OVERZICHT WInTERsEIZOEn 2011-2012

OVERZICHT
Winterseizoen
2011-2012
Veiligheid van de wegen, strooiadvies
en de impact van weersbewaking
ondanks hevige vorstperiode toch zachte winter
INHOUDSOPGAVE
Inleiding5
Overzicht van het weer per maand 7
Oktober: zonnig najaarsweer18
November: droogste sinds 190621
December: zacht en nat24
Januari: zacht en nat27
Februari: koudste sinds 199630
Maart: veel zon, weinig neerslag en vooral te warm
36
April: koudste en natste sinds 200139
Gladheidseizoen 2011/2012 in grafieken en tabellen
Winteroverzicht 2011-2012
2
Winteroverzicht 2011-2012
42
3
Bizar verloop van de winter
Het klimaat verandert, de extremiteit neemt toe en dat heeft automatisch effect op burgers en het bedrijfsleven. En dat geldt voor alle getijden. In dit rapport gaan we in op de winter.
Neerslag, bevriezing en condensatie kunnen gladde wegen veroorzaken, de veiligheid van de burgers
in gevaar brengen en de logistiek volledig ontregelen. MeteoVista heeft de website GMS2Plus.nl ontwikkeld, een gladheidsmeldsysteem voor wegbeheerders van Rijkswaterstaat, provincies en gemeenten
om gladheid op wegen door sneeuw, bevriezing en condensatie te voorkomen. Ook de winter van 20112012 bleek er eentje waar gladheidsbewaking van belangrijke waarde was.
Na een aantal vrij koude winters leek tot ver in ja-
pak sneeuw, doordat de temperatuur ’s avonds flink
nuari een zachte variant in de maak. De winter
onderuit ging had strooien in de loop van de nacht
2008/2009 verliep in z’n geheel koud en had dan
geen zin meer. Bij wegdektemperaturen onder de -7
ook een grote impact op de gladheidbestrijding.
graden werkt zout gering. Het vroor die nacht lokaal
Die van 2009/2010 was zelfs de koudste in 14 jaar.
zelfs meer dan 20 graden. Een strenge vorstperiode
Bovendien viel er toen veel sneeuw – het grootste
was geboren! De vorstperiode mondde zelfs uit in de
aantal sneeuwdagen sinds 1979. Dit zorgde ervoor
eerste officiële koudegolf sinds 1997. Tijdens deze
dat het strooizout bij gemeenten en provincies in de
periode werd vrijwel dagelijks wel ergens in Neder-
loop van de winter opraakte. Ook de winter daarna
land gestrooid. De vorstperiode was fel, maar lang
(2010/2011) raakte het strooizout op. Koning Winter
duurde het niet. Zoutproblemen ontstonden er dit
balde zijn vuist in december, daarna temperde het
jaar dan ook niet. In de nacht van 12 op 13 februari
winterweer. Dit jaar leek het erop alsof de winter
werd vooral in de kustprovincies de hele nacht door
het liet afweten. In de herfst werden er enkele brug-
gestrooid tegen ijzelbuien. Ook de dagen daarna viel
gen gestrooid tijdens koude nachten en een enkele
er nog een aantal keren regen op een bevroren on-
keer werden ook viaducten en koude punten al glad.
dergrond. Later in de maand drong de zachte lucht
Daarna waren het voornamelijk hagelbuien die voor
definitief door, om uit te monden in een warme en
kortstondige gladheid zorgden. In december kwam
zonnige maart. De laatste maand van het gladheid-
het in Rotterdam zelfs geen enkele keer tot vorst, ter-
seizoen zorgde nog voor een verrassing. Het was be-
wijl 12 vorstdagen normaal is. Januari leverde tot ver
hoorlijk koud voor de tijd van het jaar, met als gevolg
in de maand ook geen serieus winterweer op, maar
regelmatig gladheidkansen op bruggen. We kunnen
er was wel vaker sprake van nachtvorst. Het aantal
dit gladheidseizoen samenvatten als niet al te hef-
strooiacties nam langzamerhand toe.
tig, maar wel vol met koude verrassingen. In dit rap-
Eind januari zorgde een hogedrukgebied boven Scan-
port bespreken we per maand het weerbeeld en de
dinavië ervoor dat de wind naar het oosten draaide.
impact daarvan op de gladheidbestrijding. Eerst in
Zeer koude lucht werd hiermee aangevoerd tot bo-
hoofdlijnen en daarna diepgaander in bijlagen.
ven Nederland. Doordat de weg voor lagedrukgebieden ook nog vrij was, viel er tijdens de vorstperiode
soms sneeuw. Op 3 februari 2012 viel er zelfs een dik
Winteroverzicht 2011-2012
4
Winteroverzicht 2011-2012
5
WINTEROVERZICHT 2011-2012
Gladheidbestrijding MeteoVista
~
Enkele koude nachten in de herfst
Winter start en eindigt zeer zacht
Flinke vorstperiode begin februari
Koude nachten in april
~
Overzicht van het winterweer per maand
Winteroverzicht 2011-2012
6
Winteroverzicht 2011-2012
7
OKTOBER
Zonnig najaarsweer
Begin oktober was er sprake van fraai nazomerweer. De maand ging de boeken in als zeer zonnig. Ook was het bovengemiddeld warm en viel iets minder neerslag dan gebruikelijk. Het zonnige verloop leverde een 6e plaats op in de rij
van zonnigste oktobermaanden ooit. Vooral in de weekenden was er sprake van fraai najaarsweer.
•
Zeer zonnig najaarsweer: ruim 40 zonuren meer dan normaal.
•
Vooral prachtig weer in de weekenden.
•
De gemiddelde temperatuur kwam uit op 11,4 graden tegen 10,7 normaal.
•
Gemiddeld droog met 69 mm tegen 83 normaal.
•
Op 1 en 2 oktober werd het zomers warm (maxima groter of gelijk aan 25 graden) -dit gebeurde slechts 6 keer eerder sinds 1901.
•
Er waren maar liefst 9 dagen met veel zon.
Gladheid op bruggen
•
Reguliere wegen profiteren in najaar van bodemwarmte.
•
Bruggen koelden tijdens heldere nachten in het binnenland af tot onder het vriespunt, in Zuid-Holland was
er nog niets aan de hand.
•
Zo koud als op 10 cm hoogte boven een grasveld, worden de bruggen niet. Een dunne laag met zand
en grind vormt nog een kleine warmtebuffer.
•
Mist zorgt ervoor dat wegen soms niet onder nul komen, ondanks lage luchttemperaturen.
Tijdens heldere en koude nachten weten autoruiten gemakkelijk te bevriezen. Je zou dit kunnen vergelijken met het afkoelen van een hele dunne brug. Foto: Jannes Wiersema uit Roodeschool (16 oktober 2011)
Het aantal strooiacties en telefonische contactmomenten in het seizoen 2011/2012 van MeteoVista.
De absolute aantallen hangen natuurlijk af van het aantal en type klanten van MeteoVista. Er is in
ieder geval goed te zien dat de nadruk dit seizoen op februari lag en deels ook op januari.
Winteroverzicht 2011-2012
8
Winteroverzicht 2011-2012
9
NOVEMBER
DECEMBER
Droogste sinds 1906
Zachte en natte wintermaand
November 2011 heeft geschiedenis geschreven. Sinds het begin van de metingen werd gemiddeld over het land niet zo
Na een bijzonder verlopen weerjaar, waarin geen maand zich aan de standaard hield, kon december niet achterblijven.
weinig neerslag geregistreerd. De maand verliep ook zeer zonnig, met een tweede plaats in de ranglijst van zonnigste
Koning Winter liet zich deze decembermaand niet zien in de lage landen. Van 17 t/m 20 december was het korte tijd
novembermaanden. Ook was het gemiddeld over de maand vrij zacht.
winters in Nederland, maar het kwam slechts 1 keer tot vorst in De Bilt. De maand december verliep dan ook zeer zacht,
kletsnat en windrijk.
•
November begon uitzonderlijk warm.
•
Hogedrukgebieden domineerden de hele maand.
Zeer zacht
- Dit resulteerde in een periode met kou en mist halverwege de maand.
•
December leverde slechts 1 landelijke vorstnacht op – tegen 13 normaal.
- Tijdens deze periode kwam het lokaal ook tot gladheid.
•
Zachte weer veroorzaakt door een stevige westelijke stroming.
- Het bleef de hele maand droog; gemiddeld over het land 9 mm tegen 82 normaal. Dit betekent de droogste
•
Gemiddelde maandtemperatuur 6,5 graden tegen 3,7 normaal. Dit betekent een 5e plaats in de ranglijst met
warmste decembermaanden sinds 1901.
novembermaand sinds 1906!
- Droogte in Europa resulteerde in record lage rivierstanden.
•
Ondanks de mistige periode in het midden van de maand scheen de zon meer dan gebruikelijk. Het totaal kwam Regen en storm
gemiddeld over het land uit op 95 zonuren tegen 63 normaal. Een 2e plaats in de ranglijst van zonnige
•
Eerste deel december veel regen en storm.
november maanden.
•
Tweede week van december ook hagel en natte sneeuw → typisch herfstweer.
•
De maandgemiddelde temperatuur kwam in Rotterdam uit op 8,0 graden tegen 7,3 normaal.
•
Op 7, 8, 9 en 13 december kwam het tot een echte herfststorm, met vaak ook zeer zware windstoten
•
Het kwam op 8 dagen tot vorst in de Bilt, normaal zijn dit er 5.
(> 100 km/uur).
•
Er viel vrijwel dagelijks regen.
Kou en mist zorgen voor overlast
- Tijdens de passage van een actief neerslagfront viel op 1 december meer dan 30 mm neerslag.
•
Van 11 t/m 23 november kwam het ergens in Nederland tot lichte vorst.
- Over de hele maand viel gemiddeld over het land circa 150 mm tegen 80 normaal → 5e plaats in ranglijst
•
Dankzij mist en lage bewolking vooral in noordoosten koude en sombere dagen.
•
Zeer dichte mist zorgde op 20 en 21 november voor verkeersproblemen.
•
•
Vochtige lucht leverde in combinatie met vorst lokale gladheid op bruggen en viaducten op.
•
Ook reguliere wegen (met name afritten) wisten hier en daar glad te worden:
Korte gladheidperiodes
- oorzaak gevonden in lage bodemvochtgehalte, na droog herfstweer;
•
Deze decembermaand geen sprake van grootschalige en langdurige gladheidacties.
- een vochtige bodem geleidt bodemwarmte beter naar wegoppervlak;
•
Korte koude periodes, met noordwestelijke stromingen leverden echter toch acties op.
- deze geleiding ontbrak nu, waardoor reguliere wegen sterker afkoelden dan normaal in de herfst.
- Aantal strooiacties groter dan in november, doordat de invloed van bodemwarmte verder afnam.
•
Het koude weer leverde in het midden van november al vrij veel strooiacties op:
- Reguliere wegen werden dan ook vaker glad dan in november.
- de meeste acties vonden plaats in het noordoosten.
- Ook overdag werd het soms glad door winterse buien, met hagel en natte sneeuw.
- Zeeland profiteerde van wind over de warme wateren rondom, waardoor de gladheidkansen (zeer) klein bleven.
- Condensatiegladheid speelde met een noordwestelijke stromingen ook een rol.
- De buien die regelmatig overtrokken zorgden voor verdunning van het zout.
natste decembermaanden sinds 1906.
Ondanks de regen en storm scheen de zon met 52 uur net iets meer dan normaal.
Gladheid op reguliere wegen in november. Foto: Jannes Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
10
Winteroverzicht 2011-2012
11
FEBRUARI
JANUARI
Koudste sinds 1996
Zacht en nat
Februari begon met een felle vorstperiode. De eerste 11 dagen van februari zijn (sinds de start van de metingen) nog
Deze maand lag de temperatuur vrijwel altijd boven de gemiddelde normale temperatuur. Een kou-inval aan het einde
nooit zo koud verlopen als dit jaar met een gemiddelde temperatuur van -7,0 graden Celsius. We beleefden dan ook voor
van de maand stelde de gemiddelde temperatuur flink naar beneden bij. De gemiddelde maandtemperatuur kwam uit
het eerst sinds 1997 een echte koudegolf. Deze begon op 30 januari en eindigde op 8 februari. Dat de maandgemid-
op 4,9 graden tegen 3,1 normaal. Bovendien viel aan het begin van de maand zoveel neerslag dat de titel ‘nat’ op zijn
delde temperatuur nog positief uitpakte, met +0,8 graden, kwam door de zachte tweede helft van februari. De normale
temperatuur voor februari ligt op +3,3 graden. De Elfstedentocht kwam ter sprake, terwijl de gladheidploegen overuren
plaats is.
maakten.
Grotendeels zacht
•
Tot aan het einde van de maand slechts 5 keer nachtvorst.
•
Krachtige vorstinval doet temperaturen flink wegzinken.
•
’s Nachts in De Bilt vaak zelfs zacht, met minima rond een graad of 5.
•
IJsgroei bemoeilijkt door wind en hoge watertemperatuur. Sneeuwval op een dunne laag ijs maakte de
•
Overdag maxima vaak boven de 10 graden. Warmste Nieuwjaarsdag ooit, met 12,9 graden.
ijskwaliteit in grote delen van het land slecht.
•
Zachte weer begin januari gepaard met storm.
- Desondanks werd er deze winter veel geschaatst.
•
Noordwesterstorm leidde in combinatie met hoge waterstanden (vooral) in het noorden van het land tot
- Tot een Elfstedentocht kwam het niet, maar de Elfstedenkoorts liep wel hoog op.
problemen. Overvloedige regenval in december had voor hoge waterstanden in het binnenland gezorgd. Door •
Totaal in februari 11 ijsdagen (maxima <0.0 graden) tegen 2 normaal.
de noordwesterstorm kon er niet geloosd worden op zee.
•
7 keer strenge vorst (kouder dan -10 graden), waarvan 3 zeer strenge vorst (< -15,0 graden).
•
Ondanks zachte weer toch meer zon dan gebruikelijk: 70 uur tegen 62 normaal.
Gevolgen koudegolf voor de gladheidbestrijding
Vorstinval met sneeuw
•
Sneeuwval op vrijdag 3 februari:
•
Zaterdag 28 januari viel de vorst in. Koude lucht stroomde op zondag 29 januari verder binnen, met veel
- 5-10 cm sneeuw zorgde in een groot deel van het land voor een verkeerschaos.
bewolking en lichte sneeuwval.
- Treinverkeer liep volledig vast en hield dagenlang last van de sneeuw en kou.
•
Vanaf zondag 29 januari bleef de temperatuur tot ver in februari continu onder nul.
- Vrijdagmiddagspits behaalde 4e plaats in lijst met drukste spitsen.
•
Januari in Rotterdam: 2 ijsdagen tegen 3 normaal. Vorstdagen: 9 tegen 13 normaal.
- Twente en Achterhoek bleven grotendeels groen.
•
In de avond klaarde het op en in de nacht naar 4 februari koelde het sterk af.
Strooiacties
- Wegdektemperaturen snel beneden -7 → strooien zinloos, schuiven moeizaam.
•
Speldenprik halverwege de maand resulteerde in eerste grootschalige strooiacties van januari. Daarna opnieuw - Strooizout bovendien slecht ingereden door langzaam rijdend verkeer.
een aantal dagen zonder acties.
- Einde van de avond werden de acties gestaakt. Op 4 februari kwam de temperatuur weer even
•
Tijdens de winterinval moest er regelmatig gestrooid worden in verband met condensatiegladheid en lichte boven de -7 → wegen met man en macht verder schoongemaakt. Binnenwegen bleven dagenlang
sneeuwval.
slecht begaanbaar.
•
- Koudste nacht sinds 1956, met in Lelystad -22,9 graden en in de Bilt -18,9 graden.
•
Groot aantal nachten met strenge vorst, resulteerde regelmatig in strooiacties. Werking van het zout regelmatig beperkt in de nachten.
•
Dooiaanval zorgde van 12 op 13 februari voor gladheid door ijzelbuien. Continue strooiacties waren
noodzakelijk. Alsnog gebeurden er veel ongelukken, ook in Zuid-Holland.
•
Tweede helft van de maand zachter, maar dankzij kou in de grond nog enkele acties wegen condensatieglad-
heid. Laatste week februari zeer zacht → in heel Nederland geen acties.
Vanaf de 27e werd er dagelijks ergens in Nederland gestrooid.
Sneeuwlaagje op de weg bij Loil, 31 januari 2012.
Foto: Willy Steenkamp.
Hoog water op 5 januari in het Lauwersmeergebied.
Foto: Jannes Wiersema
De wegen lagen er op 3 februari op veel plaatsen zo bij.
(Foto: Jannes Wiersema)
Foto: Jannes Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
12
Winteroverzicht 2011-2012
13
MAART
APRIL
Veel zon, weinig neerslag en vooral te warm
Koudste en natste sinds 2001
Het was in maart zonniger, droger en flink warmer dan normaal. Vooral de tweede helft van de maand telde een aantal
April 2012 schaart zich hoog in de lijst met natte aprilmaanden. Ook was het een groot deel van de maand te koud voor
zeer zonnige dagen, met in het binnenland hoge temperaturen voor de tijd van het jaar. De maandgemiddelde tempera-
de tijd van het jaar. Na 1997 verliep april altijd gelijk aan of hoger dan de dan geldende normaal. Ook scheen de zon
tuur van 8,3 graden leverde een derde plaats op in de ranglijst van warme maartmaanden. Ook behoort maart 2012 tot
minder dan gebruikelijk. Het koudere weer leverde, in tegenstelling tot de voorgaande jaren in april, nog een aantal
de op 3 na droogste maartmaand sinds de start van de metingen.
nachtelijke strooiacties op.
•
Zachter dan normaal
De harde feiten
- 8,3 graden tegen 6,2 normaal
•
April amper warmer dan maart.
- 3e plaats in ranglijst warme maartmaanden
- Gemiddelde temperatuur van 8,4 graden tegen 9,2 normaal.
- Op 23 maart de warmste dag met 19,7 graden in De Bilt
- Maartmaand verliep nog uitzonderlijk zacht, met 8,1 graden.
•
Maart verliep droog, met de minste neerslag in het oosten.
- Poel van koude lucht oorzaak van lage temperaturen en wisselvalligheid.
- Gemiddeld over het land 18 mm tegen 70 normaal.
- Tot en met de 26e geen enkele dag warmer dan 15 graden in De Bilt – eerder in maart gebeurde dit al wel 9 keer.
- Zeeuws-Vlaanderen het natst met 37 mm neerslag.
- 5 keer lichte vorst in de nachten, met op 17 april 2,4 graden vorst in De Bilt.
- In Groningen lokaal slechts 10 mm.
- Vlak aan de grond nog veel vaker vorst.
•
Veel zonneschijn, vooral in tweede helft van maart: 166 zonuren tegen 122 normaal.
- Warm slot: Koninginnedag eerste officiële warme dag van het jaar.
•
Veel neerslag
- Gemiddeld over het land 58 mm tegen 42 normaal.
Weinig gladheid
- Vooral aan het einde van de maand actieve regen- en onweersbuien.
•
Mist en laaghangende bewolking begin van de maand beperken afkoeling van wegen.
- Oorzaak: de grens van warme en koude lucht lag pal boven ons land.
•
Door hoge temperaturen overdag warmden wegen voldoende op om tijdens koude nachten niet gemakkelijk
•
Somber weerbeeld
meer onder nul te dalen.
- De bewolking bepaalde vaak het weerbeeld. De afgelopen jaren was het vaak juist heel zonnig in april.
•
In het midden van de maand enkele keren kans op gladheid op de (stalen) bruggen, maar uiteindelijk geen
Dit jaar viel het daardoor extra tegen.
strooiacties noodzakelijk.
- Gemiddeld over het land 150 zonuren tegen 173 normaal.
•
Bewaking door MeteoVista was dan ook noodzakelijk. Bij ieder klein risico houden de meteorologen de
wegdektemperaturen in de gaten, waardoor eventuele wijzigingen in de situatie worden opgemerkt. Dankzij de Koude aprilmaand zorgt voor gladheidkansen
bewaking kon op het laatste moment bepaald worden of een preventieve strooiactie noodzakelijk was. Hierdoor •
Buien hadden soms een winters trekje.
werden veel strooiacties uitgespaard. De gladheidbestrijders zelf hoefden dankzij de inzet van MeteoVista, op •
Bruggen koelden regelmatig af tot dicht bij het vriespunt en in enkele nachten zelfs daaronder. Hierdoor waren een enkele keer na, niet hun bed uit.
strooiacties noodzakelijk.
•
Aan het einde van de maand werd het zonnig en warm.
•
Late gladheidkansen verrasten sommige gladheidbestrijders.
- Strooiauto’s na warme maartmaand door sommige klanten al afgebouwd.
- Extra dienstroosters moesten worden opgesteld.
•
Het onverwachtse karakter van de gladheid maakt het nuttig om bewaking in handen te geven van
meteorologen. Juist in het voor- en naseizoen spaart dit voor de klant zelfs veel nachtwerk uit en u wordt tijdig gewaarschuwd wanneer er een (kleine) kans is op gladheid.
Op 19 maart 2012 moest er ’s ochtends ruiten worden gekrabd en werden sommige bruggen glad.
Foto: Jannes Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
14
Winteroverzicht 2011-2012
15
Willy Steenkamp 4 feb LOIL
WINTEROVERZICHT 2011-2012
Gladheidbestrijding MeteoVista
~
Bijlagen
Uitgebreide toelichting van het winterweer per maand
Winteroverzicht 2011-2012
16
Winteroverzicht 2011-2012
17
OKTOBER
zonnig najaarsweer
Begin oktober was er sprake van fraai nazomerweer. De maand ging als geheel te boek als zeer zonnig. Ook was het
bovengemiddeld warm en viel iets minder neerslag dan gebruikelijk. Het zonnige verloop leverde een 6e plaats op in
de rij van zonnigste oktobermaanden ooit. Vooral in de weekenden was sprake van fraai najaarsweer.
Zeer zonnig najaarsweer
We konden deze maand genieten van 154 uur zon, ruim
40 zonuren meer dan normaal. In het noordwesten
scheen de zon 30-35 uur meer dan gebruikelijk en in de
zuidoostelijke helft van het land wel 45. In Vlissingen was
het overschot zelfs 55 uur. In Eindhoven eindigde oktober
als de op een na zonnigste oktobermaand sinds 1978 – in
2005 scheen de zon nog net een aantal uur meer. Opmerkelijk is dat de hoeveelheid zonneschijn gemiddeld over
het land in oktober 2011 groter was dan in augustus 2011.
aangenaam, met redelijk wat wolkenvelden, maar over-
September was ook al zonniger dan de zomermaanden
dag temperaturen rond 16 graden. Normaal wordt het
Eerste gladheidkansen tijdens koude nachten op bruggen
juli en augustus.
eind oktober overdag slechts 11 graden.
Zoals gebruikelijk kwam het in oktober al tot een enkele
De gemiddelde maandtemperatuur kwam uit op 11,4 gra-
strooiactie. Er waren een aantal nachten waarop de me-
Prachtig weer in de weekenden
den tegen 10,7 normaal. In het midden van de maand ver-
teorologen van MeteoVista waarschuwingen uitgaven in
Oktober kenmerkte zich door mooie en droge weeken-
liepen de nachten soms behoorlijk koud, maar tot vorst
verband met kans op gladheid. De kansen waren vaak
den. De eerste oktober ging zelfs de boeken in als warm-
kwam het in De Bilt nog niet. Volgens het langjarig ge-
klein, maar niet afwezig. Zeker op stalen bruggen in het
ste 1 oktober ooit met 26 graden, ook op zondag werd
middelde 1981-2010 komt er normaal gesproken op twee
(noord)oosten van het land konden de wegen in oktober
het zomers warm met 25,6 graden in de Bilt. Alleen in
oktoberdagen vorst voor. Elders in het zuiden en oosten
al kritiek worden. In de tabel op de volgende pagina zien
1908 en 1921 kwam het ook tot twee zomerse oktober-
van het land kwam het wel enkele keren tot vorst. Aan de
we dat in het zuidwesten van het land (Vlissingen) in ok-
dagen. Op sommige plaatsen in het zuiden van het land
grond vroor het soms op uitgebreidere schaal.
tober geen kans was op gladheid. In de andere hoek van
verliep ook de derde oktoberdag nog zomers warm. Het
het land (Eelde) wist de temperatuur al regelmatig dicht
tweede weekend verliep wat slechter, maar ook toen liet
bij het vriespunt te komen. Daarmee was er al een aantal
Gemiddeld over het land vrij droog, maar
regionale verschillen
de zon het niet afweten. De twee weekenden daarna
brachten zonnig weer. Ook het laatste weekend verliep
nachten kans op gladheid.
De invloed van hogedrukgebieden zorgde er ook voor dat
het gemiddeld over het land vrij droog was, met 69 mm
tegen 83 normaal. In Zeeland viel ongeveer 60 mm neerslag tegen 85 normaal en in Limburg 50 mm tegen 70
normaal. In het noorden van Friesland en Groningen was
het plaatselijk juist 10-20 mm natter dan het langjarige
gemiddelde aangeeft.
Winteroverzicht 2011-2012
18
Winteroverzicht 2011-2012
19
NOVEMBER
Groot warmteverlies op bruggen
Bruggen verliezen sneller hun warmte. Vanaf luchttempe-
droogste sinds 1906
raturen beneden 3 graden boven nul is allertheid noodzakelijk. Afhankelijk van de hoeveelheid wind en bewolking kunnen bruggen dan al in de buurt van het vriespunt
November 2011 heeft geschiedenis geschreven. Sinds het begin van de metingen werd gemiddeld over het land niet zo
uitkomen. In een windstille en heldere nacht kan het in
weinig neerslag geregistreerd. De maand verliep ook zeer zonnig, met een tweede plaats in de ranglijst van zonnigste
oktober aan de grond al flink vriezen. De reguliere wegen
novembermaanden. Ook was het gemiddeld over de maand vrij zacht.
blijven echter meestal boven nul, doordat ze profiteren
van bodemwarmte. Een brug heeft dit voordeel niet en
verliest zijn warmte dan ook gemakkelijk. Zo koud als op
10 cm hoogte boven een grasveld wordt het echter niet,
Warme start
omdat er onder het wegdek nog een dunne laag met zand
Begin november hadden we te maken met een zuidelijke
en grind aanwezig is. Hierin kan overdag nog wat warmte
aanvoer van warme lucht. Hierdoor leverde de tempera-
gebufferd worden.
tuur hoogstandjes op. Vrijdag 4 november werd het in
De Bilt maar liefst 18,3 graden. Daarmee werd het oude
dagrecord uit 1994 ruimschoots verbroken en staat 4 november 2011 te boek als de op één na warmste novemberdag ooit.
De zuidelijke aanvoer van warme lucht kwam tot stand
tussen een groot lagedrukgebied op de Atlantische Oceaan en een hogedrukgebied boven Oost-Europa. Dit hogedrukgebied heeft de hele maand een grote rol gespeeld.
Na een aantal dagen breidde het hogedrukgebied zich uit
richting Scandinavië en draaide de wind naar het oosten
tot zuidoosten. De aangevoerde lucht werd langzaam
maar zeker kouder en kouder.
­Aantal oktober-dagen met:
T_min <0
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
Kou en mist zorgen voor problemen
De vochtige lucht leverde in combinatie met vorst lokaal
De Bilt0
6
0
0
In de periode van 11 t/m 23 november kwam het dage-
ook gladheid op bruggen en viaducten op. In de vroege
Eelde0
10
0
0
lijks ergens in Nederland tot lichte vorst. De aangevoer-
ochtend van 16 november kon het tijdens heldere om-
Vlissingen0
0
0
0
de lucht was soms erg vochtig. Daardoor kwam er vaak
standigheden ook op enkele gewone wegen sterk afkoe-
hardnekkige mist of laaghangende bewolking voor. Voor-
len, met lokale gladheid op afritten tot gevolg.
Tijdens heldere en koude nachten weten autoruiten gemakkelijk te bevriezen. Je zou dit kunnen vergelijken
met het afkoelen van een hele dunne brug. Foto: Jannes
Wiersema uit Roodeschool (16 oktober 2011)
Winteroverzicht 2011-2012
Extremen oktober in De Bilt
2011
Normaal
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 02
Warme dagen (Tmax ≥ 20.0 °C)
42
Zomerse dagen (Tmax ≥ 25.0 ° C) 20
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 13
16
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
2
3
Zonloze dagen3
5
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
813
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
93
Dagen met onweer
4
2
Dagen met mist10
7
Dagen met sneeuw
0
0
20
al in het noordoosten leverde dit een aantal erg koude en
sombere dagen op. Op 20 en 21 november was het hele
Gemiddeld over het land maakte de zon deze periode toch
land gehuld in dichte tot zeer dichte mist. Dit betekende
nog redelijk wat uren. Het maandtotaal kwam zelfs uit op
veel overlast voor weg- en luchtverkeer. Op Schiphol wer-
95 zonuren tegen ruim 63 normaal. Dit betekent een 2e
den op deze dagen veel vluchten geannuleerd. Ook de
plaats in de ranglijst van zonnigste novembermaanden.
dagen daarna kwam er hier en daar nog hardnekkige mist
voor, die het vliegverkeer op sommige vliegvelden parten
speelde.
Winteroverzicht 2011-2012
21
Vrij veel strooiacties
Het kwam midden november al tot een flink aantal strooiacties, voor de tijd van het jaar. In het zuidwesten van het
land kwam het deze maand nog niet tot vorst op normale
meethoogte (1,5 m). De warme Zeeuwse wateren leveren
vaak een voordeel op in het herfstseizoen. Bij wind over
dit warme water koelt het niet snel af in Zeeland. Heel
anders was het in het noordoosten. In Eelde verliepen de
helft van de nachten koud. De temperatuur bleef zelfs
overdag vijf dagen onder 3 graden steken.
Einde aan rustig novemberweer, niet aan
droogte
mistig in Nederland en kwam het in flink wat nachten tot
Donderdag 24 november vond een overgang plaats naar
Na een aantal dagen werd het in de mist steeds kouder.
zacht en windrijk herfstweer. Met echte stormdepressies
Toen het ineens toch opklaarde daalden de gewone we-
kregen we pas vanaf 1 december te maken. Met het zach-
gen ook onder nul. Omdat er veel vocht in de lucht hing
te einde van de maand liep de maandgemiddelde tem-
werden viaducten en afritten glad.
lichte vorst. In de Bilt vroor het 8 dagen tegen 5 normaal.
peratuur op naar 7,2 graden tegen 6,7 normaal. Doordat
er ook aan het einde van de maand niet of nauwelijks
Waarom al gladheid op gewone wegen?
neerslag viel bereikte de waterstand van de Rijn een uit-
De oorzaak dat de gewone wegen dit jaar niet zo goed
zonderlijk lage stand. De lage rivierstand werd vooral
van de bodemwarmte konden profiteren lag in het droge
veroorzaakt doordat in 2011 in de Alpen weinig sneeuw
najaarsweer. Vanaf eind oktober viel er niet of nauwelijks
voorhanden was die voor smeltwater kon zorgen en door-
regen. Hierdoor werd de bodem behoorlijk droog. Een
dat er in november in het stroomgebied van de Rijn bijna
droge bodem kan moeilijk warmte geleiden. Hierdoor
geen neerslag viel. Met gemiddeld over het land 9 mm
weet de warmte uit de diepere bodemlagen de weg niet
neerslag tegen 82 normaal gaat november de boeken in
te bereiken. Hierdoor waren de verschillen tussen brug-
als de droogste novembermaand sinds 1906!
gen en reguliere wegen klein.
Aantal strooiacties bij MeteoVista in november. Het aantal klanten speelt
hierin een rol, maar het geeft een indicatie van het verloop van de gladheidwerkzaamheden in november.
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt8
12
0
0
Eelde10
14
0
5
Vlissingen0
4
0
0
Extremen november in De Bilt
2011
Normaal
IJsdagen (Tmax <0.0°C)
0
0
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 8
5
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 618
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
02
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
0
0
Zonloze dagen6
9
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
1118
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
4
2
Dagen met onweer
0
2
Dagen met mist
147
Dagen met sneeuw
0
2
In de herfst profiteren gewone wegen vaak van bodemwarmte, terwijl bruggen al regelmatig glad kunnen worden. Ondanks de nachtvorst blijven reguliere wegen in
november vaak nog boven nul. Vanuit de bodem stroomt
warmte naar het wegdek toe, die het warmteverlies aan
de lucht compenseert. De wegen stabiliseren dan ook
meestal net boven het vriespunt. In mistige nachten proIn het midden van november was het behoorlijk koud en
T_min <0
Bodemwarmtestroom
fiteren wegen ook van warmtestraling vanuit de mistlaag.
­Aantal november-dagen met:
Gladheid op de wegen. Foto: Jannes Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
22
Winteroverzicht 2011-2012
23
DECEMBER
Toch net iets meer zon dan normaal
Deze decembermaand scheen de zon gemiddeld over
zacht en nat
het land 52 uren tegen 49 normaal. De maand december
telde veel sombere dagen, maar er waren een ook een
Na een bijzonder verlopen weerjaar, waarin geen maand zich aan de normaal hield, kon december niet achterblijven.
Koning Winter liet zich deze decembermaand niet zien in de lage landen. Van 17 t/m 20 december was het korte tijd
flink aantal dagen waarop de neerslag een buiig karakter
had. Tussen de buien door kwam de zon vaak goed te
voorschijn.
winters in Nederland, maar het kwam slechts 1 keer tot vorst in De Bilt. De maand december verliep dan ook zeer zacht,
Herfstachtige maand, met korte gladheidperiodes
kletsnat en windrijk.
Deze decembermaand was er van grootschalige en lang-
Slechts 1 landelijke vorstnacht
durige gladheid geen sprake. Hoe anders was dit een
Deze decembermaand kwam het slechts 1 keer tot vorst
jaar eerder nog. We beleefden toen de koudste decem-
in de Bilt – tegen 13 keer normaal. Het zachte weer werd
bermaand sinds 1969. Dit jaar kwam de winter niet echt
veroorzaakt doordat een stevige westelijke stroming sto-
op gang. Toch was het aantal strooiacties wel een stuk
ringen vanaf de oceaan aanvoerde. Er werd niet alleen
groter dan in november. De invloed van bodemwarmte
zachte oceaanlucht aangevoerd, maar het regende ook
nam verder af, waardoor de reguliere wegen vaker glad
vaak en stevig. De gemiddelde maandtemperatuur be-
werden. Opnieuw had het zuidwesten van het land het
draagt 6,5 graden tegen 3,7 normaal. Dit betekent een
minst te kampen met gladheidkansen.
5e plaats in de ranglijst met warmste decembermaanden
sinds 1901. Aanvoerder van deze lijst is december 1974
Ook overdag werd het soms glad door winterse buien,
met 7,3 graden.
met hagel en natte sneeuw. Dit betrof dan vaak kortstondige gladheid, omdat de wegen overdag niet onder nul
Regen en storm
lagen. Een herfstachtig verloop van december dus, maar
Vooral het eerste deel van december kenmerkte zich door
overvloedige regenval en storm. Nadat november nog
Natte sneeuwbui 10 december 2011. Foto: Jannes Wiersema
droger dan ooit was verlopen, sloeg de herfst op de eerste dag van de meteorologische winter keihard toe. Over
droogte en lage rivierstanden werd al snel niet meer gesproken. De eerste dagen van de maand stond aan zee
regelmatig een stormachtige wind en de regen viel met
bakken uit de hemel. In de tweede week van december
viel er steeds vaker ook hagel of natte sneeuw. Typisch
herfstweer dus aan het begin van de meteorologische
winter.
Op 7,8,9 en 13 december kwam het tot een echte herfststorm. Met uitzondering van 9 december kwam het tijdens deze stormen in de kustgebieden ook tot zeer zware
windstoten (> 100 km/uur). Er viel deze maand ook vrijwel dagelijks regen. De meest neerslag in De Bilt viel op
1 december. Tijdens de passage van een actief neerslagfront viel meer dan 30 mm neerslag. Over de hele maand
komt de neerslagsom gemiddeld over het land uit op circa
150 mm tegen 80 normaal. Dit betekent een 5e plaats in
de ranglijst met natste decembermaanden sinds 1906.
Winteroverzicht 2011-2012
24
Winteroverzicht 2011-2012
25
JANUARI
tijdens enkele koudere weekenden waren er wel gladheidacties. Een vochtige noordwestelijke stroming zorgt
zacht en nat
vaak voor verraderlijke gladheid door condensatie en opvriezing van natte weggedeelten. Buien spelen dan vaak
een rol in verdunning van het zout. De luchttemperatuur
Deze maand lag de temperatuur vrijwel altijd boven de normaal. Een kou-inval aan het eind van de maand stelde de
blijft in deze situaties vaak net boven nul, maar het weg-
gemiddelde temperatuur nog flink naar beneden bij. De gemiddelde maandtemperatuur kwam uit op 4,9 graden tegen
dek kan tijdens brede opklaringen snel dalen tot onder
3,1 normaal. Bovendien viel aan het begin van de maand zoveel neerslag dat de titel ‘nat’ ook op zijn plaats is.
het vriespunt.
Strooiacties in december.
Van 17 t/m 19 december
was voor het eerst sprake
van grootschalige gladheid. Dat het van tijdelijk
aard was blijkt uit de afwezigheid van strooiacties aan het eind van de
maand.
Zachte maand
Tot aan het einde van de maand was er slechts sprake geweest van een korte periode met nachtvorst. Dit leverde
4 vorstdagen op en op 24 januari volgde nog een losse
nacht. Een groot deel van de maand was het ’s nachts in
De Bilt vaak zacht met een graad of 5. Overdag kwam
de temperatuur meerdere keren boven 10 graden uit. De
warmste dag van de maand was Nieuwjaarsdag. Niet eerder werd op de eerste dag van het jaar zo’n hoge temperatuur genoteerd (12,9 graden).
Toch nog redelijk wat vorstdagen
Zaterdag 28 januari viel de vorst in. De wind draaide in
de loop van de dag naar het oosten, dankzij een krachtig
hogedrukgebied boven Scandinavië. Zondag 29 januari
kwam de temperatuur ’s ochtends vroeg nog even boven
nul in De Bilt.
­Aantal december-dagen met:
T_min <0
Daarna bleef het ook overdag vriezen. Dit betekende op
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt1
8
0
0
punt) tegen 3 normaal. Het aantal vorstdagen (minima on-
Eelde3
14
0
0
der nul) kwam uit op 9 tegen 13 normaal. In de avond van
Vlissingen0
4
0
0
31 januari werd de landelijk laagste temperatuur van de
de valreep nog 2 ijsdagen (maxima beneden het vries-
maand gemeten in Twente: -8,2 graden. Ondanks de kou
Extremen december in De Bilt
2011
Normaal
IJsdagen (Tmax <0.0°C)
0
2
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 113
Strenge vorst (Tmin <-10.0 °C)
0
0
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 2817
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
42
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
21
Zonloze dagen8
13
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
19
20
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
0
2
Dagen met onweer
51
Dagen met mist
17
Dagen met sneeuw
35
aan het einde van de maand blijft de titel zacht nog steeds
van toepassing. Eigenlijk onderstreept dit nog eens extra
hoe zacht de eerste 3 weken van januari verliepen.
Vorstinval met sneeuw
In de nacht van 29 op 30 januari trok er een storing vanuit
het oosten over het land. Inmiddels zat Nederland in de
koude lucht en bleef het ondanks de bewolking vriezen.
Dit betekende dat de sneeuw bleef liggen, zij het met op
veel plaatsen slechts een dun poederlaagje. In het zuidoosten ging de sneeuwval op 30 januari echter gestaag
door, waardoor daar een sneeuwdek van 5-10 cm ont-
Winteroverzicht 2011-2012
stond in Zuid-Limburg.
26
Winteroverzicht 2011-2012
27
Stormachtig begin januari
Winterinval
Vooral de eerste week van januari had Nederland te ma-
Winterse speldenprik leidde tot eerste
grootschalige strooiacties
ken met behoorlijk onstuimig weer. Met regelmatig wind-
De eerste 13 dagen van januari was het bijzonder zacht. Er
nenvallen, zoals hierboven al te lezen was. Er stroomde
kracht 8 tot 9 en veel neerslag voelde het echt herfstach-
werden dan ook geen strooiacties uitgevoerd. Enkele ke-
gelijk behoorlijk koude lucht binnen en soms viel er wat
tig aan. Op 3 januari kregen we voor het eerst in 2012 te
ren was er nog wel een kleine kans op gladheid, doordat
sneeuw. Hierdoor maakten enkele korte periodes met
maken met storm, windkracht negen. Bovendien kwamen
de temperaturen tot dichtbij het vriespunt daalden. Tot
gladheidacties ineens plaats voor dagelijkse acties. Meer
er zeer zware windstoten voor tot boven de 120 kilometer
gladheid kwam het echter niet. Daarna stroomde tijde-
hierover leest u in het overzicht van februari.
per uur.
lijk koudere lucht het land binnen. Dit resulteerde in een
De laatste dagen van januari zorgden ervoor dat het aan-
week met nachtelijke gladheidacties. Na deze speldenprik
tal strooiacties al flink hoger uitpakte dan in december.
Natte start leidde tot hoog water
leek de winter het opnieuw geheel te laten afweten. Op
Vanaf de 27e werd er dagelijks ergens in Nederland ge-
De meeste neerslag viel in de eerste week. Op sommige
de 24e vonden er echter ineens weer grootschalige glad-
strooid.
plaatsen viel in een paar dagen tijd de helft van de norma-
heidacties plaats. Toch bleef ook nu het beeld overeind
le januari neerslag. Uiteindelijk viel gemiddeld over het
dat de winter geen vuist kon maken.
Aan het eind van de maand kwam de winter alsnog bin-
land deze januarimaand ongeveer 86 mm regen tegen 73
normaal.
Het natte begin van januari volgde op een kletsnatte decembermaand, waarin bijna de dubbele maandhoeveelheid viel. Vooral in het noorden van het land was het zeer
nat. Dit leidde op 5 januari tot problemen met de waterhuishouding. Een noordwesterstorm maakte het spuien
van het overtollige water onmogelijk. Gelukkig verliep de
rest van de maand minder extreem qua neerslaghoeveelheden en verdwenen de problemen.
Aan het aantal strooiacties, dat
door de klanten van MeteoVista werd uitgevoerd, in januari
is goed te zien dat de maand
zacht startte en koud eindigde.
Vrij veel zon
Ondanks dat januari zacht en nat verliep eindigde de
maand nog met een licht overschot aan zonuren: 70 tegen 62 normaal. De meeste zon werd gemeten in Leeuwarden met 88 uren zon. In Maastricht scheen de zon
slechts 56 uur.
­Aantal januari-dagen met:
T_min <0
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt1
8
0
0
Eelde3
14
0
0
Vlissingen0
4
0
0
Extremen januari in De Bilt
2012
Normaal
IJsdagen (Tmax <0.0°C)
2
3
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 913
Strenge vorst (Tmin <-10.0 °C)
0
1
Zeer strenge vorst (Tmin <-15.0 °C) 0
0
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 18
17
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
42
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
2
2
Zonloze dagen8
12
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
18
19
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
2
3
Dagen met onweer
41
Dagen met mist
28
Dagen met sneeuw
16
Hoog water op 5 januari in het Lauwersmeergebied. Foto: Jannes Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
28
Winteroverzicht 2011-2012
29
FEBRUARI
koudste sinds 1996
Temperaturen beneden -7 maakten strooien zinloos.
Sneeuw tast dun ijs aan – geen Elfstedentocht
Nadat de verkeersellende voorbij was lag de temperatuur
Op plaatsen waar het ijs op 3 februari dik genoeg was
op veel plaatsen beneden de -7. Zout zorgt voor een ver-
om op te lopen kon men de sneeuw van het ijs vegen,
laging van het vriespunt, maar bij temperaturen van -7 en
voordat het schade aan zou richten. Op andere plaatsen,
eerst sinds 1997 een heuse koudegolf. Deze begon op 30 januari en eindigde op 8 februari. Dat de maandgemiddelde
lager is de dooiende werking van het zout gering. Strooi-
zoals op het Friese Slotermeer, moest men een aantal
temperatuur nog positief uitpakte, met +0,8 graden, kwam door de zachte tweede helft van februari. De normaal voor
acties werden vanaf de tweede helft van de avond dan
dagen wachten totdat het ijs zeer langzaam zo dik was
ook op veel plaatsen gestaakt en ook schuiven werkte
geworden dat er geveegd kon worden. Vaak was het ijs
nog maar moeizaam. De sneeuwresten vroren op veel
op plaatsen waar nog wakken hadden gezeten aangetast
plaatsen aan.
Een zeer koude nacht volgde, met zeer
en van zeer slechte kwaliteit. Dankzij de koudegolf, met
strenge vorst. Op zaterdag 4 februari kwam de tempe-
(zeer) strenge vorst, liep de Elfstedenkoorts al snel op tot
Krachtige vorstinval
ratuur een aantal uren boven de -7 uit. Op dit moment
recordhoogte en alles werd in het werk gezet om de Tocht
Eind januari viel de winter in met op zondag 29 en maan-
werkten de gladheidploegen weer met man en macht aan
der Tochten te laten doorgaan. De koorts was echter snel
dag 30 januari in het hele land lichte sneeuwval. Matige
het schoon krijgen van de Nederlandse wegen. Daarna
genezen toen de voorzitter van de Friese Elfsteden op
tot strenge vorst in de nachten werd die week meer regel
volgde nog een lange reeks met nachten waarin het (zeer)
woensdag 8 februari aankondigde dat het ijs te slecht
dan uitzondering en al vanaf zondagochtend 7 uur kwam
streng vroor. Het aanwezige sneeuwdek zorgde ervoor
was en dit niet meer goed zou komen. De dooi zou vanaf
de temperatuur in De Bilt ook overdag niet meer boven
dat het overdag koud bleef (door weerkaatsing van het
de daaropvolgende zondag invallen en het ijs zou niet
het vriespunt uit. Ondanks dat het hard vroor groeide
zonlicht) en ’s nachts extra koud werd (door verhoogde
sterk genoeg worden met nog slechts een paar nachten
het natuurijs maar langzaam. Het water moest namelijk
uitstraling).
strenge vorst.
Februari begon met een felle vorstperiode. De eerste 11 dagen van februari zijn sinds de start van de metingen nog
nooit zo koud verlopen als dit jaar – gemiddelde temperatuur -7,0 graden Celsius. We beleefden dan ook voor het
februari ligt op +3,3 graden. De Elfstedentocht kwam ter sprake, terwijl de gladheidploegen overuren maakten.
eerst afkoelen van +4 graden tot rond het vriespunt en
vervolgens zorgde een stevige oostenwind voor flinke
windwakken.
Sneeuwval veroorzaakte chaos op
3 februari
Vrijdag 3 februari trok vanuit het noorden een storing
over, waarbij het in een smalle kuststrook enige tijd licht
Foto: Willy Steenkamp. Koude ochtend van 31 januari 2012
De wegen lagen er op 3 februari op veel plaatsen zo bij. Pas op 4 februari werden veel hoofdwegen
weer goed begaanbaar. Binnenwegen bleven nog dagenlang slecht begaanbaar. De lage temperaturen
zorgden ervoor dat het strooizout, maar een klein gedeelte van de dag werkzaam was. Aangereden
sneeuwresten waren dus moeilijk te verwijderen. Foto: Jannes Wiersema
dooide. Maar het belangrijkste resultaat van de 5-10 cm
sneeuw was een verkeerschaos. Het treinverkeer liep
volledig vast en de vrijdag middagspits vestigde een 4e
plaats in de lijst met drukste spitsen. In het oosten van
Twente en de Achterhoek bleef het landschap overigens
grotendeels groen, doordat de sneeuwbuien net ten westen passeerden.
In de avond klaarde het breed op en ging het (zeer) streng
vriezen. Dit had gevolgen voor de gladheidbestrijding.
Doordat de temperatuur vlak na de sneeuwval sterk onderuit schoot verminderde de werkzaamheid van het
zout. Bovendien werd het strooizout slecht ingereden
vanwege de files die er stonden.
Sneeuwval op vrijdag 3 februari. Foto: Jannes
Wiersema
Winteroverzicht 2011-2012
30
Winteroverzicht 2011-2012
31
Recordregen
overtrokken, neerslag in de vorm van regen achterlieten.
Het regende begin februari kouderecords. We sommen de
Een nacht met ijzel en vele ongelukken volgde. Er werd
belangrijkste feitjes hieronder even op:
zeer veel zout gestrooid om de gladheid te voorkomen,
maar een kwartier na het passeren van een strooiauto
•
In Groningen vroor in het februari nog nooit zo hard als dit jaar: -19,5 graden
•
De gevoelstemperatuur lag ’s ochtends in Flevoland Het KNMI besloot, in overleg met enkele maatschappe-
soms rond -30 graden
lijke instanties om tijdens de ochtendspits een weeralarm
•
In de nacht van 3 op 4 februari vroor het, na af te geven. De grootste problemen waren toen echter
sneeuwval, in vrijwel het hele land streng tot zeer streng. In Lelystad werd de laagste temperatuur van de winter bereikt: -22,9. Ook in de Bilt was het koud met -18,9 graden. De koudste nacht sinds 1956.
•
Sinds 1986 beleefden we niet zoveel ijsdagen in
Dooiaanval met ijzelbuien en weeralarm
Saaie tweede helft van de maand
februari: 11 tegen 2 normaal. In 1947 en 1956 bleef Zondag 12 februari volgde de eerste echte dooiaanval.
De tweede helft van februari kenmerkte zich door rustig
het langer vriezen dan dit jaar, met als gevolg een In het westen en noorden van het land steeg de tempe-
weer, met soms wat regen en veel bewolking. Toch kwam
record van 24 ijsdagen.
ratuur tot boven het vriespunt. In het binnenland bleef
het tijdens heldere nachten soms nog tot nachtvorst. Er
•
Het kwam deze februarimaand 15 keer tot het de hele dag nog vriezen. Een storing trok over het
moest nog regelmatig gestrooid worden, omdat de kou
vorst, waarvan het 12 keer matig vroor
land en veroorzaakte lichte sneeuwval en in een smalle
nog in de bodem zat en de wegen snel konden bevriezen.
(minima < -5,0). Van deze 12 nachten, waren er 7 februarimaanden. Het zachte tweede deel van
kuststrook ook wat regen (soms op een bevroren onder-
Bijzondere weergebeurtenissen vonden er verder niet
waarbij het kouder was dan -10 graden (strenge februari trok de maandgemiddelde temperatuur
grond). In de avond koelden de wegen weer flink af, ter-
plaats.
vorst) en daarvan vielen er 3 zelfs in de categorie echter flink omhoog.
wijl zachte lucht zich over het land probeerde uit te brei-
van zeer strenge vorst (minima <-15,0 graden).
•
Het IJsselmeer lag deze vorstperiode grotendeels den. Op grote hoogte lukte dit al, waardoor de buien die
•
Op basis van het Hellmann koudegetal van 80,5 (de dichtgevroren en ook de Waddenzee vertoonde ijs
som van alle negatieve etmaalgemiddelden) zou
schotsen. Toen de dooi inviel was er op veel
februari eindigen op een 8e plaats van koudste
plaatsen sprake van kruiend ijs.
kon het al weer spiegelglad zijn.
Er werd deze maand veelvuldig gestrooid. Foto:
Jannes Wiersema
oosten wegtrokken. In de loop van de ochtend kwam de
wegdektemperatuur overal weer boven nul.
Zelfs de grotere kanalen vroren deze winter deels dicht. Foto: Gerard Kiewiet, genomen op 4 februari
2012
Winteroverzicht 2011-2012
al achter de rug, omdat de meeste buien naar het zuid-
32
Ijzel zorgde vanaf zondagavond 12 februari t/m maandagochtend 13 februari voor verraderlijke gladheid. Foto: Willy Steenkamp.
Winteroverzicht 2011-2012
33
Zeer zonnig en droog
Ook de week na de koudegolf moest er veel gestrooid
De vorstperiode ging gepaard met veel zonneschijn. On-
worden. De ijzelsituatie van 12 op 13 februari leverde
danks dat de zon zich de tweede helft van de maand niet
vooral in het westen van het land vrijwel continu strooiac-
meer dagelijks liet zien komt het totaal aantal zonuren
ties op. Tijdens deze extreme weersituatie gaven de me-
hoog uit – circa 121 uur tegen 82 normaal. Dit betekent
teorologen van MeteoVista zeer veel strooiadviezen uit
een vierde plaats in de ranglijst met zonnigste februari-
en stond de telefoon roodgloeiend. Vooral de “echte ijzel-
maanden. De maand verliep ook droog, dankzij de lange
buien” (onderkoelde regen) veroorzaakten plotselinge
periode van hogedrukinvloeden: 24 mm tegen 55 nor-
gladheid waarbij zelfs continue strooien geen uitkomst
maal.
bood. Onderkoelde regen vriest soms zelfs boven een op
een laag zout vast. Regen (met een temperatuur boven
Een groot deel van februari werd gekenmerkt door vele strooiacties, met name tijdens periodes met
sneeuwval en rondom de dooiaanvallen vanaf 13 februari.
nul) op een bevroren ondergrond vriest niet direct vast,
Strooiploegen maken overuren
waardoor het zout zijn werk nog kan doen.
Tijdens de felle vorstperiode in de eerste helft van de
maand maakten de strooiploegen overuren. Vooral tij-
In de week na de dooiaanval zat de vorst nog in de grond.
dens sneeuwsituaties moest er flink gestrooid worden,
Hierdoor daalden de wegen ’s avonds gemakkelijk weer
maar ook condensatiegladheid speelde een grote rol. Al-
onder het vriespunt, zelfs wanneer er nog bewolking
leen op 1 februari was er sprake van droge en koude we-
voorkwam.
gen, waardoor er geen actie nodig was.
grote rol. Aan het eind van de maand brak de lente los en
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt15
18
11
12
Eelde14
24
10
12
Vlissingen12
16
9
12
2012
Normaal
IJsdagen (Tmax <0.0°C)
112
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 15
13
Strenge vorst (Tmin <-10.0 °C)
71
Zeer strenge vorst (Tmin <-15.0 °C) 30
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 1314
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
0
1
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
0
1
Zonloze dagen5
7
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
15
14
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
73
Dagen met onweer
0
1
Dagen met mist9
7
Dagen met sneeuw
4
6
Condensatiegladheid speelde dan ook een
34
T_min <0
Extremen februari in De Bilt
werd het zo zacht dat strooien niet nodig was.
Winteroverzicht 2011-2012
­Aantal februari-dagen met:
Winteroverzicht 2011-2012
35
MAART
en in Groningen werd de regenmeter op een enkele plek
maar tot 10 mm gevuld. Gemiddeld geeft dit voor de lan-
veel zon, weinig neerslag en vooral te warm
delijke hoofdstations een neerslaghoeveelheid van ongeveer 18 mm. Normaal valt er met gemak 70 mm regen.
Het was in maart zonniger, droger en flink warmer dan normaal. Vooral de tweede helft van de maand telde een aantal
zeer zonnige dagen, met in het binnenland hoge temperaturen voor de tijd van het jaar. De maandgemiddelde tempera-
Nu viel minder dan een derde van deze hoeveelheid. Dat
maakt deze maartmaand de op drie na droogste ooit.
tuur van 8,3 graden leverde een derde plaats op in de ranglijst van warme maartmaanden. Ook behoort maart 2012 tot
Uiteindelijk veel zon
de op 3 na droogste maartmaand sinds de start van de metingen.
Ondanks dat de meeste neerslag in drie dagen viel en de
rest van de maand (nagenoeg) droog verliep was er in de
eerste tweeënhalve week niet heel veel ruimte voor de
Zachter dan normaal
zon. Door de hoge druk bleven frontale systemen vaak
Ondanks een aantal dagen met nachtvorst was het deze
op afstand. Een deel van de bewolking loste op, maar op
maand met een gemiddelde temperatuur van 8,3 graden
verschillende dagen voorkwam laaghangende bewolking
in De Bilt veel zachter dan normaal. Dit is genoeg voor een
dat de zon echt goed doorbrak. Tot en met 18 maart wa-
derde plaats in de ranglijst met warme maartmaanden.
ren er maar drie dagen met flink wat zon, waarvan twee
Hiermee houdt maart 2012, de maartmaand van 1957 nipt
nagenoeg onbewolkt. De dagen daarna zorgde een nieuw
achter zich. In 1990 en 1991 verliep maart warmer, met
hogedrukgebied voor de aanvoer van droge en warme
respectievelijk 8,5 en 8,8 graden.
lucht. Het laatste deel van de maand verliep dan ook be-
Weinig gladheid
hoorlijk zonnig.
Het kan natuurlijk niet anders dan dat de op twee na
Gewoonlijk ligt het gemiddelde rond 6,2 graden. Op 23
Normaal schijnt de zon gemiddeld over het land ongeveer
warmste maartmaand weinig gladheid opleverde. De
maart werd het in het midden van het land zelfs 19,7 gra-
122 uur. Dit jaar was de zon in maart 166 uur te zien. In
hoge temperaturen zorgden ervoor dat de wegen over-
den Celsius, net geen warme dag. Aan de kust was het
2011 telde deze maand overigens ruim 185 uur zon en
dag dusdanig sterk opwarmden dat ze ’s nachts (in de
veel dagen een stuk frisser dan in het binnenland. Vooral
leverde dat een vierde plaats op.
korter wordende nachten) niet meer afkoelden tot onder
in het noorden stond vaak een frisse wind van zee en
het vriespunt. In het eerste deel van de maand beperkten
op de Waddeneilanden lag het gemiddelde beneden de 7
mist en laaghangende bewolking de afkoeling van wegen.
graden.
Op 19 maart 2012 moest er ’s ochtends ruiten worden gekrabd en werden sommige bruggen glad.
Foto: Jannes Wiersema
Oosten het droogst
De maand maart stond in het teken van hoge druk. Aan
het begin van de maand lag een hogedrukgebied dicht bij
Nederland, maar gooide een dunne laag bewolking roet in
het eten. Vanaf 4 t/m 7 maart was het wisselvallig en viel
er regelmatig regen. Dit was voor veel plaatsen gelijk de
maandhoeveelheid, want daarna brak een droge periode
aan. Van de 8e tot en met de 16e was het op de meeste
plaatsen droog. In de nacht van 17 op 18 maart passeerde
opnieuw een koufront. Erg actief was het front niet en de
neerslag beperkte zich tot een paar millimeter.
De periode daarna bleef neerslag grotendeels uit en dat
maakte deze maand bijzonder droog. De meeste neerslag
viel deze maand in de westelijke provincies met op veel
plaatsen 24 tot 30 mm. In Zeeuws Vlaanderen verliep de
maand het natst met plaatselijk 37 mm neerslag. In het
oosten was het met gemiddeld 15 mm een stuk droger
Winteroverzicht 2011-2012
36
Winteroverzicht 2011-2012
37
APRIL
Enkele keer gladheid op bruggen
land en vlak aan de grond bleef het echter vaak wat zach-
Tijdens heldere nachten in het midden van de maand wis-
ter, waardoor er in het geheel geen kans was op gladheid.
ten bruggen nog wel een enkele keer te dalen tot onder
Het aantal contactmomenten met een coördinator voor
het vriespunt. Doordat hierbij ook condensatie optrad
het geven van een voorwaarschuwing voor een kleine
waren er nog een aantal strooiacties nodig. Het laatste
kans op gladheid lag dan ook op een hoger niveau dan
deel van de maand liep het altijd goed af, maar dit bete-
het daadwerkelijk aantal strooiacties. Juist wanneer er
kent niet dat er nooit ’s nachts bewaakt moest worden op
een kleine kans is op gladheid scheelt het uit handen ge-
even-tuele condensatiegladheid op bruggen. In het bin-
ven van de bewaking aan meteorologen een hoop werk.
absolute maandgemiddelde waarden, dan kunnen we concluderen dat het sinds 2001 niet zo koud is geweest in april.
nenland lag de temperatuur ’s nachts de helft van de tijd
De meteorologen van MeteoVista hielden deze maand tij-
Ook scheen de zon minder dan gebruikelijk. Het koudere weer leverde, in tegenstelling tot de voorgaande jaren in april,
beneden 3 graden, wat aangaf dat meerdere nachten niet
dens koude nachten de bruggen dan ook nauwlettend in
geheel zonder risico verliepen. In het zuidwesten van het
de gaten.
koudste en natste sinds 2001
April 2012 schaart zich hoog in de lijst met natte aprilmaanden. Ook was het een groot deel van de maand te koud voor
de tijd van het jaar. Na 1997 verliep april altijd gelijk aan of hoger dan de dan geldende normaal. Kijken we naar de
nog een aantal nachtelijke strooiacties op.
April amper warmer dan maart
Normaal gesproken loopt de temperatuur in april flink op.
De daglengte neemt per dag met 4 minuten toe. Hierdoor
krijgt de zon steeds betere de kans om de atmosfeer op te
warmen. Dit jaar merkten we hier weinig van. Met een gemiddelde temperatuur van 8,4 graden tegen 9,2 normaal
was het amper warmer dan in maart. De maartmaand verliep met 8,3 graden nog uitzonderlijk zacht – goed voor
een top-3 notering.
Een aantal koude en heldere
nachten leverden in het midden
van deze zachte maand nog een
lokale strooiactie op. Dit betrof
condensatiegladheid op koude
bruggen.
Kou uit het noorden
Een poel van koude lucht afkomstig vanaf de Noordpool
bleef tot ver in de maand boven Nederland aanwezig. Bijbehorende lagedrukgebieden zorgden voor onstabiliteit.
Regenstoringen en buien bepaalden het weerbeeld. De
zon had het moeilijk en de temperatuur kwam in De Bilt
­Aantal maart-dagen met:
tot en met de 26e geen enkele dag boven 15 graden in
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt. Ter vergelijk: in maart gebeurde dit al wel 9 keer.
De Bilt3
15
0
0
Waar het in maart slechts 3 keer tot lichte vorst kwam,
Eelde4
16
0
0
Vlissingen0
0
0
0
T_min <0
Extremen maart in De Bilt
het in De Bilt maar liefst 2,4 graden. Vlak aan de grond
kwam het overigens nog veel vaker tot vorst. Tijdens de
eerste helft van de maand vonden er nog een paar strooi-
2012
Normaal
IJsdagen (Tmax <0.0°C)
112
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 15
13
Strenge vorst (Tmin <-10.0 °C)
71
Zeer strenge vorst (Tmin <-15.0 °C) 30
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 1314
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
0
1
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
0
1
Zonloze dagen5
7
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
15
14
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
73
Dagen met onweer
0
1
Dagen met mist9
7
Dagen met sneeuw
4
6
Winteroverzicht 2011-2012
gebeurde dit in april maar liefst 5 keer. Op 17 april vroor
38
acties plaats.
Veel neerslag
De kou ging gepaard met veel bewolking en buien. In totaal viel er deze maand gemiddeld over het land 58 mm
neerslag tegen 42 normaal. Vooral aan het eind van de
maand ontstonden actieve en grootschalige regen- en onweersbuien. Dit kwam doordat de grens van warme en
koude lucht boven ons land bleef slepen.
Winteroverzicht 2011-2012
39
Warm slot
De maand eindigde warm. De poel met koude lucht werd
De laatste jaren was het in april vaak al zomerachtig. Dit
Late gladheidkansen verrassend
langzaam naar het westen verdreven en daarmee ver-
jaar had april soms winterse trekjes. Zo vielen er nog
Doordat het lang geleden was dat het zo laat in het sei-
Belang weerbewaking ook in voor- en naseizoen groot
dween ook de kleine gladheidkans op stalen bruggen.
buien met een winters karakter en koelden de bruggen
zoen nog glad was hadden sommige gemeentes en pro-
Het belang van samenwerken met een professioneel
Warme lucht vanuit Afrika maakte een opmars richting
regelmatig af tot dicht bij het vriespunt. In enkele nach-
vincies hun strooiauto’s al afgebouwd. Ook de warme
weerbedrijf is in rustige periodes net zo waardevol als
Duitsland. In het Koninginnedagweekend draaide de wind
ten daalden de koude bruggen daadwerkelijk tot rond of
maartmaand had een aanzet gegeven tot een vroege af-
in drukke periodes. Het onverwachtse karakter van de
bij ons naar het oosten, waardoor de warme lucht ook
onder het vriespunt en waren strooiacties noodzakelijk.
sluiting van het winterseizoen. Sommige gladheidbestrij-
gladheid maakt het nuttig om de bewaking in handen te
Nederland wist te bereiken. Op Koninginnedag wist de
ders werden dan ook nog verrast door het feit dat het
geven van meteorologen. Hiermee wordt u tijdig gewaar-
temperatuur voor het eerst de 20 graden te halen. In De
nog zo koud kon worden in april en er soms sprake was
schuwd wanneer er een kleine kans is op gladheid.
Bilt is dat de eerste officiële warme dag van de lente. Ter
van een kleine kans op gladheid. Richting Koninginnedag
vergelijk: vorig jaar beleefden we de eerste warme dag al
werd het steeds warmer en verdwenen ook de laatste
op 2 april en werd het op 21 april voor het eerst zomers
gladheidkansen van dit seizoen.
warm.
Doordat het in april behoorlijk koud was, waren strooiacties op koude bruggen nog enkele
keren noodzakelijk.
Op Koninginnedag was het niet alleen maar warm, maar
ook vrij zonnig. Omdat het overgrote deel van de maand
echter somber verliep bedroeg het totaal aantal zonuren
gemiddeld over het land 150 uur tegen 173 normaal. April
2012 verliep dus niet alleen koud en nat, maar ook nog
eens vrij somber.
Koude aprilmaand zorgt voor gladheidkansen
In de tweede helft van maart leek het gladheidseizoen
definitief ten einde. Met het verwisselen van de maand
werd het echter behoorlijk koud voor de tijd van het jaar.
­Aantal april-dagen met:
T_min <0
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt5
12
0
0
Eelde9
14
0
0
Vlissingen0
1
0
0
Extremen april in De Bilt
2012
Normaal
Vorstdagen (Tmin <0.0 °C) 54
Dagen met significante neerslag (≥ 0.1 mm) 2113
Dagen met veel neerslag (≥ 10.0 mm)
0
1
Dagen met veel wind (≥ 6 Bft.)
0
0
Zonloze dagen42
Dagen met weinig zon (≤ 20 %)
10
9
Dagen met veel zon (≥ 80 %)
04
Dagen met onweer
2
2
Dagen met mist
74
Dagen met sneeuw
0
2
Winteroverzicht 2011-2012
40
Winteroverzicht 2011-2012
41
Gladheidseizoen 2011/2012 in grafieken en tabellen
Dat we een bizar gladheidseizoen achter de rug hebben blijkt wel uit onderstaande grafieken. Over het algemeen was
het vrij zacht, maar er waren ook periodes dat het behoorlijk te koud was voor de tijd van het jaar. De vorstperiode
in de eerste helft van februari zette de winter van 2011/2012 op de kaart, terwijl het er eerst niet van leek te komen.
In onderstaande tabel is te zien dat in oktober t/m april
Dat het winterweer een stuk heftiger kan uitpakken zien
de temperatuur in een groot aantal nachten onder de 3
we tot slot aan het zoutverbruik. In onderstaande gra-
graden daalde. Over het algemeen is bij verwachte tem-
fiek zijn cijfers te zien van de zoutverkoop bij Eurosalt.
peraturen beneden 3 graden extra aandacht voor de glad-
We kunnen er van uitgaan dat dit zout ook daadwerkelijk
heidwerkzaamheden nodig. Als het bewolkt is dan valt
gestrooid is, omdat de zoutverkoop vaak een aanvulling
het mee, maar in helder nachten is er vaak al een (kleine)
van de slinkende voorraad van wegbeheerders is. Door-
kans op gladheid. In het noordoosten van het land ligt de
dat het een groot deel van de afgelopen winter zacht was
temperatuur beduidend vaker in de buurt van het vries-
is ten opzichte van de voorgaande jaren weinig zout ge-
punt dan in het noordoosten.
strooid. Het gaat echter nog steeds om bijna 45000 ton
Buiten de koudegolf om werd de winter gekenmerkt door
lijk nodig was. De meteorologen van MeteoVista gaven
veel perioden met kleine gladheidkansen. Vooral op brug-
de klanten de middag of avond van te voren altijd een
gen en viaducten was hier vaak sprake van. De klanten
telefonische weerupdate, wanneer er een waarschuwing
Onderschat de grillen van het weer dus niet, van okto-
van MeteoVista bespaarden veel werk door de bewaking
uitstond. Uit het aantal telefonische contacten in het
ber t/m april is gladheid mogelijk. De meteorologen van
van de sensoren uit handen te geven aan de meteorolo-
voor- en naseizoen blijkt dat er ook in de herfst en lente
MeteoVista zijn u graag van dienst met het verstrekken
gen. Dit leverde de klant een veilig gevoel op en hiermee
regelmatig een kans op gladheid is geweest. Enkele keren
van actuele weersinformatie, waarschuwingen en strooi-
hoefde men alleen in actie te komen als het daadwerke-
kwam het daadwerkelijk tot een strooiadvies.
advies op maat.
zout dat is gebruikt. Het zoutverbruik is natuurlijk vooral
te danken aan de felle vorstperiode in februari.
Percentage van aantal dagen okt-apr met:
T_min <0
T_min< 3
T_max<0
T_max<3
De Bilt17
34
6
7
Eelde19
45
6
9
Vlissingen8
15
4
7
Het aantal strooiacties en telefonische contactmomenten in het seizoen 2011/2012 van MeteoVista. De
absolute aantallen hangen natuurlijk af van het aantal en type klanten van MeteoVista. Er is in ieder
geval goed te zien dat de nadruk dit seizoen op februari lag en deels ook op januari.
Zoutafname bij Eurosalt in de jaren 2006 t/m 2012. Vooral in de jaren 2009 en 2010 zorgden lange
winterperiodes voor een enorme afname aan zout.
Winteroverzicht 2011-2012
42
Winteroverzicht 2011-2012
43
DANKWOORD
Onze dank gaat uit naar Jannes Wiersema, Gerard Kiewiet en Willy Steenkamp voor het insturen van vele foto’s tijdens
de afgelopen winter. Ook danken we Eurosalt voor inzage in de hoeveelheden strooizout die de afgelopen jaren verkocht zijn. Verder noemen we als bron voor de kaartjes met geografische overzichten van temperatuur, neerslag en
zonneschijn het KNMI.
Winteroverzicht 2011-2012
44