Heimwee naar de

Ondertussen in
Nederland
Heimwee naar de
JAREN 30
Minder volle agenda’s, minder ballen in de lucht, minder stress:
we puzzelen en cursussen wat af om dat voor elkaar te krijgen.
Maar volgens sommigen kun je ook gewoon leven zoals ze
dat in de jaren dertig deden. Drie overtuigde ‘dertigers’ vertellen
wat hen dat oplevert.
Van plant tot tapijt en van schortje tot emaillen pan:
alles is zoals toen in de huiskamer van Juffrouw Jo
46 _
Feel con nected
_ 47
‘Je maakte op zondag samen uitstapjes met
de fiets, luisterde met de hele familie naar
de radio en deed ’s avonds een spelletje’
Meer dan ooit lijkt het vintage verleden op
te duiken in het heden. Je ziet het in mode,
interieurs, tijdschriften, illustraties, design,
muziek, films, televisieseries, auto’s…
overal. De een valt vooral voor de esthetiek
van toen, de ander verlangt terug naar de
ouderwetsche gezelligheid en knusheid.
Heel opvallend is dat jaren-30-huizen –
origineel of nieuwbouw – al tijden de populairste op de markt zijn. En dat er zelfs een
club mensen is die exact zo probeert te
leven als in het interbellum. In Amerika,
Engeland, Frankrijk en Japan, maar ook in
Nederland. Waarom heeft dat decennium
zo’n aantrekkingskracht?
Rijksmuseum-medewerker Mark Davids, of
Mijnheer Davids, zoals hij zichzelf het liefst
noemt, is een van die mensen die 24/7 het
dagelijks leven van de dertiger jaren leeft:
“De economische teruggang, de globalisering waardoor alles inwisselbaar lijkt, het
moordende tempo van onze maatschappij,
1
48 _
2
Feel con nected
het feit dat het leven onpersoonlijker en
anoniemer is geworden, dat zijn allemaal
dingen die ervoor zorgen dat mensen gaan
terugkijken naar hun roots. Waar komen
we vandaan en wie zijn we eigenlijk? De
dingen van vroeger bieden herkenning en
houvast. Wat ik zelf zo aantrekkelijk vind
aan de jaren dertig, is in eerste instantie de
stijl: de kleding, de architectuur, de auto’s,
de muziek – dat vind ik allemaal veel mooier
dan nu. Maar ik ben ook gecharmeerd van
de omgangsvormen van toen en het feit
dat het leven eenvoudiger, overzichtelijker,
socialer en hechter was. Je maakte op zondag samen uitstapjes met de fiets, luisterde
met de hele familie naar de radio en deed
’s avonds spelletjes met z’n allen.”
EEN STOFZUIGER UIT 1924
Historisch adviseur Jo Hedwig Teeuwisse,
oftewel Juffrouw Jo, leeft ook al jaren alsof
de afgelopen tachtig jaar niet bestaan
hebben. De argumenten waarmee ze haar
levensstijl verdedigt, klinken verrassend
modern: “In het verleden was het absoluut
niet allemaal perfecter dan nu, maar het
idee dat alles altijd alleen maar beter
wordt, daar ben ik echt van teruggekomen.
Neem onze consumptiemaatschappij,
waarin individualisme het belangrijkste is.
In de jaren dertig was iedereen zuinig, zelfs
als je rijk was. Want verspillen, dat deed
je gewoon niet. Daar hoefden ze geen excuses voor te hebben, zoals tegenwoordig
het milieu. Elk jaar een nieuwe mobiele
telefoon, dat is gewoon waanzin. En al
die plastic wegwerptroep die we kopen...
Begin vorige eeuw werden dingen gemaakt
om een leven lang mee te gaan. Mijn stofzuiger uit 1924 is misschien niet de meest
praktische en maakt lawaai, maar hij werkt
nog fantastisch. En mijn fiets uit 1937 had
nog de originele banden toen ik ’m kocht,
die waren niet eens lek. Als er vroeger iets
kapotging, hoefde je het niet weg te gooien, want het was makkelijk te repareren. En
vaak kon je dat gewoon zelf doen.”
De pas negentienjarige Jip Hartog staat er
op dezelfde manier in. Ze heeft het ouderlijk huis nog niet verlaten, maar kleedt zich
wel consequent volgens de mode van
toen. “Soms denk ik dat ik in de verkeerde
tijd geboren ben. Het gevoel dat ik krijg als
ik naar een foto uit de jaren dertig kijk of
een boek uit die tijd lees. Het is lastig te
beschrijven. Hoe de straten en huizen
eruitzagen, hoe de mensen met elkaar omgingen, de eenvoud: dat zijn allemaal dingen
waar ik blij van word. Natuurlijk was er ook
1. M
ijnheer Davids kiest een grammofoonplaat om
te beluisteren. De lp is overigens bezig aan een
heuse comeback.
2. Net filmster Ginger Rogers op een oude zwartwitfoto, maar het is de negentienjarige Jip Hartog.
3. C
lub Interbellum organiseert uitjes in stijl.
4. O
ok de persoonlijke verzorging doen de neotraditionalisten zo veel mogelijk met spullen van
vroeger.
4
3
veel armoede en kun je beter nu ziek zijn
dan toen. Maar we leven tegenwoordig wel
meer langs elkaar heen. En waar ik me echt
aan kan ergeren is het materialisme, dat alles constant vervangen moet worden door
weer iets nieuwers en ‘mooiers’. Mensen
zouden wat meer tevreden kunnen zijn met
wat ze hebben.”
Jip heeft ook besloten om een echt vak te
leren: ze doet nu een opleiding tot coupeuse.
“Ik vind het heel bijzonder dat het systeem
waarmee ik nu patronen teken tijdens de
les al bestaat sinds 1909!” Op haar blog
Oldfashionedatheart.blogspot.nl schrijft ze
veel over haar liefde voor het maken van
jaren-30-kleding.
Ook Juffrouw Jo besteedt haar vrije tijd
liever aan dingen maken dan aan tv-kijken:
“Een van de dingen die ik heel mooi vind aan
de jaren dertig is dat de mensen enorm
creatief waren. Ze moesten wel, maar het
was ook leuk dat gezinnen ’s avonds
massaal aan het figuurzagen sloegen en
dingetjes gingen knutselen, haken en breien.
Terwijl nu bijna elke vrije minuut naar de
computer of televisie gaat. Daar blijft niks
bevredigends van over, het is tijd die vervliegt en verdwijnt. Ik vind het hartstikke
gezellig en rustgevend, en het geeft me veel
voldoening, als ’s avonds de radio speelt,
de honden liggen te slapen voor de kachel
en ik lekker aan het prutsen ben om een lamp
in elkaar te zetten volgens een beschrijving
uit het tijdschrift Huisvlijt uit 1938.”
Door hun kleding zijn de drie opvallende
verschijningen op straat. Je zou verwachten
dat het op Jips leeftijd het moeilijkst is om
zich staande te houden tussen leeftijdsgenoten met de hipste kleding en de nieuwste
gadgets. “Eigenlijk valt het mee,” zegt ze.
“Als ik op mijn kleding word aangesproken,
zijn de reacties vaak positief: ‘Wat knap
dat je dat zelf hebt gemaakt.’ De laatste
keer dat ik werd ‘uitgescholden’ was door
twee meisjes die ‘oma’ en ‘Anne Frank’
naar me riepen. Daar zat ik niet mee, want
ik ben dol op oma’s en Anne Frank is mijn
idool. Ik ben vooral blij dat mijn ouders erachter staan hoe ik leef en dat mijn vriend
het ook leuk vindt. Wat wel grappig is: ik
ben vrij klein, één meter zestig. Vroeger had
ik daar moeite mee, maar nu prijs ik mezelf
gelukkig, want door mijn lengte pas ik bijna
alle vintage kleding uit die tijd.”
Mijnheer Davids krijgt op straat weleens ‘Al
Capone’ naar zijn hoofd geslingerd als hij
met een lange jas en een hoed loopt, maar
verder zijn de reacties vooral positief. “De
herenkleding uit die tijd is qua stijl vrij tijdloos. Waar je het aan herkent zijn vooral de
mooie, handgemaakte details, maar die zie
ik eigenlijk alleen zelf. Maar weinig mensen
hebben daar nog oog voor.”
SPELBREKERS
De ‘dertigers’ voelen zich niet geïsoleerd
of buiten de maatschappij staan, hoewel
Davids bij conversaties weleens moet
afhaken omdat hij het nieuws van nu niet
op de voet volgt – laat staan de televisie-
programma’s. Alleen relaties en kinderen
lijken een heikel punt te zijn. In de Britse
documentaire Time warp wives (2008)
worden drie vrouwen gefilmd die een picture
perfect leven leiden in respectievelijk de
jaren vijftig, veertig en dertig. Ze hebben
ieder een bijpassende man gevonden met
wie ze hun huis en leven volledig kunnen
delen, maar kinderen zijn spelbrekers. Die
passen niet in het plaatje, want zo’n kind
wil natuurlijk een gameboy, Nikes, tv-kijken
en ga zo maar door. Voor Teeuwisse en
Davids blijkt dat inderdaad een obstakel te
zijn. Mijnheer Davids: “Ik woon alleen en
dat is een bewuste keuze – hoewel dat niet
alleen met de jaren-30-gebruiken te maken
heeft. Maar inderdaad: samenwonen, en
zeker kinderen, zijn voor mij een lastig
verhaal, omdat ik nou eenmaal geen
concessies wil doen aan mijn levensstijl.”
Jip denk er wat anders over: “Mijn vriend
en ik dromen ervan om ooit te gaan samenwonen in een huis dat helemaal à la de jaren dertig is ingericht. Maar stel dat ik ooit
kinderen zou hebben, wat ik graag wil, dan
wil ik toch ook wel een wasmachine. Dan
maar iets wat niet 100% klopt. Tot het zover is, was ik alles op de hand en gebruik
ik schoonmaakmiddelen van toen, die zijn
veel gezonder en milieuvriendelijker. Om
dezelfde reden koop ik zo veel mogelijk
onbewerkt eten, zoals toen normaal was.”
Ook Juffrouw Jo doet haar huis­houden
­zoals het beschreven staat in handboeken
als De schat der huisvrouw. “Natuurlijk,
_ 49
2
‘Alles werd gemaakt om een leven lang
mee te gaan. De banden van mijn fiets
uit 1937 waren niet eens lek’
het kost wat meer tijd op deze manier,
maar als ik aan vriendinnen vraag wat ze
doen met de uurtjes die ze zogenaamd
­besparen, dan is het meestal tv-kijken,
achter de computer zitten of rommelen
met hun telefoon. Of ze gaan naar de
sportschool, waar ze betalen om dezelfde
lichaamsbeweging te krijgen die ik heb
doordat ik de vloer schrob.”
ZOALS HET HOORT
Op het blog dat Mark Davids bijhoudt,
Thetruegentleman.nl, neemt etiquette een
prominente plaats in: “Ik probeer me ook
innerlijk te gedragen zoals men toen leefde
en dat gaat prima. De gedragscodes van
de jaren dertig zijn heel mooi beschreven in
Hoe hoort het eigenlijk van Amy GroskampTen Have. Er wordt nu veel geklaagd dat
mensen hufterig zijn. Als iedereen zich volgens de etiquette van toen zou gedragen,
zou de wereld een stuk mooier zijn. Ik ben
positief gestemd wat dat betreft. Het gaat
in golfbewegingen: de jaren twintig van de
vorige eeuw waren wild en losbandig, daarna
was er behoefte aan wat meer ordelijkheid
en zo zal het nu ook wel gaan.”
Niet alle normen van toen zullen nu trouwens
even enthousiast ontvangen worden. “Ik
vond vandaag op het Waterlooplein toe­
vallig een mooi rooksetje,” vertelt Juffrouw
Jo. “In de jaren dertig deden we nog niet
zo hysterisch over roken, dus dat doe ik
zelf nu ook niet, hoewel ik geen echte roker
ben, alleen een sociale roker. Maar ik vind
het altijd wel erg leuk om een bakje sigaretten naast de koffie te presenteren als
ik bezoek krijg. Qua veranderde waarden
geven tijdschriften fascinerende inzichten.
Als je bijvoorbeeld Libelles uit de jaren
dertig naast die van nu legt, zie je dat het
toen ging over dingen als zelf maken, je
kreeg schoonmaaktips en adviezen hoe je
netjes en beschaafd kunt overkomen. Nu
gaat het over hoe je zo lang mogelijk kunt
doen alsof je jong bent en wat je allemaal
moet kopen en hebben. Dan spreekt de
oude Libelle mij meer aan.”
1. D
e fiets is het favoriete vervoermiddel van mijnheer Davids en de zijnen. Groeten doen de heren
door even de hoed (of pet) af te nemen.
2. Jip Hartog maakt haar kleding zelf op basis van
originele patronen.
TERUG NAAR DE TOEKOMST
Hoever iedereen wil gaan om in een andere
tijd te leven, varieert. Juffrouw Jo: “Mijn
jarendertighuis heeft een douche, maar ik
zou er ook geen probleem mee hebben als
ik in een tobbe had moeten stappen. Dan
50 _
Feel con nected
✻ Hab3045.nl
✻ T hetruegentleman.nl
✻ Oldfashionedatheart.blogspot.nl
TEKST CHRIS MUYRES FOTOGRAFIE JUFFROUW JO RENE MESMAN STYLING JESKE WEEL
1
zou ik ’m lekker bij de kachel in de woon­
kamer zetten, terwijl de radio speelt op
de achtergrond.” Toch is er één modern
­apparaat waarvan ze allemaal gebruik
­maken: de computer. Maar die gebruiken
ze dan vooral als teletijdmachine. “Voor
­research naar de jaren dertig, om oude
films en muziek van toen te downloaden,
om contact te houden met geestverwanten
wereldwijd en om uitjes te organiseren met
onze Club Interbellum,” vertelt Mijnheer
Davids. Jip Hartog en Juffrouw Jo zijn ook
lid. Ze struinen regelmatig met andere
clubleden een dag langs vintage winkels in
Amsterdam of bezoeken een museum. Jip
gebruikt de computer vooral ook om vintage
kleding te vinden op eBay. Maar daad­
werkelijk teruggaan naar die tijd als er
een échte teletijdmachine zou bestaan?
Jip twijfelt nog: “Hooguit als ik vrienden en
­familie zou kunnen meenemen, zeker niet
in mijn eentje.” Juffrouw Jo: “Ik heb nooit
een echte connectie met het heden gehad,
zelfs in mijn puberteit had ik nooit het idee:
de muziek van nu is mijn soort muziek en
dit is mijn soort mode. Maar permanent in
een andere tijd leven hoeft voor mij toch
niet. Ik voel wel een soort heimwee naar de
jaren dertig als het land waar ik geboren
ben, waar ik een keer naar terug zou willen
reizen. Maar dan absoluut met een retourticket. Voor mijn Historisch Adviesbureau
’30-’45, waarmee ik werk voor onder meer
film en televisie, doe ik veel onderzoek
naar die periode en ik weet dat het toen
bepaald niet alleen hosanna was. Ik noem
mezelf ook geen nostalgist, maar liever
neo-traditionalist: ik probeer het beste van
vroeger te combineren met het beste van
het heden, voor een nieuw morgen, om het
een beetje idealistisch te formuleren.”