Bekkenklachten - Natura Foundation

Bekkenklachten
Abstract
Pelvic girdle pain (PGP) is a specific kind of low back pain. Functional stability of the joints of the pelvis, the Sacro-Iliac (SI) joints
can be described by the model of form and forceclosure. From this view, instability of the SI joints can be caused by muscular
dysfunction. To perform daily activities PGP patients are apt to over exert other muscles to controll the SI joints (compensation).
Irma van Wensen is fysiotherapeut en bege-
These compensation strategies in their turn lead to other complaints. For diagnostic purposes, the article describes some tests to
leidt in het Spine & Joint Centre Rotterdam
determine the impact of this muscular dysfunction. Finally, both physical and behavioral therapeutic principles are discussed.
(SJC) mensen met ernstige chronische bekkenklachten en/of rugklachten. Ze heeft de Basisopleiding Orthomoleculaire Geneeskunde gevolgd met als doel deze kennis toe te passen
binnen de behandelprotocollen van het SJC.
irma van wensen
Bekkenpijn is een vorm van lage rugpijn. Pijn in de lage rug is een zeer veel voorkomende
klacht. Ongeveer 60 tot 90% van de nederlandse bevolking krijgt ooit last van lage rugpijn
[1]. in veel gevallen wordt daarbij geen fysieke oorzaak voor de klachten gevonden. De klacht
wordt dan aspecifiek genoemd. Het ontbreken van fysieke aangrijpingspunten bemoeilijkt
de behandeling van dergelijke vormen van rugpijn. Op basis van recente wetenschappelijke
bevindingen blijkt bekkenpijn goed te onderscheiden van lage rugklachten en kunnen voor
deze aandoening fysieke aangrijpingspunten voor behandeling worden aangewezen.
Deze specifieke anamnestische- en onderzoeksbevindingen van bekken-
sen sacrum en ilium uitgewisseld door de in elkaar passende kleine
klachten staan uitgebreid beschreven in de Europese richtlijnen (COST
en grote groeven en richels van de gewrichtsvlakken, de zogenaamde
- Cooperation Scientifique et Technique, zie kader rechtsboven). Uit
vormsluiting van het gewricht. Om op deze wijze krachten over te kun-
deze richtlijnen blijkt dat bekkenklachten op basis van een aantal speci-
nen brengen, moeten de gewrichtsvlakken stevig op elkaar gedrukt (ge-
fieke gegevens en testen goed te onderscheiden is van aspecifieke lage
comprimeerd) worden [3-6]. In het model van Snijders en Vleeming
rugklachten. Bovendien is eruit af te leiden dat klachten aan het bekken
wordt beschreven hoe ligamenten, en in veel grotere mate spieren, een
niet alleen bij vrouwen voorkomen, maar ook bij mannen, bijvoorbeeld
belangrijke rol spelen bij deze compressie. Dit wordt krachtsluiting ge-
na een trauma. Voor bekkenklachten kunnen ook specifieke behandel-
noemd. Voor een goede krachtsluiting is een adequate (samen)werking
bare parameters worden aangewezen. Aan de hand van deze param-
van de comprimerende spieren essentieel.
eters behandelt het Spine & Joint Centre (SJC) in Rotterdam sinds 1996
patiënten met deze klacht. Het SJC is een regulier niet-klinisch revalidatiecentrum dat zich heeft gespecialiseerd in de behandeling van chronische klachten aan het bewegingsapparaat, met name rug-, nek- en
“Bij rugklachten verandert het moment van
activatie van een aantal specifieke spieren in het
gebied van de lage rug en het bekken.”
bekkenklachten. De visie van het SJC bestaat uit een integratie van een
groot aantal wetenschappelijke bevindingen en heeft geresulteerd in
Van stabiliteit naar ‘instabiliteit’
succesvolle behandeling van deze klachten. In dit artikel wordt aan de
De laatste jaren is er wereldwijd, met name in Australië, uitgebreid on-
hand van deze visie beschreven hoe bekkenklachten kunnen ontstaan,
derzoek verricht naar de werking van een aantal specifieke spieren (m.
hoe ze kunnen worden vastgesteld en hoe een reguliere behandeling
multifidus en m. transversus abdominus) in het gebied van de lage rug
verloopt. Tot slot wordt vanuit de visie van het SJC gekeken naar de
en het bekken. In deze onderzoeken worden deze spieren beschouwd
mogelijke rol voor de orthomoleculaire geneeswijze als aanvulling op
als (onderdeel van) de primaire stabilisatoren van de rug en het bekken.
de behandeling bij bekkenklachten.
De voornaamste bevinding uit deze studies is dat bij rugklachten de
rekrutering (het moment van actief worden tijdens een beweging) van
30
Vorm- en krachtsluiting
deze spieren verandert [7,8,9]. Normaliter worden m. transversus en
Lange tijd is verondersteld dat met name de omliggende ligamenten
m. multifidus enkele milliseconden vóór de feitelijke beweging geacti-
de gewrichten van het bekken stabiliseerden. Pas in 1990 beschrijven
veerd. Het maakt daarbij niet uit of er sprake is van een beweging van
Vleeming en Snijders een model van vorm- en krachtsluiting waarin de
de romp of van een ledemaat: wanneer stabiliteit van de romp vereist
stabiliteit van het bekken, met name de Sacro-liacale (SI) gewrichten,
is, worden deze spieren op voorhand geactiveerd. Bij rugklachten blij-
tot stand komt door samenwerking van de passieve en actieve elemen-
ken deze spieren pas geactiveerd te worden wanneer de beweging al is
ten [3,4]. In een normaal werkend SI-gewricht worden krachten tus-
ingezet [10].
Van Nature nr. 4 - 2007
Bw
EO
K KnEDnGKELn
aE
cz
HitnEGn
Bekkenpijn wordt in de COST-richtlijnen
omschreven als [2]:
Pelvic girdle pain (PGP) generally arises in rela-
Bovendien voorspelden Snijders en Vleeming met hun model al eerder dat m. transversus abdominus de SI-
tion to pregnancy, trauma, osteo-arthrosis and
gewrichten kan comprimeren. In een recente studie kon deze comprimerende werking in vivo worden aan-
arthritis. Pain is experienced between the poste-
getoond. Activiteit van deze spier blijkt een significant grotere stijfheid van de SI-gewrichten te geven [11].
rior iliac crest and the gluteal fold, particularly
Ook bij klachten aan het SI-gewricht verandert het activatiepatroon van de m. transversus, waardoor de ini-
in the vicinity of the sacroiliac joints (SIJ). The
tiële stabiliserende compressie van de SI-gewrichten niet meer op de gewone wijze tot stand komt. Dit blijkt
pain may radiate in the posterior thigh and can
onder meer uit onderzoek van Indahl bij varkens, waarin wordt aangetoond dat bij (kunstmatige) irritatie van
also occur in conjunction with/or separately
het kapsel van het SI-gewricht de rekrutering van de omliggende spieren verandert [12].
in the symphysis. The endurance capacity for
Als ‘werkmodel’ wordt in het SJC aangenomen dat als het kapsel van een SI-gewricht wordt geïrriteerd of
standing, walking, and sitting is diminished.
beschadigd (bijvoorbeeld door een (relatieve) overbelasting, een bevalling of een ongeval), de rekrutering van
The diagnosis of PGP can be reached after
primair stabiliserende spieren verandert. Daardoor raakt de compressie en stabiliteit van de SI-gewrichten
exclusion of lumbar causes. The pain or func-
verstoord. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel waarin spier-activatiepatronen steeds meer ontregeld raken.
tional disturbances in relation to PGP must be
reproducible by specific clinical tests.
compensatie
Als de primair stabiliserende spieren niet adequaat werken, kan com-
ging wordt gemaakt of bezigheden of houdingen die pas problemen
pressie van de SI-gewrichten ook tot stand worden gebracht door activa-
geven als de patiënt er langere tijd mee bezig is: staan, lopen, fietsen,
tie van spieren die normaal gesproken pas bij activiteit en/of zwaardere
zitten en liggen. Vaak geven patiënten aan alles te kunnen, maar niets
belasting in actie komen [13]. Dit wordt compensatie genoemd. Hoewel
lang vol te kunnen houden. Opvallend is dat de patiënt tijdens een be-
overdracht van krachten door het bekken mogelijk blijft, is deze com-
zigheid soms weinig problemen heeft, maar de volgende dag veel meer
pensatie niet optimaal en heeft het verschillende gevolgen:
pijn ervaart dan gebruikelijk.
1.
de compressie is minder specifiek, waardoor mogelijk delen van
het gewricht onevenredig belast worden;
Lichamelijk onderzoek
er is meer spieractiviteit nodig, waardoor het energieverbruik hoger
Bij het lichamelijk onderzoek blijkt een aantal testen specifiek positief te
is, met vermoeidheid als mogelijk gevolg;
scoren bij bekkenklachten. Aangezien veel aandoeningen gepaard gaan
de druk in het gewricht en daarmee op het kraakbeen is hoger;
met houdingsafhankelijke pijn in de lage rug- en bekkenregio is nader
4. (spier-)pijn als gevolg van overactiviteit van de compenserende
onderzoek naar aanwijzingen voor andere aandoeningen dan bekken-
2.
3.
5.
spieren;
klachten altijd geboden. Combinaties zijn uiteraard ook mogelijk. De
verstoring van doorbloeding als gevolg van chronisch verhoogde
volgende testen worden in het SJC toegepast om, naast de bevindingen
spierspanning.
uit de anamnese, bekkenklachten vast te stellen:
Ook de bekkenbodem en diafragma kunnen betrokken zijn in compen-
Active Straight Leg Raise (ASLR)-test: Uitgangspositie is rugligging
satiepatronen en hierdoor hypertoon worden [14]. Als gevolg hiervan
met beide benen gestrekt en de voeten 20 cm uit elkaar. Aan de persoon
kan het ademhalingspatroon veranderen en kan de werking van de bek-
wordt de instructie gegeven om de benen één voor één op te tillen tot
kenbodem verstoord raken (bekkenbodemdisfunctie), met incontinen-
20 cm hoogte zonder het been te buigen (zie afbeelding 1). Vervolgens
tie- en/of obstipatieklachten mogelijk tot gevolg.
wordt gevraagd hoeveel moeite het kost aan de hand van een zes-punt
schaal:totaal geen moeite = 0; nauwelijks moeite = 1; enige moeite = 2;
Diagnostiek
veel moeite = 3; zeer veel moeite = 4; niet in staat = 5. De score wordt
Klachten aan de SI-gewrichten kunnen als specifieke klacht worden
van beide benen bij elkaar opgeteld en loopt van 0-10 [15]. Hoewel in het
geduid. Het is mogelijk deze klachten op basis van de volgende anam-
proefschrift van Mens een somscore van 1 of hoger als positief wordt
nestische- en onderzoeks-bevindingen te onderscheiden van algemene
beschouwd, wordt in de praktijk vaak een score van 3 of hoger aange-
rugklachten.
houden. >>
Anamnese
Het verhaal van patiënten met bekkenpijn is vaak erg karakteristiek.
Vaak zijn de klachten begonnen tijdens een zwangerschap of binnen
ongeveer zes weken na een bevalling en gaan ze gepaard met houdingsafhankelijke pijn rond de symfyse en/of de SI-gewrichten. De klachten
kunnen ook ontstaan zijn na een ongeval of (relatieve) overbelasting.
Bekkenklachten kunnen bij allerlei dagelijkse activiteiten hinder veroorzaken. Dit zijn meestal activiteiten waarbij een schokkende bewe-
Afbeelding 1. De houding van de ASLR-test.
Pni
KatErn
Van Nature nr. 4 - 2007
31
een veranderd ademhalingspatroon, afwijkende spierspanning of een
afwijkend bewegingspatroon. De tweede stap is het verminderen van de
gevonden compensaties. Soms nemen de klachten toe wanneer de compensaties verminderen. Dat komt, omdat het lichaam op dat moment
de stabiliteit nog niet op de ‘normale’ wijze kan waarborgen: het onderliggende probleem treedt meer op de voorgrond. De derde stap is dan
ook het reactiveren van het ‘normale’ stabiliserende systeem met sta-
Afbeelding 2. De houding van de PPPP-test.
bilisatieoefeningen (het bewust aanspannen van m. transversus en m.
Posterior Pelvic Pain Provocation (PPPP)-test: In rugligging bij 90
mulifidus). Als de patiënt zonder compensaties en met ‘normale’ stabi-
graden flexie heup wordt een lichte druk gegeven in de richting van de
liteit kan bewegen, dan kunnen de volgende onderdelen worden opge-
lengte-as van het dijbeen (femur), terwijl de onderzoeker met zijn hand
bouwd: kracht, duurbelasting en uiteindelijk vrije bewegingen en high
het bekken stabiliseert aan de andere zijde (zie afbeelding 2). De test is
impact bewegingen als hardlopen, springen en skeeleren (vierde stap).
positief wanneer de patiënt een herkenbare diepe, duidelijk lokaliseerbare pijn voelt in de bil regio aan de uitvoerende zijde [16].
Het gedrag, en met name de mate waarin een patiënt dit gedrag effectief
kan veranderen, is essentieel voor het slagen van de behandeling. Dit
Long Dorsal Ligament (LDL)-test: Uitgangspositie is rugligging waar-
gedrag wordt niet alleen bepaald door karakter en opvoeding, maar ook
bij druk wordt gegeven op het sacroiliacaal ligament longus dorsalis.
door overtuigingen, bewegingsangst, omgevingsfactoren, ‘life events’
Deze bevindt zich direct onder het caudale gedeelte van de spina iliaca
(positieve en negatieve levenservaringen met een hoge emotionele im-
posterior superior (sips) (zie afbeelding 3). De LDL-test wordt gescoord
pact) en belangen. Om gedrag te kunnen veranderen, moet de patiënt
op een vierpunt schaal; geen pijn = 0; pijn zonder fysieke reactie of weg-
zich eerst bewust zijn van het ‘verkeerde’ gedrag en inzicht hebben in
trekken = 1 (mild); pijn met spier-
de nadelige gevolgen hiervan. In het kader van de behandeling wordt dit
reactie of wegtrekken = 2 (gemid-
long dorsal
ligament
deld); de onderzoeker kan de test
niet afmaken door het wegtrekken = 3 (ondraaglijk). De test kan
sacroiliac
joint
met een multidisciplinair team met daarin een arts, psycholoog, haptotherapeut, fysiotherapeut, mensendieck- en manueel therapeut.
long head
of biceps
Volgens de visie van het SJC kan een patiënt van zijn of haar bekken-
Afbeelding 3. LDL-test oefent druk uit op
van de behandeling wordt onder meer bepaald door de intensiteit en
plaatsen in het bekken.
duur van de klachten. Het gedrag en de mogelijkheid tot verandering
als positief beschouwd worden
sacrotuberous
ligament
wanneer een eenzijdige score groter of gelijk is aan 2 [17,18].
proces zo goed mogelijk gestuurd en begeleid. Hiertoe wordt gewerkt
klachten goed en binnen een afzienbare termijn herstellen. Het verloop
Aanvullend onderzoek
hiervan, speelt ook een grote rol en is van invloed op zowel de herstel-
Beeldvormende onderzoeken - zoals een röntgenfoto of MRI - kunnen
periode als het uiteindelijke resultaat. De herstelperiode variërt van on-
bekkenklachten niet aantonen of uitsluiten. Bloedonderzoek kan ver-
geveer acht weken tot anderhalf jaar.
richt worden om processen in kaart te brengen die de klachten kunnen
32
verklaren of het herstel kunnen belemmeren.
De visie van het sJc op de mogelijke rol voor de
orthomoleculaire geneeswijze
integrale behandeling
In dit artikel worden bekkenklachten vanuit een functioneel-anato-
Het SJC gaat er bij de behandeling van bekkenklachten vanuit dat er
misch perspectief beschouwd. Beschreven is hoe vanuit deze visie bek-
sprake is van een fysiek, functioneel probleem. Doelstelling van de
kenklachten effectief kunnen worden behandeld met een aanzienlijke
behandeling is functioneel herstel door gerichte training en aanpas-
afname van klachten tot gevolg. Bij bekkenklachten worden vaak se-
sing van gedrag. Om patiënten in staat te stellen zelfstandig te wer-
cundaire klachten of symptomen, zoals vermoeidheid, slaapstoornis-
ken aan herstel en hun gedrag adequaat te veranderen, is inzicht in
sen, verhoogde spierspanning en triggerpoints, obstipatieklachten, ver-
de principes van vorm, krachtsluiting en de rol van spieren essentieel.
anderd ademhalingspatroon en/of een sombere stemming gevonden.
Patiënten krijgen uitleg over het functioneren van het bekken en over
Deze klachten worden in de meeste gevallen positief beïnvloed door de
welke factoren het herstel kunnen belemmeren. Tijdens de behande-
behandeling. Het komt echter voor dat deze secundaire klachten maar
ling leren ze specifieke oefeningen om de stabiliteit te vergroten, krij-
weinig of zeer langzaam veranderen, waardoor het gehele herstelpro-
gen ze adviezen over belasting en belastbaarheid, een oefenschema
ces vertraagt of soms zelfs niet op gang komt. Bij het behandelen van
voor thuis en een trainingsprogramma voor in de sportschool. Daarbij
bekkenklachten is het dan ook sterk aan te raden om, in het kader van
wordt onder meer uitgebreid ingegaan op pijn en pijnbeleving, com-
een optimaal herstel, rekening te houden met andere factoren die deze
municatie, de rol van emoties en het bewust worden van het lichaam.
secundaire symptomen mede in stand kunnen houden. Binnen de or-
Het trainingsdeel van de behandeling kent een specifieke opbouw in
thomoleculaire geneeswijze zijn er verschillende mogelijkheden om
een aantal van elkaar te onderscheiden stappen. De eerste stap is het
de genoemde secundaire klachten te beïnvloeden en deze kunnen een
de patiënt bewust maken van zijn of haar fysieke compensaties, zoals
goede aanvulling vormen op de behandeling bij bekkenklachten. <<
Van Nature nr. 4 - 2007
Bw
EO
K KnEDnGKELn
aE
cz
HitnEGn
redactioneel commentaar
chronische lage rugpijn;
voedingsdeficiënties als directe oorzaak
Lage rugpijn wordt binnen de huidige geneeskunde vaak nog gezien als een
mechanisch probleem met één of andere psychosociale component. Vandaar
de ontwikkeling van het biopsychologisch model binnen de disciplines van rehabilitatie en fysiotherapie. Een groot aantal onderzoeken naar risicofactoren
en lage rugpijn laat echter nog een aantal andere factoren zien die niet in
dit model zijn opgenomen. Een voorbeeld is vitamine D-deficiëntie. Het overzichtsartikel van Heath laat eigenlijk geen twijfel over de relatie tussen lage
rugpijn en - in dit geval - een tekort aan vitamine D (zie tabel 1) [A].Het blijkt
dat vooral oudere mensen, mensen met een gepigmenteerde huid, personen
met darmstoornissen en in het algemeen mensen met een gebrek aan zonlicht, verhoogd gevoelig zijn voor de ontwikkeling van een vitamine D-tekort.
Andersom ziet men dat personen met lage rugklachten bijna allemaal (88100%) een tekort aan vitamine D vertonen. Behandeling van deze patiënten
met vitamine D liet een significante verbetering zien bij een groot deel van
die patiënten. Een ander onderzoek van Mauro toont de pijnstillende werking van vitamine B12 bij mensen met lage rugpijn [B]. Ook glucosaminen
hebben hun effect al lang bewezen bij mensen met lage rugklachten [C]. Samengevat kan gesteld worden dat het biopsychologisch model voor mensen met
lage rugklachten de inhoud maar voor een deel dekt. Voeding en bewe-ging zijn
de enige twee factoren waar een mens dagelijks mee te maken heeft. Deze factoren zouden meegenomen dienen te worden binnen een integraal differentiaal
diagnostisch model voor mensen met lage rugklachten.
referenties
1.
Bekkering GE, Hendriks HJM, Koes BW, et al. KNGF-richtlijn lage rugpijn. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, jaargang 115 / nummer 1
/ 2005
2. European Guidelines on the diagnosis and treatment of pelvic girdle pain. COST
Action B13. Published on www.backpaineurope.org. Submitted
3.
Vleeming A, Stoeckart R, Volkers AC, et al. Relation between form and function in
the sacroiliac joint. Part I: Clinical anatomical aspects. Spine 1990 Feb;15(2):130-2.
4. Vleeming A, Volkers AC, Snijders CJ, et al. Relation between form and function in
the sacroiliac joint. Part II: Biomechanical aspects. Spine 1990 Feb;15(2):133-6
5.
Snijders CJ, Vleeming A, Stoeckart R. Transfer of lumbosacral load to iliac bones
and legs, part I. Biomechanics of self-bracing of the sacro-iliac joints and its significance for treatment and exercise. Clinical Biomechanics 1993;8:285-294
6. Snijders CJ, Vleeming A, Stoeckart R, et al. Biomechanics of sacroiliac joint stability; validation experiments on the concept of self-locking. In Vleeming A, Mooney
V, Snijders CJ, Dorman T, editors. Integrated function of the lumbar spine and
sacroiliac joint. Rotterdam: European Conference Organizers, 1995:77-91
7. Jull GA, Richarson CA. Motor control problems in patients with spinal pain: a new
direction for therapeutic exercise. J Manipulative Physiol Ther. 2000 Feb;23(2):115-7
8. Hides, Julie A, Richardson CA, et al. Multifidus Muscle Recovery Is Not Automatic
After Resolution of Acute, First-Episode Low Back Pain. Exercise and Functional
Testing. Spine. 21(23):2763-2769, December 1, 1996
9. Ferreira PH, Ferreira ML, Hodges PW. Changes in recruitment of the abdominal
muscles in people with low back pain: ultrasound measurement of muscle activity.
Spine. 2004 Nov 15;29(22):2560-6
10. Hodges PW, Richardson CA. Delayed postural contraction of transversus abdominis in low back pain associated with movement of the lower limb. J Spinal Disord.
1998 Feb;11(1):46-56
Vitamine
D-spiegel
11. Richardson CA, Snijders CJ, Hides JA, et al. The relation between the transversus
Auteurs
Behandeling
Resultaat
AI Faraj
en AI
Mutairi
Gebaseerd op gewicht:
< 50 kg: 5000 IU/dag
> 50 kg: 10.000 IU/dag
3-22,4
nmol/liter
100% vd patiënten in
3 mnd
pijnvrij (rugpijn)
Chapuy
et al.
800 IU vitamine D3, 1,2
gram tricalciumfosfaat
16 ± 11
ng/ml
Afname incidentie
fracturen;
vitamine D-spiegel steeg
162%
13. van Wingerden JP, Vleeming A, Buyruk HM, et al. Stabilization of the sacroiliac
100% vd patiënten in 3
mnd pijnvrij (lage rugpijn en bekkenklachten)
14. O’Sullivan PB, Beales DJ. Changes in pelvic floor and diaphragm kinematics
30.000 IU cholecalciferol intramusculair (2x
per maand), 100 mg
calcium (oraal)
4,5-16,2
nmol/liter
10.000 IU ergocalciferol
intramusculair (gedurende 1e maand – wekelijks,
vervolgens 5 maanden 1x
per mnd), dagelijks 1200
mg calcium en 400-600
IU ergocalciferol
6,7 ± 0,6
nmol/liter
50.000 IU ergocalciferol intramusculair
(wekelijks) of 1600 IU
ergocalciferol (dagelijks)
8-20
nmol/liter
Prabhala
et al.
50.000 IU ergocalciferol
(wekelijks)
12-32
nmol/liter
Klinische verbetering
in 5-8
weken (rugpijn)
Russell
50.000 IU vitamine D2
(dagelijks)
8 pg/dl,
normaal
>10
Pijnvrij binnen 1 maand
(
De Torrente et
al.
Glerup
et al.
Gloth
et al.
Ziambaras en
DagogoJack
50.000 IU ergocalciferol
(dagelijks)
Klinische verbetering
in 6 mnd, vitamine
D-spiegel verhoogd naar
34,5 ± 2,0
abdominis muscles, sacroiliac joint mechanics, and low back pain. Spine. 2002
Feb 15;27(4):399-405
12. Indahl A, Kaigle A, Reikeras O, et al. Sacroiliac joint involvement in activation of
the porcine spinal and gluteal musculature. J Spinal Disord. 1999 Aug;12(4):325-30
joint in vivo: verification of muscular contribution to force closure of the pelvis.
Eur Spine J. 2004 May;13(3):199-205
and respiratory patterns in subjects with sacroiliac joint pain following a motor
learning intervention: A case series. Man Ther. 2006 Aug 16
15. Mens JM, Vleeming A, Snijders CJ, et al. Reliability and validity of the active
straight leg raise test in posterior pelvic pain since pregnancy. Spine. 2001 May
15;26(10):1167-71
16. Östgaard HC, Zetherström GBJ, Roos-Hansson E. The posterior pelvic pain provocation test in pregnant women. Eur Spine J 1994; 3: 258 260
17. de Vries HJ, Vleeming A, Ronchetti I, et al. Pelvic girdle pain: the sensitivity and
Klinische verbetering op
(rug- en …….klachten)
specificity of the Long Dorsal Sacroiliac Ligament test. submitted
18. Vleeming A, de Vries HJ, Mens JM, et al. Possible role of the long dorsal sacroiliac
ligament in women with peripartum pelvic pain. Acta Obstet Gynecol Scand. 2002
< 5 ng/ml,
normaal
>10
Genormaliseerd in
1-2 maanden (rib- en
rugpijn)
May;81(5):430-6.
referenties redactioneel commentaar
A. Heath KM, Elovic EP. Vitamin D deficiency: implications in the rehabilitation setting. Am J Phys Med Rehabil 2006; 85(11): 916-23
B. Mauro GL, Martorana Ul. Vitamin B12 in low back pain: a randomised, doubleblind, placebo-controlled study. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2000; 4(3): 53-8
C. Miller MR, Mathews RS. Treatment of painful advanced internal lumbar disc derangement with intradiscal injection of hypertonic dextrose. Pain Physician 2006;
Tabel 1. Behandeling van vitamine D-deficiëntie resulteerde in een drastische vermindering van de bewegingsapparaat.
9(2): 115-21.
Van Nature nr. 4 - 2007
33