Statenvoorstel Goederenvervoer en logistiek.
advertisement
Dashboard TITEL / ONDERWERP PS KENMERK GOEDERENVERVOER EN LOGISTIEK PS/2017/169 Omschrijving van besluit of onderwerp: Provinciale Staten van Overijssel, Participatieladder gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten d.d. 14 februari 2017 - kenmerk 2017/0025438 De logistieke samenwerking in Overijssel met partners bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - is verstevigd via de Strategische Logistieke Alliantie Overijssel (SLA). Het koersdocument Goederenvervoer en logistiek is samen met onze partners tot stand gekomen. Ook is het koersdocument besproken met vertegenwoordigers van de gemeenten en is het voor reactie voorgelegd aan de provincies Gelderland, Drenthe en Flevoland. Onze partners zijn op meerdere treden van de participatielader betrokken bij de uitvoering: als initiatiefnemer, cofinancier, samenwerkingspartner en adviseur. Besluiten: 1. in te stemmen met het beschikbaar stellen van een bedrag van € 1.4 miljoen voor een periode van 3 jaar voor de volgende activiteiten van het gezamenlijk met partners - bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek: - de SLA (secretariaat en aanjager kernteam en werktafels) en de logistieke netwerkorganisaties ondersteunen bij cluster- en netwerkactiviteiten (samenwerking); - de gewenste multimodale/ synchromodale ontsluiting van de logistieke hotspots onderzoeken en hiervoor concepten ontwikkelen; - gezamenlijke profilering en lobby uitvoeren; - een logistiek makelaar inzetten om ondernemers te ondersteunen bij de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende slimme en duurzame concepten en bedrijven ondersteunen bij het beantwoorden van hun kennis- en onderzoeksvragen; 2. in te stemmen met dekking vanuit 2 kerntaken: voor een bedrag van € 0,5 miljoen vanuit de middelen Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel kerntaak 4 Mobiliteit, prestatie 4.4.1 ‘Strategische Logistieke Alliantie in Overijssel’ en voor een bedrag van € 0,9 miljoen vanuit de middelen Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel kerntaak 5 Regionale economie, prestatie 5.1.1 ‘Werklocaties: de basis op orde’; 3. in te stemmen met bijlage II (begrotingswijziging nr. 6) Hierin worden de middelen onder beslispunt nummer 2 toegevoegd aan de Reserve Uitvoering Kwaliteit van Overijssel prestatie 4.4.1 ‘Strategische Logistieke Alliantie in Overijssel’; 4. in te stemmen met de volgende bestuurlijke mijlpaal: het informeren van Provinciale Staten over de inhoud en doelstellingen (inclusief indicatoren) van het gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek (Statenbrief; 3de kwartaal 2017). Wat wilt u van PS: X Ter kennis geven Overleg Brainstorm Samenwerking Besluitvorming Reflectie Overig, namelijk: Fase van het onderwerp / besluit: X Informerend Verkennend Medeontwerp/coproductie Besluitvormend Inspraak Uitvoerend Evaluatie Reflectie Overig, namelijk: Relevante achtergrondinformatie (eerdere statenvoorstellen, moties e.d.) - Statenbrief Proces logistiek in de Breedte (kenmerk PS/2012/527); - Statenvoorstel Goederenvervoer over Water (kenmerk PS/2012/869); - Statenvoorstel Uitvoeringsplan Goederenvervoer over Water (kenmerk PS/2013/416); - SER Advies Logistiek en Statenbrief Strategische Visie Goederenvervoer (kenmerk PS/2013/527); - Statenbrief Revisie Omgevingsvisie (kenmerk PS/2014/476); - STRAC advies Venters op logistiek (kenmerkt PS/2014/981); - Statenbrief Ontwikkelingen en kansen voor logistiek Overijssel (Statenbrief kenmerk PS/2015/330); - Statenvoorstel Kaders voor beleid Omgevingsvisie (kenmerk PS/2015/853) - Statenbrief Terinzagelegging ontwerp Omgevingsvisie en –verordening (kenmerk PS/2016/840); - Onderzoek ‘De vaart er in houden’ van de Rekenkamer Oost-Nederland naar Goederenvervoer over Water (kenmerk PS/2017/61); - Statenbrief Onderzoek Rekenkamer Oost-Nederland naar Goederenvervoer over Water (kenmerk PS/2017/185). Link met: Connectie met Strategisch Wettelijke grondslag: Begroting, namelijk onderwerp, namelijk: prestatie 4.4.1 geen ‘Strategische X Revisie omgevingsvisie Logistieke Alliantie in X Werkgelegenheid Overijssel’ en X Innovatie en duurzame prestatie 5.1.1 energie ‘Werklocaties: de Cultuurbeleid basis op orde’. Ontwikkelopgave EHS/Natura 2000 PAS Herijking OV-tactiek Toekomstige activiteiten (afspraken / vergaderingen) Per brief wordt u in het derde kwartaal 2017 geïnformeerd over de inhoud en doelstellingen (inclusief indicatoren) van het gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek en via de P&C cyclus over de voortgang en marktontwikkelingen binnen het programma. Plaatje (onderwerp / geografische aanduiding) Relevante links: Logistieke monitor: http://www.overijssel.nl/over-overijssel/cijfers-kaarten/bereikbaarheid/monitor-logistiek/ Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Goederenvervoer en logistiek Datum GS-kenmerk Inlichtingen bij 14.02.2017 2017/0025435 dhr. A. Timmerhuis, telefoon 038 499 82 35 e-mail [email protected] Aan Provinciale Staten Onderwerp Goederenvervoer en logistiek Bijlagen I. Ontwerpbesluit nr. PS/2017/169 (bijgevoegd) II. Budgettaire gevolgen 6e wijziging van de Begroting 2017 (bijgevoegd) III. Koersdocument Goederenvervoer en logistiek (te raadplegen via www.overiissel.nl/sis) Samenvatting van het voorgestelde besluit Wij werken aan een goede bereikbaarheid en een concurrerende economie van Overijssel. De logistieke sector in Overijssel biedt veel mensen werk en is een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor alle soorten bedrijvigheid. Het is onze ambitie om de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde in de logistieke sector en bij verladende bedrijven in Overijssel te vergroten en de logistieke processen binnen bedrijven en het vervoer van goederen te verduurzamen. Met het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water hebben wij in de vorige coalitieperiode de basis gelegd voor logistiek beleid. Ook is de logistieke samenwerking met partners - bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - verstevigd via de Strategische Logistieke Alliantie (SLA). Wij gaan het lopende uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water uitbouwen naar een gezamenlijk met partners op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek. Input voor dit programma zijn de vier door de SLA benoemde thema's: bereikbaarheid en ruimte, profilering en acquisitie, arbeidsmarkt en scholing en kennis en innovatie. Samen met de partners in de SLA ontplooien wij nieuwe initiatieven op deze thema's. Provinciale Staten stellen daarvoor € 1,4 miljoen beschikbaar voor een periode van 3 jaar. Daarmee leveren wij een bijdrage aan de centrale opgave uit het coalitieakkoord 'Overijssel Werkt!': een concurrerende economie met 'banen voor nu en in de toekomst'. Inleiding en probleemstelling In 2015 hebben wij u geïnformeerd over de ontwikkelingen en kansen voor toekomstig logistiek beleid (Statenbrief PS/2015/330). Aanleiding hiervoor was het advies van de Sociaal Economische Raad Overijssel aan Gedeputeerde Staten om een strategische visie op te stellen (2013) en het advies van de Strategische Adviescommissie voor het fysieke domein om te komen tot een integraal perspectief op het thema logistiek (2014). Visie OP logistiek De aanwezigheid van een sterke logistieke sector is een belangrijke motor voor groei in andere bedrijfssectoren in Overijssel. Logistiek dient voor Overijssel als groeisector te worden beschouwd die, zowel binnen de sector als daarbuiten, nieuwe werkgelegenheid (op alle niveaus van hoog- tot laagopgeleid), economische groei en innovaties ter verbetering van leefbaarheid en duurzaamheid oplevert. Voor het benutten van kansen om leefbaarheid en duurzaamheid te verbeteren is een belangrijke rol voorzien voor in Overijssel aanwezige innovatiegerichte bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen. Overijssel heeft sterke troeven in handen om een sterkere positie in te nemen in het (inter)nationale logistieke netwerk en bijbehorende verduurzamingsopgaven: de strategische ligging op de North Sea Baltic corridor, onderdeel van het Europese TEN-T netwerk voor provincie. \ venjssel goederenvervoer, de goede basisinfrastructuur en het uitgebreide vaarwegennetwerk, goede logistieke netwerken met voldoende capaciteit, ruimte, arbeidspotentieel en -ethos, kennis en onderwijs. Nationale en internationale trends en ontwikkelingen van logistieke processen en goederenstromen brengen Overijssel in kansrijke positie om hier op in te spelen. Participatie samenleving De logistieke samenwerking in Overijssel met partners - bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - is verstevigd via de Strategische Logistieke Alliantie Overijssel (SLA). Het koersdocument Goederenvervoer en logistiek is samen met onze partners tot stand gekomen. Ook is het koersdocument besproken met vertegenwoordigers van de gemeenten en is het voor reactie voorgelegd aan de provincies Gelderland, Drenthe en Flevoland. Onze partners zijn op meerdere treden van de participatieladder betrokken bij de uitvoering: als initiatiefnemer, cofinancier, samenwerkingspartner en adviseur. Overwegingen Het belang van logistiek Logistiek is een belangrijke voorwaarde om de relatief sterke positie in wederuitvoer te behouden, om de import- en exportpositie van andere bedrijfssectoren te faciliteren en om economische activiteiten van buiten Overijssel aan te trekken. Een goede aansluiting op de multimodale en/of synchromodaie infrastructuur met de Rotterdamse haven (en de andere mainports) en de achterlandverbindingen naar Oost- en Noordoost Europa is een essentiële randvoorwaarde om de huidige positie in het logistieke netwerk verder te versterken. De werkgelegenheid bij logistieke dienstverleners is in Overijssel de afgelopen vijf jaar harder gegroeid dan het Nederlandse gemiddelde. De inschatting is dat het aantal banen (logistiek als functie) in Overijssel tussen 2016 en 2030 toe kan nemen met ongeveer 4.200 tot 5.750 banen, waarvan 1.200 tot 1.600 banen bij logistieke dienstverleners (logistiek als sector). Omgevingsvisie Het ruimtetijk economisch en mobiliteitsbeleid is verwoord in de Omgevingsvisie, waar het thema "Logistieke activiteiten en kansen voor de regionale economie" één van de vier thema's is in het kader van de revisie. Om het beleid op het gebied van goederenvervoer en logistiek uit te werken wordt in de Omgevingsvisie een aantal instrumenten genoemd, waaronder het koersdocument Goederenvervoer en logistiek, de SLA, het gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek, onderzoek naar de multi- en synchromodaie ontsluiting van de logistieke hotspots, het programma Goederenvervoer over Water en de programmering bedrijventerreinen. Uw Staten hebben op 2 december 2015 de kaders vastgesteld voor uitwerking in de ontwerp Omgevingsvisie en -verordening (kenmerk PS/2015/853). Op 13 september 2016 hebben wij de ontwerp Omgevingsvisie en de ontwerp Omgevingsverordening vastgesteld en uw Staten hierover geïnformeerd (kenmerk PS/2016/840). Koersdocument Goederenvervoer en logistiek Met het koersdocument geven wij nader richting aan het provinciaal beleid. Het brengt de verschillende invalshoeken bij elkaar, werkt de instrumenten uit de Omgevingsvisie uit en levert input voor de Integrale Netwerkvisie Overijssel en het meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek dat wij samen met partners willen opstellen en uitvoeren. Het geeft tevens aan op welke wijze wij onze rol willen invullen en samenwerken met onze partners. Hierbij neemt de SLA een centrale plek in. De uitkomsten van het onderzoek dat de Erasmus Universiteit in opdracht van Trendbureau Overijssel heeft uitgevoerd naar de logistiek-economische structuurveranderingen en de impact op Overijssel hebben wij verwerkt in het koersdocument. De kwalitatieve analyses van het onderzoek Kracht van Oost liggen in dezelfde lijn als de gebruikte analyses in het koersdocument. Strategische Logistieke Alliantie (SLA) De logistieke spelers hebben de wens uitgesproken om te komen tot een intensievere samenwerking tussen bedrijfsleven, brancheorganisaties, overheden en kennisinstellingen. Zij beschouwen de provincie als natuurlijke katalysator en regisseur om deze samenwerking vorm te geven. Door het voeren van individuele gesprekken en twee klankbordbijeenkomsten met onze partners hebben wij de wens tot intensievere samenwerking vormgegeven via de SLA. Vanaf april 2016 is de SLA operationeel. De SLA is het strategisch platform om de discussie te voeren (agendavorming) en gezamenlijk de kansen te benutten die zich voordoen (programmering). De SLA wordt aangestuurd door ondernemers en is daarmee vooral een initiatief van logistieke en verladende bedrijven in Overijssel. Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Rekenkamer-onderzoek uitvoerinasproaramma Goederenvervoer over Water Eind 2016 heeft de Rekenkamer Oost-Nederland onderzoek gedaan naar het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water. In haar rapport geeft de Rekenkamer aan dat wij er met het uitvoeringsprogramma in geslaagd zijn een positie in te nemen op dit thema en dat de logistieke partners de wijze waarop wij onze rol hebben opgepakt waarderen. Wij beschouwen dit oordeel als een stimulans om door te gaan met de ontwikkeling van goederenvervoer en logistiek in Overijssel en nemen de aanbevelingen van de Rekenkamer mee in het op te stellen meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek. Wat hebben wii al bereikt De afgelopen jaren hebben wij 9 bedrijven ondersteund bij het aanleggen of verbeteren van kades, is de ondiepte verwijderd in de haven van Kampen, is het project maatwerkadvies opgestart waarin voor 44 bedrijven een modal shift van weg naar water rendabel blijkt te zijn, is het project robuuste brug- en sluisbedfening opgezet. Ook hebben wij geïnvesteerd in de samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid, waaronder Port of Twente en Port of Zwolle en hebben wij 3 initiatieven ondersteund om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te versterken en om mensen te scholen. Met het Kennisdistributiecentrum Noordoost Nederland is een kennisagenda opgesteld en uitgevoerd. Samen met de SLA is een succesvolle lobby uitgevoerd voor de N35 (Raalte) en de N50 (Kampen - Kampen Zuid). Wat willen wii met onze partners bereiken Wij hebben de volgende samenhangende ambities: Vergroten van de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde in de logistieke sector en bij verladende bedrijven in Overijssel. Versterken van de positie van Overijssel als logistieke draaischijf op de North Sea Baltic corridor tussen de Nederlandse en Belgische mainports en Oost- en Noordoost Europa en omgekeerd. Verduurzamen van logistieke processen binnen bedrijven en het vervoer van goederen, waaronder het realiseren van modal shift van weg naar water (lopende programma Goederenvervoer over water), het terugdringen van energieverbruik van mobiliteit en het gebruik van schonere energie (programma Nieuwe Energie Overijssel). Met het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water hebben wij vanaf 2014 de basis gelegd voor logistiek beleid. Dit programma richt zich op het verbeteren van de leefbaarheid door betere benutting van het bestaande vaarwegensysteem en ontlasting van het overbelaste wegennetwerk en versterking van de logistieke sector. De strategie is om dit beleid de huidige coalitieperiode voort: te zetten en het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water uit te bouwen naar een met onze partners op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek volgens de volgende lijnen: voeren van een competitief vestigingsbeleid voor bedrijven met een logistiek profiel; verduurzamen van logistieke processen binnen bedrijven en het vervoer van goederen; onderzoeken en verbeteren waar nodig van de bereikbaarheid van de logistieke hotspots; versterken van de samenwerking tussen bedrijfsleven, brancheorganisaties, overheden en kennisinstellingen via de SLA en de regionale netwerkorganisaties Port of Zwolle, Port of Twente, Logistiek Expertise Centrum Zwolle, en Havenbedrijf Twentekanalen. Input voor het meerjarenprogramma zijn de 4 door de SLA benoemde thema's. Meeriarenprooramma Goederenvervoer en logistiek De 4 door de SLA benoemde thema's vormen de actielijnen van het meerjarenprogramma. 1. Bereikbaarheid en ruimte Om een goede bereikbaarheid van Overijssel te kunnen garanderen zetten wij in op 3 samenhangende speerpunten (trias mobilica): bevorderen van efficiënt goederenvervoer (o.a. inzet Lange Zware Voertuigen, efficiënt netwerk van ontkoppelpunten en autonoom rijden van voertuigen zoals truck platooning), veranderen van de wijze van vervoer (modal shift van weg naar water) en efficiëntere en schonere vervoersmiddelen. Met onze partners gaan wij onderzoeken hoe de logistieke hotspots in Overijssel multimodaal en/of synchromodaal ontsloten kunnen worden, resulterend in een netwerkvisie en een onderhouds- en investeringsprogramma. Als wij investeren zal dit vooral gericht zijn op verbeteringen in de infrastructuur van (internationale betekenis. Uitgangspunt is dat investeringen kansen moeten bieden voor werkgelegenheid in Overijssel en niet alleen tot groei van goederenstromen door Overijssel mag leiden. Samen met onze partners gaan wij de lobby voor een goede bereikbaarheid van Overijssel richting het Rijk en de Europese Unie vormgeven. Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Via de (re)programmering van werklocatles geven wij nader invulling aan het ruimtelijk kader voor goederenvervoer en logistiek uit de Omgevingsvisie. 2. Profilering en acquisitie Wij gaan ons samen met partners nadrukkelijker (internationaal) profileren bij logistieke dienstverleners, verladende bedrijven en vastgoedbeleggers als dé logistieke draaischijf op de North Sea Baltic corridor. Dit willen wij doen door met onze partners de sterktes (logistieke DNA) van de logistieke hotspots (verder) in kaart te brengen en te vertalen naar onderscheidende proposities, het bezoeken van internationale beurzen (bijvoorbeeld in Berlijn en Moskou) en het organiseren van een logistiek congres in Overijssel. De profilering is tevens ondersteunend voor de lobby. Om meer bedrijven aan te trekken bieden wij extra ondersteuning aan regionale acquisitiestrategieën om (internationale) logistieke activiteiten aan te trekken. 3. Arbeidsmarkt en onderwijs De toegenomen kennisintensiteit van de logistiek betekent een serieuze uitdaging voor de duurzame inzetbaarheid van de (lager opgeleide) beroepsbevolking die werkt in de logistiek. Vanuit onze Human Capital Agenda ondersteunen wij initiatieven om in de toekomstige vraag naar gekwalificeerd personeel te voorzien, waaronder het bevorderen van instroom, om- en bijscholing en het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. 4. Kennis en Innovatie Kennis en innovatie zijn van groot belang om de concurrentiepositie van het bedrijfsleven te versterken en het vervoer van goederen en logistieke processen te verduurzamen. Vanuit de programma's Goederenvervoer over Water, #In Overijssel Innoveert en Internationaliseert en Nieuwe Energie Overijssel en door de inzet van een logistiek makelaar ondersteunen wij bedrijfsleven, kennisinstellingen en medeoverheden bij de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende slimme en duurzame concepten, waaronder ICT als vijfde modaliteit (o.a. control tower voor realisatie synchromodale concepten en ketenregie) en duurzame aandrijftechnieken en brandstoffen (o.a. schonere aandrijving binnenvaart, elektrische en slimme stadsdistributie en het gebruik van LNG). Tér ondersteuning van de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende initiatieven witten wij bedrijven ondersteunen bij de beantwoording van kennisen onderzoeksvragen door gezamenlijk met onze kennisinstellingen een nieuwe kennisagenda op te stelten en uit te voeren. Voor het uitvoeren van het meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek zijn middelen beschikbaar vanuit de programma's Goederenvervoer over Water, #In Overijssel Innoveert en Internationaliseert, Niéuwe Énergie Overijssel, Human Capital en de doeluitkering Verkeer & Vervoer. Voor een aantal activiteiten binnen de 4 actielijnen waarvan dekking niet is voorzien vanuit bestaande programma's, is aanvullend een bedrag nodig van € 1,4 miljoen voor de periode van 3 jaar. Hiervoor gaan wij samen met onze partners: - de SLA (secretariaat en aanjager kernteam en werktafels) en de logistieke netwerkorganisaties ondersteunen bij cluster- en netwerkactiviteiten (samenwerking); - de gewenste multimodale/synchromodale ontsluiting van de logistieke hotspots onderzoeken en hiervoor concepten ontwikkelen; - gezamenlijke profilering en lobby uitvoeren; - een logistiek makelaar inzetten om ondernemers te ondersteunen bij de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende slimme en duurzame concepten en - bedrijven ondersteunen bij het beantwoorden van hun kennis- en onderzoeksvragen. Wij zuilen u per brief informeren over de inhoud en doelstellingen (inclusief indicatoren) van het gezamenlijk meerjarenprogramma en via de P&C cyclus over de voortgang en marktontwikkelingen binnen het programma. Financiën U wordt gevraagd een bedrag van € 1,4 miljoen beschikbaar te stellen voor een periode van 3 jaar. Voor € 0,5 miljoen respectievelijk € 0,9 miljoen wordt dekking voorgesteld uit de Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel kerntaak 4 (prestatie 4.4.1 'Strategische Logistieke Alliantie in Overijssel') en kerntaak 5 (prestatie 5.1.1 'Werklocaties: de basis op orde'). Dekking uit deze twee prestaties is gerechtvaardigd door de randvoorwaardelijke samenhang tussen beide. Uit praktische overwegingen wordt ingestoken op verantwoording via één prestatie (4.4.1). Verantwoording vindt hiermee op eenduidige wijze plaats vanuit deze prestatie. In bijlage I I (begrotingswijziging nummer 6) wordt de overheveling van de Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel naar de Reserve Uitvoering Kwaliteit van Overijssel ter instemming aan u voorgelegd, alsmede de centrale verantwoording onder prestatie 4.4.1. Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Conclusie Wij werken In het kader van het coalitieakkoord 'Overijssel werkt' aan een concurrerende economie. Dit doen wij onder andere door te investeren in een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De hoogwaardige en gespecialiseerde logistieke sector in Overijssel en de goede multimodale en/of synchromodale bereikbaarheid van Overijssel zijn belangrijke kenmerken van een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De logistieke sector levert een bijdrage aan het creëren van werkgelegenheid en is een belangrijke motor voor groei in andere bedrijfssectoren. Door het beleid uit de vorige coalitieperiode voort te zetten en uit te bouwen naar een gezamenlijk met partners op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek geven wij een impuls aan het verduurzamen van logistieke processen en het vervoer van goederen en aan de centrale opgave uit het coalitieakkoord: banen voor nu en in de toekomst. Wij geven hiermee gehoor aan de adviezen van de Sociaal Economische Raad Overijssel en de Strategische Adviescommissie voor het fysieke domein om te komen tot een integraal perspectief op het thema Goederenvervoer en logistiek. Met de vorming van de SLA geven wij invulling aan onze aanjaag- en regierol om door samenwerking te komen tot krachtenbundeling. Voorst-el Gélét op het voorgaande stellen wij u voor het besluit te nemen, als in concept in bijlage I véwbord. Gedeputeerde Staten van Overijssel, &ueQJ>Lu*Ji^ voorzitter, secreb Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Bijlage I Ontwerpbesluit nr. PS/2017/169 Provinciale Staten van Overijssel, gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten d.d. 14 februari 2017 - kenmerk 2017/0025438 overwegende dat: 1. de centrale opgave in het coalitieakkoord 'Overijssel Werkt!' een concurrerende economie met banen vpor nu en in de toekomst is en een goede regionale bereikbaarheid over weg, water en spoor als één van de voorwaarden is gesteld voor het stimuleren van de economie; 2. d<éfogi|tiekë^sector eén belangrijke bijdrage levert aan het creëren van werkgelegenheid vöör zowel lager, middelbaar als hoger opgeleiden en een belangrijke motor is voor groei in andere (verladende) bedrijfssectoren in Overijssel, zoals de (hightech) maakindustrie, de groothandel, de agro-föod sector, de chemische industrie en de bouw; 3. de hoogwaardige en gespecialiseerde logistieke sector in Overijssel en de goede multimodale en/of synchromodale bereikbaarheid van Overijssel belangrijke kenmerken zijn van een aantrekkelijk vestigingsklimaat; 4. wij samen met de logistieke partners de ambitie hebben om de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde in 4ejJogistiek£ sector enfij vf|1adendeHbedrijven in Overijssel te vergroten en de logistieke pröcll&en'btffn^ vervoer van goederen te verduurzamen; „, 5. Overijssel sterke troeven in handen heeft om een sterkere positie in te nemen in het (inter)nationale logistieke netwerk en bijbehorende verduurzamingsopgaven. Nationale en fhtërriAnaii trërtdS en ónt^ikkëHngen van logistieke processen en goederenstromen Overijssel in kansrijke positie brengen om hier op in te spelen; '"""■---X,. X 6. het koersdocument Goederenvervoer en logistiek, de Strategische L ogistieke AlWitie, het meerjaFenprogramma Goederenvervoer en logistiek, het onderzoek naar de multimodale en/of synchromodale ontsluiting van de logistieke hotspots en het prograijima \ GQfdërényervoer oyer Water als instrumenten worden genoemd in de Omgeyjngsvisie om hét rüïrrttëlijk economisch eh mobiliteitsbeleid op het gebied van goederenvervoer en logistiek nader uit te werken; 7. Gedeputeerde Staten samen met de partners - bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - vertegenwoordigd in de Strategische L ogistieke Alliantie het koersdocument Goederenvervoer en logistiek hebben opgesteld als uitwerking van het ruimtelijk economisch en mobiliteitskader in de Omgevingsvisie, waar 'Logistieke activiteiten en kansen voor de regionale economie' één van de thema's is in het kader van de revisie. Het koersdocument daarmee het richtinggevend kader is voor onze inzet op goederenvervoer en logistiek; 8. via het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water flinke stappen voorwaarts zijn gezet om de positie van Overijssel als logistieke draaischijf te versterken en door het stimuleren van het vervoer van goederenvervoer over water het vervoer te verduurzamen; 9. de strategie is om dit beleid de huidige coalitieperiode voort te zetten en het lopende uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water uit te bouwen naar een gezamenlijk met partners - bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek; 10. de Strategische Logistieke Alliantie vier opgaven heeft benoemd: bereikbaarheid en ruimte, profilering en acquisitie, arbeidsmarkt en onderwijs en kennis en innovatie; 11. er breed draagvak is bij onze partners in de Strategische Logistieke Alliantie om een gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek op te stellen en uit te voeren. Statenvoorstel nr. PS/2017/169 besluiten: 1. in te^temmeh met Het beschikbaar stellen van een bedrag van € 1,4 miljoen voor een periode van 3 jaar vóór dè volgende activiteiten van het gezamenlijk met partners bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties - op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek: - de SLA (secretariaat en aanjager kernteam en werktafels) en de logistieke netwerkorganisaties ondersteunen bij cluster- en netwerkactiviteiten (samenwerking); - de gewenste multimodale/synchromodale ontsluiting van de logistieke hotspots onderzoeken en hiervoor concepten ontwikkelen; - gezamenlijke profilering en lobby uitvoeren; - een logistiek makelaar inzetten om ondernemers te ondersteunen bij de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende slimme en duurzame concepten en - bedrijven ondersteunen bij het beantwoorden van hun kennis- en onderzoeksvragen. 2. in te stemmen met dekking vanuit 2 kerntaken: voor een bedrag van € 0,5 miljoen vanuit de middelen Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel kerntaak 4 Mobiliteit, prestatie 4.4.1 'Strategische Logistieke Alliantie in Overijssel' en voor een bedrag van € 0,9 miljoen vanuit de middelen Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel kerntaak 5 Regionale economie, prestatie 5.1.1 'Werklocaties: de basis op orde'; 3. in te stemmen met bijlage II (begrotingswijziging nr. 6). Hierin worden de middelen onder beslispunt nummer 2 toegevoegd aan de Reserve Uitvoering Kwaliteit van Overijssel prestatie 4.4.1 'Strategische Logistieke Alliantie in Overijssel'; 4. in te stemmen met de volgende bestuurlijke mijlpaal: het informeren van Provinciale Staten óver dé inhoud en doelstellingen (inclusief indicatoren) van het gezamenlijk n^rjarehprögrammäi Goederenvervoer ën logistiek (Statenbrief; 3de kwartaal 2017). Zwolle, Provinciale Staten voornoemd, :,it: voorzitter, griffier, Statenvoorstel nr. PS/2017/169 Bijlage II: overzicht budgettaire gevolgen van de 6 e wijziging van de Begroting 2017 Goederenvervoer en logistiek (bedragen x € 1.000) VolgKernnummer taak Beleidsdoel Prestatie S/I Omschrijving Lasten 20 4.4.1 I I Algemene dekkingsmiddelen - programmakosten (Algemene reserve Kwaliteit van Overijssel) - programmakosten (Reserve uitvoering Kwaliteit van Overijssel) 1.400 1.400 Totaal structurele exploitatiewijzigingen Totaal incidentele exploitatiewijzigingen Totaal exploitatiewijzigingen LEGENDA nr. omschrijving 1 Ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer 2 Milieu en energie 3 Vitaal platteland 4 Mobiliteit 5 Regionale economie 6 Culturele infrastructuur en monumentenzorg 7 Kwaliteit openbaar bestuur 8 Gebiedsontwikkelingen 9 Sociale kwaliteit 10 Bedrijfsvoering 20 Algemene dekkingsmiddelen 2017 Baten 1.400 1.400 Lasten 2018 Baten Saldo Lasten 2019 Baten Saldo Lasten 2020 Baten Saldo 1.400 1.400- 1.400 1.400 Geraamd EMU-saldo vorige wijziging Mutaties EMU-saldo deze wijziging Nieuw geraamd EMU-saldo (geraamd saldo -/- lasten + baten) Lasten: Saldo - = verlaging + = verhoging 140.840- 87.564- 59.888- 26.715- 140.840- 87.564- 59.888- 26.715- Baten: - = verlaging + = verhoging Saldo: - = financiële ruimte neemt af + = financiële ruimte neemt toe = baten -/- lasten S/I: betreft structurele lasten & baten (S) of incidentele lasten & baten (I) conform uitgangspunten Begroting 2017, Overzicht structureel / incidenteel Bijlage behorend bij Statenvoorstel PS/2017/169 Pagina 1 van 1 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Koersdocument Goederenvervoer en logistiek 1 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 2 Colofon Opgesteld door: Provincie Overijssel, Eenheid Economie en Cultuur Eenheid Ruimte en Bereikbaarheid Titel document: Koersdocument Goederenvervoer en logistiek Provincie Overijssel Datum publicatie: Fotografie: Inlichtingen bij: Maart 2017 voorblad: Combiterminal Twente in Hengelo achterblad: Binnenhaven van Kampen Arno Timmerhuis 038-499 82 35 [email protected] Rolf Teunis 038-499 74 81 [email protected] 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding P.5 | 1.2 Doel Koersdocument P.6 | 1.3 Positionering Koersdocument in mobiliteitsbeleid Overijssel P.6 | 1.4 Terugblik op goederenvervoer en logistiek in Overijssel P. 8 1.5 Totstandkoming P.11 | 1.6 Leeswijzer P.11 2 Kansen voor logistiek in Overijssel | 13 2.1 Betekenis logistiek P. 13 3 Provinciaal beleid Goederenvervoer en logistiek 29 4 Thema’s logistiek beleid 35 5 Van Koersdocument naar netwerkvisie en programma 57 B Bijlage 59 | 2.2 Trends en ontwikkelingen P. 18 3.1 Visie, ambitie en strategie Goederenvervoer en logistiek P. 29 | 3.2 Goederenvervoer en logistiek in de (revisie) Omgevingsvisie P. 31 | Gezamenlijke programmering: Strategische Logistieke Alliantie P. 33 4.1 Inleiding P. 35 | 4.2 Ruimte en bereikbaarheid P. 36 | 4.2.1 Ruimte P.36 | 4.2.2 Bereikbaarheid P.39 4.3 Profilering en acquisitie P. 46 | 4.4 Arbeidsmarkt en scholing P.50 | 4.5 Kennis en innovatie P.54 Bijlage 1: voorbeelden sturen van de vraag P.59 | Bijlage 2: voorbeelden schoner vervoer P. 61 | koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Inhoudsopgave 3 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 4 1.Inleiding 1.1. Aanleiding De uitdaging is deze groei duurzaam te realiseren en de potentieel negatieve effecten met betrekking tot leefbaarheid, milieu, veiligheid en congestie op het wegennetwerk zoveel mogelijk te beperken. Dit kan door zoveel mogelijk gebruik te maken van de duurzamere vervoerwijze binnenvaart en door in te zetten op duurzame technologische innovatie in de logistiek in Overijssel. Dit biedt nieuwe, schonere, veiligere en/ of efficiëntere mogelijkheden voor goederenvervoer en logistiek. Transportinfrastructuur en economische ontwikkeling zijn nauw met elkaar verweven. Vervoer van goederen is een noodzaak om de economie te laten functioneren en een levensvoorwaarde in onze maatschappij. In het coalitieakkoord ‘Overijssel Werkt!’ is een goede regionale bereikbaarheid over weg, water en spoor als één van de voorwaarden gesteld voor het stimuleren van de economie. Voor een sterke logistieke sector is het tevens van belang dat er bedrijfslocaties beschikbaar zijn die voldoen aan de specifieke eisen van logistieke bedrijvigheid, waaronder een multimodale en/ of synchromodale ontsluiting. Daarnaast is de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel een belangrijke vestigingsplaatsfactor. Het ruimtelijk economisch en mobiliteitsbeleid op het gebied van goederenvervoer en logistiek is verwoord in de Omgevingsvisie, waar het thema “Logistieke activiteiten en kansen voor de regionale economie” één van de vier thema’s is in het kader van de revisie1. Om het beleid op het gebied van goederenvervoer en logistiek uit te werken wordt in de Omgevingsvisie een aantal instrumenten genoemd, waaronder dit Koersdocument, de oprichting van de Strategische Logistieke Alliantie (SLA), het opstellen van een gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek, onderzoek naar de multi- en synchromodale ontsluiting van de hotspots, het programma Goederenvervoer over Water en de programmering bedrijventerreinen. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel De provincie Overijssel werkt in het kader van het coalitieakkoord ‘Overijssel werkt’ aan een concurrerende economie. De centrale opgave is banen voor nu en in de toekomst. Dit doen wij onder andere door te investeren in een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor het bedrijfsleven: het scheppen van de juiste randvoorwaarden en het wegnemen van belemmeringen. Ook de logistieke sector levert haar bijdrage aan het creëren van werkgelegenheid en is van groot belang voor groei in andere bedrijfssectoren, zoals de maakindustrie, de chemie, de groothandel, de bouw en de agro- en food sector. De verwachte groei van (continentale) goederenstromen van de Nederlandse en Belgische mainports richting Oost- en Noordoost Europa en omgekeerd (North Sea Baltic corridor) biedt economische kansen voor Overijssel. 5 1 De Omgevingsvisie wordt naar verwachting in het voorjaar van 2017 vastgesteld. 1.2. Doel Koersdocument koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 6 Het Koersdocument geeft nader richting aan het provinciaal beleid rond goederenvervoer en logistiek. Het brengt de verschillende invalshoeken bij elkaar, werkt de in de Omgevingsvisie genoemde instrumenten uit en levert input voor de Integrale Netwerkvisie Overijssel (INO) en het meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek dat wij samen met de logistieke partners willen opstellen en uitvoeren. Het geeft tevens aan op welke wijze wij onze rol willen invullen en hoe we samenwerken met de logistieke en de verladende sector, onderwijs- en kennisinstellingen, intermediaire organisaties, gemeenten, aangrenzende regio’s, provincies en het rijk (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport). Hierbij neemt de SLA, als strategisch platform waarin ondernemers, overheden, onderwijs/ en kennisinstellingen samenwerken, een centrale plek in. 1.3. Positionering Koersdocument in mobiliteitsbeleid Overijssel De Omgevingsvisie Overijssel is het integrale beleidskader waarin ook het mobiliteitsbeleid van Overijssel op hoofdlijnen is bepaald. Wij zetten in op het stimuleren van goederenvervoer over water, het optimaal faciliteren van goederenvervoer over de weg en het beheersen van de doorgaande goederenstroom per spoor (en daarmee de leefbaarheid en veiligheid langs het spoor). Samen met onze partners werken we deze hoofdlijnen van het mobiliteitsbeleid uit in zogenaamde Koersdocumenten voor openbaar vervoer, fiets, auto en goederenvervoer en logistiek. Daarnaast werken wij met beleidsimpulsen op mobiliteitsaspecten die meerdere vervoersvormen raken. Voorbeelden zijn verkeersveiligheid, het programma ‘Beter Benutten’ en binnenkort mogelijk ook slimme mobiliteit en/of duurzaamheid. Vanuit de Koersdocumenten worden samen met alle wegbeheerders en andere partners provinciale netwerkvisies ontwikkeld. Deze netwerkvisies voor fiets, OV, auto en goederenvervoer worden gecombineerd in de Integrale Netwerkvisie Overijssel (INO). Door ze in samenhang te beschouwen ontstaat een integrale visie op het belang van schakels in de verschillende netwerken en kunnen keuzes worden gemaakt om extra of juist minder in te zetten op bepaalde systemen en/of slimme combinaties. De INO brengt de totale mobiliteitsopgave in beeld en vormt daarmee een hulpmiddel om keuzes te maken in bijvoorbeeld de prioritering van investeringen en mogelijke keuzes voor beheer en onderhoud. Het schema hiernaast (figuur 1) schetst de samenhang van de onderdelen in de integrale mobiliteitsaanpak Overijssel. gezamenlijke visie voor de belangrijkste wegen in Overijssel geeft een gesloten netwerk van wegen met een verkeersontsluitende functie voor grotere woonkernen onderling en richting de economische kerngebieden. Hierbij worden de wegen gedifferentieerd naar functie in het regionale hoofdwegennetwerk en wordt een regelstrategie voor de spitssituaties ontwikkeld waarin alle wegvakken op basis van het economisch belang zoveel mogelijk onderling worden geprioriteerd. Omgevingsvisie Integrale netwerkvisie Koersdocument Fiets Koersdocument OV Koersdocument Auto Koersdocument Goederenvervoer en logistiek Programma Fiets Programma OV Programma Auto Programma Goederenvervoer en logistiek Beleidsimpuls verkeersveiligheid Programma beter benutten koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Op basis van de Koersdocumenten en Beleidsimpulsen (horizontale prikkers) ontwikkelen wij met betrokken partijen acties en maatregelen die samen dynamische meerjaren programma’s vormen. In deze programma’s wordt ondermeer afgesproken welke partners in de samenwerking zijn betrokken en wie de trekkende partij is. Maatregelen en acties worden daarna op een passende schaal uitgewerkt en uitgevoerd. Ook stellen wij vanuit het Koersdocument Auto, samen met alle wegbeheerders in Overijssel, een Wegenvisie op. Deze Slimme, schone en nieuwe mobiliteit 7 Meerjaren programma Mobiliteit Figuur. 1:Samenhang integrale mobiliteitsaanpak Overijssel. 1.4. Terugblik op goederenvervoer en logistiek in Overijssel koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 8 In tabel 1 zijn gebeurtenissen en documenten uit de vorige en huidige coalitieperiode in relatie tot het thema Goederenvervoer en logistiek op een rij gezet. De vorige coalitieperiode hebben wij in het kader van het Hoofdlijnenakkoord De Kracht van Overijssel flinke stappen voorwaarts gezet op het gebied van positionering en versterking van de logistieke sector in Overijssel. De basis voor een provinciale visie op logistiek is in 2013 gelegd in de Statenbrief Strategische Visie Goederenvervoer. De provincie werkt aan verschillende thema’s binnen het logistieke speelveld, zoals verbetering en uitbreiding van infrastructuur en overslagvoorzieningen, aanleg en verbetering van werklocaties voor grootschalige logistieke activiteiten, lobby in relatie tot het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) van het rijk en aansluiting van het Overijsselse logistiek systeem op het Trans Europese Netwerk (TEN-T). Het laat zien dat infrastructuur en economische ontwikkeling nauw met elkaar verweven zijn en sterk worden beïnvloed door ontwikkelingen op nationaal en internationaal niveau. Programma Goederenvervoer over Water Het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water (GoW) is één van de onderdelen van het provinciale logistieke beleid. Dit programma richt zich op het verbeteren van de leefbaarheid door betere benutting van het bestaande vaarwegensysteem en ontlasting van het overbelaste wegennetwerk (modal shift) en versterking van de logistieke sector. Hiervoor is circa € 8 miljoen beschikbaar gesteld. Vanuit het programma GoW is geïnvesteerd in aanleg en verbetering van de vaarweg- en haveninfrastructuur, verduurzaming van de binnenvaart, het ondersteunen van logistieke netwerkorganisaties zoals Port of Twente en Port of Zwolle en het uitvoeren van een logistieke kennisagenda door het Kennisdistributiecentrum Logistiek Noordoost Nederland. Advies SER en STRAC Eind 2012 heeft Gedeputeerde Staten van Overijssel de Sociaal Economische Raad Overijssel (SER Overijssel) advies gevraagd om haar positie te kunnen bepalen met betrekking tot de regionale logistieke visies van Twente en Zwolle-Kampen-Meppel. SER Overijssel adviseert om een provinciale strategische visie voor goederenvervoer op te stellen als voorwerk voor de volgende coalitieperiode. SER Overijssel pleit onder meer voor: •• een groter deel van de totale goederenstroom door Overijssel ‘aftappen’ om economische spin-off te creëren; •• om binnen de strategische visie goederenvervoer in te zetten op het Trans Europese Netwerk (TEN-T); •• een minder versnipperde uitvoering van voor logistiek relevante maatregelen; •• regionale sturing en afstemming tussen en binnen logistieke regio’s en gezamenlijke lobby richting mainports en internationaal bedrijfsleven. Tabel. 1:Gebeurtenissen en documenten uit de vorige en huidige coalitieperiode Document/gebeurtenis Toelichting 2011 Logistieke draaischijf Twente Regionale Visie 2012 Logistieke Visie Zwolle Kampen Meppel Regionale Visie Statenbrief Proces logistiek in de Breedte Statenbrief (kenmerk PS/2012/957) Statenvoorstel Goederenvervoer over Water Statenvoorstel (kenmerk PS/2012/869) KvO programma Goederenvervoer over Water Provinciaal Programma Statenvoorstel Uitvoeringsplan Goederenvervoer over Water Statenvoorstel (kenmerk PS/2013/416) SER-Overijssel, Advies Logistiek SER-advies (kenmerk PS/2013/527) Statenbrief Strategische Visie Goederenvervoer Statenbrief (kenmerk PS/2013/527) Start uitvoeringsfase programma Goederenvervoer over Water KvO-project Statenbrief Revisie Omgevingsvisie Statenbrief (kenmerk PS/2014/476) Ronde tafel logistiek en goederenvervoer Consultatie stakeholders STRAC advies Vensters op Logistiek STRAC-advies (kenmerk PS/2014/981) Statenbrief Ontwikkelingen en kansen voor logistiek Overijssel Statenbrief (kenmerk PS/2015/330) Individuele gesprekken en klankbordbijeenkomsten met stakeholders Consultatie stakeholders Statenvoorstel Kaders voor beleid Omgevingsvisie Statenvoorstel (kenmerk PS/2015/853) Beken je kleursessies Logistiek en regiobijeenkomsten revisie Omgevingsvisie Consultatie stakeholders Werkbezoek CTT Hengelo Statencommissies Verkeer en vervoer en Economie Informatiesessie Oprichting Strategische Logistieke Alliantie Logistieke samenwerking Statenbrief Terinzagelegging ontwerp-Omgevingsvisie en -verordening, Statenbrief (kenmerk PS/2016/840) Onderzoek ‘De vaart er inhouden’ van de Rekenkamer Oost-Nederland naar Goederenvervoer over Water Onderzoek (kenmerk PS/2017/61) Statenbrief Onderzoek Rekenkamer Oost-Nederland naar Goederenvervoer over Water Statenbrief (kenmerk PS/2017/185) 2013 2014 2015 2016 2017 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Jaar 9 Binnenhaven van Deventer koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 10 Mede met het oog op de revisie van de Omgevingsvisie Overijssel heeft de Strategische Adviescommissie voor het fysieke domein (STRAC) op 30 september 2014 haar advies ‘Vensters op logistiek’ aangeboden. Zij stelt dat er sprake is van veel complexe veranderingen in de wereld van de logistiek. Aanbevolen wordt vanuit verschillende vensters (mobiliteit, infrastructuur, ruimte, economie, ICT, werkgelegenheid, duurzaamheid, veiligheid, techniek etc.) naar het vraagstuk te kijken. In de ogen van STRAC heeft de provincie een rol in het verbinden van genoemde vensters tot een integraal perspectief op het thema logistiek. Ronde tafel bijeenkomst logistieke stakeholders Als onderdeel van de totstandkoming van de visie en strategie op goederenvervoer en logistiek heeft de provincie Overijssel op 3 september 2014 een ronde tafel bijeenkomst over logistiek georganiseerd. De conferentie werd bijgewoond door vertegenwoordigers van bedrijfsleven, onderwijs en overheid. Eén van de belangrijkste uitkomsten van de conferentie was de wens vanuit de sector om een strategische alliantie logistiek voor Overijssel te vormen met als doel het in Overijssel aanwezige logistieke potentieel te benutten door samenwerking tussen bedrijfsleven, overheden, brancheorganisaties en onderwijsen kennisinstellingen. Belangrijke thema’s voor samenwerking zijn bereikbaarheid, vestigingsbeleid, gezamenlijke lobby, belangenvertegenwoordiging, profilering en regiomarketing, opleidingen en arbeidsmarkt en kennisontwikkeling en -deling. Provinciale visie en strategie op logistiek en Revisie Omgevingsvisie Op basis van voornoemde adviezen en de consultatie van de logistieke spelers is in 2015 een provinciale visie en strategie op logistiek opgesteld en zijn Provinciale Staten met de Statenbrief “Ontwikkelingen en kansen logistiek Overijssel” geïnformeerd over de ontwikkelingen en kansen voor toekomstig logistiek beleid. Parallel aan de visie- en strategieontwikkeling Logistiek is in 2014 het proces gestart om te komen tot een revisie van de Omgevingsvisie. Het thema ‘Logistieke activiteiten en kansen voor de regionale economie’ is één van de vier thema’s die nader is verkend en geduid. Provinciale Staten hebben op 2 december 2015 de kaders vastgesteld voor uitwerking in de ontwerp Omgevingsvisie en –verordening. Op 13 september 2016 hebben Gedeputeerde Staten de ontwerp Omgevingsvisie en ontwerp Omgevingsverordening vastgesteld. Strategische Logistieke Alliantie De vorming van de Strategische Logistieke Alliantie (SLA) vormt een belangrijk element in de logistieke visie en strategie. De provincie Overijssel treedt daarin op als initiatiefnemer en natuurlijk verbinder tussen bedrijven, kennisinstellingen en lokale overheden. 1.6. Leeswijzer Dit Koersdocument is in nauwe afstemming met bedrijven, kennisinstellingen, intermediaire organisaties en medeoverheden tot stand gekomen. In verschillende rondetafel- en klankbordsessies en in een Beken je kleur sessie revisie Omgevingsvisie op 30 oktober 2015 zijn de kansen voor toekomstig logistiek beleid met de logistieke spelers verkend. De Statencommissies Ruimte en Bereikbaarheid en Economie zijn op 9 maart 2016 bij de Combiterminal Twente in Hengelo geïnformeerd over de uitvoering van het programma Goederenvervoer over Water en de ontwikkeling van toekomstig beleid op het gebied van goederenvervoer en logistiek. Het (concept) koersdocument is op 4 oktober en 24 oktober 2016 besproken in het kernteam en de stuurgroep van de SLA. Ook is het koersdocument besproken met vertegenwoordigers van de gemeenten in Twente en West Overijssel en is het voor reactie voorgelegd aan de provincies Gelderland, Drenthe en Flevoland. Onze logistieke partners zijn op meerdere treden van de participatielader betrokken bij de uitvoering: als initiatiefnemer, cofinancier, samenwerkingspartner en adviseur. Hoofdstuk 2 beschrijft de kansen voor logistiek in Overijssel aan de hand van de economische betekenis van de sector en trends en ontwikkelingen. De provinciale visie, ambitie en strategie, de ruimtelijk economische vertaling hiervan in de Omgevingsvisie en de logistieke samenwerking via de SLA komen in hoofdstuk 3 aan bod. In hoofdstuk 4 staan de thema’s voor de komende jaren. Hoofdstuk 5 gaat in op de relatie tussen het Koersdocument, de Integrale Netwerkvisie en het nog op te stellen meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 1.5. Totstandkoming 11 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 12 Vrachtverkeer A28 2.Kansen voor logistiek in Overijssel 2.1. Betekenis logistiek Logistiek kan op twee manieren benaderd worden, als sector of als functie. Tot de logistieke sector worden alle gespecialiseerde logistieke bedrijven gerekend (logistieke dienstverleners zoals transport, opslag- en overslagbedrijven). Als functie gaat het om alle logistieke activiteiten die in het bedrijfsleven worden ontplooid, bijvoorbeeld een distributiecentrum in de modesector, een bloemenveiling of een bedrijf(sonderdeel) in de chemie dat goederenstromen wereldwijd effectief en efficiënt aanstuurt. In ons beleid gaan wij uit van alle logistieke activiteiten die het bedrijfsleven ontplooit, zowel door gespecialiseerde logistieke dienstverleners als door verladende bedrijven (logistiek als functie). Logistiek als sector Om de ontwikkeling van de logistieke sector in Overijssel te monitoren is in 2016 de Logistieke Monitor Overijssel opgezet. In 2015 zijn er in Overijssel 1.000 logistieke vestigingen, die aan 15.000 personen werk bieden, een toegevoegde waarde creëren van € 957 miljoen en een omzet genereren van ruim € 2,6 miljard (excl. BTW)2. Het aandeel van de sector logistiek in de totale werkgelegenheid van bedrijfsleven en overheid in Overijssel ligt op 2,8%. Landelijk ligt dit percentage op 3,2%. Ook het aandeel van de logistieke sector in de totale omzet en toegevoegde waarde in Overijssel (beide 2,8%) ligt nog onder het landelijke gemiddelde van 3,2%. In de afgelopen vijf jaar is de werkgelegenheid (4,5%; landelijk 1,6%), omzet (23,7%; landelijk 16%) en toegevoegde waarde (27,9%; landelijk 20%) in de logistieke sector in Overijssel sterker gegroeid dan in Nederland. De werkgelegenheid bij logistieke dienstverleners is in Overijssel tussen 2006 en 2015 toegenomen met 950 arbeidsplaatsen. Ook binnen Overijssel groeit de omzet in de logistieke sector relatief meer dan het gemiddelde van alle sectoren tezamen, vooral vanaf 2011. De werkgelegenheid in de deelsector goederenvervoer over water is landelijk sinds 2006 gedaald, terwijl die in Overijssel sindsdien met 52% sterk is toegenomen. Met name in 2015 was er sprake van een sterke groei (bron: Monitor Logistiek Overijssel, provincie Overijssel; Panteia, 2016; zie: www.overijssel.nl/monitorlogistiek). 2 De gehanteerde definitie van de logistieke sector in de Monitor Logistiek Overijssel wijkt op een aantal punten af van de door het CBS gehanteerde definitie. De belangrijkste verschillen zijn dat het CBS post- en koeriersdiensten wel meeneemt en voor ICT, advies en onderzoek een handmatige selectie heeft toegevoegd. De Monitor Logistiek Overijssel is daarentegen aangevuld met handmatige selectie van een aantal grote bedrijven in andere bedrijfssectoren waar een omvangrijk deel van de activiteiten logistiek is. Volgens de CBS definitie heeft Overijssel 1.525 vestigingen in 2013 en biedt de sector 12.000 full time arbeidsplaatsen. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Logistieke bedrijven houden zich bezig met het ontvangen, opslaan, bewerken, distribueren en/of verzenden van goederen. Logistieke activiteiten zijn alle activiteiten om de fysieke goederenstroom effectief en efficiënt te laten verlopen. Naast transport en opslag van goederen betreft het ook noodzakelijke bewerkingsslagen in logistieke ketens (zoals orderpicking, verpakken, assemblage en afhandeling van retourstromen) en de regievoering over deze ketens. 13 Koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 14 Figuur. 2:Overijssel in (inter)nationale context Logistiek als functie binnen bedrijven De Stec Groep heeft recent, op basis van het door TNO en Buck Consultants International ontwikkelde Logistieke Sectorhuis model, een analyse uitgevoerd van de functioneel logistieke werkgelegenheid in de arbeidsmarktregio’s IJsselvechtstreek, Twente en Stedendriehoek/ Noordwest Veluwe. De logistieke arbeidsmarkt in deze drie regio’s bedraagt samen tussen de 81.500 en 84.500 arbeidsplaatsen, wat neerkomt op ongeveer 10% van het totale aantal arbeidsplaatsen in deze regio’s (bron: Stec Groep, Beeld logistieke arbeidsmarkt IJsselvechtstreek, Twente en Stedendriehoek/ Noordwest Veluwe, september 2016). Van deze arbeidsplaatsen bevinden zich er ongeveer 55.0003 in Overijssel. Bijna 30% van deze arbeidsplaatsen wordt ingevuld door flexwerkers, uitzendkrachten en ZZP-ers (bron: Tempo Team, 2014). 3 Van het aantal logistieke banen in de arbeidsmarktregio Stedendriehoek en Noordwest Veluwe is 17,4% toegerekend aan de provincie Overijssel en van het aantal logistieke banen in de arbeidsmarktregio IJsselvechtstreek is 81% toegerekend aan de provincie Overijssel. Deze relatie heeft drie belangrijke achtergronden, namelijk doorvoer, wederuitvoer en import/export. Ten eerste wordt de Overijsselse infrastructuur gebruikt voor doorvoer van de Rotterdamse haven (en de andere Nederlandse en Belgische mainports) naar Oost- en Noordoost Europa (en omgekeerd). Deze goederencorridor heet de North Sea Baltic corridor en is onderdeel van het Europese TEN-T netwerk voor goederenvervoer. Bij deze doorvoer gaat het vooral om containers. Doorvoer is geen erg interessante activiteit, omdat per euro doorvoervolume maar een zeer gering percentage toegevoegde waarde in Overijssel wordt gerealiseerd, slechts enkele centen. De toegevoegde waarde vindt vooral plaats in de bestemmingen van de doorgevoerde goederen of in de oorsprong van deze goederenstromen. De nadelen van deze doorvoerstroom zijn geluid- en andere negatieve milieueffecten. Het strategisch belang van doorvoer op de North Sea Baltic corridor is dat de aanwezige terminalinfrastructuur mede kan worden gebruikt om goederen toe te voegen aan doorgaande treinen of om deze goederen eventueel tijdelijk op te slaan. Ook is de doorvoerinfrastructuur in Overijssel een belangrijke vestigingsplaatsfactor voor de tweede logistieke activiteit gerelateerd aan de Rotterdamse haven: wederuitvoer. Bij wederuitvoer worden in andere landen, voornamelijk in Azië, geproduceerde goederen naar de Rotterdamse haven, doorgaans in een container, of naar Schiphol vervoerd. Vervolgens worden deze goederen getransporteerd naar distributiecentra (DC) op de achterlandverbindingen in Nederland en worden dan weer uitgevoerd naar een land in Europa of regio’s in de periferie van Europa, zoals Noord Afrika. Het DC is de centrale asset bij wederuitvoer. In deze DC’s is sprake van diverse functies, zoals het inklaren van de lading, het opslaan van de lading, het logistiek plannen, het voorbereiden van marktintroducties en het verrichten van productiehandelingen, veelal ook ‘value added logistics’ of ‘postponed manufacturing’ genoemd. Nederland behoort samen met België en Singapore en Hongkong tot de landen in de wereld die zich hebben gespecialiseerd in wederuitvoer. De omvang van de wederuitvoer in ons land is, in waarde van de vervoerde goederen gemeten, 42% van de totale uitvoer van goederen. Het gaat om een wederuitvoer van 180 miljard euro versus 247 miljard euro uitvoer van Nederlands product. Het grote verschil in beide stromen is de toegevoegde waarde: met wederuitvoer wordt ongeveer 7-10 cent per euro toegevoegde waarde gerealiseerd, terwijl dat bij de Nederlandse uitvoer varieert tussen de 59-66 eurocent (Kuijpers en Vanelslander, 2015). Door de grote omvang van de wederuitvoer is de totale toegevoegde waarde met een kleine € 20 miljard zeer omvangrijk. Wederuitvoer is een banenmotor, vooral voor de onderkant van de arbeidsmarkt. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Relatie met mainports Door de inland containerterminals in Kampen en Hengelo heeft Overijssel een duidelijke relatie met de Nederlandse en Belgische mainports, in het bijzonder met de Rotterdamse haven (zie figuur 2). Dit geldt ook voor de terminals in Hasselt, Meppel, Coevorden en Bad Bentheim. 15 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 16 Noord Overijssel heeft met een aandeel van 6% tot 8% in de toegevoegde waarde, een opvallend sterke rol in de wederuitvoer. Voor Twente geldt dat het aandeel in toegevoegde waarde kleiner is, maar in absolute zin wel groter. Deze wederuitvoer vindt vooral plaats in logistiek vastgoed, zoals bijvoorbeeld het distributiecentrum van Timberland op XL businesspark. De regio’s Zwolle en Twente zijn binnen Overijssel de sterke locaties voor logistiek vastgoed. Overijssel bezit 4% van het logistieke vastgoed in Nederland en laat een groei zien van 40% in de periode 2004-2014 (zie verder hoofdstuk 4.3 Profilering en acquisitie). Tot slot vormen de import en export naar overzeese bestemmingen een belangrijke relatie tussen Overijssel en de Nederlandse en Belgische mainports, in het bijzonder Rotterdam en Schiphol. De exportgerichtheid van de drie logistieke regio’s in Overijssel is vergelijkbaar met het Nederlands gemiddelde: in Nederland wordt een aandeel van 22,8% in de totale toegevoegde waarde door de export gerealiseerd. Voor Noord Overijssel is dit 20,4%, Zuidwest Overijssel 21,8% en voor Twente 24,8%. Voor Overijssel is Duitsland met een aandeel van circa een kwart de belangrijkste exportpartner. Dit geldt ook voor de landen Italië, de VS en UK die veelal via de Rotterdamse haven worden bediend en die ook verantwoordelijk zijn voor significante importvolumes. China is (nog) een marginale bestemming voor de export, maar levert wel een beperkt volume importgoederen aan Overijssel. In waarde bezien bestaat de helft van de Overijsselse export uit industrieproducten en is de groothandel verantwoordelijk voor een kwart van de export (bron: Bart Kuijpers, Het daagt in het Oosten!, logistiek-economische structuurveranderingen en de impact op Overijssel, Erasmus Universiteit Rotterdam, 10 oktober 2016). sterk toe (+14%). De logistieke sector ondersteunt bedrijven uit de andere sectoren. Hun kosten bestaan voor 8% tot 18% uit logistiek. Voor deze bedrijven is goede logistiek bepalend voor de tijdigheid en leverbetrouwbaarheid en daarmee voor hun marktpositie. Logistiek als sector heeft een toegevoegde waarde van ruim € 28 miljard en biedt 282.000 fulltime arbeidsplaatsen (bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Monitor Topsectoren 2016, cijfers 2015). Logistiek is een landelijk georganiseerde topsector. De Topsector Logistiek wil maximaal bijdragen aan het versterken van de internationale concurrentiepositie van Nederland. Het Topteam Logistiek heeft het Actieprogramma (Partituur naar de Top) opgesteld waarin de ambitie van de sector is vastgelegd: in 2020 heeft Nederland een internationale toppositie (1) in de afwikkeling van goederenstromen, (2) als ketenregisseur van (inter)nationale logistieke activiteiten en (3) als land met een aantrekkelijk innovatie- en vestigingsklimaat voor verladend en logistiek bedrijfsleven. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Rijksbeleid Logistiek als zelfstandige sector is in de afgelopen decennia ingevuld in ons land door de mainportstrategie gebaseerd op de Rotterdamse haven en luchthaven Schiphol en op de gerelateerde ontwikkeling van Nederland Distributieland, met als zwaartepunten de verschillende logistieke zones met Europese distributiecentra. De logistieke sector is een van de negen sectoren waarin Nederland uitblinkt en mondiaal toonaangevend is. Op de wereldwijde Logistics Performance Index van de Wereldbank (2016) staat Nederland op de 4de plaats (Duitsland staat op de 1ste plaats). Met een toegevoegde waarde in 2014 van 62 miljard euro per jaar en 822.000 werkzame personen (671.000 fulltime arbeidsplaatsen) is de logistiek van groot economisch belang. Dat zijn niet alleen bedrijven, die producten vervoeren of overslaan, maar ook logistieke en supply chain functies binnen verladende bedrijven (logistiek als functie). Niet alleen de omvang is substantieel, ook is de werkgelegenheid van de logistieke functie sterk toegenomen. Tussen 2010 en 2014 nam deze werkgelegenheid met ruim 7% toe, terwijl de werkgelegenheid in heel Nederland met 1% afnam in dezelfde periode. Vooral de deelsector supply chain management en ketenregie nam 17 2.2. Trends en ontwikkelingen koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Nederland is de “Gateway to Europe” met haar goede logistieke infrastructuur bestaande uit havens en achterlandverbindingen, efficiënte douaneautoriteiten en logistieke dienstverleners van hoog niveau. De mainports werken in toenemende mate samen met inland ports in het achterland om de groeiende continentale goederenstromen snel, efficiënt en op duurzame wijze te verwerken. Schaalvergroting aan de zeezijde (bijv. 2e Maasvlakte) gaat gepaard met verschuiving van afhandeling, overslag en bewerking van de goederenstromen naar de inland ports. Congestie en ruimteproblemen die zich in de dichtbevolkte omgeving van de mainports voordoen, worden door de verschuiving naar het achterland vermeden. Een kansrijke ontwikkeling voor Overijssel is de voorziene groei van goederenstromen tot 2030 in de richting van Oost- en Noordoost Europa (Hannover-Berlijn-Polen, Baltische Staten, Oost-Europa, met aftakkingen naar Noord-Duitsland en Scandinavië) en omgekeerd (zie figuur 3). 18 Figuur. 3:Quick Scan Bottlenecks Internationale Corridors, i.o.v. Ministerie van I & M, Panteia, maart 2014 63 De verwachte groei van continentale goederenstromen in en vanuit (noord)oostelijke richting biedt daarom kansen voor het verder ontwikkelen van de logistieke hotspots in Overijssel om als logistieke draaischijf tussen de mainports (Rotterdam, Amsterdam, Antwerpen) en Oost- en Noordoost Europa en omgekeerd de groeiende goederenstromen te verwerken en te bewerken en daarmee toegevoegde waarde en werkgelegenheid in Overijssel te creëren. Figuur. 4:Belangrijkste vaarwegen en binnenhavens. Bron: Rijkswaterstaat, Dienst Verkeer en Scheepvaart koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Waar op de goederencorridors vanuit de Nederlandse mainports in zuidoostelijke richting (Ruhrgebied – Zwitserland / Oostenrijk – Italië) en zuidelijke richting (België – Frankrijk – Spanje) de logistieke infrastructuur al relatief sterk ontwikkeld is, is dit op de North Sea Baltic corridor richting Oost- en Noordoost Europa (en omgekeerd) minder het geval. 19 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 20 De focus ligt daarbij niet alleen op containerstromen, maar ook op bulkvervoer. In het bulkvervoer heeft Overijssel al van oudsher een sterke positie. In het bulkvervoer liggen er grote kansen voor uitbouw van het Overijssels aandeel in groeiende en kansrijke deelsectoren als agrologistiek, bouwlogistiek en afvallogistiek. Ook in de deelsector distributiecentra liggen kansen. Het aantal werknemers, de omzet, toegevoegde waarde en investeringen per distributiecentrum zijn in Overijssel hoger dan gemiddeld in Nederland. Het gemiddelde aantal werknemers per distributiecentrum ligt in Overijssel op 55,1, in Nederland op 29,4 (Bron: Monitor Logistiek Overijssel, provincie Overijssel; Panteia, 2016). Met de aanstaande Brexit is het economisch zwaartepunt van het economisch kerngebied in Europa in één keer sterk naar het Oosten verschoven. Ook zonder Brexit verschuift dit zwaartepunt al met ongeveer 25 kilometer per jaar in Oostelijke richting en is verschoven van Midden Duitsland naar Polen. Dit komt door de uitbreiding van Europa, maar ook door de sterkere economische groei in Oost Europa dan in het traditionele kerngebied van Europa dat loopt van Engeland tot Noord Italië (zie figuur 5) Gemiddelde jaarlijkse groei 5.00 4.00 Goederenstromen en logistieke processen zijn aan verandering onderhevig. Globalisering en lokalisering, maatschappelijke en technologische ontwikkelingen veranderen de wereldwijde locatie van productie en afzet van producten met grote gevolgen voor de wijze waarop de logistieke operatie van (internationale) waardeketens is georganiseerd. Het Trendbureau Overijssel heeft de Erasmus Universiteit Rotterdam gevraagd de logistiekeconomische structuurveranderingen en de mogelijke impact op Overijssel in kaart te brengen. Uit deze studie ‘Het daagt in het Oosten!, logistiek-economische structuurveranderingen en de impact op Overijssel’ komen een aantal (lange termijn) ontwikkelingen en trendbreuken naar voren. 3.00 2.00 1.00 0.00 -1.00 -2.00 Figuur. 5:Verschuiving zwaartepunt Europa. Ontwikkeling groei BNP 2001-2014 Bron: Het daagt in het oosten! Bart Kuipers, 2016 Digitalisering, waaronder het gebruik van “big data” en “Internet of things”, levert ICT-toepassingen op om logistieke ketens efficiënter en effectiever in te richten. Ook betekent digitalisering een toename van e-commerce met specifieke logistieke eisen (waaronder duurzame stadsdistributie). De distributie verschuift steeds meer van belevering via (stenen) winkels naar distributie rechtstreeks naar de klant. Het pakketvervoer is de afgelopen jaren dan ook sterk gegroeid. In 2012 zijn in Nederland in totaal ongeveer 225 miljoen pakketten vervoerd, in 2015 bijna 300 miljoen (Marktscan Pakketten, Autoriteit Consument & Markt (ACM), 2016). In de stadsdistributie tekenen zich 2 ontwikkelingen af, het toenemend gebruik van elektrische vervoer en het ontstaan van consolidatiepunten voor op internet bestelde goederen, zoals afhaalpunten van goederen van Bol.com bij Albert Heijn, de kluisjes die diverse logistieke dienstverleners op (tank)stations en andere knooppunten neerzetten, maar ook buurtinitiatieven, waarbij op wijk- of straatniveau afspraken worden gemaakt waar pakjes kunnen worden opgehaald. In het eerste kwartaal van dit jaar werd 4,6% van de online bestellingen direct naar een afhaalpunt gestuurd: een toename van de helft ten opzicht van een jaar daarvoor. Op dit moment hebben de vijf grootste pakketbezorgers (PostNL, DHL, DPD, UPS/Kiala en GLS) reeds 5.800 afhaalpunten. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Het gebruik van digitale productietechnieken (3d printen) in combinatie met het gebruik van cloudnetwerken en robotisering (slimme maakindustrie) maken reshoring, het terughalen van productie vanuit Azië/China, naar Overijssel (op termijn) mogelijk. Een veel genoemd voorbeeld is Philips in Drachten. Nearsourcing in landen zoals bijvoorbeeld Turkije, Portugal of Oost Europa, is een tweede variant van dichtbij produceren om zo in te kunnen spelen op de vraagontwikkelingen en om de verborgen kosten van een lange supply chain terug te dringen. 21 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 22 Een toekomstige ontwikkeling is de inzet van drones voor belevering van de laatste kilometer. Bijvoorbeeld Amazon.com zet hier vol op in. Drones en autonoom bestuurde bestelauto’s (en personenauto’s) zullen er zeker komen, maar naar verwachting pas over 15 tot 20 jaar. De transitie naar een vrijwel volmaakte circulaire economie, waarbij producten zo lang mogelijk worden gebruikt door een duurzamer ontwerp, gebruik van hoogwaardig materialen, aandacht voor onderhoud, hergebruik en recycling van niet her te gebruiken delen, zorgt er voor dat er minder nieuwe producten nodig zijn. Tevens leidt de opkomst van de circulaire economie tot een transitie van fossiele brandstoffen naar biobrandstoffen en -grondstoffen, die veelal lokaal geproduceerd en verwerkt worden. In het kader van de ‘One Belt, one Road strategie’ van China richt de Chinese economie zich meer op consumptie dan op export, meer op ontwikkeling van diensten dan op productie en meer op kennisintensieve, hoogwaardige en duurzame productie dan op grootschalige productie van basisproducten. Van made in China naar Made by China. Ook ontstaat er een spoorinfrastructuur naar China. Afgelopen jaar is de eerste trein vanuit China in Rotterdam aangekomen. Inmiddels verbinden meerdere treinen Duitsland met China. Het gevolg van deze ontwikkelingen is dat de aard, richting en omvang van goederenstromen veranderen. De productie zal meer lokaal plaatsvinden, de wereldwijde sterke groei in containeroverslag lijkt voorbij en de containers komen steeds meer uit het Oosten. Een ander gevolg van bovengenoemde ontwikkelingen is dat de kennisintensiteit van logistieke processen toeneemt en daarmee het belang van kennisontwikkeling en de ontwikkeling en toepassing van vernieuwende concepten. Kwantificering trends en ontwikkelingen Een heldere kwantificering van de impact van nearsourcing en reshoring is niet voorhanden. Het CPB stelt in zijn laatste lange termijn scenarioverkenning dat wel te verwachten is dat het belang van de Nederlandse zee- en luchthavens in de logistieke ketens zal verminderen en dat er meer intraEuropees transport plaats zal vinden met kansen voor short sea, binnenvaart en spoor. Gegeven de sterke afname van de groei van containervolumes in de CPB scenario’s gaat het hier om een omvangrijke transitie, waarbij naar verwachting nearsourcing de dominante trend zal zijn. Dit betekent voor Overijssel vooral een toename van goederenstromen vanuit het Oosten omdat verwacht wordt dat Oost Europa in de toekomst een belangrijke nearsourcing locatie zal zijn, waarbij ook vooral de wederuitvoer zal gaan verschuiven. China’s One Belt One Road strategie versterkt de gevolgen van de andere trends. Er zal sprake zijn van minder wederuitvoer en doorvoerstromen vanuit en door Overijssel via de zeehavens en mogelijk een lichte toename van spoorvervoer van en naar Azië. Het kenmerk van deze ontwikkelingen is dat er geen sprake is van spectaculaire volume-effecten per ontwikkeling, maar dat alle ontwikkelingen samen wel een structuurverandering teweegbrengen. Recentelijk is de groei van de containeroverslag in West Europese havens, met uitzondering van Antwerpen, vrijwel tot stilstand gekomen en ligt de groei van de overslag in lijn met de groei van het bruto nationaal product (BNP). Deze relatie wordt ook in de toekomst verwacht door het Centraal Planbureau (CPB). In de langetermijnprognose wordt een groei van de containeroverslag voorzien van 1% gemiddeld per jaar in een laag scenario en gemiddeld 2% per jaar in een hoog scenario (lange termijn prognose CPB, 2015). De meer lokale en circulaire productie is volgens het CPB één van de verklaringen voor de afname van de groei van de internationale handel en internationale containerstromen. Ook de leen- en deeleconomie en het lokaal produceren van biobrandstoffen en –grondstoffen dragen hier aan bij. Tegelijkertijd is de wereldhandel, ondanks afnemende transportkosten door de lage olieprijs, op een (structureel) lager groeipad gekomen. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Van de circulaire economie worden omvangrijke gevolgen verwacht. Gebaseerd op onderzoek van Ellen MacArthur Foundation en anderen (2015) stelt de Bank Danish Ship Finance dat de Europese consumptie wel eens met 30% zou kunnen afnemen in de komende 15 jaar. Dat heeft ook gevolgen voor goederenstromen: er zijn minder producten nodig. Dit betekent niet dat er geen vervoer met deze circulaire processen is gemoeid. Via circulaire economie wordt toegevoegde waarde gecreëerd in het gereedmaken voor hergebruik wat leidt tot vooral lokale transportbewegingen, maar ook omvangrijke import en of export van her te gebruiken grondstoffen zoals papier en schroot. Het gevolg is dat continentale goederenstromen licht afnemen en binnenlandse stromen op niveau blijven door hergebruik en reparatie. 23 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel In zijn totaliteit zal waarschijnlijk op langere termijn sprake zijn van een lichte afname van de overslag in de Rotterdamse haven en een lichte toename van lokale goederenstromen binnen, van en naar Overijssel (zie onderstaande figuur: kwantitatieve inschatting goederenstromen: haven en continentale stromen, gemiddelde volumeverandering per jaar bestaande volumes (2016-2030)). Terugkijkend naar de ontwikkelingen in de logistieke sector in Overijssel in de afgelopen jaren valt het volgende op. Het aandeel van de logistieke sector in Overijssel is kleiner dan impact havens Nederland die in Nederland als geheel, maar Overijssel is bezig met een inhaalslag. Sinds 2006 is de groei van de sector op onder meer werkgelegenheid, toegevoegde waarde en omzet groter dan in Nederland. Er zijn daarbij wel opvallende verschillen tussen deelsectoren. Kijkend naar omzet en werkgelegenheid neemt het belang van de deelsector goederenvervoer over land in Overijssel af ten opzichte van de deelsectoren distributiecentra, logistieke dienstverlening en goederenvervoer over water. Tegelijkertijd neemt het aandeel van het wegvervoer in het vervoerd volume van, naar en binnen Overijssel wel toe: van 83% in 2010 naar 85% in 2015. Gevolg is dat het aandeel van het vervoerd volume impact continentaal via Overijssel Nearsourcing & reshoring Circulaire economie Geen impact continentaal via Overijssel One Belt One Road Leeneconomie e.a. Biobased economy Afnemend -1,2% -1,0% -0,8% -0,6% -0,4% -0,2% 0,0% 0,2% 0,4% 0,6% 0,8% 1,0% 24 Figuur. 6:Visualisatie impact trends op het goederenvervoer. Bron: inschatting Bart Kuijpers, Erasmus Universiteit Rotterdam, oktober 2016. Toenemend 1,2% dat vervoerd wordt per spoor met 6% in 2015 stabiel (bron: Monitor Logistiek Overijssel, provincie Overijssel; Panteia, 2016). Het aantal vervoerde zeecontainers via de binnenvaart van en naar Overijssel nam met 25% toe in de periode 20112014 (bron Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Het daagt in het Oosten!, logistiek-economische structuurveranderingen en de impact op Overijssel’, 10 oktober 2016). koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel via water wel is afgenomen (14,5%), hoewel het volume in absolute zin is gestegen in de afgelopen vijf jaar (12,6 miljoen ton in 2015, 11,9 miljoen ton in 2010). Ook bij goederen die door Overijssel worden vervoerd (‘doorvoer’) neemt het aandeel van het vervoerde volume dat via de weg wordt vervoerd toe: van 82% in 2010 naar 88% in 2015. Bij doorvoer neemt het aandeel van het vervoerde volume dat via het water wordt vervoerd af van 12% in 2010 naar 6% in 2015 en is het aandeel goederen 25 Binnenhaven van Hengelo koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Samenvattend •• Logistiek is geen specialisatie van Overijssel die er in nationaal opzicht echt uitspringt, maar is wel een belangrijke voorwaarde om de relatief sterke positie in wederuitvoer te behouden en om de import- en exportpositie te faciliteren van sterke (verladende) bedrijfssectoren in Overijssel: de (hightech) maakindustrie, de groothandel, de agro-food sector, de chemische industrie en de bouw. De hoogwaardige en gespecialiseerde logistieke sector in Overijssel en de goede (multimodale en of synchromodale) bereikbaarheid van Overijssel zijn daarmee belangrijk kenmerken van het vestigingsmilieu. •• De werkgelegenheid bij gespecialiseerde logistieke dienstverleners (logistiek als sector) is in Overijssel de afgelopen tien jaar harder gegroeid dan het Nederlandse gemiddelde. Ook voor de komende jaren is een verdere groei voorzien. De logistieke sector is echter niet dé banenmotor van de toekomst (bron: E,til, 2015), niet alleen omdat de wederuitvoer elders harder groeit, maar ook omdat de sector onderhevig is aan robotisering. De groei van de werkgelegenheid is vooral gelegen in logistieke functies bij verladende bedrijven in Overijssel en het aantrekken van economische activiteiten van buiten Overijssel die gebruik maken van het sterke logistieke netwerk en de gespecialiseerde logistieke dienstverleners in Overijssel. 26 ForFarmers te Lochem Goederenstromen van en naar het Oosten en Noordoosten van Europa zullen in belang toenemen. Containers komen steeds meer vanuit het Oosten. Nu al is Duitsland de belangrijkste handelspartner. Daar komen Oost Europa en op termijn China bij. De aansluiting op de North Sea Baltic corridor is een sterkte om Oost- en Noordoost Europa als toeleverancier te benutten (nearsourcing) en zo de exportpositie van onze maakindustrie te versterken. •• De ontwikkeling van Oost- en Noordoost Europa als toekomstige locatie voor distributiecentra vormt mogelijk een bedreiging voor de positie van Nederland Distributieland en daarmee voor Overijssel met zijn relatief sterke positie in de wederuitvoer. Een mogelijke strategie is om de wederuitvoer sterker te integreren met de vooraanstaande positie van de (hightech) maakindustrie in Overijssel. Door logistiek en productie sterker met elkaar te verbinden wordt meer waarde toegevoegd en wordt de wederuitvoer sterker aan Overijssel gebonden. Daartoe moet vooral worden ingezet op het aantrekken van wederuitvoer bedrijvigheid die lijkt op de reeds aanwezige maakindustrie. •• Een goede aansluiting op de multimodale en/of synchromodale infrastructuur met de Rotterdamse haven (en de andere mainports) en de achterlandverbindingen naar Oosten Noordoost Europa is een essentiële randvoorwaarde om de huidige positie in het logistieke netwerk verder te versterken. De containerinfrastructuur is daarbij van groot belang, met zowel spoor als binnenvaartterminals, alsmede een aantal zeer professionele bedrijven, zoals Combi Terminal Twente met zijn multimodale containernetwerk en vestiging in de Rotterdamse haven. Deze containerinfrastructuur in Overijssel is van een relatief hoog niveau. Met o.a. de verruiming van de Twentekanalen en de uitbreiding van de sluis bij Eefde wordt meer grootschalige binnenvaart gefaciliteerd. •• Het is dan ook niet verrassend dat de logistieke bedrijvigheid in Overijssel tevreden is over de provincie Overijssel als vestigingslocatie (zie hoofdstuk 4.2.1) en dat er sprake is van erkenning door logistieke experts van Twente en ZwolleMeppel-Kampen als logistieke hotspots (zie hoofdstuk 4.3). Bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden werken o.a. binnen Port of Zwolle, Port of Twente, het Logistiek Expertise Centrum Zwolle en Havenbedrijf Twentekanalen (regionaal) samen aan versterking van het vestigingsklimaat. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel •• 27 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Vestiging Combiterminal Twente in de Rotterdamse haven 28 3.Provinciaal beleid Goederenvervoer en logistiek Overijssel heeft sterke troeven in handen om succesvol in te spelen op de in hoofdstuk 2 beschreven trends en ontwikkelingen en zo de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde in de logistieke sector en bij verladende bedrijven gericht te laten groeien: de strategische ligging op de North Sea Baltic corridor, onderdeel van het Europese TEN-T netwerk, de goede basisinfrastructuur en het uitgebreide vaarwegennetwerk, goede logistieke netwerken met voldoende capaciteit, ruimte, arbeidspotentieel en –ethos. Visie De aanwezigheid van een sterke logistieke sector is een belangrijke motor voor groei in andere bedrijfssectoren. Logistiek dient voor Overijssel als groeisector te worden beschouwd die, zowel binnen de sector als daarbuiten, nieuwe werkgelegenheid (op alle niveaus van hoogopgeleid tot laagopgeleid), economische groei én innovaties ter verbetering van leefbaarheid en duurzaamheid oplevert. Voor het benutten van kansen ter verbetering van leefbaarheid en duurzaamheid wordt een belangrijke rol voorzien voor in Overijssel aanwezige innovatiegerichte bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen. Ambitie Wij hebben de volgende samenhangende ambities: •• Vergroten van de werkgelegenheid en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde in de logistieke sector en bij verladende bedrijven in Overijssel. •• Versterken van de positie van Overijssel als logistieke draaischijf op de North Sea Baltic corridor tussen de Nederlandse en Belgische mainports en Oost- en Noordoost Europa en omgekeerd. •• Verduurzamen van logistiek processen binnen bedrijven en het vervoer van goederen, waaronder het realiseren van modal shift van weg naar water (lopende programma Goederenvervoer over water), het terugdringen van energieverbruik van mobiliteit en het gebruik van schonere energie (programma Nieuwe Energie, onderdeel duurzame mobiliteit). Het aandeel van de logistieke sector in Overijssel is kleiner dan die in Nederland als geheel. Voor de komende jaren zetten wij samen met onze partners in op groei van de werkgelegenheid in de logistieke sector en bij verladende bedrijven (logistiek als functie) en de daarmee samenhangende toegevoegde waarde die boven het landelijke gemiddelde ligt. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 3.1. Visie, ambitie en strategie Goederenvervoer en logistiek 29 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 30 De inschatting, op basis van een prognose van de Stec groep voor de lange termijn en de groei van het aantal werkzame personen in de logistieke sector in de afgelopen 10 jaar, is dat het aantal logistieke banen (logistiek als functie) in Overijssel tussen 2016 en 2030 toe kan nemen met ongeveer 4.200 tot 5.750 banen, waarvan 1.200 tot 1.600 banen bij gespecialiseerde logistieke dienstverleners (logistiek als sector)4. Strategie Met onder andere het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water hebben wij in de vorige coalitieperiode de basis gelegd voor logistiek beleid. De strategie is om dit beleid de huidige coalitieperiode voort te zetten en het lopende uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water uit te bouwen naar een gezamenlijk met partners (bedrijfsleven, kennisinstellingen, medeoverheden en brancheorganisaties) op te stellen en uit te voeren meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek volgens de volgende lijnen: •• Voeren van een competitief vestigingsbeleid voor bestaande en nieuwe bedrijven met een logistiek profiel (thema’s ruimte, profilering, arbeidsmarkt, kennis en innovatie in hoofdstuk 4). •• Verduurzamen van logistieke processen binnen bedrijven en het vervoer van goederen (thema’s trias mobilica en kennis en innovatie in hoofdstuk 4). 4 In deze prognose is geen rekening gehouden met de effecten van de trends en ontwikkelingen uit hoofdstuk twee zoals robotisering en het veranderen van de aard, omvang en richting van goederenstromen. •• •• Onderzoeken en verbeteren waar nodig van de multimodale en synchromodale bereikbaarheid van de logistieke hotspots (thema’s bereikbaarheid en lobby in hoofdstuk 4). Versterken van de samenwerking tussen bedrijfsleven, brancheorganisaties, onderwijs/ en kennisinstellingen en medeoverheden via de Strategische Logistieke Alliantie (hoofdstuk 3.3) en de regionale netwerkorganisaties, waaronder Port of Zwolle, Port of Twente, Logistiek Expertisecentrum Zwolle en het Havenbedrijf Twentekanalen (hoofdstuk 5). Bij de uitwerking van voornoemde visie, ambitie en strategie zijn de volgende elementen van belang: •• Een toekomstbestendig logistiek netwerk (zowel fysieke infrastructuur, kennisinfrastructuur, ICT-infrastructuur als samenwerkingsstructuren) met goede verbindingen van Overijssel zowel binnen Nederland als met Europa en passend bij een leefbaar en duurzaam Overijssel. •• Kennisontwikkeling en toepassing van nieuwe concepten op het gebied van duurzame logistiek, smart industry & mobility, energietransitie, circulaire economie en stedelijke distributie in samenwerking met Overijsselse technologische topsectoren. De visie, ambitie en strategie hebben als input gediend voor de revisie Omgevingsvisie. 3.2. Goederenvervoer en logistiek in de (revisie) Omgevingsvisie Goederenvervoer is onderdeel van het integrale mobiliteitsbeleid voor Overijssel waarin een vlotte, betrouwbare (tijdsduur) en veilige (keten) reis van personen en goederen van en naar stedelijk netwerken binnen en buiten Overijssel centraal staat. De beschikbaarheid van een infrastructuurnetwerk met voldoende capaciteit (kwantitatief en kwalitatief) vormt de fysieke basis van het accommoderen van goederenvervoer en logistiek en is een voorwaarde voor het (door)ontwikkelen van de logistieke hotspots in Overijssel. Wij zetten samen met onze partners in op het optimaal faciliteren van goederenvervoer over de weg en het beter benutten van de hoofdinfrastructuur van en naar de logistiek hotspots. Wij stimuleren het goederenvervoer over water door: •• het vaarwegennetwerk en de binnenhavens in Overijssel beter te benutten en te versterken; •• netwerkontwikkeling in regionale, euregionale, nationale en Europese samenhang; •• ons in te zetten voor voldoende water in droge perioden om de scheepvaart op de regionale vaarwegen te kunnen faciliteren. Daarnaast zetten we in op verduurzaming van goederenvervoer in Overijssel en het beheersen van de doorgaande goederenstroom per spoor. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel De Omgevingsvisie Overijssel is de provinciale visie voor de fysieke leefomgeving van Overijssel. Ons beleid voor de fysieke leefomgeving staat primair in dienst van de sociaal economische ontwikkeling van Overijssel. In de (revisie) Omgevingsvisie is ten aanzien van logistiek het volgende ruimtelijk kader opgenomen: “Wij willen de groei van de logistieke sector duurzaam faciliteren. Elke gemeente mag voorzien in de lokale behoefte inclusief lokaal gewortelde bedrijvigheid. Voor de (boven)regionale behoefte voeren we een richtinggevend en stimulerend beleid voor nieuwvestiging van logistieke bedrijven. In Overijssel onderscheiden wij de hotspots Twente, Zwolle-Kampen (met goede overslagpunten in Meppel en Hasselt) en Deventer. Nieuwvestiging van logistieke bedrijven met (boven)regionale behoefte vestigen zich binnen deze hotspots bij voorkeur op multimodaal ontsloten bedrijventerreinenlocaties in Hengelo, Almelo, Zwolle, Kampen of Deventer. Daarnaast is Hardenberg een voorkeurslocatie voor vestiging, dit als onderdeel van de Euroterminal Emmen-Coevorden-Hardenberg. Ondernemers maken hun eigen afweging welke plek hen het beste past”. 31 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Met onze partners willen we onderzoeken hoe de bedrijventerreinen in de drie logistieke hotspots in Overijssel multimodaal en/of synchromodaal ontsloten kunnen worden, bijvoorbeeld via het spoornetwerk. Mocht in de toekomst het goederenvervoer over spoor fors toenemen, dan is wat ons betreft een nieuwe spoorverbinding (Noordtak Betuweroute) een serieus alternatief voor goederenvervoer over bestaand spoor. Vanuit het oogpunt van milieu, veiligheid en duurzaamheid zijn wij voorstander van zoveel mogelijk vervoer over water. 32 Betuweroute Om in de toekomst een goede bereikbaarheid van de logistieke hotspots in Overijssel te kunnen garanderen zetten we in op drie samenhangende speerpunten (trias mobilica): beter benutten van bestaande infrastructuur, bevorderen van efficiënt goederenvervoer en het duurzaam maken van vervoersmiddelen. 3.3. Gezamenlijke programmering: Strategische Logistieke Alliantie De ondernemers hebben aangegeven dat de SLA complementair moet zijn aan de regionale structuren en activiteiten. Zij zien meerwaarde om gezamenlijk in te zetten op de kansen die zich voordoen (realiseren synergie). De SLA moet zich vooral richten op het benutten van de (draaischijf) positie van Overijssel op het Trans Europese Netwerk (TEN-T) tussen de mainports en Oost- en Noordoost Europa. Daarbij dient er aandacht te zijn voor alle modaliteiten (weg, water en spoor) en alle aspecten van logistiek. Wij zien de SLA als het platform om met de logistieke partners in Overijssel de discussie te voeren (agendavorming) en gezamenlijk in te zetten op het benutten van de kansen die zich voordoen (programmering). De SLA heeft de volgende rollen: signaleren, agenderen, verbinden en aanjagen en kan gevraagd en ongevraagd advies (SER functie) uitbrengen aan de provincie. Vanaf april 2016 is de SLA operationeel. De SLA bestaat uit een ondernemersgedreven stuurgroep, een kernteam en vier werktafels. De stuurgroep bestaat uit verladers, vervoerders en bestaande logistieke samenwerkingsorganisaties uit de logistieke hotspots. In totaal nemen acht ondernemers en de gedeputeerden Economie en Mobiliteit deel aan de stuurgroep. Het kernteam bestaat uit vertegenwoordigers vanuit de ondernemers (brancheorganisaties en regionale logistieke samenwerkingsverbanden), gemeenten/ regio’s en onderwijsen kennisinstellingen. De SLA is daarmee vooral een initiatief van logistieke bedrijven in Overijssel, dat ondersteund wordt door de provincie Overijssel. Wij geven daarmee invulling aan onze aanjaag- en regierol om door samenwerking te komen tot verdere krachtenbundeling. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel In de statenbrief “Visie en strategie op Logistiek” en de revisie Omgevingsvisie is aangegeven dat we de logistieke samenwerking in Overijssel willen verstevigen via de vorming van een Strategische Logistieke Alliantie (SLA). De logistieke partners beschouwen de provincie als natuurlijke katalysator en regisseur van de SLA en hebben gevraagd om bovenop de reeds lopende activiteiten in de regio’s een provinciebreed logistiek samenwerkingsverband te realiseren door de oprichting van de SLA. Na het informeren van Provinciale Staten in april 2015 hebben wij de handschoen opgepakt. In individuele gesprekken en in twee klankbordbijeenkomsten met de logistieke spelers is nagegaan: •• op welke wijze een SLA Overijssel een duidelijke meerwaarde kan bieden ten opzichte van de bestaande regionale activiteiten en structuren bij het realiseren van de ambities op het gebied van goederenvervoer en logistiek in Overijssel; •• welke inhoudelijke accenten er nodig zijn en •• de bereidheid van bedrijven om een actieve rol te spelen in de SLA. 33 Assemblagelijn Scania te Zwolle koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 34 Assemblagelijn Scania te Zwolle 4.Thema’s logistiek beleid 4.1. Inleiding Optimale bereikbaarheid en ruimte Logistieke hotspots Connectiviteit mainports Connectiviteit achterland Profilering / Imago Lobby, promotie en acquisitie Overijssel excellente logistieke vestigingsplaats UITDAGINGEN Gekwalificeerd personeel Nieuwe intstroom Inspelen op veranderende eisen Human capital agenda logistiek Innovatief vermogen Innovatieve logistieke bedrijfsprocessen Samenwerking kennisinstellingen Samenwerking in keten koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel De Strategische Logistieke Alliantie (SLA) heeft vier uitdagingen benoemd die ieder en in samenhang van belang zijn om de logistieke sector in Overijssel verder te ontwikkelen (zie figuur 7). In dit hoofdstuk beschrijven we deze uitdagingen. Dit doen we door middel van vier thema’s: Ruimte en bereikbaarheid, Profilering en acquisitie, Arbeidsmarkt en scholing en Kennis en innovatie. Figuur. 7:Uitdagingen van de Strategische Logistieke Alliantie 35 4.2. Ruimte en bereikbaarheid koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 36 4.2.1 Ruimte Al meer dan vijftien jaar is er in Nederland sprake van een relatief constante omvangrijke vraag naar nieuwe locaties voor logistieke bedrijven. De logistieke sector kent tientallen locatiebeslissingen per jaar van grote omvang, veel herinvesteringen en kleinere locatiedynamiek. Onderzoek onder 300 grote logistieke dienstverleners en verladers laat zien dat meer dan de helft van hen (55%) plannen heeft voor uitbreiding op de huidige locatie, uitbreiding op een extra locatie of verhuizing naar een nieuwe locatie. Zowel in de regio waar men zit, als over grote afstand (bron: Logistiek in Beeld, Stec Groep, 2015). Onderzoek onder 250 logistieke bedrijven in Overijssel laat zien dat 20% de afgelopen 5-10 jaar is verhuisd en dat 23% van plan is om binnen de komende 5 tot 10 jaar te verhuizen. Logistieke ondernemers in Overijssel waarderen de vestigingsplaatsfactoren (o.a. ruimte, bereikbaarheid, beschikbaarheid personeel, de prijs van vastgoed, uitbreidingsmogelijkheden en de kosten van arbeid) van de huidige locatie positief. (bron: Vestigingsplaatsvoorkeuren van logistieke bedrijven in Overijssel, KDC Logistiek, 2016). De (verwachte) groei, capaciteitsgebrek op de huidige locatie en veranderingen in de supply chain zijn veelal de aanleiding om te gaan verhuizen. Bij het zoeken naar een nieuwe locatie zijn, naast de nabijheid van een snelwegafslag, ook ruimtelijke aspecten van groot belang, waaronder een snel en soepel bouwtraject (en daardoor snel operationeel), ruime mogelijkheden (zoals bouwhoogte, bebouwing, etc.) en flexibiliteit en beschikbaarheid van grote kavels als de belangrijkste factoren waarop aanbieders zich kunnen onderscheiden (bron: Logistiek in Beeld, Stec Groep, 2015). De ruimtevraag van distributiecentra (DC) wordt steeds groter. In meerdere regio’s in Nederland zijn er momenteel vragen van logistieke partijen voor 10, 15 en zelfs 20 hectare. De concentratie van logistieke activiteiten is hiervan de belangrijkste oorzaak. O.a. het verbeteren van de efficiency, de opkomst van e-commerce en het toepassen van nieuwe concepten waarbij meerdere klanten vanuit een DC worden bediend, leiden tot deze schaalvergroting. Samen met de gemeenten en het bedrijfsleven staan we voor de opgave om te zorgen voor kwalitatief goede en kwantitatief voldoende ruimte in Overijssel en een duurzaam gebruik van Logistiek betreft voor een groot deel dienstverlening aan bedrijven die hun logistieke proces geheel of gedeeltelijk uitbesteden aan gespecialiseerde logistieke dienstverleners. Eén van de voorwaarden voor een sterke logistieke sector is daarom de aanwezigheid van een voldoende niveau van industriële en op handel gerichte algemene bedrijvigheid in Overijssel als voedingsbodem voor de logistieke sector. Wij spelen een actieve rol in het verbeteren van het algemene vestigingsklimaat in Overijssel. Daarbij is het voor een sterke logistieke sector van belang dat er bedrijfslocaties beschikbaar zijn die voldoen aan de specifieke eisen van logistieke bedrijvigheid. Met logistieke hotspots zetten we Overijssel op de kaart als aantrekkelijke regio voor logistieke bedrijven en activiteiten. Logistieke hotspots zijn gebieden die aan of zeer nabij een (inter)nationale verkeerscorridor liggen en waar een sterke groei van de goederenstromen is voorzien. Binnen logistieke hotspots liggen werklocaties die specifiek geschikt zijn voor logistieke bedrijvigheid: •• grote kavels (greenfield) voor nieuwe vestigers en voldoende ruimte voor logistieke bedrijven die willen uitbreiden; •• multimodale of synchromodale (weg, water en spoor) ontsluiting naar de mainports en achterlandbestemmingen en een goede digitale ontsluiting; •• logistieke faciliteiten, waaronder overslagfaciliteiten, terminals, kranen, warehousing, douanefaciliteiten; •• beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerde arbeidskrachten; •• netwerken waarin ondernemers, overheden, onderwijs- en onderzoeksinstellingen samenwerken op onder andere het gebied van innovatie, arbeidsmarkt, promotie en acquisitie. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel deze ruimte. Via regionale trajecten van reprogrammering werklocaties zijn we met de gemeenten aan de slag om een betere balans tussen vraag en aanbod (kwalitatief en kwantitatief) van bedrijventerreinen te realiseren. Zo willen wij het vestigingsklimaat verder versterken en de groei van de economie en toename van werkgelegenheid in Overijssel bevorderen. Aandacht gaat hierbij uit naar specifieke topsectoren, waaronder de (groei) sector logistiek. In het proces van reprogrammering werklocaties leggen wij de verbinding met de SLA. In de periode van 2008-2013 is in Overijssel 170 hectare bedrijventerrein uitgegeven aan de sector handel en logistiek. Afhankelijk van het economisch scenario (vertraagd, gemiddeld en versneld herstel) wordt voor de periode van 2014-2025 voor deze sector een vraag verwacht die ligt tussen 284 en 442 hectare (bron: werklocaties in Overijssel, Trends ontwikkelingen en prognoses, Panteia, 2015). 37 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 38 Om te komen tot sterke logistieke clusters heeft het onze voorkeur dat er voor grootschalige nieuwvestiging binnen onze logistieke hotspots een beperkt aantal (inter)nationaal competitieve multimodaal/ synchromodaal ontsloten werklocaties zijn met een bovenregionaal logistiek profiel. Deze liggen alle aan of zeer nabij de nationale (Noord-Zuid) corridor én de (Oost-West) North Sea Baltic Corridor (onderdeel van het Europese TEN-T netwerk) naar Noord- en Midden Duitsland, Oost-Europa de Baltische Staten en Scandinavië en zijn daarmee goed verbonden met de zeehavens van Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen, luchthaven Schiphol en de achterlandbestemmingen. Door clustering van logistieke bedrijvigheid op bedrijventerreinen in logistieke hotspots kan geprofiteerd worden van gezamenlijke logistieke faciliteiten, arbeid en netwerken. Transport en logistiek vinden hierdoor zo efficiënt mogelijk plaats met een zo klein mogelijke impact op de omgeving en het milieu (beperken van congestie, CO2-uitstoot en geluidsemissies). Kortom: ketens en afstanden kunnen verkort en kosten en energie bespaard. Door de concentratie van overlast van het goederenvervoer hebben ook bewoners en bezoekers hier voordeel van én het spaart de Groene Omgeving. Risico’s voor verlies aan ruimtelijke kwaliteit beperken wij door onze sturing op ruimtelijke kwaliteit. Met de Catalogus Gebiedskenmerken, als onderdeel van onze verordening, hebben we een krachtig beleidsinstrument in handen om te sturen op ruimtelijke kwaliteit. In de Omgevingsverordening nemen wij regels op ten aanzien van het concentratiebeleid gericht op het concentreren van (boven)regionale bedrijvigheid in de stedelijke netwerken. De streekcentra kunnen voorzien in een regionale behoefte, voor zover dit past binnen de regionale programmering van 2. Veranderen wijze van vervoer: modal shift naar vervoer over water en Beter Benutten s er et m lo ki t) m hif aa l s rz da uu (mo rd Ve 1. Bevorderen van efficiënt goederenvervoer: optimaliseren gebruik van beschikbare vervoerssystemen/ verhogen beladingsgraad Re (P du re ce ve e nt r d ie e m vr ob a ilit ag eit ) 4.2.2 Bereikbaarheid Om de groei van de logistieke sector te faciliteren en stimuleren, is een goede bereikbaarheid van Overijssel voor logistieke stromen onontbeerlijk. Anderzijds kan deze groei ook negatieve effecten hebben op leefbaarheid en de druk op de infrastructuur vergroten. Onze opgave is dan ook om de groei van de logistieke sector en de bijbehorende goederenstromen te faciliteren, maar parallel daaraan de negatieve effecten van deze groei tegen te gaan. Dit doen wij via de aanpak van de Trias Mobilica. Deze systematiek is een belangrijke denkrichting voor nieuw mobiliteitsbeleid in Overijssel, samenhangend met het beleid op het gebied van ruimte, energie, duurzaamheid en OV. De Trias Mobilica bestaat uit drie elementen, namelijk het bevorderen van efficiënt vervoer, het veranderen van de wijze van vervoer en efficiëntere en schonere vervoermiddelen. Hoe beter het mobiliteitsbeleid via de systematiek van de Trias Mobilica van de grond komt, des te “lichter” kunnen de investeringen in de infrastructuur zijn. Efficiënter en schoner (techniek & gedrag) Trias Mobilica 3. Efficiënter en schoner vervoermiddel: schonere voertuigen, logistieke vernieuwing, opleiding Figuur. 8:Trias Mobilica koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel de betreffende regio. De overige gemeenten kunnen blijven voorzien in de lokale behoefte, inclusief lokaal gewortelde bedrijvigheid. Als dit past binnen de regionale programmering van de betreffende regio kunnen deze gemeenten ook voorzien in (een deel van) de behoefte van een buurgemeente. 39 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 40 1. Het bevorderen van efficiënt goederenvervoer Voor de nabije toekomst is in de logistiek ‘synchromodaliteit’ het sleutelwoord. Wij omarmen dit concept dan ook als onderdeel voor ons toekomstig logistiek mobiliteitsbeleid. In de literatuur circuleren uiteenlopende definities van wat synchromodaal vervoer precies inhoudt. Eén van de meest gangbare definities luidt: ‘synchromodaal transport betreft het geregisseerd gebruik van de op elkaar afgestemde vervoersmodaliteiten naast elkaar, zodat de gebruiker altijd een palet aan verschillende vervoersdiensten kan worden geboden, afhankelijk van zijn wensen op het gebied van snelheid, betrouwbaarheid, doorlooptijd, kwaliteit, duurzaamheid en kosten’. milieu. Voor ons is het vooral de integrale afweging tussen economische aspecten (kosten, snelheid, betrouwbaarheid) en duurzaamheidsaspecten (uitstoot, geluid) die het concept van synchromodaal vervoer aantrekkelijk maakt als basis voor het logistieke mobiliteitsbeleid. Voor een succesvolle toepassing van synchromodaliteit is een verregaande samenwerking tussen logistieke dienstverleners en transportbedrijven onderling en tussen sector en overheden een belangrijke basisvoorwaarde. Wij willen, indien de sector hierom vraagt, deze intensive samenwerking faciliteren, bijvoorbeeld door de inzet van een logistiek makelaar of het ondersteunen van een pilot met synchromodaal vervoer. Daarmee is synchromodaal transport een innovatieve vorm van flexibel in te vullen goederenvervoerketens, strak aangestuurd via netwerkregie. Het sluit aan bij de recent in Europa ontstane ideeën over het via ketenregie efficiënt en duurzaam gebruiken van de modaliteiten. Als basis voor synchromodaal vervoer zijn open ICT-platforms nodig waarin alle relevante logistieke data gedeeld kunnen worden. Synchromodaliteit moet ertoe leiden dat transport en logistiek zo efficiënt mogelijk plaatsvinden met een zo beperkt mogelijke impact op de omgeving en het Via de inzet van synchromodaal transport kan een bijdrage worden geleverd aan het verhogen van de beladingsgraad. Door het verhogen van de beladingsgraad van de voertuigen ontstaan er minder vervoersbewegingen waardoor de infrastructuur beter wordt benut en minder energie nodig is voor het transport. Ook willen wij ruimte bieden aan efficiencyverhogende initiatieven zoals bijvoorbeeld (nader toegelicht in bijlage 1): •• Stimuleren inzet Lange Zware Voertuigen (LZV’s) waarmee een efficiencywinst mogelijk tot wel 20%. •• •• 2. Het veranderen van de wijze van vervoer Modal shift van weg naar water Het uitvoeringsprogramma “Goederenvervoer over Water”, als onderdeel van het hoofdlijnenakkoord “Kracht van Overijssel”, is van start gegaan in maart 2014 en wordt de komende jaren gecontinueerd. Doel van het uitvoeringsprogramma is realiseren van een modal shift van weg naar water. Het uitvoeringsprogramma is onderverdeeld in drie pijlers, namelijk (1) beter benutten, (2) netwerkontwikkeling en (3) duurzaamheid. Elke pijler bevat een aantal activiteiten die gericht zijn op het realiseren van de voor de betreffende pijler geldende doelstelling. Via het uitvoeringsprogramma hebben wij onder meer negen bedrijven gesubsidieerd voor het aanleggen of verbeteren van kades, is de ondiepte verwijderd in de haven van Kampen, is het project maatwerkadvies opgestart waarin voor 44 bedrijven een modal shift van weg naar water rendabel blijkt te zijn en is het project robuuste brug- en sluisbediening opgezet voor meer ruimte voor de binnenvaart in Overijssel met meer doorvaartmogelijkheden. Beter Benutten Een ander mobiliteitsprogramma is het rijksprogramma Beter Benutten, waarbij ‘Logistiek en Water’ één van de vier thema’s is. Doel van dit programma is om het aantal verplaatsingen in de spits op de stedelijke knelpuntcorridors met 10% te verminderen. In de Beter Benutten regio’s Zwolle-Kampen en Twente nemen wij actief deel. Onder dit thema wordt in beide regio’s een aantal projecten uitgevoerd gericht op de vermindering van het aantal vrachtwagenverplaatsingen in de spits op de knelpuntcorridors. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel •• Efficiënt netwerk van Ontkoppelpunten, waardoor het beschikbaar logistiek materieel zo efficiënt mogelijk kan worden ingezet. Door samenwerking tussen logistieke ondernemers te organiseren kan deze winst worden gemaximaliseerd. Efficiëntere stadsdistributie, door efficiëntere en slimmere logistieke concepten kan de distributie duurzamer plaatsvinden. Inzet van een Logistiek Makelaar, die samen met de bedrijven op zoek gaat naar mogelijke verbeteringen, waardoor het logistieke proces effectiever en efficiënter kan worden georganiseerd. De logistiek makelaar legt vooral de verbindingen tussen de bedrijven, benoemt de kansen voor samenwerking en werkt deze samen met het bedrijfsleven verder uit. Vanuit zijn of haar netwerk kan de logistiek makelaar input leveren voor kansrijke projecten. 41 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 42 3. Efficiëntere en schonere vervoermiddelen Wij stimuleren (mede op basis van de landelijke brandstoffenvisie met LEF uit 2014) schoner vervoer van goederen door ruimte te bieden aan initiatieven zoals: •• Schone en stille stadsdistributie: de elektrische cargohopper waarmee grote en vervuilende vrachtwagens uit de binnenstad worden geweerd. •• Truck platooning waarin vrachtwagens met elkaar verbonden zijn op basis van de technologie van geautomatiseerd rijden op zeer korte afstand van elkaar. De voorste truck bepaalt de route en de snelheid. De ontwikkeling gaat snel en biedt ook kansen voor Overijssel. Een truck platooning proef op bijvoorbeeld de N35 of de A1 kan een icoon zijn om innovatieve technieken en toepassingen te demonstreren. •• Alternatieve brandstoffen voor vervoer van goederen over de weg zoals (bio)LNG voor het zware wegvervoer en het elektrisch rijden voor lichte voertuigen en relatief korte ritten. •• Walstroom voor de binnenvaart waardoor schepen op duurzame wijze van energie worden voorzien aan de kade zodat er geen geluidsoverlast en stank van dieselaggregaten meer is. •• Verduurzaming binnenvaart. Langdurige samenwerking (en garanties) tussen verladers en schippers (bevrachters) kunnen ertoe bijdragen dat investeren in verduurzaming sneller loont. Ook overheden kunnen bijdragen door bijvoorbeeld het bieden van korting op haventarieven voor “duurzame schepen”, bijvoorbeeld via de Green Award. •• Schonere aandrijving binnenvaart. Door innovatie, onderwijs en training krijgen we een schonere aandrijving in de scheepvaart. In de pijler Duurzaamheid in het Uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water (20142018) geven we dit reeds inhoud. Deze initiatieven zijn nader toegelicht in bijlage 2. Als onderdeel van het programma Nieuwe Energie werken we aan het thema ‘duurzame mobiliteit’. Het uiteindelijke doel hiervan is om het energiegebruik van mobiliteit via de lijnen van ‘minder, anders, schoner’ terug te dringen. Binnen dit programma gaat ook aandacht uit naar goederenvervoer en logistiek. Mochten er vanuit de sector nieuwe initiatieven van de grond komen, dan zullen wij de verbinding leggen met het programma Nieuwe Energie om mogelijke koppelkansen te verkennen en te benutten. Goede bereikbaarheid hotspots cruciaal Onderzoek bereikbaarheid logistieke hotspots Wij zetten in op de beschikbaarheid van een infrastructuurnetwerk (weg, water en spoor) met voldoende capaciteit (kwantitatief en kwalitatief) als fysieke basis voor het accommoderen van het goederenvervoer (zie figuur 9). Door schaalvergroting, 24-uurs economie, nieuwe logistieke concepten, containerisatie en “Just in time policy” is transport constant aan verandering onderhevig en zal de vraag naar flexibel en betrouwbaar vervoer alleen maar toenemen. Een goede bereikbaarheid van de logistieke hotspots in Overijssel is cruciaal om te kunnen blijven profiteren van de groei van de wereldhandel en goederenstromen. Verbeteringen Een complementair netwerk is nodig zodat de verschillende vervoersmodaliteiten elkaar aanvullen en versterken om multimodaal en/of synchromodaal vervoer mogelijk te maken. Van belang is dat de hotspots goed zijn aangesloten op de nationale en internationale infrastructuurnetwerken (corridors) die de hotspots met de mainports en achterlandregio’s verbinden (macroniveau). Op microniveau moeten de hotspots een verkeersveilige aansluiting met voldoende capaciteit en de juiste dimensies hebben op de nabijgelegen lokale en regionale hoofdinfrastructuurnetwerken. Samen met de SLA gaan we de gewenste multimodale en/of synchromodale ontsluiting van de bedrijventerreinen in de logistieke hotspots in Overijssel onderzoeken. Hierin staan wij een aanpak voor waarin de bereikbaarheid op micro- en macroniveau nader wordt bepaald. Op dit moment loopt er al vanuit de regio Zwolle-KampenMeppel een onderzoek naar de mogelijkheden om de regio Zwolle beter via spoor te ontsluiten en wordt er in Deventer onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van containervervoer over water. De uitkomsten van deze onderzoeken betrekken wij bij het provinciale onderzoek naar de gewenste multimodale en/ of synchromodale ontsluiting van onze hotspots, waarbij (boven) regionale ontwikkelingen in samenhang worden bezien. Ter verbetering van de ontsluiting op de North Sea Baltic corridor zijn er voor enkele rijks(vaar)wegen al afspraken gemaakt, zoals het uitbreiden van de capaciteit voor het wegvak van de A1 tussen Apeldoorn en Twente en het verruimen van de Twentekanalen tot klasse Va-vaarweg en de realisatie van de tweede sluiskolk bij Eefde. Ondanks dat deze maatregelen een wezenlijke bijdrage leveren aan de bereikbaarheidskwaliteit, is het netwerk nog niet op orde. Voor een goede ontsluiting van de logistieke hotspots in Overijssel is o.a. capaciteitsuitbreiding gewenst van de N35, N50 en de A1/A35 van knooppunt Azelo tot de Duitse grens. Voor het verstevigen van de grensoverschrijdende samenwerking participeren wij in het project Euregio goederencorridor. In het kader van dit project wordt onderzoek gedaan naar het logistieke profiel van de grensregio, de beschikbare infrastructuur met bijbehorende (grensoverschrijdende) knelpunten en gaat specifieke aandacht uit naar het verduurzamen van de corridor. De resultaten van de deelonderzoeken vormen input voor een gezamenlijk te bepalen strategie met een bijbehorend werkprogramma op Euregionale schaal en voor het te verrichten onderzoek naar de gewenste multimodale en/of synchromodale ontsluiting van onze hotspots. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel in de bereikbaarheid dragen bij aan de concurrentiekracht van de logistieke hotspots in Overijssel, doordat reistijd- en betrouwbaarheidsverbeteringen een direct effect hebben op de productiviteit van bedrijven. 43 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 44 Figuur. 9:Hoofdinfrastructuur goederenvervoer. Bron: Omgevingsvisie Overijssel Lobby Om de belangen van goede infrastructuurverbindingen voor de logistieke sector onder de aandacht te brengen bij de landelijke en Europese politiek, is het uitvoeren van een goede en stevige gezamenlijke lobby vanuit de partners gewenst. Essentie is het aanbrengen van focus bij de uit te voeren lobby activiteiten, waarbij de lobbyboodschap helder moet zijn. Via de SLA is al een eerste gezamenlijke lobby uitgevoerd voor de N35 (kruispunt Raalte) en de N50 (wegvak tussen Kampen Zuid en Kampen). Bij onze lobby in het kader van het Europese TEN-T netwerk werken wij samen met de provincie Gelderland en onze Duitse buren. Ook werken wij samen met de provincies Friesland en Flevoland bij de lobby voor verbreding van de sluis bij Kornwerderzand en verdieping van de vaargeul in het IJsselmeer. Provinciegrens overschrijdende relaties. Logistiek houdt niet op bij onze bestuurlijke grens. Er zijn verschillende provinciegrens overschrijdende relaties. Zo zijn de terminals in Meppel, Coevorden en Bad Bentheim ook voor onze bedrijven van belang en de terminals in Overijssel voor bedrijven in aangrenzende regio’s. In de regio Zwolle werken de gemeenten Zwolle, Kampen en Meppel samen in een gemeenschappelijk havenbedrijf en het Gelderse Lochem participeert in het gemeenschappelijke havenbedrijf Twentekanalen. Twente heeft een belangrijke relatie met de railterminal in Bad Bentheim en is zo verbonden met de combiterminal in Coevorden. Voor Hardenberg is deze terminal ook van belang en ook de regio Zwolle is via spoor verbonden met de Euroterminal in Coevorden en daarmee ook met de terminal in Bad Bentheim. Ook in het kader van de (re)programmering van bedrijventerreinen is er afstemming met omliggende provincies en gemeenten. Daarnaast valt Overijssel binnen het invloedsgebied van de Rhine Alpine corridor (onderdeel van het Europese Ten-T netwerk) die o.a. door Gelderland (A15, Betuwelijn) loopt. Voor het versterken van deze logistieke goederencorridor door Oost Nederland (Gelderland) stelt het ministerie van Infrastructuur en Milieu de komende jaren € 200 miljoen beschikbaar. Dit biedt mogelijk ook voor Overijssel kansen. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Afwegingskader voor investeringen Als wij investeren zal dit vooral gericht zijn op verbeteringen in de infrastructuur van (inter)nationale betekenis. Algemeen uitgangspunt is dat investeringen in infrastructuur kansen moeten bieden voor logistieke bedrijvigheid en werkgelegenheid in Overijssel en niet alleen tot groei van goederenstromen door Overijssel mag leiden. In het onderzoek naar de multimodale/ synchromodale ontsluiting van onze hotspots werken wij met de logistieke partners bovengenoemde uitgangspunten nader uit. Daarnaast blijven wij vanuit de resterende middelen van het programma Goederenvervoer over Water investeren in modal shift van weg naar water en verduurzaming van de binnenvaart. 45 4.3. Profilering en acquisitie koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 46 Het Logistiek Magazine publiceert ieder jaar de Logistieke kaart van Nederland5. In 2016 zijn 28 hotspots vergeleken. VenloVenray voert de lijst voor de 9de keer aan, gevolgd door 4 regio’s in Noord-Brabant. Twente (Almelo-Hengelo-Enschede) staat dit jaar op de 10de plaats (2015 plek 12), Zwolle-Kampen Meppel op de 15de plaats (2015 plek 16), Stedendriehoek (ApeldoornDeventer-Zutphen) op de 23ste plaats en Dryport Emmen Coevorden (relatie Hardenberg) op de 26ste plaats. Internationaal gezien voert Nederland met overmacht de lijst aan van meest gewilde logistieke locaties in Europa. De top vijf bestaat uit vier logistieke hotspots uit Nederland. Venlo, voert de lijst aan gevolgd door Rotterdam. Tilburg-Waalwijk en Eindhoven nemen plaats 4 en 5 in (bron: Prologis, Europe’s Most Desirable Logistics Locations, 20166). Midden en Oost Europa zijn sterk opkomende regio’s als het gaat om investeringen in logistiek vastgoed. Uit de hittekaart van Prologis blijkt dat Overijssel (nog) niet in de mindsets van Europese logistieke managers voorkomt. Europees gezien kan Overijssel, mede door het opschuiven van het economisch kerngebied naar Midden en Oost Europa en de toename van het belang van de North Sea Baltic corridor, getypeerd worden als white spot, een potentiële hotspot waar logistiek een grote(re) rol gaat spelen. Overijssel bezit ruim 4% van het logistieke vastgoed binnen Nederland en laat in de periode 2004-2014 een toename zien van 40% gemeten in vierkante meters distributieruimte. Ondanks de sterke groei van logistiek vastgoed in Overijssel, blijft deze achter bij het nationale groeipercentage van 47% (Bron: Buck Consultants International, 2016). De groei van de logistiek sector in Nederland heeft de afgelopen 20 jaar vooral plaatsgevonden in Zuid-Holland, Noord-Brabant, Limburg en Gelderland (de Rhine Alpine Corridor). In 2015 zijn in Nederland 24 nieuwe logistieke distributiecentra opgeleverd met een totale vloeroppervlakte van circa 492.500 m², dit is een stijging van 9% ten opzichte van 2014. Hieronder waren het distributiecentrum van Scania en Westerman Logistics in Hasselt (met 53.000 m² het grootste nieuwe distributiecentrum in 2015) en het distributiecentrum van Wehkamp (35.000 m²) in Zwolle. De meeste van deze omvangrijke (internationale) distributiecentra hebben zich gevestigd aan of nabij een vaarweg. De mogelijkheid om containers via de binnenvaart te ontvangen is voor hen een belangrijke vestigingsplaatsfactor (Bron: Troostwijk, de logistieke vastgoedmarkt 2015). Tussen 2007 en 2015 zijn jaarlijks tussen de 75 en 104 logistieke landingen/ contracten van buitenlandse verladers in Nederland gerealiseerd die worden begeleid door Nederland Distributieland (bron: Monitor Logistiek & Goederenvervoer, Buck Consultants International, 2016). 5 De ranking komt tot stand door een panel bestaand uit 35 experts die werkzaam zijn in de hoek van logistiek vastgoed en logistieke dienstverlening. Zij waarderen de logistieke hotspots op basis van zes criteria: aanwezigheid infrastructuur, bereikbaarheid logistieke knooppunten, beschikbaarheid grond en panden, medewerking overheid en gemeenten, inzetbaarheid/ motivatie personeel en beschikbaarheid personeel. 6 In totaal zijn 216 gebruikers van logistiek vastgoed ondervraagd. Zij hebben 100 distributielocaties geclassificeerd op basis van de volgende criteria: nabijheid van klanten en leveranciers, beschikbaarheid van arbeidskrachten en flexibiliteit van de overheid, beschikbaarheid van grond/bestaande opslagruimtes en vastgoedkosten, kwaliteit en nabijheid van infrastructuur, met inbegrip van economische netwerken en strategische toegang tot transport. magazijnen en distributiecentra zijn schaars en grote partijen als Logicor en specialisten als PointPark Properties en Prologis spelen hier op in met meer nieuwbouw en bouwen zo in hoog tempo hun portefeuilles uit (bron: Financieel Dagblad, 26 augustus 2014). Op de Europese markt voor logistiek vastgoed is een felle competitie gaande. De vraag naar hoogwaardig logistiek vastgoed op goede locaties is toegenomen met de vlucht van e-commerce. Hoogwaardige koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Met deze logistieke locatiebeslissingen in Nederland zijn duizenden nieuwe banen en honderden miljoen euro’s aan investeringen gemoeid. Ook de beleggingsmarkt heeft de logistieke sector gevonden met aantrekkelijke rendementen op toplocaties. In 2015 bedroeg het totale beleggingsvolume € 1,3 miljard, een post-crisis recordbedrag. Afgelopen jaar namen huurders in totaal 1,5 miljoen m² in gebruik, een absoluut record (bron: MarketView The Netherlands Logistics van internationaal vastgoedadviseur CBRE). 47 Figuur. 10: Hittekaart: Europa’s meest favoriete locaties. Bron: Prologis (2016) koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 48 De huidige planvoorraad in Nederland is grotendeels gepland op bestaande terreinen. De beschikbaarheid aan grond op deze terreinen is sterk afgenomen en de uitbreidingsmogelijkheden worden ook steeds beperkter op deze terreinen. Hierdoor wordt het steeds moeilijker om binnen de traditionele knooppunten geschikte locaties te vinden voor grootschalige nieuwbouw van zogenaamde XXL distributiecentra. De Belgische logistieke vastgoedontwikkelaar Groep Heylen heeft in september 2016 een intentieovereenkomst getekend om op XL Businesspark een distributiecentrum met een oppervlakte van 175.000 vierkante meter te realiseren. Om een idee te geven: in het pand passen ruim 27 voetbalvelden. Het gaat om een investering van tientallen miljoenen euro’s en levert naar verwachting honderden arbeidsplaatsen op (bron: Port of Twente). Het verschuiven van het economisch kerngebied naar Midden en Oost Europa en de daaraan gekoppelde groei van goederenvervoer op de North Sea Baltic Corridor (in beide richtingen), de beschikbare ruimte in Overijssel, de goede basisinfrastructuur en het uitgebreide vaarwegennetwerk, goede logistieke netwerken met voldoende capaciteit, arbeidspotentieel en –ethos brengen ons in de positie om de logistieke sector in Overijssel (nog) sterker te laten groeien. Wij willen samen met onze partners onze logistieke hotspots nadrukkelijker (internationaal) profileren bij logistieke dienstverleners, verladende partijen (o.a. maakindustrie, groothandel, chemie en agrofood) en beleggers in logistiek vastgoed als dé logistieke draaischrijf op de North Sea Baltic Corridor tussen de mainports Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen en het achterland in Oost- en Noordoost Europa en omgekeerd. Wij gaan met de betrokken gemeenten/ regio’s en de sector (o.a. Port of Zwolle, Port of Twente, Logistiek Expertise Centrum regio Zwolle) na of een brede Overijsselse profilering meerwaarde biedt aanvullend op de regionale aanpak en op welke wijze deze meerwaarde gerealiseerd kan worden. Daartoe behoort ook het verder in kaart brengen en onderbouwen van het logistieke DNA (sterktes) van onze hotspots en de vertaling hiervan in onderscheidende proposities. Om meer (grote) bedrijven en investeerders aan te trekken intensiveren wij de komende jaren onze acquisitie inspanningen. Naast generieke inspanningen bieden wij extra ondersteuning aan regionale acquisitiestrategieën (Twente, regio Zwolle en regio Stedendriehoek). Wij stellen voor het aantrekken van Voor de regio Twente is door de stuurgroep Business in Twente recent een plan van aanpak opgesteld voor het aantrekken van bovenregionale en internationale bedrijven. Proactief op het gebied van High Tech Systemen en Materialen (HTSM) en Logistiek en reactief in de volle breedte van nieuwe bedrijvigheid naar Twente. Het doel is het aantal projecten, investeringen en directe arbeidsplaatsen met circa 50% te laten toenemen in de periode 2016-2018 ten opzichte van de periode 2013-2015, waarin 23 projecten, € 49 miljoen aan investeringen en 420 arbeidsplaatsen werden gerealiseerd. Alle partijen die bijdragen aan de gezamenlijke acquisitie voor Twente, te weten de Twentse gemeenten, Oost NV, Twente Branding, Kennispark Twente, Port of Twente, World Trade Centrum Hengelo en de Twentse ondernemers, intensiveren hun samenwerking. Wij ondersteunen deze samenwerking via de extra acquisitiecapaciteit bij Oost NV. Met de regio Zwolle en Deventer zijn wij in gesprek om soortgelijke afspraken maken. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel extra acquisitiecapaciteit gedurende drie jaar € 500.000,- per jaar beschikbaar onder de voorwaarde dat gemeenten/regio’s in gelijke mate bijdragen. Deze capaciteit wordt regionaal geworven en ondergebracht bij onze ontwikkelingsmaatschappij Oost NV. Oost NV is de enige acquisitiepartner van het Invest in Holland netwerk (waaronder het Netherlands Foreign Investment Agency en Nederland Distributieland) in Oost Nederland. Op deze manier borgen wij de aansluiting met het (inter)nationale acquisitienetwerk. 49 Op- en overslag Twente B.V. te Hengelo 4.4. Arbeidsmarkt en scholing koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel De beschikbaarheid van personeel (2de plek) en de arbeidskosten (3de plek) zijn na transportkosten de belangrijkste factoren voor het (toekomstige) succes van grote logistieke dienstverleners en verladers. Bedrijven met een regionale of landsdelige marktoriëntatie geven aan dat personeel een minder groot issue is. Zij zijn vaak regiogebonden en het huidige bestaande personeel is voor hen een gegeven. Voor (inter)nationale bedrijven zijn arbeidskosten en beschikbaarheid van personeel daarentegen van cruciaal belang. In een krappe arbeidsmarkt kan dit op termijn gaan leiden tot andere voorkeursregio’s waar wel personeel beschikbaar is. Dit biedt mogelijk kansen voor onze logistieke hotspots om (inter)nationale logistieke dienstverleners aan te trekken. Opvallend is dat de arbeidsmarkt, alhoewel hoog gewaardeerd bij de factoren bepalend voor logistiek succes, nauwelijks terugkomt bij de factoren die het verschil kunnen maken in de definitieve locatiekeuze (6de plek). Logistieke bedrijven beoordelen de arbeidsmarkt blijkbaar als een moeilijk beïnvloedbaar aspect en een aspect waarbij de verschillen tussen regio’s en locaties moeilijk inzichtelijk te maken zijn. Logistieke bedrijven hebben veel vragen over de arbeidsmarkt die als weinig transparant wordt ervaren. 43% van de bedrijven geeft aan bij hun locatiekeuze niet over alle feiten te beschikken. Zij hebben een actieve informatiebehoefte. Het manifest maken van arbeidsmarktverschillen tussen regio’s op een voor bedrijven zeer toegankelijke manier helpt hen bij deze informatiebehoefte voor hun locatiekeuze (bron: Stec Groep, Logistiek in beeld, 2015). 50 Hogeschool Windesheim te Zwolle In de regio Zwolle heeft het Logistiek Expertise Centrum (LEC) samen met MKB Zwolle, FNV en UWV het initiatief genomen voor een sectorplan logistiek (omvang € 6,2 miljoen). Wij hebben middelen beschikbaar gesteld voor het aantrekken van een kwartiermaker die het sectorplan en de subsidieaanvraag bij het rijk heeft voorbereid. Dit plan is in 2016 gestart en heeft als doel om 650 deelnemers te begeleiden naar een baan binnen de logistieke sector middels om en/of bijscholing. Beoogd wordt dat 80% van de deelnemers het traject succesvol afrondt met een nieuwe baan. In 2013 heeft het logistieke cluster Port of Twente in samenwerking met FNV en CNV het initiatief genomen voor het ‘Sectorplan Logistiek regio Twente’. Hiermee was de regio Twente de eerste logistieke regio in Nederland die een sectorplan ingediend heeft. Dit sectorplan is recent met groot succes afgerond: ruim 75 mensen binnen de regio Twente zijn naar een nieuwe baan begeleid bij diverse werkgevers. Daarmee is de oorspronkelijke doelstelling met 50% overtroffen. Voor een deel is dit gerealiseerd door aanvullende scholing aan te bieden. Op dit moment heeft Twente een intersectoraal sectorplan, waarvan ook de logistieke sector gebruik kan maken. De doelstelling is om 1.300 deelnemers te begeleiden naar een baan middels omen/of bijscholing. Het ROC van Twente en de 21 ondernemingen vertegenwoordigd in de coöperaties Opleidingscentrum Transport & Logistiek (OT&L) Rijssen Holten en Noordoost Twente hebben begin 2016 het initiatief genomen om praktijkgerichte MBO opleidingsprogramma’s voor de transport-, logistieke- en mobiliteitsbranche te ontwikkelen en te implementeren. Daarbij wordt samengewerkt met vijf andere onderwijsinstellingen en Port of Twente. Het doel is de kwantitatieve en kwalitatieve aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te versterken. Concreet gaat het om 80 studenten per jaar die door de deelnemende bedrijven in dienst worden genomen (beroeps begeleidende leerweg). Samen met de gemeenten Rijssen Holten, Enschede en Oldenzaal en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (vanuit het Regionaal Investeringsfonds MBO) ondersteunen wij (vanuit de Human Capital Agenda) het initiatief financieel. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel De toegenomen kennisintensiteit van de logistiek betekent een serieuze uitdaging voor de duurzame inzetbaarheid van de (lager opgeleide) beroepsbevolking die werkt in de logistiek. Er gebeurt al het nodige in onze logistieke hotspots om te voorzien in de (toekomstige) vraag naar gekwalificeerde arbeidskrachten. Wij ondersteunen een aantal van deze initiatieven vanuit de Human Capital Agenda, iedereen doet mee! Vanuit deze agenda wordt ingezet op het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, om- en bijscholing van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en een leven lang leren. 51 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 52 Deltion College, Landstede, Friese Poort, Cibap, Hogeschool Windesheim, Kennispoort regio Zwolle en De Nieuwe Zaak als vertegenwoordiger van 18 regionale e-commerce bedrijven hebben het initiatief genomen voor het Topcentrum e-commerce regio Zwolle. De deelnemende bedrijven hebben de komende jaren gemiddeld tussen de 5–10 nieuwe werknemers nodig om te ontwikkelen en aan de klantvraag te kunnen voldoen. Dit betekent een enorme arbeidsvraag van bedrijven uit de regio en daarbuiten. Om aan deze toekomstige vraag te voldoen richt het centrum zich op het ontwikkelen van 14 nieuwe keuzedelen om 150 studenten op te leiden en het commercieel aanbieden van deze keuzedelen aan 120 bestaande werknemers van e-commerce bedrijven uit de regio en daarbuiten. Het initiatief is recent bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen ingediend voor een bijdrage vanuit het Regionaal Investeringsfonds MBO. De gemeente Zwolle en wij (vanuit de Human Capital Agenda) hebben cofinanciering toegezegd. Hogeschool Windesheim (Logistics engineering, Logistiek en economie, Ruimtelijke ontwikkeling en Mobiliteit) en Saxion Hogescholen (International supply chain management) bieden specifieke opleidingen aan op het gebied van logistiek. Vanuit de Universiteit Twente is onder anderen de opleiding Technische bedrijfskunde van belang. Naar verwachting zal ook in de logistieke sector de vraag naar hoger opgeleiden toenemen. Vanuit de Human Capital Agenda willen wij, door middel van het opzetten van een Leerplatform, kennis en ervaringen vanuit de verschillende projecten delen en ideeën ontwikkelen om intersectorale mobiliteit te stimuleren. Wij nemen met de arbeidsmarktregio’s IJsselvechtstreek, Twente en Stedendriehoek/ Noordwest Veluwe deel aan Logistiek in beeld 2.0, een multiclient onderzoek van de Stec groep waaraan in totaal negen logistieke regio’s deelnemen. Doel van het onderzoek is te komen tot een vraaggerichte arbeidsmarktanalyse en -benchmark van logistieke regio’s in Nederland, waarbij arbeidsmarktinformatie transparant wordt gemaakt vanuit vraag en aanbod. De uitkomsten van het onderzoek zijn direct bruikbaar voor acquisitie inspanningen en acties gericht op verbetering van de aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs. Het eerste deel van het onderzoek, dat zich richt op het arbeidsaanbod en een kwantitatieve analyse van de vraag naar arbeid, is gereed. Hieruit komt onder anderen naar voren dat de logistiek een sterk vergrijzende sector is en dat er tot 2030 een vervangingsvraag is van ongeveer 12.500 arbeidsplaatsen. Daarnaast is tot 2030 een groei voorzien van 5.600 tot 7.350 logistieke arbeidsplaatsen. De totale vraag tot 2030 naar logistieke Het aantal geregistreerde logistieke vacatures bij het UWV in de drie arbeidsmarktregio’s en het aantal logistieke vacatures voor hoger opgeleiden bij uitzendbureaus (inschatting o.b.v. websites) ligt op dit moment (aanzienlijk) lager dan het aantal werkzoekenden in de logistiek. Dit betekent dat logistieke dienstverleners op dit moment nog relatief makkelijk aan vooral laag en middelbaar opgeleid personeel kunnen komen. Hierbij moet worden aangetekend dat niet alle vacatures worden aangemeld bij het UWV en er dus niet een volledig beeld bestaat van de markt. Mogelijk is er sprake van een kwalitatieve mismatch, waardoor het voor bepaalde functies toch lastig is om aan gekwalificeerde medewerkers te komen. Dit wordt in het tweede deel van het onderzoek onderzocht. Wel stijgt het aantal vacatures in de sectoren vervoer, opslag en groothandel relatief sterker dan de overige vacatures. Het tweede deel van het onderzoek, een enquête onder logistieke ondernemers over de kwalitatieve vraag naar arbeid, als ook het effect hiervan op de locatiekeuze wordt op dit moment uitgevoerd. Mede op basis van de uitkomsten van het onderzoek Logistiek in beeld 2.0 (begin 2017) willen wij onder regie van de SLA met de betrokken partners uit de logistieke hotspots initiatieven om in de toekomst te voorzien in voldoende gekwalificeerd personeel ondersteunen. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel arbeidskrachten in de drie (provinciegrensoverschrijdende) arbeidsmarktregio’s ligt daarmee ongeveer tussen de 18.000 en 20.000 arbeidsplaatsen (logistiek als functie). Hierbij is geen rekening gehouden met de in hoofdstuk 2 beschreven trends en ontwikkelingen, zoals robotisering en het veranderen van de aard, omvang en richting van goederenstromen. 53 4.5. Kennis en innovatie koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 54 Innovatie is een belangrijke bron voor productiviteitsverbeteringen en draagt zo bij aan versterking van de concurrentiepositie van onze logistieke sector. Maatschappelijke uitdagingen, zoals de transitie naar een circulaire, CO2 neutrale en slimme (maak) economie, vragen om constante vernieuwing en verduurzaming van logistieke processen. In onze visie en strategie Goederenvervoer en logistiek vormt de synergie tussen logistieke ontwikkeling en innovaties ter voorkoming van de negatieve effecten van goederenstromen een belangrijk speerpunt. De in Overijssel aanwezige kennis over verduurzaming van logistieke processen biedt kansen, om in samenwerking met het Overijsselse bedrijfsleven en kennisinstellingen, innovatieve toepassingen voor de logistieke sector te ontwikkelen. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is een belangrijke ‘enabeler’ voor vernieuwing van logistieke processen (ketenregie). ICT-innovaties, bijvoorbeeld door het gebruik van big data en cloud-netwerken, zijn nodig om efficiënt informatie over multimodale en/of synchromodale goederenstromen te genereren en te delen, operationele logistieke processen te versnellen en virtuele logistieke dienstverlening op het gebied van ketenregie vorm te geven. Hierdoor nemen de kansen voor multimodaal en/of synchromodaal vervoer toe, verbetert de efficiency in het logistieke proces, kan de beladingsgraad van transportmiddelen worden verhoogd en kunnen tegelijkertijd congestie, CO2-uitstoot en geluidsemissies drastisch worden beperkt. Vanuit het programma Goederenvervoer over Water hebben wij de afgelopen periode samen met het Kennisdistributiecentrum Logistiek Noordoost Nederland (Windesheim) een kennisagenda opgesteld en gefinancierd. Dit programma wordt begin 2017 afgerond. In het kader van dit programma is o.a. onderzoek verricht naar o.a. de vestigingsplaatsvoorkeuren van logistieke bedrijven in Overijssel, het logistieke kernnetwerk in Noordoost Nederland, de mogelijkheden van modal shift voor bulkvervoer en de mogelijkheden om waarde toe te voegen aan transitostromen. Vanuit het lopende programma Goederenvervoer over water, het programma #In Overijssel Innoveert en internationaliseert en het programma Nieuwe Energie Overijssel (thema duurzame mobiliteit) en door de inzet van een logistiek makelaar ondersteunen wij de ontwikkeling en toepassing van slimme en duurzame logistieke concepten. Wij zoeken daarbij aansluiting bij de landelijke actieagenda van de Topsector Logistiek en de subsidieregeling MKB innovatiestimulering Regio en Topsectoren. De uitvoering van deze agenda en regeling is belegd bij het Topconsortium Kennis en Innovatie (TKI), waarin Dinalog, TNO en NWO gezamenlijk optrekken in het aanjagen van innovatie in de logistiek. Zij willen op een structurele manier de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid verbeteren. De Universiteit Twente levert de voorzitter van de programmacommissie. Het TKI heeft een aantal roadmaps ontwikkeld voor de komende jaren, waaronder synchromodaliteit, cross chain control centers, smart ICT en Human Capital. Wij willen ondernemers ondersteunen bij het beantwoorden voor hun kennis- en onderzoeksvragen door een nieuwe kennisagenda op te stellen en uit te voeren. Het initiatief daarvoor ligt bij het bedrijfsleven en onze kennisinstellingen. Wij hebben daarbij een faciliterende rol. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Het mes snijdt hier aan twee kanten. Enerzijds ontwikkelt de logistieke sector in Overijssel zich op duurzame wijze en anderzijds draagt deze ontwikkeling bij aan versterking van de marktpositie van andere sectoren in Overijssel, zoals hightech systemen en materialen, energie- en milieutechnologie en ICT. 55 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 56 Graansloot te Kampen 5. Van Koersdocument naar netwerkvisie en programma Het uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water zal worden uitgebouwd naar een meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek. In dit programma ligt de focus niet meer alleen op goederenvervoer over water, maar wordt ook ingezet op de multimodale en/ of synchromodale ontsluiting van Overijssel. Hierin krijgen alle acties en maatregelen ter versterking van goederenvervoer en logistiek een plek. Samen met de partners vertegenwoordigd in de SLA stellen wij dit meerjarenprogramma op en geven hier gezamenlijk uitvoering aan. Via de stuurgroep van de SLA wordt middels strategische discussies richting gegeven aan overkoepelende logistieke vraagstukken in Overijssel en de hotspots/ regio’s. De Stuurgroep wordt ‘gevoed’ met sturingsvragen van het Kernteam. De uitwerking van de richtinggevende vragen vindt plaats via thematische Werktafels. De rollen en verantwoordelijkheden van overheid, bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen verschillen per thema. Zo ligt voor infrastructuurbeleid het zwaartepunt bij de overheden met inspraak van de sector, terwijl het zwaartepunt voor de implementatie van synchromodaal vervoer bij de sector ligt met ondersteuning van overheden en kennisinstellingen. Wij willen met de logistieke partners in de SLA afspraken maken over rollen en verantwoordelijkheden in het ontwikkelingsproces van de logistieke sector in Overijssel. Aan het opstellen van het meerjarenprogramma wordt via de SLA ook een bijdrage geleverd door de logistieke netwerkorganisaties in Overijssel, waaronder Port of Twente, Port of Zwolle, LEC Zwolle en het Havenbedrijf Twentekanalen. De afgelopen jaren hebben wij flink geïnvesteerd in de regionale netwerkvorming en samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid. Omdat deze netwerkorganisaties ook een belangrijke bijdrage zullen blijven leveren aan gerichte groei van de logistieke sector in Overijssel, willen wij activiteiten van deze organisaties ook in de toekomst op projectbasis ondersteunen. Daarbij zetten wij in op verdere samenwerking en krachtenbundeling binnen en tussen onze logistieke hotspots. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Het koersdocument geeft, samen met het te verrichten onderzoek naar de multimodale en/of synchromodale ontsluiting van de logistieke hotspots in Overijssel, nader richting aan het provinciaal beleid rond goederenvervoer en logistiek en levert input voor de Integrale Netwerkvisie Overijssel en het meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek. 57 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 58 Omdat beleid en concrete uitvoeringsplannen in deze tijd vol innovaties en ontwikkelingen niet voor een lange periode zijn vast te pinnen, stelt de stuurgroep van de SLA op basis van de actuele ontwikkelingen jaarlijks het meerjarenprogramma bij. Het meerjarenprogramma zal door de SLA aan de provincie worden aangeboden, waarna het college van Gedeputeerde Staten een besluit neemt welke bijdrage zij wil leveren aan de gezamenlijke uitvoering. Zodra het gezamenlijk meerjarenprogramma Goederenvervoer en logistiek gereed is (3de kwartaal 2017) stellen wij Provinciale Staten van de inhoud en doelstellingen (inclusief indicatoren) op de hoogte. Periodiek zullen wij via de P&C cyclus Provinciale Staten infomeren over de voortgang en marktontwikkelingen binnen het meerjarenprogramma. Op basis van de Intergrale Netwerkvisie Overijssel en Wegenvisie wordt een meerjarig onderhouds- en investeringsprogramma opgesteld voor de verschillende vervoersmodaliteiten. De investeringen die samenhangen met de bereikbaarheid van de logistieke sector maken onderdeel van dit bredere investeringsen onderhoudsprogramma. Bijlage 1: Voorbeelden sturen van de vraag Efficiënt netwerk van Ontkoppelpunten Mede door het toenemend gebruik van LZV’s moeten er locaties nabij de stad zijn waar voertuigen kunnen worden ontkoppeld. De vervoerders kunnen dan met grotere combinaties efficiënt naar Overijssel rijden, bij voorkeur buiten de spitsperiode. Grote voertuigen kunnen hun lading ontkoppelen. Kleinere en waar mogelijk elektrische- of gasvoertuigen voltooien de logistieke operatie (met name de stad in). Samenwerking tussen vervoerders wordt zo gestimuleerd. Voorwaarden voor het inrichten van ontkoppelpunten zijn onder andere voldoende structurele lading en noodzaak (bijv. parkeerverboden). Binnen Overijssel zijn al (informele) plekken bekend die vervoerders gebruiken om vrachtwagens tijdelijk te stallen of te ontkoppelen. Er wordt vanuit Beter Benutten door onder andere verladersorganisatie EVO en Transport en Logistiek Nederland (TLN) een landelijk onderzoek uitgevoerd naar een optimaal netwerk van ontkoppellocaties. Ook binnen Overijssel zijn mogelijkheden voor het inrichten van ontkoppelpunten, bijvoorbeeld in de directe omgeving van Zwolle voor stromen richting de noordelijke provincies en nabij één van de grote steden in Twente voor belevering van het stedelijk gebied. De provincie kan samen met de partners kansen identificeren en concretiseren, waarbij wij actief meewerken in het proces om aan de vereiste randwaarden te voldoen. Logistiek ontwikkel punt koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Stimuleren inzet Lange Zware Voertuigen (LZVs) De inzet van Lange Zware Voertuigen (LZV’s) is niet meer weg te denken op het Nederlands wegennet. Voor vervoerders & verladers is een verlaging van de kosten door efficiencywinst mogelijk tot wel 20%. Inzet van LZV’s kan niet altijd en overal en soms zijn kleine aanpassingen nodig in het wegennet om inzet van LZV’s mogelijk te maken. Wij gaan het bedrijfsleven helpen om knelpunten in de inzetbaarheid van LZV’s te identificeren en deze knelpunten samen met het bedrijfsleven weg te nemen. 59 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 60 Control Tower voor realisatie synchromodaal transport Data van wegbeheerders, bijvoorbeeld vanuit verkeerscentrales, zijn waardevol voor weggebruikers om keuzes in het gebruik van modaliteiten te baseren op actuele en feitelijke informatie. Landelijk zijn goede voorbeelden bekend van projecten waarbij (open) publieke data worden gebruikt om transportplanning en operatie zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Bijvoorbeeld het afsluiten van een rijstrook is direct zichtbaar voor logistieke planners. Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van een control tower welke de rol van ketenregisseur kan oppakken door te voorzien in de onderlinge afstemming en een effectieve coördinatie van de logistiek. De provincie kan aanhaken op de eerste resultaten vanuit Beter Benutten programma’s vanuit de Stedendriehoek en Twente en verkennen hoe zij met behulp van ITS oplossingen de bereikbaarheid kan verbeteren. Efficiëntere stadsdistributie De verschuiving van distributie via winkels naar distributie rechtstreeks naar de klant geeft meer vervoersbewegingen. Door efficiëntere en slimmere logistieke concepten kan de distributie duurzamer plaatsvinden. Voorbeelden als LZV’s, Ontkoppelpunten en Control Towers zullen wij ondersteunen. Meer gebruik maken van elkaars distributienetwerken (ook voor retourvrachten die een groot deel van de pakketzendingen uitmaken) kan verkend worden. Verder naar de toekomst zijn waarschijnlijk meer maatregelen nodig als stimulering en mogelijk zelfs verdere regulering (zoals nu de venstertijden in de binnensteden), afhankelijk van de omvang van het probleem dat we voor ons gaan zien. Samen met onze partners gaan we deze richtingen verkennen. Logistiek Makelaar De Logistiek Makelaar gaat met bedrijven in gesprek om te zoeken naar ‘veranderopties’, zodat er een duurzame spitsmijding van de vrachtwagenrit komt, als ook vervoer op minder drukke tijden en minder kilometers over de weg. Deze leggen de bedrijven zelf vast in plannen. Hierbij adviseert de Logistiek Makelaar hoe een veranderoptie, die vaak ook kostenbesparend werkt, is te bewerkstelligen. Denk hierbij aan innovatieve ketenprojecten, waarbij meerdere partijen samenwerken of het gebruik van creatieve oplossingen als intelligente transport systemen (ITS) om buiten de spits te vervoeren. Door de spits te mijden wordt een rit betrouwbaarder, stijgt de klanttevredenheid en wordt minder brandstof verbruikt. Bijlage 2: Voorbeelden schoner vervoer Truck platooning Nederland wil voorop lopen bij de ontwikkeling van autonoom rijden. Voor het autonoom rijden van vrachtwagens is hiervoor onder EU voorzitterschap een Truck Platooning Challenge gehouden. Bij truck platooning zijn vrachtwagens digitaal met elkaar verbonden zodat ze coöperatief rijden op korte afstand van elkaar (minder dan 1 seconde) op basis van de technologie van geautomatiseerd rijden. De voorste truck bepaalt de route en de snelheid. Dit geeft een lager brandstofgebruik en verbeterde productiviteit en doorstroming van het verkeer. Ook truckfabrikanten zijn actief, zoals Scania, in de ontwikkeling van de techniek en de toepassing van truck platooning. De ontwikkeling gaat snel en biedt ook kansen voor Overijssel. Truck platooning, in combinatie met andere intelligente transport systemen (ITS) kunnen bijdragen aan het verbeteren van de doorstroming in Overijssel. Een truck platooning proef op bijvoorbeeld de N35 of de A1 kan een icoon zijn om innovatieve technieken en toepassingen te demonstreren. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel Schone en stille stadsdistributie: de cargohopper De elektrische cargohopper rijdt in Enschede waarmee grote en vervuilende vrachtwagens uit de binnenstad worden geweerd. Er kan ook ’s middags worden gelost zonder het winkelend publiek te storen. Op het dak van de trailer zitten zonnepanelen, de cargohopper kan circa 75 km rijden op een volle accu, en op een lichte tot onbewolkte dag 30 tot 40% meer kilometers. 61 koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel 62 Alternatieve brandstoffen voor vervoer van goederen over de weg Ook het wegvervoer heeft in het kader van het energieakkoord een opgave om te verduurzamen. Oplossingen die daaraan bijdragen zijn onder andere het rijden op (bio) liquid natural gas (LNG) voor het zware wegvervoer en het elektrisch rijden voor lichte voertuigen en relatief korte ritten. Om het potentieel van alternatieve brandstoffen te benutten, specifiek voor LNG, is een dekkend netwerk nodig van vulpunten waarbij met zo min mogelijk omrijdkilometers efficiënt “getankt” kan worden. Provincie Overijssel kan marktpartijen ondersteunen bij het verkrijgen van de juiste vergunningen en het faciliteren van consortia waarbij vraag en aanbod van LNG samen komen. Investeerders en exploitanten van vulpunten zijn er en daarvoor is ook een positief verdienmodel. Ontkoppelpunten kunnen goede locaties zijn voor een LNG vulpunt. Aanschafsubsidies voor LNG trucks helpen wel om de meerkosten van LNG trucks deels te dekken waardoor investeringen binnen de economische levensduur terug verdiend kunnen worden en er zodoende een transitie op gang wordt gebracht. Walstroom voor de scheepvaart Walstroom is een kostenbesparende stroomvoorziening die bijdraagt aan een duurzame scheepvaart. Met walstroom worden schepen van op duurzame wijze van energie voorzien aan de kade zodat er geen geluidsoverlast en stank van dieselaggregaten meer is. In afstemming met binnenhavengemeenten en het Havenbedrijf Twentekanalen en Port of Zwolle kunnen wij de mogelijkheden en haalbaarheid voor realisatie van walstroom verder verkennen. Verduurzaming binnenvaart Binnenvaart staat te boek als een duurzame modaliteit, om deze voorsprong op bijvoorbeeld het wegvervoer te houden, moet ook de binnenvaart versneld verduurzamen. De rivieren & kanalen in Overijssel en de bestemmingen bieden kansen voor het verduurzamen van binnenvaartschepen. Langdurige samenwerking (en garanties) tussen verladers en schippers (bevrachters) kunnen ertoe bijdragen dat investeren in verduurzaming sneller loont. Ook overheden kunnen bijdragen door bijvoorbeeld het bieden van korting op haventarieven Schonere aandrijving binnenvaart Door innovatie, onderwijs en training krijgen we een schonere aandrijving in de scheepvaart. In de pijler Duurzaamheid in het Uitvoeringsprogramma Goederenvervoer over Water (20142018) geven we dit inhoud: •• Pilots in voorbereiding met duurzame aandrijving: ·· Pilot 1: brandstofwateremulsie; ·· Pilot 2: nabehandeling uitlaatgassen; ·· Pilot 3: elektrische aandrijving. •• Subsidie voor LNG-vulpunt in Overijssel. •• Met subsidie is de cursus voortvarend besparen omgezet in een E-learning cursus welke een veel groter bereik onder schippers heeft. koersdocument Goederenvervoer en logistiek | Provincie Overijssel voor “duurzame schepen”, bijvoorbeeld via de Green Award. De provincie zou een proces kunnen faciliteren, of een fonds ter beschikking stellen om effecten van korting op korte termijn te kunnen dekken. 63 Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2, 8012 EE Zwolle www.overijssel.nl [email protected] Postbus 10078, 8000 GB Zwolle
