Watergebiedsplannen Hoogteligging, grondsoorten en landschap

Watersysteembenadering rond Holwerd
Wetterskip Fryslân is verantwoordelijk voor het watersysteem binnen de dijk. Daarbuiten is RWS
verantwoordelijk.
Bij de beschrijving van een watersysteem komen diverse zaken aan de orde, die invloed hebben op de
waterkwantiteit en de waterkwaliteit.
-ontstaansgeschiedenis
-hoogteligging
-drooglegging
-doelrealisatie (landbouwopbrengst)
-vernatting en verdroging
-klimaatbestendigheid
-verzilting
-ecologische kwaliteit
Watergebiedsplannen
Voor de situatie rond Holwerd geldt dat vrij recent twee
watergebiedsplannen zijn opgesteld. Holwerd ligt vrijwel
op de grens van watergebiedsplan Ferwerderadiel Leeuwarderadeel aan de westkant en watergebiedsplan
Dongeradeel aan de oostkant.
In beide gebiedsplannen zijn bovengenoemde aspecten
uitgebreid onderzocht .Hieruit bleek dat beide gebieden
goed op orde waren. Met een paar kleine verbeteringen
kan het watersysteem weer 10 tot
15 jaar mee. Van het beperkte aantal maatregelen die
genoemd worden is vrijwel geen enkele gealloceerd rond
Holwerd, maar vooral in de lagere delen.
Voor de verwachte klimaatverandering is op de korte termijn nog geen extra waterberging nodig maar als er kansen
zijn om waterberging voor de toekomst aan te leggen, zullen die worden benut.
Vanuit het watersysteem is er in principe dus geen aanleiding om bij Holwerd investeringen te doen.
Hoogteligging, grondsoorten en landschap
De ontstaansgeschiedenis is terug te zien in de hoogteligging en in de
Grondsoorten. Op de hoogtekaart zijn de
verschillende terpen in het gebied duidelijk
zichtbaar. Ook het oude patroon van geulen is
goed te zien.
In de oude geulen en ook langs de Waddenzee is
grovere klei met meer zand afgezet dan in de
rest van het gebied waar fijnere klei is afgezet. In
de loop van de tijd is de fijnere klei ingeklonken
waardoor de meer zandige gronden relatief
hoger zijn komen te liggen. De drooggelegde
meren zijn als lage gebieden herkenbaar.
Grondgebruik
De door zeewater afgezette
zandige kleilaag heeft tevens
het huidige agrarische
karakter van de regio bepaald.
De grondsoort (lichte
zavelgrond) is uitermate
geschikt voor de landbouw
Waterhuishouding
Het watersysteem Dongerdielen is een van de grootste polders in Fryslân. Er meerdere grote
poldervaarten voor,maar daarnaast ook enkele boezemkanalen, zoals de Dokkumer Ie en de Holwerter vaart.,
waarop de polders het overtollige water lozen via stuwen en gemalen. Via de Dokkumer Ie wordt het overtollig
regenwater water naar het Lauwersmeer afgevoerd via gemaal Dongerdielen (maximaal 912 m3/min).
De stromingsrichting van het oppervlaktewater volgt de hoogteligging: van noordwest naar zuidoost. Ook de
stroming van het grondwater volgt de hoogtelijnen van het maaiveld: van noordwest naar zuidoost. In het
hoger gelegen noordwesten van het gebied zit het grondwater relatief diep ten opzichte van het maaiveld
In droge perioden wordt water aangevoerd vanuit het de Holwerter Feart.Het watersysteem wordt
door een stuw bij Wetsens gescheiden in twee grote peilgebieden, het vroegere westelijk en
oostelijk Dongeradeel.
Drooglegging
De voorkomende grondsoorten vragen voor akkerbouw een drooglegging (verschil maaiveld tot
waterpeil) van 100 tot 135 cm. Voor grasland is dat 80 tot 90 cm
Doelrealisatie
De huidige situatie (zonder bodemdaling) laat voor
de landbouw een positief beeld zien.
Het bevestigt dat Dongeradeel een van de betere
landbouwgebieden van Fryslân is. Er is
slechts sprake van een paar knelpunten: in 1% (169
ha) van het landbouwareaal is het
natter en/of droger dan gewenst. Bi j Holwerd is de
drooglegging zo groot dat er sprake is van
theoretische droogteschade. Dit wordt echter
meestal niet als schade ervaren, omdat de grond dan
vaak langer bewerkbaar is.
Normering regionale wateroverlast
Bemalingsgebied van gemaal Dwersmear te Lichtaard, voldoet
niet aan de normen voor regionale wateroverlast. Het oppervlak
dat bij veel regen onder water loopt, is groter dan het oppervlak
dat acceptabel is volgens de norm. Er is uitgerekend hoe groot de
totale wateropgave is, uitgedrukt in een hoeveelheid kubieke
meter, water dat moet worden ‘weggewerkt’ om aan de norm te
voldoen Het gebied- wordt gebruiktals grasland en het ligt in de
liggen in de van nature lagere delen van het plangebied
Ferwerderadiel-Leeuwarderadiel.
Uiteindelijk zijn nu geenmaatregelen opgenomen, maar pas in
2050, omdat de kosten nu nog niet tegen de baten opwegen en
de risico’s beperkt zijn.
Gebleken is dat het watersysteem in het plangebied op
orde is en er in extreem natte situaties op korte termijn
geen directe behoefte is aan extra
waterberging. Kansen voor de aanleg van
waterberging, welke de effecten van
klimaatverandering compenseren, zullen worden
benut. Daarbij wordt zoveel mogelijk werk met werk
gemaakt in combinatie met andere partijen,
Een voorbeeld is de maatregel nabij Raerd
BI 6 Verruimen watergang met bijbehorende
duikers nabij Raard
Het betreft een oud knelpunt, waarbij het gaat om een gebied dat achterin de polder van
gemaal De Mear is gelegen. Door het aanpassen van enkele dammen met duikers, het
benutten van een aanwezige duiker en het verruimen van een watergang kan de verbinding
naar de hoofdwatergang verbeterd worden ten behoeve van de afvoer
Klimaatverandering
Verwacht wordt dat het klimaat aan het veranderen is. Wat alle scenario’s van het KNMI gemeen
hebben is dat er meer regen te verwachten is. In alle scenario's wordt de kans op wateroverlast
groter door klimaatverandering.
Daarom wil het waterschap de mogelijkheid van extra waterberging in de polders nu en in de toekomst gaan
uitbreiden. Dat kan betekenen dat er land vergraven wordt tot water. In dergelijke situaties wil het waterschap
de waterberging aanleggen met natuurvriendelijke oevers. Dat komt de waterkwaliteit ten goede en voldoet
het waterschap daarmee aan de opgave van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Voor heel Noord - Fryslân is er een
KRW-inrichtingsopgave van 60 km natuurvriendelijke oevers, gekoppeld aan een waterbergingsopgave van 60
ha in de noordelijk gelegen poldersystemen. Voor deze opgave is overheidssubsidie beschikbaar.
Maatregelen voor de gevolgen voor klimaatverandering kunnen eerder worden genomen als zich
hiervoor kansen voordoen
Extra gemalen?
In het veiligheidsplan is onderzocht of Wetterskip Fryslan op termijn voldoende water kon afvoeren.
In eerste instantie was sprake van verschillende locaties , waaronder Lauweroog. Gemalen doen het
alleen maar als er voldoende aanvoercapaciteit is van de watergangen.
De diverse opties zijn onderzocht . De voorkeursvariant van het bestuur is Harlingen .De bouw van
dit gemaal zal pas over meer dan 10 jaar zijn.
Holwerd is tussen haakjes als optie benoemd voor een nieuw gemaal. Mocht de Holtwerdervaart
ten behoeve van recreatie aangelegd worden , dan kan het pas een optie worden om het gemaal
eventueel naar Holwerd te verplaatsen 30 m3 /sec) Een gemaal moet altijd kunnen draaien , dus
moet direct vanuit de boezem kunnen malen. Voor het gemaal is een brede maalkom nodig Zo”n
boezemmeertje zou kunnen ook dienen als berging
Fysisch-chemische waterkwaliteit, verzilting
In het plangebied is voornamelijk het fosfaat- en stikstofgehalte behoorlijk hoog. Het
oppervlaktewater is brak. Dit komtdoor het zoute grondwater dat onder invloed staat van de
Waddenzee. Deze zoute kwel bevat ook de voedingsstof fosfaat en zorgt ervoor dat het fosfaat in het
oppervlaktewater komt.
Als dit zoute water in de wortelzone komt ondervinden de meeste gewassen hiervan schade. Dat dit
niet overal gebeurt, komt doordat grondwater in de wortelzone zoeter is dankzij de regen die in de
bodem infiltreert. Deze zogenaamde zoetwaterlens “drijft” met een dikte die varieert van 0 tot 6
meter op het zoute grondwater. Vooral in de laag gelegen delen van het
landschap is de zoetwaterlens dunner.
Met het oog op de beregening van akkerbouwgewassen (vooral pootaardappelen) uit het
oppervlaktewater is het gebied in 1997 ingericht met chloride meetpunten, waarvan de resultaten
actueel op de website van het waterschap te volgen zijn.
Het oppervlaktewater is te zout voor beregening van gevoelige gewassen zoals grove groenten. Daarom wordt in de
zomer bij Holwerd zoet water uit de Friese boezem het akkerbouwgebied ingepompt. .Hiermee vindt
doorspoeling plaats van het oppervlaktewater, wat vervolgens weer naar de Dokkumer Ie wordt
afgevoerd. Vanwege deze aanvoer van zoetwater, waaruit beregend kan worden, wordt de verzilting
niet als een probleem ervaren
Onder normale omstandigheden zijn de laag gelegen graslandgebieden zouter dan de akkerbouwgebieden door de
hogere grondwaterstanden maar dit is geen probleem omdat gras veel minder gevoelig is voor zout dan
akkerbouwgewassen..
Verzilting wordt in het gebied dus niet als probleem ervaren maar kan op termijn wel een beperking gaan vormen
voor het bestaande grondgebruik.
Waterkwaliteitsrisico’s van een meer bij Holwerd
Extra verzilting
Het naar binnen brengen van een zout getijdenmeer zal meer zoute kwel opleveren in de omgeving.
Ook een boezemmeer zal veel zoute kwel aantrekken en brak worden
De aanleg van een meer doorkruist het huidige doorstroomsysteem . Er zal dus een vervangend
doorspoelsysteem opgezet moeten worden als de landbouw hier niet mag verzilten.
Slechte waterkwaliteit
Bij het afgraven van landbouwgrond voor een meer moet rekening gehouden worden met de afgifte
van fosfaat en andere nutriënten uit de bodem. Bij te veel nutriënten ontstaat snel blauwalg of
woekerende begroeiing Bij bv de stad van de zon in Purmerend is een dichte zandlaag op de
landbouwgrond gestort om deze nuriëntenafgifte te voorkomen.
Biologische waterkwaliteit
Om de biologische c.q. ecologische waterkwaliteit te verbeteren zijn in heel Friesland maatregelen
nodig op het gebied van de verbetering van vismigratie en de inrichting van natuurvriendelijke
oevers.
Voor de KRW zijn in deze omgeving aangewezen als waterlichaam Holwerdervaart , omgeving
Lichtaard : regionale kanalen met scheepvaart Blijaervaart ;
zwak brakke
polderkanalen Dokkumer Ee Friese boezem
grote ondiepe kanalen
Bij de BlijerFeart, wordt al gezocht naar mogelijkheden om natuurvriendelijke oevers te realiseren,
waarmee ook gelijk extra berging gecreëerd wordt
Visintrek
Door de bedijking en bepoldering is de vismigratie beperkt geworden en zijn zoet /zout
overgangen verdwenen. Wetterskip Fryslan heeft inmiddels al vele vistrappen en
visvriendelijke gemalen geplaatst.
Binnenkort begint de bouw van visvriendelijk gemaal Vijfhuizen op de dijk , niet ver van Holwerd.
Het gemaal heeft een tweetal doelen. Enerzijds betreft dit het bevorderen van de vismigratie tussen
de Waddenzee en de Friese Boezem en het verkrijgen van een zoet-zout gradiënt in het buitendijkse
gebied. Anderzijds speelt het gemaal een rol in de bemaling van de Friese boezem, alsook in het
aanliggende landbouwgebied (polderpeil). Hiermee is het belangrijkste knelpunt in de regio
opgelost.
Afvalwater
Rond Holwerd zijn nog een aantal
plaatsen waar de riolering
overstort op oppervlaktewater bij
buien. Ook zijn er lozingen vanaf
terreinen waar een vergunning
is. Hiermee moet rekening
gehouden worden bij
veranderingen in het w
atersysteem
grote
voor
Waterinnovaties
Wetterskip Fryslan ius geïnteresseerd in
innovatieve projecten, Hier is ook elk
budget voor ,
jaar een