opmaak KATERN 85

opmaak KATERN 85
08-12-2004
11:12
Pagina 4624
Criminologie
Criminologie
Prof.dr M.A. Zwanenburg
WAARDEN
EN MARKETING
En weer woedt er een normen en waarden discussie. Het ontbreekt de burger, zo wordt alom gezegd, aan normen en waarden en dus moest er een
commissie komen en moet er volgens velen weer
worden gehandhaafd en niet gedoogd en de
waarden moeten met moderne marketing technieken weer aan de burger worden bijgebracht. Hoewel het kabinet Balkenende is gevallen zal in de komende tijd er nog veel worden gezegd en geschreven over normen en waarden. Maar wat zijn dat eigenlijk, zijn ze wel belangrijk en vooral ook: zijn ze
wel stuurbaar?
Om maar weer eens in herhaling te vervallen:
nee, normen en waarden zijn niet stuurbaar op de
naieve manier zoals politici en zakenlieden menen,
ze zijn misschien ook niet zo belangrijk als velen
denken en bovendien weten we niet eens of ze wel
bestaan!
Kernpunt van een wetenschappelijke beschouwing van normen en waarden is dat het theoretische
termen zijn. De inhoud van een theoretische term
wordt bepaald door de functie van die term in de
4624
KATERN 85
opmaak KATERN 85
08-12-2004
11:12
Pagina 4625
|
KATERN 85
4625
|
Bestaan er ook atomen? Is er in de wereld iets dat
overeenkomt met ons verzinsel? Voor wie erin gelooft bestaan atomen, maar ten tijde van het verzinnen van het atoombegrip was er geen reden te
denken dat er reële dingen waren die overeenkwamen met onze voorstelling. Pas in de loop der tijd
bleek ons verzinsel zo’n vruchtbaar verklarend
hulpmiddel dat we erin konden gaan geloven. We
gingen het atoom verder opsplitsen in elementaire
deeltjes en zwakke krachten en ook die verzinsels
bleken vruchtbaar, dat wil zeggen, allerlei meetuitslagen konden ermee worden verklaard. Vele andere verzinsels waren echter niet vruchtbaar en verdwenen in de vergetelheid (ether, phlogiston, elan
vital).
Toegespitst op ons probleem: bestaan er normen
en waarden? Voor wie erin gelooft bestaan ze, maar
als theoretische termen zijn ze nog te zwak, passen
ze onvoldoende in een hecht bouwwerk van theoretische verklaringen. Uit de neiging van individuen
om zich op een bepaalde manier te gedragen leiden
wij af dat er een achterliggende factor is die de gedragswaarschijnlijkheid bepaalt. Die achterliggende factor postuleren wij, het is onze mentale constructie. Ook is er concurrentie. Soms zeggen wij
dat iemand zich op een bepaalde manier gedraagt
omdat hij een bepaalde persoonlijkheid heeft, een
andere keer postuleren wij een attitude, een andere
keer spreken wij over groepslidmaatschappen en
meer of minder geslaagde socialisatie, we spreken
over belangen en cognitieve dissonantie-reductie als
oorzaken van bepaald gedrag en soms hebben we
het over normen en waarden. Hoe al deze theoretische constructies onderling samenhangen en wat de
precieze inhoud ervan is, is niet duidelijk.
Wat vanuit wetenschappelijk oogpunt stoort in
de normen en waarden discussie is de simplistische
reïficatie van theoretische termen. Er zijn normen
en waarden, mensen hebben/bezitten deze en die
dingmatige normen en waarden hebben blijkbaar
een causale werking, ze veroorzaken gedrag en om
dat gedrag te veranderen moeten we de oorzaken
wegnemen of veranderen. In werkelijkheid blijken
we niet eens in staat te zijn de hierboven genoemde theoretische constructies adequaat en stelselma-
tig te meten, laat staan ze in een coherent en stelselmatig empirisch verantwoord theoretisch verband te brengen. Normen en waarden bestaan niet
zoals fietsen en Bentleys bestaan en zelfs niet zoals
atomen bestaan. Je kunt ze dus ook niet zomaar
veranderen, inruilen of wegdoen en nieuwe kopen
of met marketingmiddelen aan de man brengen.
Natuurlijk moet een samenleving inspelen op veranderingen en nieuwe situaties en daarom regels
stellen, maar om deze maatschappelijke reacties op
te tuigen met verbale luchtfietserij is een andere
zaak. Vraagtekens moeten derhalve niet alleen worden geplaatst bij het normen en waarden debat,
alsook bij de pretenties waarmee dit debat gepaard
gaat.
STRAFRECHT
verklaring. Een voorbeeld. Om het gedrag van chemisch materiaal onder diverse omstandigheden te
verklaren zijn begrippen verzonnen als atoom en
molecuul. Tastbare stoffen bestaan uit atomen.
Verbindingen van verschillende atomen heten moleculen en zo is een veelheid van moleculen denkbaar. Moleculen kunnen veranderd worden, dan
maken wij nieuwe stoffen. Kortom, met behulp
van de begrippen molecuul en atoom kunnen wij
allerlei zaken verklaren: de veelsoortigheid van
stoffen, de temperatuur van stoffen, de hardheid
ervan, etc.