Archeologie als politiek instrument op de Westelijke Jordaanoever

December 2012
Factsheet:
Archeologie als politiek instrument op de Westelijke
Jordaanoever inclusief Oost-Jeruzalem
Introductie
Interpretatie van geschiedenis en archeologische vondsten speelt overal ter wereld een rol in de
vorming van het ‘nationale bewustzijn’. In Israël, een relatief nieuw land dat verwikkeld is in een
conflict over land met de Palestijnen en waar een deel van de samenleving Israëls bezetting van de
Palestijnse gebieden probeert te legitimeren, ligt dit extra gecompliceerd. In een dergelijke situatie
leeft een sterke behoefte aan een ‘nationaal verhaal’. De afgelopen decennia hebben zowel
Israëlische kolonistenorganisaties als de Israëlische regering archeologie aangewend als instrument
van ‘politieke en nationale vorming’ op de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost-Jeruzalem.
Archeologische opgravingen, die zich bij voorkeur en voorrang richten op de Joodse geschiedenis van
het gebied, worden ingezet om de claim en controle over delen van de Palestijnse gebieden te
verstevigen. Daarmee wordt ook langs die weg een einde aan de bezetting en de oprichting van een
levensvatbare, onafhankelijke Palestijnse staat in het kader van een twee-statenoplossing bemoeilijkt.
Archeologie in Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever
Sinds Israël in 1967 tijdens de Zesdaagse Oorlog Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever
bezette, hebben opeenvolgende regeringen, lokale overheden en organisaties van Israëlische
kolonisten archeologie gebruikt als politiek instrument. Archeologie wordt een middel om de controle
en claim over delen van de Palestijnse gebieden te verstevigen, zoals in Oost-Jeruzalem, waar
archeologische opgravingen rondom de Oude Stad mede tot doel hebben een mogelijke opdeling van
1
Jeruzalem op basis van een Israëlisch-Palestijns vredesakkoord te voorkomen . De opgravingen
focussen veelal exclusief op de Joodse geschiedenis waarbij andere geschiedenislagen genegeerd
worden, om zo de Joodse claim op het land kracht bij te zetten. Daarnaast verstoren of belemmeren
veel archeologieprojecten het dagelijks leven van de lokale Palestijnse burgerbevolking.
Casus 1: de ‘Stad van David’ in Oost-Jeruzalem (Silwan)
Oost-Jeruzalem, dat sinds de ‘Zesdaagse Oorlog’ in juni 1967 bezet wordt door Israël, kent een groot
aantal nederzettingen met in totaal ruim 200.000 Joodse kolonisten. Hoewel de meeste Joodse
kolonisten en Palestijnen apart van elkaar wonen, in respectievelijk Joodse nederzettingen en
Palestijnse wijken, is er ook sprake van kleine, veelal extreemnationalistische nederzettingen
genesteld in het hart van bepaalde Palestijnse wijken. Een voorbeeld is de nederzetting rond de ‘Stad
van David’, in de Palestijnse wijk Silwan, vlak tegen de Oude Stad aan. De eerste Joodse kolonisten
kwamen naar de wijk in 1991, en kregen daarbij steun van de toenmalige Minister van Huisvesting
2
Ariel Sharon, Israëls latere premier . Hun aantal is inmiddels gegroeid tot 500, te midden van 14.000
Palestijnen. Voorafgaand aan de stichting van de nederzetting werd al in de jaren ‘70 een start
gemaakt met archeologische opgravingen in de wijk, die volgens sommigen de plek is waar de
‘citadel’ van de Bijbelse koning David stond. Rond de opgravingen verrees in de loop van de tijd een
3
groot archeologisch park, genaamd de Stad van David .
1
Ethan Bronner en Isabel Kershner, ‘Parks Fortify Israel’s Claim to Jerusalem’, The New York Times, 09-052009, http://www.nytimes.com/2009/05/10/world/middleeast/10jerusalem.html?_r=0
2
Tim McGirk, ‘Archaeology in Jerusalem: Digging Up Trouble’, TIME, 08-02-2010,
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1957350,00.html
3
Rabbis for Human Rights - North America, ‘City of David and the Settler Organization Elad’, http://www.rhrna.org/issuescampaigns/justiceforjerusalem/insideneighborhoods/253-elad.html
E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws
Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander
Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar
De opgravingen en het archeologisch park dat rond de opgravingen gebouwd is, zijn volgens critici in
belangrijke mate ingegeven door ideologie in plaats van door zuiver wetenschappelijk onderzoek.
Daarbij wordt allereerst verwezen naar het toezicht op de opgravingen, dat sinds 1997 bij Elad ligt,
ook wel bekend als de Ir David-stichting, een Joodse kolonistenorganisatie verbonden aan de Joodse
nederzetting in Silwan. Volgens critici is Elad erop gericht Oost-Jeruzalem te ‘verjoodsen’, door
archeologie te gebruiken om Joodse claims op het gebied te versterken en daarmee het
nederzettingenproject uit te breiden. Elad wordt in haar werk gesteund door de Israëlische regering,
de gemeente Jeruzalem en de Israëlische Autoriteit voor Oudheden, dat zelf weer gedeeltelijk
gesteund wordt door Elad. De kolonistenorganisatie ontvangt op haar beurt vooral geld van Amerikaanse - privédonateurs.
Volgens de Israëlische organisatie Ir Amim (‘Stad der Volkeren’, en niet te verwarren met Ir David,
waarvan het juist de tegenhanger is) worden archeologische opgravingen al sinds 1967 gebruikt als
een politiek instrument door opeenvolgende Israëlische regeringen. Bezuinigingen hebben ertoe
geleid dat in de loop van de jaren veel archeologische opgravingen die oorspronkelijk gerund werden
door de Israëlische Autoriteit voor Oudheden zijn overgedragen aan private
4
kolonistenondernemingen . Sinds 2008 treedt de kolonistenbeweging daarnaast, in samenwerking
met de Israëlische regering en lokale overheden, steeds agressiever op om door middel van
archeologische opgravingen en het aanleggen van (archeologische) parken Israëls controle over
Oost-Jeruzalem verder te verankeren. Volgens de organisatie worden hierdoor de geldende
internationale opvattingen over een twee-statenoplossing achterhaald, waarbij Jeruzalem als
gedeelde hoofdstad van zowel Israël als een toekomstige Palestijnse staat wordt aangemerkt.
Los van de politieke toekomst van de stad hebben veel opgravingen nu al een directe invloed op het
leven van de Palestijnse inwoners van Silwan en Oost-Jeruzalem; de opgravingen hebben geleid tot
gedwongen ontruimingen en tot verzakkingen van Palestijnse huizen. Het was een reden voor de
5
Sheikh Jarrah Solidarity Movement om in 2011 te protesteren tegen een reeks concerten die
6
gepland werden in de Stad van David, ondersteund door het Israëlische Ministerie van Cultuur .
Volgens de activisten probeert Elad, door exclusief de ‘Joodse geschiedenis van Oost-Jeruzalem’ te
promoten, de Palestijnse geschiedenis in Oost-Jeruzalem teniet te doen.
Ir Amim schreef in een rapport uit 2009 over de situatie in Silwan dat onder meer de bouw van een
parkeergarage bij het park van ‘de Stad van David’ heeft geleid tot de uitzetting van verschillende
7
Palestijnse families uit hun huizen . Tevens verwees de organisatie naar een plan van het
toerismebureau van Jeruzalem uit 1995, opnieuw besproken in 2004, dat beoogde honderden huizen
in de wijk al-Bustan, onderdeel van Silwan, te slopen voor de bouw van een nationaal archeologisch
park. Na protesten door mensenrechtenorganisaties en de internationale gemeenschap werd van het
plan afgezien, hoewel het plan niet volledig van tafel is. De gemeente Jeruzalem rechtvaardigde het
sloopplan door te wijzen op de ‘illegale bouw’ van honderden huizen in al-Bustan. De lokale
Palestijnse bevolking en burgerrechtenorganisaties wezen er echter op dat er voor veel Palestijnen
simpelweg geen andere keuze is dan ‘illegaal’ te bouwen aangezien er slechts uiterst zelden
vergunningen door de Israëlische autoriteiten worden afgegeven om ‘legaal’ te bouwen. Daarbij moet
ook worden aangemerkt dat veel huizen die door kolonisten gebouwd of bewoond worden nabij de
Stad van David in Oost-Jeruzalem ook volgens Israëlische wetgeving als illegaal moeten worden
aangemerkt, maar dat in de praktijk deze kolonisten vrij spel hebben en zelfs kunnen rekenen op
steun vanuit de lokale overheid en nationale politiek. Wandaden begaan door private beveiligers die
zijn aangesteld om de kolonisten te beschermen tegen de lokale bevolking hebben geleid tot
4
Ir Amim, ‘Excavations and National Parks as Political Instruments’, http://eng.ir-amim.org.il/?CategoryID=269
De Sheikh Jarrah Solidarity Movement is een gemengd Joods-Palestijnse beweging die zich inzet voor een
einde van de bezetting en tegen de uitbreiding van nederzettingen is in Palestijnse wijken in Oost-Jeruzalem als
Silwan en Sheikh Jarrah. Zie http://www.en.justjlm.org/.
6
Silan Dallal en Ella Elbaz-Nir, ‘Activist group opposes cultural events in City of David’, +972 Magazine,
http://972mag.com/activist-group-opposes-cultural-events-in-city-of-david/21367/
7
Ir Amim, ‘Shady Dealings in Silwan’, mei 2009, http://www.iramim.org.il/eng/_Uploads/dbsAttachedFiles/Silwanreporteng.pdf
5
E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws
Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander
Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar
intimidatie van en geweld tegen de Palestijnse burgerbevolking, zoals beschreven door Israëls
8
grootste burgerrechtenorganisatie ACRI (Association for Civil Rights in Israel) .
Casus 2: het Nationale Erfgoedproject op de Westelijke Jordaanoever
De Israëlische organisatie Emek Shaveh (‘Gelijke vallei’), die archeologie in Israël en de Palestijnse
gebieden juist kritisch volgt, vooral uit wetenschappelijk en niet vanuit nationalistisch oogpunt, bracht
in juni 2012 een rapport uit over een Nationaal Erfgoedproject dat de Israëlische regering ten uitvoer
9
brengt op de Westelijke Jordaanoever . Dit project, dat in februari 2010 werd goedgekeurd, heeft als
doel de ‘verbintenis van het Joodse volk met het land Israël te versterken’ door actief historisch
erfgoed en archeologische vindplaatsen te ontwikkelen en te promoten. Het gaat daarbij om zowel
historisch erfgoed uit de - relatief recente - geschiedenis van het Zionisme, als om archeologische
vindplaatsen uit de Joodse geschiedenis. Van de 37 archeologische vindplaatsen liggen er 6 in bezet
gebied. Het doel van het plan is om ‘het Zionisme nieuw leven in te blazen, en ervoor te waken dat de
jongeren hun band met Israël en de Joodse geschiedenis verliezen’.
Volgens het kritische Emek Shaveh heeft het plan een exclusieve Joodse visie op archeologie in
Israël en de Palestijnse gebieden, en is het problematisch dat er ook vindplaatsen worden gepromoot
die in de Palestijnse gebieden liggen. Emek Shaveh noemt als voorbeelden daarvan Qumran,
vindplaats van de Dode Zeerollen, dat in het Israëlische collectieve bewustzijn inmiddels als onderdeel
van Israël wordt gezien; Susya, een archeologische vindplaats die tot 1985 onderdeel was van het
gelijknamige Palestijnse dorp; het Herodion archeologisch park, nabij Gush Etzion, een cluster van
Joodse nederzettingen onder de rook van Jeruzalem en Bethlehem; Tel Shiloh, tussen de Palestijnse
steden Nablus en Ramallah; en Qiryat Sefer, een archeologische vindplaats middenin de
nederzetting Modi’in Ilit, een nederzetting die ook volgens het Israëlische Hooggerechtshof
gedeeltelijk gebouwd is op particuliere Palestijnse grond.
Emek Shaveh wijst erop dat veel van deze archeologische vindplaatsen, en het uitbaten van deze
vindplaatsen voor educatieve en toeristische doeleinden, een ‘dubbele politieke functie’ hebben. De
controle over een bepaald gebied op de Westelijke Jordaanoever wordt langs die weg verstevigd en
de aanwezigheid van Israël en Israëls nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever wordt in de
Israëlische publieke opinie ‘genormaliseerd’.
Door deze archeologische locaties voor te stellen als plaatsen die ‘centraal staan in de geschiedenis
van het Joodse volk’, zonder in de meeste gevallen iets te zeggen over de verdere geschiedenis van
het gebied noch aandacht te schenken aan de lokale Palestijnse bevolking, ‘versterkt de Israëlische
regering de legitimiteit van Israëls nederzettingen in de Israëlische consensus’, aldus Emek Shaveh.
De organisatie wijst er expliciet op dat het uitbaten en promoten van deze archeologische locaties
vanuit een nationalistisch perspectief niet alleen het werk is van (radicale) kolonistenorganisaties,
maar ook door de Israëlische regering zelf ‘verweven wordt’ in het historische en nationale bewustzijn
van de Israëlische bevolking. Al met al concludeert Emek Shaveh dat de steun van de Israëlische
regering voor archeologische locaties in de Palestijnse gebieden als doel heeft (een deel van) deze
gebieden te annexeren. ‘Zodra de Israëlische publieke opinie deze gebieden zal zien als legitiem
onderdeel van het Israëlische landschap en Israëls geschiedenis, zal het verzet vanuit de Israëlische
bevolking tegen het opgeven van (delen van) de Westelijke Jordaanoever feller zijn’, aldus de
organisatie.
Het uitbaten van verschillende van deze archeologische vindplaatsen op de Westelijke Jordaanoever
leidt ondertussen tot spanningen met de lokale Palestijnse bevolking. Nabij Susya, een Palestijns dorp
in het zuiden van de Westelijke Jordaanoever, werd in 1983 een gelijknamige Israëlische nederzetting
opgericht, waarna in de loop van 1986 een groot deel van het dorpsland werd ingelijfd bij de
nederzetting en voor Palestijnen verboden werd te betreden na de vondst van een oude synagoge;
8
ACRI (Association for Civil Rights in Israel), ‘Petition: Deployment of Private Security Guards in East Jerusalem
Is Unlawful’, 31-10-2012, http://www.acri.org.il/en/2011/10/31/petition-deployment-of-private-security-guards-in-ejerusalem-is-unalwful/
9
Emek Shaveh, ‘Israel’s “National Heritage Sites” Project in the West Bank’, juni 2012, http://www.altarch.org/heritage.php
E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws
Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander
Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar
10
vervolgens werd het dorp ontruimd . Rondom de archeologische vindplaats werd daaropvolgend een
hek geplaatst, waardoor de inwoners niet konden terugkeren naar hun eigen land. In de buurt van het
afgesloten dorp werden daarna door de Palestijnse bewoners huizen gebouwd en tenten geplaatst,
die vervolgens door het Israëlische leger werden gesloopt omdat ze ‘illegaal’ gebouwd waren, een
gevolg van een discriminerend vergunningensysteem waarbij volgens de Israëlische
mensenrechtenorganisatie Bimkom 95% van de aangevraagde vergunningen door Palestijnen in de
11
12
C-gebieden - waar Susya gevestigd is - door het Israëlische leger wordt geweigerd . Ook dit jaar
was Susya weer in het nieuws, toen het Israëlische leger opnieuw plannen had het ‘illegale’
13
Palestijnse dorp te ontruimen .
De verwevenheid van archeologische opgravingen op de Westelijke Jordaanoever met het
bevorderen van een nationalistische visie op het land komt tenslotte ook naar voren bij een bezoek
dat de Israëlische Minister van Onderwijs Gideon Sa’ar in februari 2012 bracht aan Tel Shiloh, een
Bijbelse plek ten zuiden van Nablus op de Westelijke Jordaanoever waar voor lange tijd de Ark des
14
Verbonds bewaard zou zijn . Naar aanleiding van dit bezoek besloot de minister een bezoek aan de
plaats onderdeel te maken van het curriculum voor Israëlische middelbare scholieren. Tevens maakte
de Israëlische regering ruim € 800.000 vrij om de archeologische vindplaats op te knappen.
Opinie Een Ander Joods Geluid
Een Ander Joods Geluid beziet met zorg de ontwikkelingen die in Oost-Jeruzalem al decennia spelen
als het aankomt op archeologie en het verstevigen van een Israëlische claim op dit bezette gebied,
maar die zich nu ook meer en meer verplaatsen naar de rest van de Westelijke Jordaanoever.
Archeologie wordt niet langer zuiver wetenschappelijk, maar des te meer ‘nationalistisch’ bedreven;
andere archeologische lagen en de diverse geschiedenis in Israël en de Palestijnse gebieden worden
genegeerd ten gunste van de Joodse geschiedenis. Een hele tak van wetenschap wordt ingezet om
Israëls claim op de bezette gebieden te verstevigen, en in te bedden in het Israëlische nationale
bewustzijn. Op een praktisch niveau hebben veel van deze archeologieprojecten, zeker in OostJeruzalem, daarnaast een onmiddellijk negatief effect op de lokale Palestijnse bevolking, doordat ze
gepaard gaan met huisuitzettingen, beperkingen van de vrijheid van beweging en de komst van veelal
extremistische Israëlische kolonisten naar het hart van Palestijnse wijken.
Een Ander Joods Geluid ziet ontwikkelingen als deze als een bijdrage aan de moedwillige verwoesting
van de twee-statenoplossing, en roept Nederlandse instanties op zich af te zetten tegen en hun
wetenschappelijke medewerking te weigeren aan deze inzet van archeologie als politiek instrument
om de bezetting van de Palestijnse gebieden door Israël een permanent karakter te geven.
10
Nasser Nawaj’ah, ‘Palestinian from Area C on a life in constant need of rebuilding’, +972 Magazine, 14-062012, http://972mag.com/palestinian-from-area-c-describes-life-in-constant-need-of-rebuilding/48302/
11
Binnen de Oslo Akkoorden werd de Westelijke Jordaanoever opgedeeld in drie gebieden: de A-gebieden (circa
18% van het totale oppervlak), de B-gebieden (21%) en de C-gebieden (61%). In de A-gebieden heeft de
Palestijnse Autoriteit volledig civiel en militair bestuur; in de B-gebieden is er sprake van civiel bestuur door de
Palestijnse Autoriteit, maar militair bestuur door Israël. In de C-gebieden, waar alle Israëlische nederzettingen
gevestigd zijn, heeft Israël volledig civiel en militair bestuur.
12
Bimkom - Planners for Planning Rights, ‘The Prohibited Zone. Israeli planning policy in the Palestinian villages
in Area C’, 2008, http://eng.bimkom.org/Index.asp?ArticleID=137&CategoryID=125&Page=1
13
Moriel Rothman, ‘Why Susya is “Illegal”’, The Daily Beast, 20-06-2012,
http://www.thedailybeast.com/articles/2012/06/20/why-susya-is-illegal.html
14
Jonathan Lis, ‘Israeli government allocates NIS 5 million to preserve Tel Shiloh in West Bank’, Ha’aretz, 20-022012, http://www.haaretz.com/print-edition/news/israeli-government-allocates-nis-5-million-to-preserve-tel-shilohin-west-bank-1.413665
E: [email protected] | T: 020 679 58 50 | www.eajg.nl | Facebook: eenanderjoodsgeluid | Twitter: EAJGnieuws
Steun het werk van Een Ander Joods Geluid met een donatie op rekeningnummer 7401063. Een Ander
Joods Geluid is erkend als ANBI, giften zijn fiscaal aftrekbaar