVA behandeling is het toch belangrijk op te letten met de inname van
bepaalde
geneesmiddelen
die
kunnen
fotosensibiliseren.
Het
risico
op
een
verbrandingsreactie hierbij is niet zo groot als bij een PUVA behandeling, omdat
fotosensibilisaties veel gemakkelijker optreden bij UVA blootstelling dan bij UVB
blootstelling.
Men zal er toch goed aan doen zijn huidspecialist te verwittigen welke
geneesmiddelen men moet innemen.
Er zijn geen nadelige effecten gekend van UVB fototherapie op een zwangerschap. Zwangere
patiënten kunnen in principe met UVB fototherapie worden behandeld.
Men moet wel
opletten met een zwangerschapsmasker. Dit is de bruinverkleuring die bij zwangere vrouwen
kan optreden ter hoogte van het aangezicht na zonblootstelling.
Een dergelijke
bruinverkleuring of hyperpigmentatie kan ook optreden na UVB fototherapie en kan
cosmetisch erg storend zijn. Ze kan ook gedurende lange tijd blijven verder bestaan na de
bevalling. Het probleem kan omzeild worden door een zonnecrème aan te brengen ter hoogte
van het aangezicht juist voor de UVB belichting.
3
Omdat bij UVB fototherapie geen medicatie moet worden ingenomen, zijn er ook geen
problemen bij leverpatiënten.
Regelmatige bloedcontroles zijn hier niet nodig.
Leverpatiënten kunnen zonder probleem met UVB fototherapie worden behandeld, in
tegenstelling tot bij PUVA.
Juist zoals bij een PUVA behandeling zal men ook beter langdurige UVB fototherapie over
lange periodes vermijden, om nevenwerkingen op lange termijn te beperken. Personen die
vroeger arseen hebben ingenomen voor een psoriasis of om een andere reden, en personen
met een voorgeschiedenis van huidkanker, worden best niet behandeld met UVB fototherapie.
Men zal ook voorzichtig zijn bij personen met een huidtype I, omdat bij dergelijke huidtypes
gemakkelijker nevenwerkingen kunnen optreden (zie deel II : Zonnestralen en ultraviolette
stralen).
Nevenwerkingen
De risico’s verbonden aan een UVB fototherapie zijn in principe dezelfde als de risico’s
verbonden aan zonblootstelling.
De meest voorkomende nevenwerking is een verbranding die optreedt bij overdosering.
Overdosering kan gebeuren tijdens de belichting zelf, maar is dikwijls het gevolg van
bijkomende zonblootstelling na de belichting. Vandaar het belang na de belichting een
zonnecrème aan te brengen indien men nog buiten moet komen. Over het algemeen zal
iemand met een blekere huid gemakkelijker verbranden dan iemand met een donkere huid.
Na UVB fototherapie kan de huid bruin verkleuren, maar dit is meestal minder uitgesproken
dan bij een PUVA behandeling. De bruine kleur wordt door de meeste patiënten niet direct
als een nevenwerking ervaren.
Op lange termijn zou een UVB fototherapie veiliger zijn dan een PUVA behandeling. Men
mag nochtans niet vergeten dat de UVB stralen op zichzelf huidkanker kunnen uitlokken.
Alleen weet men niet juist wat de maximaal toegelaten veilige dosis is op dat vlak. Ook hier
speelt het huidtype weer een belangrijke rol. De dosis UVB die een psoriasispatiënt krijgt
gedurende een UVB fototherapiekuur van 30 tot 40 belichtingen, komt ongeveer overeen met
de dosis UVB verbonden aan een vakantie van 2 – 3 weken aan de Middellandse Zee. Het
risico voor huidkanker later van één behandelingskuur met UVB fototherapie komt dus
overeen met het risico van een jaarlijkse in het zuiden. Men kan daarom zeggen dat het risico
op huidkanker van één enkele kuur met UVB te verwaarlozen is. Wanneer nochtans elk jaar
een UVB kuur moet gegeven worden, en dit gedurende vele jaren, kan het risico op
huidkanker daardoor sterk toenemen en kan in dezelfde orde van grootte zijn als het risico van
4
iemand die in openlucht moet werken, zoals bijvoorbeeld een landbouwer. Men schat dat bij
een groep psoriasispatiënten die vanaf hun 30 jaar jaarlijks een UVB kuur krijgt gedurende 10
jaar, bij 1 op 1000 patiënten huidkanker zou kunnen ontstaan. Vooral personen met een
blekere huid lopen meer risico.
Een andere mogelijke nevenwerking op lange termijn is een hoger risico voor
huidveroudering.
Juist zoals bij PUVA behandeling zal deze huidveroudering meer
uitgesproken zijn indien de huid daarnaast ook nog veel aan de natuurlijke zon werd
blootgesteld, zoals bijvoorbeeld tijdens de vakanties of tijdens de weekeinden. Het risico
voor huidveroudering is dosisgebonden.
PROF. DR. R. ROELANDTS
Afdeling Fotodermatologie
U.Z. Sint-Rafaël
Leuven
5