Maart - Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en

40e jaargang nr. 288 - - 9 maart 2014
Pagina 1
ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en
sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in
Nederland en België.
Het is een uitgave van de Nederlandse
Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde.
Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen.
Telefoon: 024 - 64 199 29
www.njrs.nl
[email protected]
Lidmaatschap-/abonnementsgeld:
20 euro voor een heel kalenderjaar.
Verschijnt plm. 13 keer per jaar.
Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36
t.n.v. G. Keijzers
Postbus 38
5340 AA Oss
Voor België:
Belfius - Neerpelt
Bankrekening: BE68 0839 7325 2634
Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor
1 december op, anders ben je verplicht opnieuw
voor een jaar te betalen.
Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor
Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed
doel op in uw testament !!!!!!
Eindredactie
Gerard Keijzers
Lay-out
- Theo Appeldoorn
- Ruud van Asseldonk
- Gerard Keijzers
Internet realisatie
Stephan Brands
Foto voorpagina:
De Japanse H-2A raket met in zijn neuskegel de Global
Precipitation Measurement (GPM) Core Observatory.
De lancering vond plaats op donderdag 27 februari
(vrijdag 28 januari Japanse tijd). Lees hierover elders in
dit nummer.
INHOUD:
ISS nieuws, met o.a. Waarom verdronk Parmitano bijna in de ruimte? ............................. 3
ESA gaat planeten bij verre sterren opsporen ................................................................... 6
Voorstel: stuur een sonde naar Uranus ............................................................................. 11
Ladee maakte de eerste foto's van de maan .....................................................................13
Marsnieuws ........................................................................................................................ 14
Saturnusnieuws ................................................................................................................. 16
Wat er aan de sterrenhemel te zien is deze periode .......................................................... 19
Stuur je experiment de ruimte in ........................................................................................ 21
Verenigingsnieuws .............................................................................................................22
Pagina 2
WAAROM VERDRONK LUCA
PARMITANO BIJNA IN DE
RUIMTE?
De ruimtewandeling van de Italiaan Luca
Parmitano was er een die niemand gauw zal
vergeten. Zeker niet door deze ESAruimtevaarder
zelf.
Tijdens
zijn
werkzaamheden buiten het ruimtestation
begon water in zijn helm te lopen en kon hij
ternauwernood veilig in de luchtsluis
terugkeren. Het waren zeer benauwde
momenten. Hoe kon dat allemaal gebeuren?
Water in de helm
We gaan terug naar 16 juli 2013 toen die zeer
ernstige gebeurtenis plaatsvond. De meest
levensbedreigende
van
alle
ruimtewandelingen van NASA. Het kon niet anders
of deze Amerikaanse ruimtevaartorganisatie
stelde een zeer uitvoerig onderzoek in. Op
woensdag 26 februari maakte de baas van
NASA, Charles Bolden, de resultaten bekend.
Het was meer dan een klein incidentje zoals
aanvankelijk werd gedacht, maar een complex
van factoren.
De klus die tijdens deze ruimtewandeling
uitgevoerd zou moeten worden, zou wel eens
eventjes geklaard worden. Men was te
uitbundig en de risico's werden niet serieus
genoeg genomen. Het lek in het koelsysteem
in het ruimtepak van Parmitano begon al op
het einde van zijn eerste ruimtewandeling op 9
juli. Er werd toen al heel snel geconcludeerd
dat het water was uit het drinktasje van
Parmitano. Ingenieurs op de grond kwamen
tot diezelfde conclusie en dus stond niets in
de weg om op 16 juli aan een tweede
ruimtewandeling te beginnen. Inmiddels is
gebleken dat die conclusie wel erg snel en te
simpel getrokken werd.
Het lek in het koelsysteem was ontstaan door
verontreiniging en blokkeerde daardoor een
filter. Het water kwam vervolgens terecht in de
luchtleiding naar de helm met de bekende
gevolgen. Hoe die verontreiniging heeft
kunnen ontstaan, is nog steeds niet duidelijk.
Met het probleem werd te gemakkelijk
omgesprongen. Amper 44 minuten nadat
Parmitano aan zijn tweede ruimtewandeling
begon, weigerde een koolstofsensor. Kort
daarna voelde Luca nattigheid achter zijn
hoofd.. Luca ging verder met zijn werk, maar
hij voelde wel dat er steeds meer vocht achter
zijn achterhoofd ontstond.. Zijn collegaruimtewandelaar Cassidy dacht dat het kwam
door een lek van zijn drinkzak en adviseerde
hem het droog te zuigen. Zonder succes.
Enkele minuten later keek Cassidy door de
helm van Luca naar binnen en zag druppels
water op het voorhoofd van de Italiaan.
Beiden wisten zeker dat het geen
zweetdruppels waren. Het aantal druppels
nam zienderogen toe. Luca begon te klagen
over water in zijn oren en even later ook in zijn
ogen. Steeds meer waterdruppels zweefden in
zijn helm en het werd de ruimtevaarders
duidelijk dat er een alsmaar groter probleem
ontstond. Toen besloot de vluchtleiding in te
grijpen en de ruimtewandeling af te breken.
Later bestudeerden de ruimtevaarders alle
onderdelen van het ruimtepak die de oorzaak
zouden kunnen zijn van deze lekkage. Al heel
snel werd het hen duidelijk dat de drinkzak
helemaal niet de schuldige was. Te snel en te
gemakkelijk hadden de ruimtevaarders en de
technici van het grondstation de drinkzak als
de veroorzaker aangewezen. Juist dat, zat de
NASA niet lekker. Verblijf in de luchtledige
ruimte is een kwestie van leven en dood. Het
grote gevaar is dat alles een routine wordt en
te gemakkelijk denkt iets op te kunnen lossen.
Juist die gemakzucht en nonchalance mag
nimmer ontstaan. Hiervan was nu sprake en is
gelukkig goed afgelopen. NASA blijft hierop
hameren bij alles wat in de ruimte gebeurt. De
dood vliegt constant mee !
Pagina 3
33 SATELLIETJES UITGEZET
Vanaf vrijdag 28 februari werd er begonnen
met het in een baan om de aarde gooien van
33 CubeSats. Hiervan waren er 28 van het
bedrijf
Planet Labs (gevestigd in San
Francisco) en vijf van privébedrijven en
instellingen in Litouwen en Peru. Het uitzetten
gebeurde steeds in paren en nam 17 dagen in
beslag.
Het Cygnus ruimtevrachtschip van Orbital
Sciences bracht deze CubeSats naar het Kibo
laboratorium. Het geheel is in handen van
SpaceFlight
Inc,
een
bedrijf
dat
gespecialiseerd is in het laten lanceren van
kleine kunstmaantjes. Van deze mogelijkheid
wordt steeds meer gebruik gemaakt. De
klanten hebben al snel een voorsprong van
zo'n twee jaar. Ze kunnen snel van een van
de eerstvolgende lanceringen hun satellietjes
mee laten vervoeren.
Planet Labs kunstmaantjes zijn de ruimte in geplaatst.
Op de achtergrond is een zonnepaneel van het ISS te
zien
Deze cluster kunstmaantjes, Flick 1, zal
toezien op natuurrampen, ontbossingen,
landbouwopbrengsten en veranderingen in het
milieu. Ze besrijken een gebied tussen 52
graden noorder- en zuiderbreedte. De
verkregen beelden zullen beschikbaar gesteld
worden aan commerciële gebruikers en
wetenschappers.
Het bedrijf werd in 2010 opgericht door
voormalige NASA-wetenschappers en grote
investeerders.
De Japanse ruimtevaarder Koichi Wakata is hier bezig
met de voorbereidingen van 2 CubeSats op een rek.
Via de sluchtsluis gaan ze naar buiten. Een Japanse
robotarm brengt ze vervolgens in een baan om de
Aarde.
CYGNUS VRACHTSCHIP
VERBRAND
Op dinsdag 18 februari was het zover. De
ruimtevaarders Mike Hopkins en Koichi
Wakata verwijderden met een robotarm het
Cygnus ruimtevrachtschip van het ISS. Op dat
moment vloog het ten oosten van Argentinië
boven de Atlantische Oceaan. Enkele minuten
later werden de stuurraketjes ontstoken toen
het op veilige afstand tot het ruimtestation
bevond. De Cygnus keerde niet meteen in de
dampkring terug. De eigenaar, Orbital
Sciences, wilde nog een aantal manoeuvres
uitvoeren.
Een dag later werden de remraketten in
werking gesteld waardoor het ruimtevaartuig
de atmosfeer indook met enkele duizenden
kilo's afval, niet langer meer bruikbare
instrumenten en experimenten. Dat gebeurde
ten oosten van Nieuw-Zeeland. Veruit het
overgrote deel verbrandde door de ontstane
wrijvingshitte.
Enkele
zware
stukken
'overleefden' de tocht door de dampkring en
kwamen in de Stille Oceaan terecht.
Pagina 4
De ongeveer 5300 kilo wegende kunstmaan
kwam allereerst in een geostationaire
overgangsbaan
terecht.
De
bovenste
rakettrap, de Breeze M, zorgde door vijf keer
te ontbranden, dat de Turksat 4A dat de baan
veranderde in een definitieve geostationaire.
Over deze klus deed het ongeveer negen
uren. Het had toen een positie boven de
evenaar ingenomen op 50 gr. O.L. Na de
nodige testen vertrok deze kunstmaan naar
zijn definitieve positie op 42 gr. O.L. De
Turksat 4A kan een gebied bestrijken van
China tot een deel van Engeland. Daaronder
valt ook een groot deel van Afrika. Later dit
jaar zal een Proton raket de Turksat 4B de
ruimte in schieten.
NIEUWE GPS GELANCEERD
Met een robotarm werd het Cygnus ruimtevrachtschip
van het ISS verwijderd
TURKSAT 4A GELANCEERD
Een Proton raket zorgde ervoor dat sinds 15
februari een Turkse communicatiesatelliet in
een baan om de aarde draait. Die lancering
vond plaats vanaf lanceerbasis Baikonoer..
Deze Turksat 4A moet de Turkse overheid en
haar burgers de komende tientallen jaren voor
communicatiediensten zorgen.
De Turksat 4A en 4B
Een Delta 4 raket bracht op 20 februari (V.S.
tijd) de Navstar 2F-5 satelliet voor Global
Positioning System in een baan om de aarde.
Het is de eerste van de drie die voor 1 juli dit
jaar gepland staan. Ze zijn alle drie nodig om
verouderde modellen te vervangen. Ze
hebben het overigens goed gedaan, want ze
zijn tweemaal langer in bedrijf dan bij de
lancering gepland was. Een succesvolle
lancering waarbij opnieuw kritisch gekeken
werd naar het functioneren van de RL 108-2
motor. In oktober 2012 leverde deze minder
stuwkracht dan verwacht werd. Desalniettemin verliep deze vlucht succesvol. Na
enkele wijzigingen en verbeteringen bleek de
motor prima te werken. Vorig jaar vonden er
drie lanceringen probleemloos plaats. 90
seconden na liftoff van deze 25e Delta raket
waren de twee hulpraketten al leeggebrand en
werden ze afgeworpen. De motor van de
eerste trap, die voornamelijk op waterstof
werkt was na vier minuten uitgewerkt. De
bovenste rakettrap had drie-en-een-half uur
nodig om deze communicatiesatelliet in zijn
juiste geostationaire overgangsbaan te
brengen. Uiteindelijk werd die gewijzigd in een
geostationaire met als vast punt boven de
evenaar op 55 Gr. Daar zal het de GPS 2A
vervangen
die
ruim
16
jaar
heeft
gefunctioneerd. Dat is dus aanmerkelijk langer
dan de geplande 7,5 jaar. Het Amerikaanse
navigatiesysteem wordt wereldwijd door
miljarden gebruikt.
Pagina 5
ESA GAAT PLANETEN BIJ VERRE STERREN OPSPOREN
ESA
Een satelliet die planeten in andere
zonnestelsels op gaat sporen. Dat is het idee
achter ESA's nieuwe PLATO-missie die de
ruimtevaartorganisatie
op
20
februari
bekendmaakte.
PLATO, een afkorting voor Planetary Transits
and Oscillations of stars, wordt ESA's derde
middellange wetenschappelijke ruimtemissie
(een zogeheten M3 missie) en maakt
onderdeel uit van het Cosmic Vision 2015-25programma van de ruimtevaartorganisatie
De missie besteedt aandacht aan twee
kernthema's van Cosmic Vision: wat zijn de
omstandigheden waarin planeten zich vormen
en waarop leven ontstaat en hoe werkt het
zonnestelsel.
Na zijn lancering zal PLATO een aantal
sterren die relatief dichtbij bij ons staan gaan
bestuderen. Daarbij zoekt de satelliet naar
kleine, regelmatige dipjes in de felheid van de
ster. Deze kleine dipjes ontstaan wanneer er
een planeet de ster passeert en daarmee een
klein deel van het sterrenlicht tegenhoudt.
Tijdens zijn missie maakt PLATO gebruik van
34 afzonderlijke camera's en telescopen. De
satelliet zal in totaal zo'n een miljoen sterren
onderzoeken en de planeten die daaromheen
zweven in kaart brengen.
Daarnaast zal ESA's nieuwe ruimtemissie de
seismische activiteit op sterren in kaart
brengen met als doel een precieze
omschrijving van de ster (inclusief massa,
radius en leeftijd) te maken. Door deze
gegevens
te
koppelen
aan
radiale
snelheidstelescopen op de grond kan tevens
de massa, radius en dichtheid van ontdekte
planeten berekend worden. Aan de hand van
die cijfers kunnen wetenschappers een
indicatie geven van de samenstelling van de
planeet.
ESA's
PLATO-missie
zal
duizenden
exoplanetenstelsels
identificeren
en
bestuderen, waarbij de nadruk vooral ligt op
het vinden van Aarde-achtige planeten die
zich in de bewoonbare zone van een ster
bevinden. Deze zone bevindt zich op precies
de juiste afstand, zodat er vloeibaar water
mogelijk is.
"PLATO heeft een uniek vermogen om te
speuren naar planeten, die eenzelfde
verhouding hebben met hun ster als die
tussen onze planeet en de zon", aldus Alvoro
Girmenez, directeur van ESA's Science and
Robotic Exploration-afdeling. "De missie
Pagina 6
bouwt verder op de expertise die is verzameld
tijdens belangrijke Europese missies waarop
ons eigen planetenstelsel is opgebouwd, zoals
CoRot en Cheops. De ontdekkingen van
PLATO geven ons inzicht in de manier waarop
ons eigen zonnestelsel is opgebouwd en geeft
ons context over andere planeten".
PLATO is ESA's nieuwste M3-missie en werd
gekozen
uit
een
reeks
bijzondere
kandidaatmissies.
Girmenez:
"Al
deze
missievoorstellen boden unieke kansen om
meer te leren over en het antwoord te vinden
op belangrijke wetenschappelijke vragen die
onderdeel uitmaken van ons Cosmic Visionprogramma." De vier andere missies waaruit
gekozen kon worden waren EChO (Exoplanet
Characterisation Observatory), LOFT (Large
Observatory For x-ray Timing), MarcoPolo-R
(een missie waarbij getracht zou worden een
monster van een aarde-achtige planetoide te
verzamelen) en STE-Quest (Space-Time
Explorer and Quantum Equivalance principle
Space Test).
Als derde M3-missie bevindt PLATO zich in
een unieke categorie, samen met ESA's Solar
Orbiter en Euclid. Deze missies werden in
2011 gekozen als eerste middellange
wetenschappelijke ruimtemissies.
Sea Orbiter wordt in 2017 gelanceerd en heeft
als doel de zon en zijn zonnewinden te
bestuderen van een afstand van niet groter
dan 50 miljoen kilometer. Euclid, dat in 2020
gelanceerd wordt, zal zich richten op donkere
materie, donkere energie en de structuur van
ons universum.
PLATO wordt in 2024 de ruimte in geschoten
met behulp van een Sojoez-raket. Nadat de
satelliet van de Europese lanceerbasis in het
Frans-Guyanese Kourou in een baan om de
aarde is gebracht, vliegt hij verder naar het L2
punt. Dat is een virtueel punt in de ruimte op
zo'n 1,5 miljoen kilometer afstand van de
aarde.
De PLATO-missie zal in eerste instantie zes
jaar duren. Gegevens van ESA's onlangs
gelanceerde Gaia-missie zullen PLATO
helpen om de precieze eigenschappen van
duizenden exoplanetenstelsels in kaart te
brengen. De metingen van PLATO zullen een
belangrijke aanvulling worden.
RUSLAND GAAT SUPERRAKET
LANCEREN
Nog dit jaar gaat Rusland een nieuwe
krachtige raket lanceren, genaamd Angara.
Dat wordt de krachtigste sinds het tijdperk van
de Sovjet-Unie. Het lanceergewicht komt
overeen met de Amerikaanse Falcon Heavy.
Model van een Angara raket met lanceertoren
Rond de eerste trap zijn een aantal
hulpraketten bevestigd die werken op
vloeibare
zuurstof
en
kerosine,
milieuvriendelijke brandstoffen. Bij de meeste
andere raketten wordt poederbrandstof
gebruikt en die zijn milieuvervuilend. De
Angara raketten zullen gelanceerd worden
vanaf de Russische lanceerbasis Plesetsk.
Zodra de nieuwe Russische lanceerbasis
Vostochny in het verre oosten van het Amoergebied gereed is, kan ook deze voor het
lanceren van deze nieuwe raket gebruikt
worden. Op 19 februari werd een model op
ware grootte op het lanceerplatform in
Plesetsk geplaatst. Dat gebeurde in
aanwezigheid van de Russische premier
Dmitri Medvedev. Hij vertelde vol trots uit te
kijken naar de eerste testvlucht in de tweede
helft van dit jaar.
Prototype van de Angara raket
Pagina 7
KOSMONAUT KUBASOV
OVERLEDEN
ASTRONAUT WILLIAM POGUE
OVERLEDEN
De Russische ruimtevaarder Valery Kubasov
is op 19 februari 2014 overleden. Hij maakte
drie
ruimtevluchten
en
kreeg
vooral
bekendheid als deelnemer aan het ApolloSojoez project in 1975. Voor het eerst was er
een samenwerking tussen Amerika en de
Sovjet-Unie.
De Amerikaanse ruimtevaarder William Pogue
is op 3 maart 2014 overleden. Hij was 84 jaar.
Pogue, geboren op 23 januari 1930, behoorde
tot de vijfde groep astronauten die NASA
selecteerde in 1966. Zijn eerste en enige
ruimtevlucht die hij maakte was aan boord van
het ruimtestation Skylab als piloot van de
Skylab 3 (SL-4).
Kubasov zweeft de capsule binnen tijdens het ASTP
project in 1975
Kubasov werd als ruimtevaarder geselecteerd
in 1966. In oktober 1969 maakte hij aan boord
van de Sojoez 6 zijn eerste ruimtevlucht die
vijf dagen duurde. De bedoeling van die vlucht
was dat zijn toestel met nog twee andere
elkaar in de ruimte zouden ontmoeten en
mogelijk ook aan elkaar zouden koppelen.
Door allerlei technische problemen kon dat
plan toen niet doorgaan. Op 15 juli 1975
begon hij tezamen met Alexei Leonov aan zijn
tweede ruimtevlucht. Zij koppelden toen hun
Sojoez aan een Amerikaanse Apollo, bekend
geworden als het Apollo-Sojoez Test Project.
Die vlucht duurde twee dagen. Zijn derde en
laatste vlucht ving in mei 1980 aan. Met
Bertalan Farkas (Hongarije) vlogen zij aan
boord van de Sojoez 36 naar het ruimtestation
Saljoet 6. Na een verblijf van acht dagen in de
Saljoet keerden zij in de Sojoez 35 terug naar
de aarde. In totaal bracht Kubasov 18 dagen,
17 uren en 57 minuten door in de ruimte. Op 3
november 1993 trok hij zich terug uit het
Russische kosmonautencorps. Valeri Kubasov
werd op 7 janauri 1935 geboren. Hij was
gehuwd en had een zoon en een dochter.
Bukasov is 79 jaar geworden.
William Pogue voordat hij aan zijn ruimtevlucht begon
Deze duurde van november 1973 tot februari
1974. Hij vestigde met zijn collega's Jerry Car
en Ed Gibson een duurrecord van 88 dagen in
de ruimte. Dat record zou lange tijd stand
houden. Pogue, een luchtmachtpiloot, zou
eigenlijk zijn eerste ruimtevlucht maken aan
boord van de Apollo 19. Maar vanwege
gebrek aan geld en de weerstand van de
Amerikanen tegen deze peperdure missies,
werden de Apollo 18, 19 en 30 missies
geschrapt. Overigens moest hij en de twee
anderen (Fred Haise en Jerry Car) dat nieuws
uit de krant vernemen. Aan boord van het
ruimtestation Skylab had hij het er best naar
zijn zin. Hun werk bestond grotendeels uit het
bestuderen van de zon, de aarde en henzelf.
Twee keer maakte hij een ruimtewandeling,
Pagina 8
op Thankgivingsday en op Kerstmis. Deze
laatste leverde hem een record op van 7 uur
en 3 minuten. In totaal duurde beide
ruimtewandelingen iets meer dan 13 uur.
Voordat hij in 1975 het astronautencorps
verliet, nam hij ook deel aan de allereerste
testen van de space shuttle. Pogue was een
boeiende spreker op lezingen. Voorts schreef
hij ook nog vijf boeken. Zijn huidige vrouw
leeft nog. Zijn eerste vrouw (met drie
kinderen) en zijn tweede (met vier
stiefkinderen) overleden tijdens hun huwelijk.
OLYMPISCH GOUD MET EEN
STUKJE METEORIET
De winnaars van een gouden medaille op de
Olympische Spelen kregen op zaterdag 15
februari naast de gouden plak ook een heel
klein stukje van de Chelyabinsk meteoriet. Het
was die dag precies een jaar geleden dat de
hele wereld d.m.v. videobeelden kon zien hoe
een meteoriet door het Russische luchtruim
vloog. Vervolgens kwam het in vele
honderden, misschien wel duizenden, stukjes
terecht in Chelyabinsk gebied.
JAPANSE
WEERSATELLIET
GELANCEERD
Jaren werkte Japan tezamen met de NASA
aan een weersatelliet om de regen- en
sneeuwval over de gehele wereld te meten.
Vooral op die plekken, die door andere
kunstmanen niet of nauwelijks in beeld zijn.
Met al die gegevens bij elkaar hopen de
wetenschappers elke drie uur een totaal
overzicht te hebben en daardoor ook betere
weersvoorspellingen te kunnen verzorgen.
Op 27 februari was het zover. Deze
kunstmaan,
de
Global
Precipitation
Measurement Core Observatory, kortweg de
GPM, verliet de Japanse lanceerbasis
Tanegashima. Een H-2A raket met daaraan 2
hulpraketten bracht de ruim 4000 kilo
wegende satelliet in een baan om de aarde.
De lancering verliep vlekkeloos. Twee minuten
na liftoff werden de 2 hulpraketten
afgeworpen. Na zes en een halve minuut in de
vlucht, had ook de eerste trap zijn werk
gedaan. De tweede trap voerde gedurende
acht minuten de snelheid op naar ruim 27.200
kilometer per uur, zodat de GPM na ongeveer
16 minuten na zijn vertrek een hoogte bereikte
van 407 kilometer. Vervolgens werden de
zonnepanelen ontvouwd en kon het opladen
van de batterijen beginnen
De Chelyabinsk medaille
Alleen de winnaars op die dag van een
gouden medaille. Daarnaast kregen ook de
Olympische comités van die landen, waarvan
de atleten goud wonnen zo'n speciale
medaille. Verder ging er ook een naar de het
regionale
Chelyabinsk
museum.
De
meteorietsplinters zijn aangebracht in een
kleine inkeping in het midden van de medaille.
Kleine fragmenten ( 2 - 3 gram) van de
Chelyabinsk meteoriet brengen $ 50 tot $ 75
op. Grotere (tussen de 5 en 10 gram) zijn
goed voor $ 200 en meer.
De Japanse Global Precipitation Measurement Core
Observatory
De GPM bestrijkt een gebied gelegen tussen
65
gr.
Noorderbreedte
en
65
gr.
Zuiderbreedte, een gebied waar veel wolken,
zware
stormen,
cyclonen
en
hevige
sneeuwstormen voorkomen. Maar het is ook
een gebied waarin uitgestrekte oceanen en
Pagina 9
minder ontwikkelde landen liggen. Aan dit
onderzoek zijn nog een twaalftal satellieten uit
diverse landen en organisaties betrokken.
Voor Japan is het de tweede keer dat het met
NASA samenwerkt aan een dergelijk project.
In 1997 ging de TRMM, Tropical Rainfall
Measuring Mission, de ruimte in. Hoewel zijn
geplande levensduur al lang verstreken is,
verschaft het nog steeds volop gegevens over
de zware regenval in de tropen en subtropen.
Tegelijk met het in de ruimte brengen van de
Japanse GPM werden er nog 7 satellietjes in
een baan om de aarde gebracht. Die zijn
bestemd voor experimenten en onderzoeken
door Japanse wetenschappers en studenten
van de universiteit.
KEPLER ONTDEKT 715 NIEUWE
EXOPLANETEN
Het schijnt maar niet op te houden: de
ontdekkingen van planeten rond andere
sterren. Op 26 februari werd bekend gemaakt
dat het Amerikaanse ruimtevaartuig Kepler
maar liefst 715 nieuwe exoplaneten heeft
ontdekt in de periode tussen mei 2009 en
maart 2011. Deze zijn gevonden rond 305
sterren. Sinds de ontdekking van de eerste
exoplaneet is het aantal inmiddels gestegen
naar bijna 1700. Of er aardachtige tussen
zitten
is
onbekend.
Wel
hebben
wetenschappers vastgesteld dat bijna 95%
kleiner is dan Neptunus
Zo ziet de tekenaar Kepler om de aarde draaien
dat verschil gemeten worden. Die technieken
worden alsmaar beter en de verwachting is
dan ook dat er in de komende tijd vele
duizenden, misschien wel miljoenen nieuwe
exoplaneten ontdekt gaan worden. Het is nu
vooral wachten op het moment dat er een
planeet (of planeten) gevonden gaat worden
in de bewoonbare zone d.w.z. zo ver van de
ster zijn omloopbanen beschrijft, waarop het
niet te koud of te heet is, zodat er leven op
mogelijk is.
NOORDERLICHT WAS IN
NEDERLAND TE ZIEN
Je moet maar geluk hebben om in Nederland
noorderlicht te kunnen zien. Het komt af en
toe eens voor. En als die kans zich voordoet,
moet het wel een heldere hemel zijn. Geen
wolken en ook geen storend maanlicht. En
dan moet je het ook nog toevallig zien.
Noorderlicht op de avond van 27 februari 2014 in
Noord-Nederland
Zo bijvoorbeeld in de nacht van 27 op 28
februari. Het was best ideaal weer. En waar
was het te zien? In Noord-Nederland. Nog
beter op de Waddeneilanden. Ongeveer tien
minuten lang. Die eilandbewoners konden nog
het best genieten van het adembenemend
mooie natuurverschijnsel. Rood-gele-oranjeachtige langwerpige vlekken betoverden het
firmament. Het maakt op iedereen die het ziet
een geweldige indruk. Heb je het gezien, dan
kun je zoiets onmogelijk nog vergeten. Maar
goed, deze WAS te zien. Wanneer krijgen we
weer een kans?
De ontdekte exoplaneten zijn zelf niet direct
waarneembaar. Maar omdat ze om een ster
draaien, wordt dat licht telkens een tikkeltje
lichtzwakker wanneer zo'n planeet voor de
ster komt. Met uiterst gevoelige camera's kan
Pagina 10
VOORSTEL; STUUR EEN SONDE NAAR URANUS
Het zijn vooral de planeten Jupiter en
Saturnus en Mars die al geruime tijd alle
andacht krijgen. In mindere mate ook de
planeten Venus en Mercurius. Vreemd
genoeg is er nauwelijks interesse in planeet
Uranus, terwijl deze planeet heel veel vragen
oproept.
Een infrarood opname van Uranus, gefotografeerd door
de Voyager 1
Uranus, zoals deze op een normale foto te zien is
Uranus is een omgevallen gasplaneet die
hoofdzalijk uit waterstof en helium bestaat.
Daarnaast komt er ook water, methaan,
ammoniak en kooldioxide voor. De wijze
waarop Uranus om zijn as en om de zon
draait, roept vragen op. En wat speelt er in die
dunne 'stroopachtige' atmosfeer af? Is deze
planeet inderdaad door een grote rotsblok uit
de ruimte geraakt en ligt deze daardoor op
zijn kant?
Het is vooral ESA die vindt dat deze planeet
nader bestudeerd moet worden. Deze
Europese
ruimtevaartorganisatie
heeft
inmiddels ook de Amerikaanse NASA al tot
nadenken aangezet. Er is al een vaag voorstel
gekomen om een middelgrote sonde naar
Uranus te sturen. Niet om die er langsheen te
laten vliegen, maar om die een baan om deze
planeet
te
brengen.
Een
groep
wetenschappers onder leiding van Hofstadter
heeft al een naam bedacht voor dit
ruimtevaartuig, de Uranus Pathfinder.
Tot 1986 was nauwelijks iets van deze
planeet en diens manen bekend. In dat jaar
passeerde de Amerikaanse Voyager 2 deze
gasplaneet. Camera's ontdekten nieuwe
ringen, zij het wel zeer ijle, en een aantal
nieuwe manen. Het is een eentonige blauwe
planeet met vrijwel geen kleurvariaties. In het
binnenste treffen we een harde rotsachtige
kern aan met daaromheen een mantel dat
naar aller waarschijnlijkheid veel water bevat.
Dat geheel is ingepakt in een zeer grote, dikke
wolkenlaag. vloeibare lucht. Het is er zo koud
dat die massa lijkt op dunne 'stroopachtige'
lucht.
Inmiddels hebben telescopen op aarde
ontdekt, dat die atmosfeer lang niet zo rustig
en saai is, dan werd gedacht na het zien van
de beelden van de Voyager 2. Op het zuidelijk
halfrond, dat nu naar de zon is gekeerd en
waar het nu dus zomer is, komen zeer
krachtige stormen voor met windsnelheden
van wel 805 kilometer per uur.
Pagina 11
De enige warmte die Uranus krijgt, is de
'warmte' van de zon. En dat is bar weinig. De
gemiddelde temperatuur ligt op -224 graden
Celsius.
In 1977 werden bij toeval enkele vage ringen
om Uranus ontdekt. Na bestudering van de
foto's genomen door de Voyager 2, telden
astronomen maar liefst 13 ringen. Hoe dat ze
ontstaan zijn, is nog altijd totaal onzeker.
Maar wie gaat zo'n peperdure missie betalen?
Het zal over een bedrag gaan tussen de 1,5
en 2,7 miljard dollar. In de meeste gevallen
valt het bedrag nog hoger uit. ESA voelt er
wel wat voor een financieel deel voor haar
rekening te nemen. Maar wie doet er ook nog
mee? Interesse is er wel bij diverse
organisaties, maar de houding is afwachtend.
Doorsnede van Uranus
Heel lang wisten we niet beter of Uranus telde
vijf manen t.w. Ariel, Miranda, Titania, Oberon
en Umbriel. Intussen zijn er heel wat meer
ontdekt en het aantal bedraagt momenteel 27.
Ongetwijfeld zal dat aantal nog wel stijgen
wanneer een ruimtevaartuig deze planeet
gaat bezoeken.
De meest interessante maan is Miranda. Daar
komen heftige activiteiten voor. De aanwezige
canyons zijn hiervoor het bewijs. Astronomen
sluiten ook niet uit dat onder het oppervlak
van de twee grootste manen Titania en
Oberon, vloeibare oceanen voorkomen.
Verhouding grootte Uranus - Aarde
Montagefoto van Uranus met zijn 5 grootste manen:
Ariel, Miranda, Titania, Oberon en Umbriel
Pagina 12
Het Amerikaanse ruimtevaartuig Ladee heeft
begin februari de eerste foto's van de maan
gemaakt en naar de aarde gezonden.
Haarscherpe opnames, gemaakt door een
speciale camera. Dat gebeurde tijdens het
heel precies instellen van het toestel d.m.v.
stersensoren. Deze laatste zoeken de positie
van bepaalde sterren op en blijven daarop
gericht. Op deze manier neemt het
ruimtevaartuig een zeer precieze stand in. Op
8 februari was het zover en met korte
tussenpozen werden de eerste vijf opnames
gemaakt.
** Een ander experiment houdt in het
onderscheppen
en
analyseren
van
stofdeeltjes die in de 'maanatmosfeer'
rondzweven. Zijn het die stofdeeltjes die voor
merkwaardige lichtzuilen zorgden, waarover
de astronauten Cernan en Schmidt spraken
tijdens hun Apollo 17 missie in 1972? Die
waren vlak boven het oppervlak te zien. En
hoe valt hun zweefgedrag te verklaren?
Speelt de ultraviolette straling van de zon
misschien hierin een rol?
Vanaf een hoogte van 20 kilometer begint
Ladee met het onderzoek van de maanstof.
Langzaam zakt het toestel en zal het steeds
meer stofdeeltjes tegenkomen om vervolgens
met een harde klap op het oppervlak te pletter
slaan.
Een van de eerste vijf opnames door Ladee gemaakt
van het maanoppervlak
** Het derde experiment heeft met
radiocommunicatie te maken. Een nieuwe
technologie wordt beproefd. Ruimtesondes
zenden alsmaar meer gegevens over. Dat
moet steeds meer en steeds sneller gaan
gebeuren.
Gedurende de eerste dagen dat Ladee om de
maan draaide, zond het met laserstralen elke
seconde honderden megabites aan data naar
de aarde. Dat gebeurde met een snelheid zes
keer zo snel als radiocommunicatie. Met deze
lasertechnologie hoopt NASA meer kennis op
te doen en de technieken te verbeteren.
Uiteindelijk zal de lasertechnologie het in de
toekomst moeten gaan worden.
LADEE MAAKTE DE EERSTE
FOTO'S VAN DE MAAN
Wat onderzoekt Ladee eigenlijk?
** Twee instrumenten onderzoeken de
samenstelling
van
de
uiterst
dunne
maanatmosfeer. Die is er wel, namelijk 10
biljoen keer ijler dan de aardse dampkring.
Die 'lucht' is zo dun dat de gasdeeltjes vrijwel
nooit met elkaar in botsing komen. Zo'n zelfde
situatie kennen we ook op planeet Mercurius,
planetoïden, meteoren en diverse manen.
De maanatmosfeer bestaat o.a. uit helium,
natrium, argon en kalium. Waar die gassen
vandaan komen is een raadsel. Mogelijk zijn
het deeltjes die losgeslagen zijn van het
maanoppervlak
door
de
constante
bombardement van meteorieten en geladen
deeltjes van de zon. Ook zouden het gassen
kunnen zijn uitgestoten door zeer zwakke
vulkanische activiteit.
Pagina 13
door Michel van Pelt
NASA’s Mars Odyssey boven de zuidpool van Mars.
[NASA/JPL-Caltech]
MARS ODYSSEY IN ANDERE
BAAN
NASA is begonnen Mars Odyssey, de oudst
nog werkende marssatelliet, langzaam aan in
een andere baan te brengen. Dat gebeurt
door
middel
van
een
serie
kleine
raketmotortjes die het aan boord heeft.
Sinds 2001 draait Odyssey in een
zogenaamde zonsynchrone omloopbaan, die
vrijwel over de polen van Mars gaat.
Zo vloog de satelliet altijd boven dat deel van
Mars waar het op dat moment laat in de
middag of laat in de nacht was. Nu wordt de
baan van Odyssey geleidelijk zo opgeschoven
dat het over gebieden gaat vliegen waar het
vroeg in de ochtend is, om daar de op dat
moment optredende weersverschijnselen te
kunnen observeren. Dat moet onder meer
informatie opleveren over de manier waarop
de bodem ’s ochtends opwarmt en over de
vorming van rijp, mist en bewolking. Het zal
nog tot november 2015 duren voordat de
nieuwe omloopbaan bereikt is.
Pagina 14
Het huidige uitzicht van Curiosity: rijen rotsen met op de
achtergrond Mount Sharp. [NASA/JPL-Caltech]
CURIOSITY BEREIKT
INTERESSANT GEBIED
De grote Marsrover Curiosity is momenteel in
een gebied belandt waar Marssatellieten
interessant strepen of groeven hebben
waargenomen die allemaal in dezelfde richting
lopen. De rover gaat een iets verder gelegen
locatie met soortgelijk terrein, “Kimberley”
gedoopt, binnenkort uitgebreid onderzoeken.
FRANKRIJK MET NASA MEE
NAAR MARS
Frankrijks nationale ruimtevaartorganisatie
CNES gaat, samen met een aantal Duitse
instituten, een wetenschappelijk instrument
leveren voor NASA’s InSight lander. Het
Seismic Experiment for Interior Structure
(SEIS) gaat onderzoek doen naar de
inwendige structuur van Mars. InSight moet in
maart 2016 gelanceerd worden.
Artist impression van de InSight lander
Pagina 15
Het NASA ruimtevaartuig Cassini maakte
bovenstaande foto op 22 oktober 2013. Het
toestel bevond zich toen op 2,6 miljoen
kilometer van Saturnus. Het kleinst zichtbare
detail (pixel) meet altijd nog 150 kilometer.
Helemaal rechts onderaan in de hoek is nog
met moeite maan Mimas te zien.
van Saturnus komt. Aangenomen wordt dat dit
te maken heeft met een elektrische lading
waardoor die stofdeeltjes boven de ringen
worden geduwd en als spaken te zien zijn.
In de B-ring zijn altijd de boeiende spaken te
zien (rechts van het midden). Die houden op
zodra binnenkort Saturnus de noordelijke
equinox bereikt. Het is altijd nog de vraag wat
er zich daar afspeelt. Volgens sommige
ringwetenschappers verschijnen die spaken
niet meer zodra de zon hoger aan de hemel
Pagina 16
OUDSTE
STUKJE
GEVONDEN
AARDE
Wetenschappers hebben het oudste stukje
aarde tot dusver bekend gevonden. Het is een
minuscuul stukje zirkoon en blijkt maar liefst
4,4 miljard jaar oud te zijn. Dat werd op 23
februari bekend gemaakt. De aarde is zo'n 4,5
miljard jaar geleden gevormd. De aardkorst
koelde relatief snel af. Dat is met de vondst
van dit stukje zirkoon aangetoond. Het stukje
zirkoon werd in 2001 gevonden in het westen
van Australie. Uit die vondst blijkt dat de
aardkorst al na zo'n 160 miljoen jaar vast
gesteente had gevormd en dat is veel sneller
dan voorheen werd gedacht. Het onderzoek
geeft ook aanwijzigingen over het ontstaan
van leven op onze planeet. De onderzoekers
stellen op basis van hun resultaten dat er 4,3
miljard jaar geleden al vloeibaar water was,
een van de voorwaarden voor leven.
te staan dat het gevonden kristal tussen de
4,382 en 4,365 miljard jaar oud is.
BRUINE DWERG MET RODE
ATMOSFEER ONTDEKT
Britse wetenschappers van de Universiteit van
Hertfordshire
hebben
een
bijzonder
hemellichaam in kaart gebracht. Het gaat om
een bruine dwerg, ook wel een mislukte ster
genoemd, met bijzondere rode wolken in zijn
dampkring. De ze bruine dwerg, ULAS
J222711-004547, onderscheidt zich door zijn
roodkleurige atmosfeer van andere bruine
dwergen. "Dit is een heel ander soort wolken
dan op aarde", legt onderzoeksleider
Frederico Marocco uit. "Deze wolkenlagen
bestaan uit kleine mineraaldeeltjes, zoals
entatiet en korund. We weten dat ze er zijn en
we kunnen zelfs een goede schatting maken
hoe groot deze stofdeeltjes zijn." De grotere
planeten in ons zonnestelsel, zoals Jupiter en
Saturnus, hebben in hun atmosfeer wolken
opgebouwd uit onder meer ammonia,
waterstofsulfide en waterdamp. Op deze
bruine dwerg, waar in de wolkenlaag onder
meer waterdamp, methaan en ammonia
rondzweven, is het echter veel heter. De
wetenschappers zijn ervan overtuigd dat als
ze te weten komen hoe deze atmosfeer werkt,
ze dan een veel beter beeld krijgen over hoe
andere soorten dampkringen werken.
HEELAL ZWAARDER DAN
GEDACHT
Zo ziet het mineraal Zirkoon er uit
Hoe is de leeftijd van het zirkoon vastgesteld?
De onderzoekers hebben twee verschillende
technieken gebruikt. Allereerst hebben ze de
mate van radioactief verval van uranium naar
lood vastgesteld. Dat is een proces van vele
miljarden jaren. Echt 100% betrouwbaar is
deze techniek niet. Om zeker te weten dat ze
zo'n oud stukje steen in hun bezit hadden,
hebben de wetenschappers ook nog gekeken
naar de massa van individuele loodatomen in
het zirkoon. Daaruit kwam onomstotelijk vast
Leidse astrofysici denken te hebben ontdekt
waarom het heelal veel zwaarder is dan op
grond van alle zichtbare sterren, viel te
verwachten. Donkere materie, mogelijk goed
voor viervijfde van alle massa in het heelal,
zou kunnen bestaan uit zogeheten steriele
neutrino's, schrijft sterrenkundige Alexey
Boyarsky samen met collega's in een
publicatie. Steriele neutrino's zijn ongeladen
spookdeeltjes die in theorie ontstaan bij
kernprocessen. Ze bestonden tot nu toe
alleen op papier. Echt waargenomen zijn ze
nog nooit. Hoewel ze geen invloed op andere
sterren vertonen, hebben ze wel enige massa.
Dit geeft de mysterieuze deeltjes mogelijk een
rol in de zwaartekracht in het heelal.
Pagina 17
ASTEROIDE PASSEERDE DE
AARDE
Een 30 meter grote asteroïde passeerde op
woensdag 5 maart de aarde met een snelheid
van 53.000 kilometer per uur. Die passage
gebeurde tussen de maan en de aarde op
zo'n 350.000 kilometer (de maan staat op
384.000 km). Altijd nog een flinke afstand
m.a.w. de aarde was op geen enkel moment
in gevaar. Deze steenklomp DX110 was met
een telescoop goed te zien en te volgen. Zo'n
passage is geen unieke gebeurtenis. Zeker 20
keer per jaar gebeurt dat wel.
NOG EEN PLANETOIDE VLOOG
LANGS
Twee dagen later, op 7 maart),vloog weer een
brok ruimtesteen langs de aarde. Deze was
nog dichterbij op ongeveer 62.000 kilometer.
Deze steen, 2014 EC, was slechts een paar
dagen eerder ontdekt, en had een grootte
volgens de NASA van vier tot veertien meter.
NASA VOOR DE RECHTER
GEDAAGD
Het mysterie over de donutvormige steen, die
eind januari plotseling opdook op het
Marsoppervlak voor de Marsrover Oppotunity,
is nog niet opgelost. Het verhaal krijgt zelfs
een vreemde wending.
De donutvormige steen, die waarschijnlijk zichtbaar
werd doordat Opportunity de grond omwoelde
Een Amerikaanse wetenschapper en schrijver
Rhawn Joseph is ervan overtuigd dat die
'donut' iets met het bestaan van buitenaards
leven op Mars te maken heeft. Volgens hem
weet NASA dat, maar verdoezelt het Dat pikt
deze Amerikaanse schrijver niet en eist de
publicatie van foto's met een hogere resolutie
waarop kleinere details te zien zijn. Die zijn
door Opportunity best te maken. Om dat voor
elkaar te krijgen is hij naar de rechter in San
Francisco gestapt. We zijn benieuwd hoe dat
gaat aflopen. Deze 'donutsteen' is helder rood
in het midden en daaromheen wit. De
samenstelling van de steen is heel
opmerkelijk. Het bevat volgens de metingen
van Opportunity een hoog gehalte aan zwavel
en magnesium. Ook is er dubbel zo veel
mangaan gemeten als bij andere gesteenten
die dat wagentje ooit onderzocht.
Rhawn Joseph is het daar helemaal niet mee
eens. Volgens hem is het een soort
paddenstoel. Die werd nu pas zichtbaar
omdat het nu flink gegroeid is. Dat zou dan
het eerste bewijs zijn dat er leven op de rode
planeet voorkomt. Joseph vindt met deze
theorie veel aanhang bij mensen die maar al
te graag in Marsmannetjes en vliegende
schotels willen geloven. Mocht hij bij de
rechter geen gehoor krijgen, dan heeft hij in
ieder geval weer een goede titel voor zijn
volgend boek.
MOSLIMS MOGEN NIET NAAR
MARS
Het is voor moslims absoluut verboden om
naar Mars te reizen. Wie naar de rode planeet
gaat, loopt het gevaar niet levend terug te
komen, en dat kan niet gerechtvaardigd zijn in
de islam. Dat concludeert een fatwacommissie van de islamitische autoriteiten in
de Verenigde Arabische Emiraten. In oktober
vorig jaar had een belangrijke sjeik uit SaudiArabie
ook
al
gewaarschuwd
tegen
Marsreizen. Sjeik Ali al-hekmi vond zulke
missies een dodelijk experiment en daarom
ongepast voor moslims, die hun eigen leven
niet mogen verwoesten omdat het een gave
Gods is.
Enkele honderden Saudi's hebben zich voor
het project Mars One aangemeld. Die
'uitverkorenen' boeken een enkele reis naar
Mars en zullen niet meer naar de aarde
terugkeren.
Pagina 18
WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS
IN DE PERIODE VAN 9 MAART TOT 9 APRIL 2014
MERCURIUS
Is in deze periode niet te zien. De planeet
bevindt zich achtereenvolgens in de
sterrenbeelden Waterman, in het noordoosten
van de Steenbok en daarna weer in de
Waterman.
VENUS
Ongeveer anderhalf uur voor zonsopkomst
verschijnt Venus boven de zuidoostelijke
horizon als een zeer heldere morgenster.
Venus beweegt in deze periode door de
sterrenbeelden Boogschutter, Steenbok, het
zuidwesten van de Waterman en vervolgens
weer door de Steenbok en na 4 april weer
terug in de Waterman.
MARS
In het sterrenbeeld Maagd treffen we Mars
aan. Deze oranjeachtige ster verschijnt al vrij
snel in het begin van de avond boven de
oostelijke horizon en blijft de rest van de nacht
zichtbaar.
JUPITER
In het sterrenbeeld Tweelingen prijkt de
heldere reuzenplaneet Jupiter. Is te zien vanaf
het begin van de avond tot ver na
middernacht.
SATURNUS
Komt in het begin van deze periode na
middernacht boven de horizon en op het
einde al voor middernacht. Deze heldere
planeet blijft de rest van de nacht zichtbaar in
het sterrenbeeld Weegschaal.
URANUS
Bevindt zich te dicht bij de zon in het
sterrenbeeld Vissen en is daardoor niet te
zien.
NEPTUNUS
Staat aan de ochtendhemel te dicht bij de zon
om hem waar te kunnen nemen. Neptunus
staat in het sterrenbeeld Waterman.
VAN DAG TOT DAG
9 mrt.: Tussen 21.25 uur en 22.24 uur vallen
schaduwen van de manen Io en Ganymedes
gelijktijdig op het wolkendek van Jupiter.
9 mrt.: Te 22.36 uur bedekt de zuidpool van
de Maan een sterretje van Orion.
9 mrt.: Rechts van de Maan prijkt Jupiter
10 mrt.: Jupiter bevindt zich links van Maan.
10 mrt.: Te 1.54 uur bedekt de Maan een
sterretje van het sterrenbeeld Orion.
11 mrt.: Maan Titan bereikt de grootste
westelijke afstand tot Saturnus.
11 op 12 mrt.: De vier grootste manen van
Jupiter staan ten westen van de planeet.
13 mrt.: Te 1.35 uur bedekt de Maan een
sterretje van het sterrenbeeld Kreeft.14 mrt.:
Iets boven de Maan zien we Regulus, de
helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw.
16 mrt.: Tussen 23.21 uur en 1.36 uur zijn
schaduwen van de manen Io en Ganymedes
op het wolkendek van Jupiter te zien.
18 mrt.: Bij de opkomst van de Maan is ster
Spica heel dicht bij de Maan te zien. Spica is
de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd.
18 op 19 mrt.: De vier grootste manen van
Jupiter staan ten westen van de planeet.
19 mrt.: Maan Titan bereikt de grootste
oostelijke afstand tot Saturnus.
20 mrt.: Te 17.57 uur begint de astronomische
lente.
21 mrt.: Net boven de Maan zien we 's
ochtends planeet Saturnus staan.
22 mrt.: Deze ochtend treffen we Spica, de
helderste ster van Maagd, onder Maan aan.
27 mrt.: Onder de Maan prijkt planeet Venus.
30 mrt.: Te 2.00 uur begint de zomertijd. We
zetten de klok(ken) een uur vooruit.
31 mrt.: Deze ochtend zien we Mars ten
noorden van Spica.
3 april: Bekijk met een verrekijker de mooie
samenstand van de Maan met de open
sterrenhoop de Pleiaden.
3 april: Te 21.05 bedekt de Maan een sterretje
van het sterrenbeeld Stier.
3 april: Te 23.14 uur gebeurt dat met een
ander sterretje van dat sterrenbeeld.
3 op 4 april: Maan Titan bereikt de grootste
oostelijke afstand tot de planeet.
Pagina 19
4 april: Links van de smalle maansikkel is
Aldebaran te zien, de helderste ster van het
sterrenbeeld Stier.
6 op 7 april: De vier grootste manen van
Jupiter staan ten oosten van de planeet.
6 april: Boven de Maan staat planeet Jupiter.
het bedrijf Planetary Resources, dat in de
toekomst mogelijk mijnbouw op een
planetoïde wil gaan bedrijven. Zelf heeft
NASA plannen om een kleine planetoïde te
'vangen' en in een baan rond de maan te
brengen.
'VALLENDE STERREN'
In deze periode zijn er geen echte zwermen.
Wel is de kans groot af en toe een trage,
heldere Virginide te kunnen zien. Met veel
geluk misschien wel een vuurbol.
MAANFASEN
Laatste Kwartier
Nieuwe Maan
Eerste Kwartier
Volle Maan
DE ZON
17 maart
22 maart
27 maart
2 april
24 maart
30 maart
07 april
15 april
OPKOMST ONDERGANG
06:50 uur
18:47 uur
06:39 uur
18:56 uur
06:27 uur
19:04 uur
07:13 uur
20:14 uur
NASA LOOFT PRIJS UIT VOOR
SOFTWARE OM PLANETOÏDEN
OP TE SPOREN
Software-ontwikkelaars kunnen 35.000 dollar
winnen in een nieuwe prijsvraag, uitgeloofd
door de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie
NASA. De software moet in staat zijn om zeer
efficiënt en met weinig rekenkracht in
bestaande foto's van de sterrenhemel op zoek
te gaan naar kleine planetoïden die mogelijk
een bedreiging voor de aarde kunnen vormen.
Verschillende telescopen speuren elke
heldere nacht de hemel af op zoek naar dit
soort 'aardscheerders'. Door foto's van
verschillende tijdstippen met elkaar te
vergelijken, kunnen bewegende lichtstipjes
worden opgespoord. Dat gebeurt volledig
geautomatiseerd.
Om de effectiviteit van de bestaande
zoekprogramma's te vergroten nodigt NASA
nu software-ontwikkelaars uit om met veel
betere zoek-algoritmes te komen. De
ruimtevaartorganisatie werkt in de Asteroid
Grand Challenge Contest Series samen met
Met enige regelmaat scheren er (kleine) planetoïden
langs de aarde.
3D-SPECTROGRAAF MUSE IN
GEBRUIK GENOMEN OP VERY
LARGE TELESCOPE
De 3D-spectrograaf Multi Unit Spectroscopic
Explorer (MUSE) is met succes geïnstalleerd
en in gebruik genomen op de Very Large
Telescope op Cerro Paranal, Chili. MUSE
heeft tijdens zijn eerste waarnemingsperiode
gekeken naar verre sterrenstelsels, heldere
sterren
en
andere
testobjecten.
De
Sterrewacht Leiden was namens de
Nederlandse
Onderzoekschool
voor
Astronomie onder andere verantwoordelijk
voor de ontwikkeling van ASSIST, waarmee
de adaptieve optiek van MUSE is getest.
De MUSE-spectrograaf
Pagina 20
STUUR JE EXPERIMENT DE
RUIMTE IN
ESA
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA
selecteert nieuwe experimenten om uit te
voeren in microzwaartekracht op 400
kilometer boven onze planeet. Klinkt dat
buiten je bereik? Dien een voorstel voor een
spannend experiment in en het zou in 2016
zomaar eens uitgevoerd kunnen worden.
Wie een theorie wil testen of een fenomeen
wil begrijpen, kan niet anders dan aan het
experimenteren slaan. Wetenschappers zijn al
eeuwen bezig met het verhitten, roeren,
drogen en draaien van hun experimenten, in
een poging resultaten te boeken. Sinds we de
ruimtevaart hebben 'uitgevonden' komt daar
nog een belangrijke optie bij: het weghalen
van de zwaartekracht.
Het internationale ruimtestation ISS is een
ideaal en goed uitgerust laboratorium waar
wetenschappers van alle disciplines mee uit
de voeten kunnen. Van metaalovens die tot
2000 graden Celsius kunnen verwarmen tot
diepvriezen die tot -80 graden Celsius kunnen
koelen en van kassen tot centrifuges. Je kunt
een experiment zo gek niet bedenken of het
kan uitgevoerd worden aan boord van het ISS.
met betrekking tot mensen, planten, cellen en
astrobiologie.
Ben je van mening dat je onderzoeksgebied
belang kan hebben bij onderzoek in de
ruimte? Stuur dan voor 23 mei een voorstel
voor een experiment in. Beschrijf in het
voorstel wat je experiment inhoudt en waarom
het uitgevoerd moet worden aan boord van
het internationale ruimtestation.
De middelen aan boord van het ISS zijn
beperkt en het uitvoeren van experimenten in
de ruimte vereist een significante inspanning.
De criteria die gehandhaafd worden bij het
kiezen van het winnende experiment zijn
gebaseerd op uniciteit en haalbaarheid van
het experiment en van diens relevantie voor
de ruimtevaart. Als je experiment gekozen
wordt zal een ervaren ESA-staf je door het
proces begeleiden, waarbij apparatuur getest
en klaargemaakt wordt voor de ruimte.
De kans om je experiment in de ruimte te
krijgen is onderdeel van ELIPS, het European
Programma for Life and Physicl Sciences in
Space. ESA's onderzoeksprogramma voor
wetenschap in microzwaartekracht. Het doel
van het programma is het leven op aarde
verbeteren en zorg dragen voor een
langetermijn aanwezigheid in de ruimte.
Aan boord van het internationale ruimtestation
zijn al onnoemelijk veel experimenten tot een
goed einde gebracht. Zo hebben we nu
dankzij het ISS een beter begrip van ons
immuunsysteem,
kunnen
we
betere
vaccinaties ontwikkelen, vinden we de genen
die verantwoordelijk zijn voor veroudering,
ontwikkelen
we
lichtere
en
sterkere
metaallegeringen en ontdekken we hoe dieren
overleven in de ruimte.
ESA en zijn internationale partners willen
wetenschappers die mogelijkheid bieden om
hun eigen experimenten uit te laten voeren in
de
ruimte.
De
Europese
ruimtevaartorganisatie verricht zich daarbij
vooral op experimenten op het gebied van
biowetenschap. Denk daarbij aan onderzoek
Het invriezen van een experiment
Pagina 21
ACTIVITEITEN KERNEN
NIJMEGEN
VELDHOVEN
Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014.
- bespreking nieuwtjes
- waterraketten
- bespreking project
- bespreking organisatie sterrenkijkavond
- 40 jaar N.J.R.S.
- wat verder ter tafel komt
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.00 uur
Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014.
Gezamenlijke bijeenkomst met kern Uden.
- bespreking nieuwtjes
- project tentoonstelling Ons Zonnestelsel
- computerproject
- bespreking organisatie sterrenkijkavond
- 40 jaar N.J.R.S.
- wat verder ter tafel komt
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.30 uur
UDEN
Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014.
Gezamenlijke
bijeenkomst
met
kern
Veldhoven.
- bespreking nieuwtjes
- project tentoonstelling Ons Zonnestelsel
- Computerproject
- bespreking organisatie sterrenkijkavond
- 40 jaar N.J.R.S.
- Wat verder ter tafel komt
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.30 uur
De volgende ASTRUIM
verschijnt op
8 april 2014
W
WIIE
AR
R !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
E?? W
WA
ATT?? ...................................................... 4400 JJA
AA
Op 4 oktober a.s. is het 40 jaar geleden dat de Nederlandse
Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde werd opgericht
met het daarbij behorende tijdschrift ASTRUIM met andere woorden
we bestaan 40 jaar !!!!
Rond die datum willen we een aantal grote activiteiten organiseren.
Het zou fantastisch zijn als alle leden hierover nadenken en met
hartstikke goede ideeën komen.
Toen we 25 jaar bestonden hadden we o.a. een geweldige excursie (9
bussen vol) naar Noord-Frankrijk i.v.m. de totale zonsverduistering.
Dat was een geweldige knaller.
K
Koom
m oopp bbeessttee lleeddeenn,, ddooee ooookk iieettss oom
m eerr eeeenn ggeew
weellddiigg ffeeeesstt vvaann ttee
m
maakkeenn.. K
Koom
mm
meett eeeenn iiddeeee eenn w
wiijj vvooeerreenn hheett uuiitt !!!!!!!!!!!!
iinnffoo@
@nnjjrrss..nnll
TTeell..:: 002244 6644 119999 2299
Pagina 22