Hoofdvraag
advertisement
Door: Juliette Bosch, Djulita Laros en Iris Sandifort Klas: 5HA1 1 Hoofdvraag: Hoe komt het dat er verschillende schoonheidsidealen zijn in Nederland in de periode van 1950 tot nu? Deelvragen: Wat zijn schoonheidsidealen? Door wie of wat wordt er bepaald wat mooi is? Wat zijn de belangrijkste schoonheidsidealen van Nederland van 1950 tot nu? Welke gevolgen kan het nastreven van een schoonheidsideaal hebben? 2 Onderzoeksplan Hoofdvraag Deelvragen Hoe komt het dat er verschillende schoonheidsidealen zijn in Nederland in de periode van 1950 tot nu? Hypothesen/verwachtingen Werkwijze/methode Informatiebronnen/ hulpmiddelen Wat zijn schoonheidsidealen? Wat zijn de belangrijkste schoonheidsidealen van Nederland van 1950 tot nu? Door wie of wat wordt er bepaald wat mooi is? Welke gevolgen kan het nastreven van een schoonheidsideaal hebben? We verwachten dat de verschillende ontwikkelingen in het verleden tot heden een grote rol hebben gespeeld in de veranderingen van schoonheidsidealen. We willen eerst de deelvragen beantwoorden. Hierna willen we mensen afbeeldingen laten zien en laten vergelijken en hier hun meningen over vragen. Zo willen we tot een antwoord komen op de hoofdvraag. Internet: sites over schoonheidsidealen zoals: http://www.kennislink.nl/publicaties/schoonheidsidealen-in-degeschiedenis http://www.rosadoc.be/site/onderwijs.feminismeschoonheid.html http://www.fashion-era.com Meningen en ervaringen van mensen: Mensen die in die tijd geleefd hebben, meningen van mensen op straat. Boeken: De wilde jaren, Moeders mooiste: de schone schijn van het uiterlijk, De filosofie van de schoonheid, De geschiedenis van de schoonheid. TV: Documentaires over de opbouw na de WOII, The price of beauty, evt. nog andere. Presentatievorm Taakverdeling Tijdschriften: mode tijdschriften, tijdschriften over de geschiedenis Website De deelvragen gaan we verdelen. Iedereen doet 1 deelvraag. Het overige doen we samen. 3 Tijdplan Activiteit Stap 1-3 Hoe Wanneer? lang? 10 Sept Okt Wie? Nov Dec Jan Feb Samen Stap 4-5 40 Sept Okt Nov Dec Jan Feb Stap 6-8 50 Sept Okt Nov Dec Jan Feb Juliette: 1 deelvraag Iris: 1 deelvraag Djulita: 1 deelvraag Samen: overig Samen 4 Wat zijn schoonheidsidealen? De letterlijke betekenis van schoonheid is: ‘De eigenschap om mooi te zijn of de eigenschap die ertoe bijdraagt’. Een schoonheidsideaal is dus het ideaal om er zo uit te zien zoals iedereen het mooi zou vinden. Maar niet iedereen vindt hetzelfde mooi dus dat is nogal moeilijk te bepalen. Daarom zijn de Zeven Schoonheden uitgevonden. De Zeven Schoonheden zijn een soort richtlijnen waar men vanuit gaat van wat mooi gevonden wordt. Voorbeeld: iemand met blauwe ogen en donker haar vinden mensen er al snel apart uitzien. Dat is één van de Zeven Schoonheden. De Zeven Schoonheden zijn: - Donkere haren en blauwe ogen of blonde haren en bruine ogen Lange gekrulde wimpers Moedervlekje links of rechtsboven je lip Spleetje tussen je tanden Sproeten Kuiltje in je kin of wangen Amandelvormige ogen De meeste mensen zien schoonheidsidealen iets als ‘doel’ wat ze willen bereiken om er volgens hen perfect uit te zien, of hoe ze denken mooi gevonden te worden door de maatschappij. Schoonheid is ook iets psychologisch. Mensen zeggen ook vaak : ‘Als je lacht, zie je er al meteen een stuk mooier uit!’ Als je je goed voelt, heeft dat automatisch effect op je uiterlijk, maar als je niet blij bent met je uiterlijk zie je er meteen een stuk minder goed uit. Uiterlijk wordt heel belangrijk gevonden in de maatschappij. Bij de eerste ontmoeting met iemand kijk je natuurlijk als eerste naar het uiterlijk, want je kent diegene nog helemaal niet. Mensen met een uiterlijk dat aan de normen voldoet zullen sneller sociaal aanvaard worden. Als je bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek hebt, wordt je eerder aangenomen als je er goed verzorgd uitziet dan dat je er onverzorgd uitziet en zo kan je wel doorgaan. Het werkt simpelweg gewoon vaak in je voordeel als je er uitziet hoe het algemene schoonheidsbeeld er uitziet volgens de Nederlandse maatschappij. Mooie mensen zijn dus belangrijk in de maatschappij, het is een goed visitekaartje. Maar soms vinden mensen het te belangrijk om er goed uit te zien. Vooral vrouwen dragen de last van dit weten met zich mee. Ze maken zich er vaak heel druk om of ze er wel goed uitzien en hebben er erg veel bevestiging voor nodig dat mensen hen er wel mooi uit vinden zien. Vaak hebben mensen de neiging om een goed uiterlijk te koppelen aan goede eigenschappen, terwijl het helemaal niet hoeft te betekenen dat als je er mooi uitziet dat je ook meteen heel aardig bent. Gelukkig zijn de voordelen van wat een aantrekkelijk uiterlijk betreft gelijk verdeeld tussen mannen en vrouwen. Als het gaat om aantrekkingskracht tussen beide seksen, gaat deze gelijkheid niet op. Het is bewezen dat voor mannen het uiterlijk meer telt van de ander dan voor vrouwen. De ideale vriendin moet mooi zijn, de ideale vriend niet per se. 5 Door wie of wat wordt bepaald wat mooi is? Het idee over wat mensen mooi vinden veranderd. Wat 10 jaar geleden mooi was, kan nu echt niet meer, maar misschien over vijf jaar weer wel. Dit zie je goed terug bij Madonna. Ze blijft in de schijnwerpers doordat ze met de tijd mee gaat. In de laatste decennia van deelvraag 3 zie je dat de dingen die ze eerder heeft gedragen weer terug komen. Alleen ongeveer 2 maten slanker, doordat het ideaal van het figuur wel is veranderd. Het dikkere komt van vroeger, toen alles wat de vrouw deed om voortplanting draaide. De vrouw was er voor de voorplanting, sommige kenmerken stralen vruchtbaarheid uit, zoals een dikkere vrouw met een symmetrisch lichaam en gave huid. Volle borsten duiden ook op vruchtbaarheid, dit mocht dus niet ontbreken bij de perfecte vrouw. Deze vrouwen worden ook wel eens Rubensvrouwen genoemd. Hoewel dit niet helemaal klopt, want de vrouwen op de schilderijen van Rubens hadden in verhouding met de rest van het lichaam kleine borsten. Maar als je het nu over een Rubensvrouw hebt, bedoelt iedereen eigenlijk een volle vrouw. In de 16e eeuw werd deze soort vrouw veel in schilderijen gebruikt, dus omdat deze vaak werd afgebeeld, werd dat vanzelf gezien als de perfecte vrouw, en veel mensen willen perfect zijn en zullen dit dus gaan nastreven. Rond 1900 kwam de vrouwenemancipatie op. Dit had ook gevolgen voor het schoonheidsideaal van de vrouw. Doordat de vrouw er niet meer alleen was voor de voortplanting, werden de volle vrouwen ook als minder mooi gezien. Dit kwam omdat ze symbool stonden voor de voortplanting en hier wilden het feminisme juist vanaf. Je moest er slank uitzien en je vrouwelijke vormen tonen. Trots zijn dat je een vrouw bent. Je hoefde er geen rekening meer mee te houden over wat de man dacht, je ging dragen wat je zelf wilde. Dit zag de “normale vrouw” bij veel feministen en gingen het daarom zelf ook doen. Het is niet bij alles dat als je het maar vaak genoeg laat zien dat het dan mooi en geaccepteerd wordt, sommige dingen zullen niet geaccepteerd worden als nieuwe trend. Dit zie je vooral in de mode industrie. De modeontwerpers proberen vooruit te lopen op de mode, en doen een voorstel. Bijvoorbeeld wat je in deze tijd ziet, eerst waren de skinny jeans erg in, nu komen de modeontwerpers weer met de bootcut jeans, met de wijd uitlopende pijpen. Al enige tijd roepen deze ontwerpers dat de skinny jeans uit zijn, en dat je de bootcut jeans moet gaan dragen, maar als je op straat gaat kijken, dan zie je dat het overgrote deel nog steeds met de skinny jeans loopt en misschien een klein aantal met de bootcut jeans. De maatschappij bepaalt wat mooi is. Verschillende bedrijven en mensen kunnen voorstellen doen, maar de maatschappij bepaalt wat ook goed gaat lopen en dus succes heeft. Kijk bijvoorbeeld naar de Zeven schoonheden, deze bestaan al sinds de 17e eeuw. En toch worden ze nog steeds als richtlijn aangehouden, terwijl schoonheidsidealen steeds veranderen. Sommige punten worden nog steeds als mooi gezien, maar lang niet allemaal. De Zeven schoonheden zijn meer de dingen die bijzonder zijn, die niet vaak voor komen. Waarmee je jezelf dus kan onderscheiden van anderen. Daarom worden ze als mooi beschouwt. Als je iets hebt wat anderen niet hebben, als dus het ene schoonheidsideaal door veel mensen bereikt kan worden of is bereikt dan is dit niet meer bijzonder, 6 dus zal dit veranderen. De Zeven schoonheden zullen altijd wel blijven omdat het genetisch bepaald is of je dit hebt of niet, en dat zal nooit veranderen. Sommigen zeggen dat als je veel van deze bezit, dat je jezelf dan erg gelukkig mag prijzen. Alleen veel mensen die bijvoorbeeld een spleetje tussen hun tanden hebben, zijn er helemaal niet blij mee en laten deze weghalen door middel van een beugel. Iedereen heeft zijn eigen rijtje van schoonheden. De beroemde sterren bepalen een groot deel van wat mooi is en wat niet. Veel sterren hebben hun eigen stijl, en behoren ook tot subculturen. Degenen die bij dezelfde subcultuur horen kunnen deze zien als voorbeeld. Veel dingen die vroeger werden gedragen komen weer terug, grotendeels omdat de sterren deze weer zijn gaan dragen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan Madonna, die de disco weer in de mode bracht. Hierdoor zullen weer meer mensen de disco kleren gaan dragen. Alleen waarschijnlijk niet de hele outfit maar invloeden ervan. In de 20e en 21e eeuw is men meer een individu geworden, waardoor deze zijn eigen mening als erg belangrijk ziet, en dus dingen die hij mooi vindt gaat combineren, en er zo dus weer een nieuw ideaal ontstaat voor diegene. Zo ontwikkelen de schoonheidsidealen zich constant. 7 Wat zijn de belangrijkste schoonheidsidealen van Nederland van 1950 tot nu? Er zijn veel verschillende schoonheidsidealen geweest van de jaren 50 tot nu. Deze werden geuit door middel van het uiterlijk. Deze idealen moesten ergens vandaan komen. Dit kwam af van stijliconen en subculturen. In deze deelvraag gaan we het over de stijliconen en overheersende subculturen hebben en uitleggen welke idealen deze hadden. De meest herinnerde ster en stijlicoon van de jaren ’50 is zeer waarschijnlijk Marilyn Monroe. Haar echte naam was Norma Jeane Mortenson. Ze is geboren op 1 juni in 1926 in Los Angeles. Marilyn Monroe werd als een echte schoonheid gezien in haar tijd. Nu zou ze dat niet meer zijn, voor deze tijd is Marilyn Monroe te mollig. Ze werd niet alleen als schoonheid gezien door haar figuur, ze had meerdere schoonheidsidealen. De schoonheidsidealen in die tijd waren uitgesproken taille, borsten en heupen. Een bekend voorbeeld van een schoonheidsideaal bij Marilyn Monroe is de moedervlek bij haar bovenlip, bekend van de Zeven schoonheden die in de eerste deelvraag worden benoemd. Ze heeft een aantal van deze idealen bereikt door plastische chirurgie. Ze is geopereerd aan haar neus en kin, heeft een gebitscorrectie gehad en heeft haar haar geblondeerd. Ook na al deze correcties had ze nog een natuurlijke uitstraling. Dat is anders dan in deze tijd, nu hebben we geen realistisch schoonheidsideaalbeeld meer. Als stijlicoon word je veel geïmiteerd, veelal door tieners. Dit komt doordat het een onzekere periode voor tieners is, omdat ze op zoek gaan naar hun eigen stijl en mening. Marilyn Monroe was goed te imiteren door tieners doordat ze in hun tienerperiode hun vrouwelijke vormen gaan krijgen. Als je nu kijkt naar het schoonheidsideaal is het moeilijk te realiseren. Nu is dun de mode en door de vrouwelijke vorming in de puberteit zal dit de tieners nog onzekerder maken met als gevolg dat ze zo ernstig kunnen gaan lijnen dat ze anorexia krijgen. Marilyn Monroe wordt niet alleen maar nagedaan door tieners. Ze wordt nu zelfs nog steeds nagedaan door verschillende beroemdheden. Hiernaast zie je hier voorbeelden van. Van boven naar beneden zie je, Scarlett Johnson, Madonna, Nicole Kidman en Christina Aguilera. 8 Marilyn Monroe werd en wordt nog steeds vaak als een sekssymbool gezien. Dit was begonnen toen ze op zestien-jarige leeftijd werk zocht en toen als badpakmodel ging werken. Ook heeft ze naaktfoto’s laten maken. Ze heeft hier natuurlijk veel ervaring opgedaan en veel tips gekregen om zich extra sexy uit te drukken. Later kreeg ze acteerlessen en grotere filmrollen. Toen ze beroemd werd had ze nog steeds een sexy uiterlijk maar toen de mensen hoorden dat ze ook naaktfoto’s en als badpakmodel heeft gewerkt kregen ze een andere indruk van haar. In de jaren 50 werd de stilettohak geïntroduceerd door de ontwerper Charles Jourdan. Marilyn Monroe heeft custommade stiletto’s waarbij de ene iets korter is dan de andere. Hierdoor ging ze meer heupwiegen tijdens het lopen, wat natuurlijk ook als sexy loopje werd gezien. In de jaren 50 is de anticonceptiepil ontstaan. Het was geen toeval dat deze is ontstaan in de tijd van Marilyn Monroe. Zij maakte seks bespreekbaar, ook op gebied van ongewenste zwangerschappen. Hierdoor zijn de wetenschappers gaan denken hoe je deze kunt voorkomen. Dit was wel nodig aangezien je als stijlicoon wordt nagedaan. Marilyn Monroe was en is een sekssymbool. Omdat je een sekssymbool wilt nadoen, ga je ook meer aan seks doen. Naast het ideaalbeeld van Marilyn Monroe had je natuurlijk meer schoonheidsidealen. Deze zie je vooral in de subculturen welke een opkomst kregen na de Tweede Wereldoorlog toen alles vrijer werd en de jongeren weer meer vrije tijd kregen. Ook kregen ze beschikking over hun eigen geld. Ze hadden alle middelen om een eigen stijl te gaan zoeken. Dit was het begin van de subculturen. Je had in de jaren 50 vooral de artistiekelingen en de kuiven. Bij de kuiven werden er bij de mannen en de vrouwen veel schreeuwende kleuren gebruikt. Ze droegen echte rock kleren, de mannen droegen glimmende pakken met schreeuwende kleuren en de vrouwen droegen jurkjes tot de knie welke van boven strak waren en van onderen wijd uitliepen, ook in schreeuwende kleuren. Hieronder droegen de vrouwen witte sokken en hakken. De haren werden gekruld. Bij het dansen was dit natuurlijk niet echt handig en daarom droegen ze hun haar dan in een hoge staart. Voor de make-up waren vooral de rode lippen belangrijk. De mannen hadden vetkuiven en bakkebaarden. Ook de kippekontjes waren in, dit was het van achter opgeschoren haar. Dan de artistiekelingen, deze waren kunstzinnig en filosofisch ingesteld. Het waren jongeren die naar jazz luisterden. De kleding was donker. De haren van de man werden naar voren gekamd. De vrouwen hadden of heel lang, of heel kort haar. Ze hadden interesse in de Franse cultuur en vooral ook in de Franse literatuur. Ze hielden zich vooral bezig met het rondhangen op straat, waar ze dan praatten en discussiërden. Ook gingen ze naar de (ondergrondse) jazzclubs en bestudeerden ze kunst en literatuur. 9 De stijliconen uit de jaren zestig waren Twiggy en Catherine Deneuve. Twiggy was een Engels supermodel, actrice en zangeres. Zij groeide op zestienjarige leeftijd uit tot het gezicht van Swinging London. Haar bijnaam kreeg ze door haar slanke, bijna jongensachtige figuur. Zij was voor vele een stijlicoon omdat de meisjes haar stijl zo leuk vonden. Haar stijl was een tikje klassiek. Ze droeg bijvoorbeeld A-lijn jurkjes met een vierkant uitgesneden hals, streepjes, hoge kragen, truien met Noorse prints enz. En alles was mini! Catherine Deneuve was een Franse actrice. Ze kreeg enige bekendheid in 1964, met haar rol in Les parapluies de Cherbourg. Vanaf dat moment heeft ze zich sterk ontwikkeld tot een van de topsterren van de internationale filmscène en een van de belangrijkste vrouwen op het Franse doek in de late jaren zestig. Zij droeg de typische mode van toen, dus ook A-lijn jurkjes, grafische prints en veel mini. Het ideale figuur uit deze tijd was elfachtig en voor het eerst wordt het lichaam als uitgangspunt gebruikt. Fabrikanten van voorgevormde onderkleding gaan massaal failliet. Vrouwen die van nature minder slank zijn, nemen hun toevlucht tot de plastische chirurgie, en ingrepen waarbij de onderste ribben worden verwijderd, worden steeds gebruikelijker. De jaren vijftiglook blijft populair, maar zo rond 1966 is er sprake van een revolutie op modegebied: de uitvinding van de minirok. Dit zie je ook bij Catherine Deneuve. Verder wordt het straatbeeld gedomineerd door rechte korte jurkjes, hotpants, gogo boots en broeken met hoge tailles. Bekende ontwerpers uit deze tijd waren: Mary Quant, Barbara Hulanicki, Pierre Cardin, André Courreges, Yves Saint Laurent, Emanuel Ungaro, Emilio Pucci en Paco Rabanne. 10 In deze jaren waren de twee grootste jongerengroepen de nozems en de provo’s. Verder waren de hippies ook aan het opkomen. De idolen voor de nozems uit die tijd waren Bill Haley, Elvis Presley en Cliff Richard. Ze hadden stoere kleding aan en hadden vaak een vetkuif, bakkebaarden en van achter opgeschoren haar. De kleding was vooral een strakke boek met een geruit overhemdje en soms een colbert. Merken waren heel belangrijk en de kleren moesten nieuw zijn. De jongens droegen vaak een leren motor- of vliegersjack. Nylon jassen waren ook in de mode. Ze wilden vaak tegen de stroming van de maatschappij ingaan. De indorockers (een nozem groep) waren over het algemeen netter gekleed. Meestal hadden ze een witte bloes aan met een jasje. De nozem meisjes toupeerden hun haar hetzelfde als hun idool: Brigitte Bardot. Dit kapsel noemden ze de suikerspin, omdat het heel kleverig was door al het lak dat erin gespoten was. Als de meisjes uitgingen, gebruikten ze veel make-up met felle en vrolijke kleuren. De meiden droegen vooral rokken. Jurken waren ook mooi als het maar een strak bovenlijfje had en een wijd uitstaande onderkant had. Kleine ruitjes op de kleding waren erg in, vooral roze met wit. Dit ruitje is vernoemd naar Brigitte Bardot, die op haar trouwdag zo’n ruitje op haar jurk had. De nozems waren niet bewust bezig om hun mening te uitten. Wel zetten sommigen zich bewust af tegen de ouderen en daarmee ook tegen de normen en de waarden in die tijd. Het afzetten van de normen en waarden gebeurde dan ook op vele manieren. Zo gingen bijvoorbeeld meisjes ook ineens spijkerbroeken dragen. Dit was verboden op scholen, tenzij ze er een rok overheen droegen. De nozems hadden geen doel in het leven. Het ging er vooral om dat je plezier had. Het zorgde voor opschudding bij ouderen en daarom werd er veel aandacht besteed aan deze jongeren groep. Een andere groep jongeren in de jaren 60 in Nederland waren de provo’s. De provo’s kwamen in beweging tussen 1965 en 1967. Het was een verzetsbeweging waarin veel jongeren actief meededen. De provo’s waren een mix van twee aparte groepen: artistieke avantgarde jongeren en politiek bewuste anarchisten. Het uiterlijk van de provo’s werd bij de jongens gekenmerkt door lang haar. Sommigen hadden een snor, baard of een sikje. De kleding van de provo’s moest goedkoop zijn. Vooral tweedehands kleding of zelfgemaakte kleding was erg populair. Ze waren tegen de confectieindustrie, die steeds een nieuwe mode rage bedacht waaraan iedereen mee moest doen. Ze vonden het overmatige consumptie. Ze waren antimaterialistisch ingesteld. De broeken die de jongens droegen hadden vaak wijd uitlopende pijpen. Spijkerstoffen waren erg in. Later werd het minder populair bij de provo’s omdat de nozems ook spijkerkleding gingen dragen. De meisjes van de provobeweging droegen veel minimode, overgewaaid uit Londen. 11 Ook zij droegen eigengemaakte kleding. Het haar was lang en sluik met een pony of een scheiding opzij. Ze gebruikten bijna geen make-up. Sieraden droegen ze net als de jongens niet of nauwelijks. Buttons met politieke schriften waren wel erg in. Muziek was belangrijk. De muziek moest een boodschap bevatten. Ze prefereerden protestsongs en underground muziek. Boudewijn de Groot, Ferre Grignard en Bob Dylan waren erg populair. De hippies hadden een aparte stijl die erg afweek van de nozems en de provo’s. Ze werden gezien als de ‘makers’ van de flowerpower beweging. Ze protesteerden tegen de kapitalistische en materialistische maatschappij van hun ouders. Ook waren ze tegen discriminatie en hadden ecologische idealen. De hippies stonden bekend als losbandige, seksbeluste, blowende jongeren, met lange haren en baarden en waren gekleed in felgekleurde kleding. Ze maakten veel kleding zelf en alles wat ze deden probeerden ze te doen vanuit een ideologisch denkbeeld, ze wilden vrede. Belangrijk was het innerlijk. Ze werden beschreven als nonchalant en hadden een onverzorgd uiterlijk. Ze droegen veel vrolijke kleren en ook veel spijkerkleding die was bekleed met bloemetjes, regenbogen of vredestekens. Veel hippies droegen ook sandalen en kleding die ontleend was aan andere culturen. Hierbij hoorden grote uitheemse sieraden, cowboylaarzen, grote sjaals en plateauzolen. De hippies gebruikten drugs. Ze verplaatsen zich in hippiebusjes van het ene muziekfestival naar het andere. De muziek en de dans van de hippies waren weer totaal anders. Ze hielden van zachte en langzame muziek en van een tekst met een boodschap erin. Ze hielden van eigen creativiteit en maakte zelf veel muziek. 12 In de jaren 1970 tot en met de jaren 1980 is het figuur van de vrouw heel belangrijk. Dat begon al in de jaren 1960 zoals hiervoor al is beschreven. Belangrijke stijliconen uit deze tijd waren vooral Farrah Fawcett, Ossie Clark en -degene die bekend is geworden in de jaren 60 en die op dit moment ook nog steeds als groot voorbeeld werd gezienTwiggy. Farrah Fawcett werd in eerste instantie bekend als Amerikaanse actrice. Ze speelde in vele reclamespotjes, series, films en ze werd hét ultieme sekssymbool uit de jaren zeventig en tachtig. Haar kapsel vond iedereen helemaal geweldig en vele vrouwen probeerden het zo goed mogelijk te imiteren. Ook haar dunne figuur paste prima in het schoonheidsbeeld van die tijd (ook door Twiggy natuurlijk). Een van de bekendste modeontwerpers uit de jaren zeventig was Ossie Clark. Clark was een Engelse modeontwerper die heel belangrijk is geweest in de Swinging Sixties tijd. Hij was voor veel andere modeontwerpers een groot voorbeeld, zoals bijvoorbeeld voor Yves Saint Laurent, Anna Sui en Tom Ford. Manolo Blahnik (een ongeveer net zo bekende Spaanse modeontwerper uit deze tijd) zei eens over Clark dat hij hem de meest inspirerende en magische ontwerpen had zien maken die hij in de laatste jaren had gezien. De kleren die Ossie Clark heeft ontworpen zijn ook nu nog zeer gewild en heel prijzig. Bekende modellen uit onze tijd zoals bijvoorbeeld Kate Moss en Naomi Campbell dragen verscheidene ontwerpen van Clark. Zoals hiervoor al gezegd is, werd Twiggy (eigenlijk Leslie Hornby) al op zestienjarige leeftijd ontdekt door haar slanke en bijna jongensachtige figuur. Omdat ze zo dun was kreeg ze de bijnaam Twiggy en daarmee is ze ook bekend geworden. Als je het over Twiggy hebt, weten mensen sneller over wie je het hebt dan dat je het over Leslie Hornby hebt. Omdat Twiggy zo bekend en geliefd was om haar dunne figuur, gingen veel tienermeisjes maar ook volwassen vrouwen haar na proberen te doen om net zo’n ‘ideaal’ dun figuur proberen te bereiken. Hier zaten wat nare gevolgen aan, want doordat die meisjes en vrouwen gingen proberen om zo dun als Twiggy te worden, kregen ze bijvoorbeeld eetstoornissen zoals anorexia. Ineens leek niemand meer tevreden te zijn met zijn figuur en je had alleen een mooi figuur als je net zo dun was als Twiggy. Twiggy was model, actrice en zangeres. Oorspronkelijk werd Twiggy ontdekt door haar opvallend dunne figuur, maar uiteindelijk ging ze ook acteren, zingen en ook nu nog zit ze bijvoorbeeld in de jury van een Amerikaanse modellenrace op tv, ‘America’s Next Topmodel.’ 13 Veel vrouwen gingen gebruik maken van plastische chirurgie om dit evenbeeld te kunnen bereiken. De wat vollere vrouwen lieten zelfs hun onderste ribben weghalen door middel van een operatie om dunner te lijken. In de jaren zeventig ging het niet zo zeer om een bepaalde vorm van silhouet, maar je werd wel sneller mooi gevonden als je een dunne taille had, net zoals in de jaren zestig. Fitness begon heel erg in de mode te raken in deze jaren. Een ideaal figuur in deze tijdsperiode was er niet echt, maar het werd nog steeds wel heel mooi gevonden als je een dun figuur had, net als Twiggy en Farrah Fawcett bijvoorbeeld, die natuurlijk stijliconen waren voor deze tijd. Wel was kenmerkend hoe de vrouwen zich toen kleedden. Lang (blond) haar was heel gewild, net zoals Farrah Fawcett had en maxi-jurken, hotpants en plateauzolen waren heel erg in de mode. Soulpijpen werden vaak gedragen, maar ook gebloemde omajurken met hoge kanten kraagjes waren een echte hit. Dit kwam doordat er veel mensen uit andere landen kwamen en die beïnvloedden het modebeeld volledig met hun eigen stijlen (denk bijvoorbeeld aan kimono’s en bontkragen). Midden jaren zeventig ongeveer lanceert Nike de eerste echte sportschoen en fitness wordt een hype (waarbij iedereen natuurlijk Nikes droeg). Subculturen uit de jaren hiervoor en hierna bleven een beetje doorgaan, maar echt iets heel nieuws kwam er niet bij. Bekende ontwerpers uit de jaren zeventig waren vooral: Yves Saint Laurent, Sonia Rykiel, Kenzo Takada, Halston, Givenchy, Oscar de la Renta en natuurlijk (zoals hiervoor is verteld) Ossie Clark. 14 In de jaren 80 ga je alles door elkaar zien. Iedereen droeg wat hij leuk vond, punk, casual, sportief. De fitness was een echte rage geworden. Hierdoor is het schoonheidsideaal ook veranderd. Het perfecte figuur zou zijn, een platte buik, flinke dijen en een strakke kont. Dit wordt extra versterkt door middel van extra dikke schoudervullingen, zodat je buik dunner en smaller lijkt, ook worden er nu veel brede riemen gedragen, wat ook mee draagt aan de buik smaller te maken. Ook de beenwarmers kwamen voor in het dagelijks leven. De glanzende leggings en speciale schoenen voor te sporten zag je ook steeds meer op straat. Deze kledingstijl wordt ook wel powerdressing genoemd. Het was dé stijlkeuze van de zichzelf respecterende vrouw. Qua uiterlijk waren de idealen, getoupeerd haar, een grote zijstaart met wokkel, felle oogschaduw of juist donkergrijze oogschaduw, welke is uitgeveegd naar buiten toe. Ook borstelige wenkbrauwen, gewafeld haar, blauwe mascara, de moedervlek boven de mond, als je deze niet had, dan tekende je het zelf, waren niet te missen. Ook donkere lippenstift werd graag gezien. De meest voorkomende kleur was knalrood. De vrouw die dit allemaal had was Madonna. De jaren 80 zijn de jaren dat Madonna echt bekend is geworden en dat is ze nog steeds. Ze was een echte trendsetter in die tijd. Ze was, en is nog steeds, erg succesvol in de muziek, als actrice en ook als regisseuse. Ze wordt niet voor niets de Queen of Pop genoemd. Ze introduceerde nieuwe dingen onder de mensen buiten de subculturen zoals de punk, de felle kleuren, het leren jack en strakke T-shirts. Nu gingen dus niet alleen degenen dit dragen die bij de subcultuur hoorden, maar ook de mensen die niet bij een subcultuur hoorden. Dit maakte Madonna tot een echt stijlicoon. Madonna blijft ook een stijlicoon. Dit omdat ze niet één stijl heeft, maar met de tijd mee gaat, en steeds weer met iets nieuws komt, zo blijft ze een trendsetter. In het begin van de jaren 80 droeg ze grote godsdienstige kruizen, bijvoorbeeld als oorbellen. Haar haar was geblondeerd. Als kleding droeg ze kanten topjes met bijpassende handschoentjes, netkousen en minirokjes. Dit werd meteen geaccepteerd en door veel vrouwen nagedaan. Het volgende opvallende, bijna schokkende, was de riem waar boy toy op stond. Dit was natuurlijk erg seksistisch om dat zo in het openbaar te dragen. Toch werd ze weer nagedaan, ook door beroemde mensen zoals Britney Spears en Christina Aguilera. In haar eerste film, Desperately Seeking Susan, die uit kwam in 1985, had ze haar haar getoupeerd en een strik er in. Ook droeg ze veel grote sieraden. Dit werd weer meteen opgepikt door de maatschappij en ook weer geimiteerd. Een klein tijdje later, toen ze haar single Papa don’t preach uitbracht, had ze haar haar kort geknipt en nog blonder gemaakt. Dit waren alleen al de verschillende stijlen van de jaren 80. 15 De stijliconen uit de jaren negentig zijn Madonna en Kate Moss. Madonna kwam op in de jaren tachtig, maar in de jaren negentig was ze nog steeds een stijlicoon voor velen. Katherine Moss (bekend als Kate Moss) is een Brits fotomodel. Ze werd het bekendst met haar werk voor Calvin Klein, ze werd het vaste gezicht. Kate werd in een zeer korte tijd erg populair. Ze loopt op catwalks en krijgt vele internationale opdrachten. Bijvoorbeeld voor Gucci, Dolce & Gabanna, Louis Vuitton, Versace en Chanel. Ze wordt beschouwd als een stijlicoon door haar werk als model en haar eigenzinnige kledingstijl. Haar kledingstijl is een inspiratiebron voor vele vrouwen. Ze heeft ook een eigen kledinglijn. In de jaren negentig is Kate Moss de aanvoerder van de waif (ook wel: heroin chic). Aan de andere kant wordt plastische chirurgie bijna lopendebandwerk: het lichaam is maakbaar en wie grotere borsten of smallere dijen wilt hebben, kan ze gewoon aanschaffen. In deze tijd werd dan ook de wonderbra ontworpen. In de jaren negentig is Madonna nog steeds een stijlicoon. Dat komt doordat ze met haar stijl met de tijd meegaat en steeds met nieuwe stijlen komt. In 1990 komt ze bijvoorbeeld met het bekende korset met van Jean Paul Gaultier. In haar clip van Express Yourself laat ze een androgyne stijl zien. Androgyn betekent een man en vrouw tegelijk, dus ze liet een mannelijke stijl zien. Ze had haar haar dan ook strak naar achter, droeg een pak en een monocle. Dat is een kijkglas voor een oog, dat je tussen het oog knijpt. Aan het einde van 1993 ging ze op tour ter promotie van haar album Erotica, hier liet ze een dominatrix stijl zien. Dat is een vrouwelijke meesteres. Ook Madonna ging mensen nadoen, dat zie je als ze haar rol krijgt in Evita in 1996. Ze gaat zich kleden zoals in die film. Met veel felle rode kleuren. In 1998 wordt het juist helemaal anders. Ze gaat zich kleden als Kabbalah, zwarte, wijde kleding. De mode in deze tijd was heel uitgebreid. Van MC Hammers harembroek tot Madonna’s Jean Paul Gaultier- bazookaborsten. Ook waren de ultralage heupbroeken erg in en de grunge stijl. Bekende ontwerpers uit deze tijd waren: Gucci, Prada, Gianni Versace, Dolce & Gabanna, Calvin Klein, Hussein Chalayan en Martin Margiela. 16 In de late jaren tachtig, begin jaren negentig ontstond een erg herkenbare groep die zich niet thuis voelde met de mode van toen: de jongerengroep Gabbers. Gabbers zijn een herkenbare groep en hebben strikte regels in hun eigen cultuur. De jongens knippen hun haar heel erg kort of hun hoofd is helemaal kaal geschoren, de meisjes hebben hun haar strak naar achteren in een staart en eventueel aan de onderkant opgeschoren. Echte gabbers dragen trainingspakken, vaak van de merken Australian of Cavello. Een bomberjack (Amerikaans vliegeniers jack) behoort ook tot de kleding. Verder hebben ze gouden kettingen om en sportschoenen van Nike, het beste was Nike Air Max. Dit is een totaal andere stijl dan de ‘gewone’ bevolking. De Gabbers dansen op een speciale manier op hun eigen muziek: Hardcore. Ze hebben hun eigen manier van dansen, dat noemen ze hakken. De gabbergemeenschap noemen ze ook wel een partygemeenschap. Ondanks hun herkenbare kledingstijl en haardracht vinden veel gabbers dat het gabber zijn in hun hart en nieren zit. Een gabber is iemand die van de harde housestijlen houdt en die feesten zeer belangrijk vindt in zijn leven. Nu de laatste decennia, 2000 tot 2010. Aan het eind van 2009 komt er een enorme aandacht voor de schouderpartij. Jasjes met vullingen en hoeken eraan worden niet raar gevonden maar zijn juist in de mode (met dank aan Balmain, de bedenker hiervan). De jasjes van Balmain hebben puntige uitsteeksels en opvallende applicaties waardoor zijn kledingontwerpen meteen opvallen. Ook is de schoudervulling teruggekomen in zijn ontwerpen. Overdreven vormen keren hier terug in het modebeeld. Een voorbeeld van iemand die veel gebruik maakt van deze ontwerpen en ze dan ook dagelijks aan heeft op straat, is Lady Gaga. Aan de andere kant zijn er ook genoeg mensen die juist voor de nieuwe ´new look´ gaan. Dat houdt in: Veel opvallende vrouwelijke vormen die ze express goed uit laten komen, vloeiendere vormen (dus geen scherpe hoeken zoals de jasjes van Balmain), uitgesproken tailles en pronte borsten. Iemand die deze stijl gebruikt is Rihanna. Vorm is de laatste tien jaren vele malen belangrijker dan styling, zo is ook te zien bij deze twee voorbeelden van stijliconen. Lady Gaga (eigenlijk Stefani Joanne Angelina Germanotta) is bekend geworden om haar electropop en glamrock. Ze heeft zichzelf Lady Gaga genoemd naar het beroemde lied ‘Radio GaGa’ van Queen. Ze is een Amerikaanse zangeres en tegelijkertijd een groot stijlicoon van de tegenwoordige maatschappij, iedereen heeft het over Gaga. Ze is zo’n grote ‘bezienswaardigheid’ en stijlicoon dat in alle 10 de Madame Taussauds een wassen beeld van haar komt. 17 Gaga ziet zichzelf als levend kunstwerk. Ze laat zich inspireren door de kunstenaar Andy Warhol. Door haar opvallende uiterlijk en kledingstijl wordt ze nog wel eens vergeleken met new-wave acts uit de jaren tachtig en de electro popmuziek uit de jaren negentig. Het gaat bij Gaga’s stijl eigenlijk helemaal niet meer om het figuur maar puur en alleen om de stijl van haar kleding, haren en make-up. Lady Gaga is zelf toevallig wel slank, maar daar ligt niet de nadruk op, de nadruk ligt op de gekke kleding en opvallende ontwerpen die ze aandoet. Een heel ander voorbeeld als stijlicoon van tegenwoordig is Rihanna (oorspronkelijke naam: Robyn Rihanna Fenty). Ze is een Amerikaanse zangeres die in het begin van haar carrière niet zo’n bijster goede stijl leek te hebben, maar daar is in de loop van de tijd verandering in gekomen. Veel mensen zien haar namelijk als hun grote idool als het gaat om kleding, haardracht en make-up. Rihanna houdt meer van de stijl zoals die bovenaan beschreven staat; veel vrouwelijke vormen, pronte borsten, smalle tailles en vloeiendere vormen. Wat ook erg opvallend is aan de stijl van Rihanna, behalve de kleding, is dat ze heel erg vaak van kapsel wisselt. Ze heeft het lang gehad, krullend, stijl, kort, opgeschoren, in een hanenkam, noem maar op en ook in veel verschillende kleuren geverfd. De stijl van deze zangeres is eigenlijk een mix tussen stoer en vrouwelijk. Ze heeft namelijk buiten getailleerde jurkes en hakken ook piercings en tattoeages. Dit doet gedeeltelijk denken aan de punk en rock tijd uit de jaren 70 en 80. Ook in het geval van Rihanna gaat het niet meer zo zeer om het figuur, maar meer om de stijl die ze heeft. Haar kleding, make-up en haardracht moeten alle aandacht trekken en doen dat ook. Belangrijke ontwerpers uit de jaren 2000 tot en met 2010 zijn vooral ontwerpers als Prada, Lanvin, Balmain, Balenciaga, Alexander McQueen, Chloe en Celine. 18 Iemand die nooit uit beeld lijkt te raken is Madonna. Ze is al sinds de jaren 80 wereldberoemd om haar muziek en haar stijl. Opvallend aan Madonna is, dat ze als stijlicoon zo bepalend is geweest en nu nog steeds is, dat als zij iets doet qua stijl, mensen het meteen na proberen te doen. Neem het voorbeeld uit 2000. Madonna verscheen ineens in een cowboy outfit. Die stijl was al een erg lange tijd erg uit de mode, maar wat gebeurde er toen Madonna het weer droeg: het werd weer in. Een ander voorbeeld hiervan was in 2007, toen Madonna een nieuw album uitbracht dat was gebaseerd op de ‘oude’ discostijl, die zij weer helemaal hernieuwd terugbracht in de mode. Vervolgens werd, zoals verwacht omdat dat ook gebeurde bij de cowboy-stijl, de hele stijl weer opnieuw ‘herboren’ en vond iedereen de glitterige pakjes met roesjes en randjes weer leuk. In het jaar 2008 stond Madonna als een bokser afgebeeld op haar nieuwe albumhoes (genaamd ‘Hard Candy’). Haar nieuwe stijl, maar tevens ook oude stijl, staat dan ook voor sterke vrouwen. Het is eigenlijk tegelijkertijd ook een soort van oude stijl, omdat Madonna altijd al een soort Woman Power in wilde brengen in de maatschappij. 19 Welke gevolgen kan het nastreven van schoonheidsidealen hebben? Cosmetische industrie Doordat de cosmetische industrie de vrouwen van boven de dertig voortdurend op hun onvolkomenheden wijst en ze gek maken met beelden waarbij er alle oneffenheden digitaal verwijdert zijn, is er nu een niet realistisch schoonheidsideaal ontstaan. Er wordt onderzoek naar gedaan wie er verantwoordelijk voor wordt geacht dat vrouwen niet realistische schoonheidsidealen nastreven. De media is het meest verantwoordelijk volgens onderzoeken. Ook de vrouwen zelf worden verantwoordelijk gevonden. Verder wordt er aangewezen dat niemand hiervoor verantwoordelijk is, omdat het een gevolg is van een veranderende maatschappij. Een van de beleidsvoorstellen van Bergman aan de kamerleden is bijvoorbeeld het verhogen van de leeftijdsgrens bij het beslissen over cosmetische chirurgische ingrepen van 16 naar 18 jaar. Dit voorstel werd gesteund door de NVVS en door gynaecologen. Tegenwoordig zijn er schoonheidsidealen die gevolgen kunnen hebben en extreem in hun uitingen zijn. Bijvoorbeeld… Anorexia Het is een goede zaak om bijvoorbeeld overgewicht te bestrijden, maar als het gaat om het nastreven van een onmogelijk schoonheidsideaal is het ongezond. In de jaren 60 is Twiggy een groot stijlicoon en een stijlicoon wordt nagedaan. Maar Twiggy is een tenger meisje en haar lichaamsbouw kun je niet nastreven. Met plastische chirurgie zou je er wel meer op kunnen lijken, maar een stevig gebouwde vrouw zal nooit zo dun kunnen worden als Twiggy. Veel meisjes gingen erg veel afvallen, maar bereikten nog steeds niet haar figuur. Dus gingen ze nog meer afvallen waardoor ze anorexia kregen. Als het nastreven van een onmogelijk bikinifiguur een trend wordt, zijn we fout bezig. De maatschappij speelt ook een belangrijke rol in het ontstaan van anorexia. Meisjes leren hoe belangrijk het is om dun te zijn en goed te presteren in deze wereld. Door modelbladen en tijdschriften worden jonge meisjes beïnvloedt. Meestal worden de modellen bewerkt naar aanleiding van het schoonheidsideaal van nu. De meisjes denken dat het normaal is en proberen ook zo slank mogelijk te worden. 20 Plastische chirurgie Plastische chirurgie is voor veel mensen een nieuw middel om hun schoonheidsideaal te bereiken. De plastische chirurgie heeft een grote opkomst gehad in de jaren 60. Men laat zich volspuiten en vaak hebben ze dan niet eens nagedacht wat de gevolgen ervan kunnen zijn. Hierdoor is de hoeveelheid plastische chirurgen toegenomen omdat er steeds meer mensen dit willen en er dus steeds meer geld in te verdienen is. Mensen kunnen verslaafd raken aan correcties van hun uiterlijk, een goed voorbeeld: Michael Jackson. Kleding Kleding is ook een manier voor mensen om hun schoonheidsideaal te bereiken. Ze willen er vaak precies uit zien als bepaalde modellen of filmsterren en hebben hier vaak heel veel geld voor over. Sommige bouwen grote schulden op. De vele modeshows en tv-programma’s stimuleren dan ook het aanschaffen van bepaalde kleding. Make-up, tatoeages en piercings Tegenwoordig kun je als vrouw bijna niet meer lopen zonder makeup wil je niet raar aangekeken worden. Dit wordt door de samenleving opgelegd. Enkele jaren geleden was permanente make-up een uitzondering, nu wordt het steeds meer als normaal gezien. Tatoeages en bodypiercings waren tientallen jaren geleden voorbehouden door bijvoorbeeld de Indianen en inlandse Afrikanen. Nu laten mensen een tatoeage zetten omdat ze het mooi vinden of vaak als blijvend aandenken aan iemand of gebeurtenis. Tegenwoordig dragen we bepaalde kleding en gebruiken we bepaalde make-up. Enerzijds voor jezelf, anderzijds om bij een bepaalde groep te horen en ook zo behandeld en beoordeeld te worden. Dus al dat veranderen aan je uiterlijk heeft niet alleen betrekking op hoe je eruitziet, maar het geeft ook een deel van je innerlijke weg. Voorbeelden van positieve gevolgen van het nastreven van schoonheidsidealen zijn: - Je wordt beter geaccepteerd door de maatschappij. De kans om een partner te vinden is groter omdat meer mensen je aantrekkelijk vinden als je voldoet aan het schoonheidsideaal. De kans dat je wordt aangenomen op het werk is groter, omdat je er representatief uit ziet en voldoet aan de idealen van dat bedrijf. Je zit beter in je vel omdat je er goed uit ziet en omdat anderen dat ook zal opvallen zul je meer complimenten krijgen wat goed is voor je zelfvertrouwen. 21 Voorlopige conclusie Hoe komt het dat er verschillende schoonheidsidealen zijn in Nederland in de periode van 1950 tot nu? Vroeger was de vrouw alleen belangrijk voor de voortplanting. Het was dus logisch dat de vrouw die er het vruchtbaarst uitzag de beste partner was. Dit was dus het ideaal voor de vrouw. Door de opkomst van de media en verschillende gebeurtenissen veranderden de idealen bijvoorbeeld toen het feminisme opkwam en de vrouwenemancipatie belangrijker werd. De vrouw werd een individu en ging er dus uitzien zoals ze zelf wilde. De idealen veranderde van vol naar slank. Dit veranderde ook weer omdat dit beeld steeds meer geperfectioneerd werd. Was het ene ideaal bereikt, dan was dat niet meer mooi omdat het te vaak voorkwam. Iets bijzonders dat is mooi, hier zijn ook de Zeven schoonheden op gebaseerd, dus als het ene is bereikt wordt het andere ontwikkeld. Hierdoor zijn we nu aanbeland bij een schoonheidsideaal dat niet realistisch is. 22 Bronnen: Deelvraag 1 http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/beauty/14549-wat-is-schoonheid.html Deelvraag 2 http://www.collegenet.nl/index_mainframe.php?mainframe=http%3A%2F%2Fwww.collegenet.nl%2 Fstudiemateriaal%2Fverslagen.php%3Fverslag_id%3D9654 http://www.trendystyle.net/trends/schoonheidsideaal.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Metalhead_(fan) http://nl.wikipedia.org/wiki/Gabbers http://www.collegenet.nl/index_mainframe.php?mainframe=http%3A%2F%2Fwww.collegenet.nl%2 Fstudiemateriaal%2Fverslagen.php%3Fverslag_id%3D8402 http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/5849-subcultuur-punkers.html http://www.styletoday.nl/beauty/2437/beauty-in-de-jaren-80 http://modetrends100jaar.websitemaker.nl/modetrends/1436851 http://www.girlscene.nl/celebs/fashionstyle/2009/april/madonnas_stijl_evolutie?visitorId=341223c7 4d4d037deb7d0c63a65976f2 http://www.girlscene.nl/pages.php?page=513194&start=50& http://muziek-en-film.infonu.nl/artiesten/23768-stijlicoon-marilyn-monroe.html http://www.seniorplaza.nl/Jaren50_Huwelijk.htm http://www.girlscene.nl/pages.php?page=507803&start=250&&visitorId=9dc494d979f57c6797aac7 5b5ee6914d http://keurslijf.blogspot.com/2010_06_01_archive.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Catherine_Deneuve http://nl.wikipedia.org/wiki/Twiggy http://nl.wikipedia.org/wiki/Kate_Moss http://nl.wikipedia.org/wiki/MC_Hammer http://nl.wikipedia.org/wiki/Farrah_Fawcett http://translate.google.nl/translate?hl=nl&sl=en&u=http://en.wikipedia.org/wiki/Ossie_Clark&ei=74j _TIjiB4GWOqm6vfoL&sa=X&oi=translate&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ7gEwAA&prev=/search% 3Fq%3Dossie%2Bclark%26hl%3Dnl%26biw%3D1276%26bih%3D839%26prmd%3Divo http://nl.wikipedia.org/wiki/Twiggy http://www.famouspeople.co.uk/t/twiggy.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Lady_Gaga http://www.thelittleblackdress.nl/celebs/rihanna.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Rihanna http://www.vrouwonline.nl/mode-beauty/celebs/2377/rihanna http://www.girlscene.nl/celebs/fashionstyle/2009/april/madonnas_stijl_evolutie?visitorId=f25e9a63 33e7f4dc9f72c88a93338636 ‘De wilde jaren”- Bogt en Hibbel Elle Magazine Deelvraag 3 http://www.fashionunited.nl/Content_by_Mail/Received_content/Wie_bepaalt_wat_hip_is?_20050 50112723/ http://www.afgrond.org/Artikelen/Cnt_20040806MD.php http://exelearning.classy.be/rubens/schoonheid_in_de_geschiedenis.html Documentaire Beperkt houdbaar - http://www.beperkthoudbaar.info/ Deelvraag 4 http://www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/vrouwbeelden/trends.html http://www.worldlingo.com/ma/enwiki/nl/Beauty 23
