fytotherapie - Natura Foundation

fytotherapie
jaap slegt
kan maag en darmen breed ondersteunen
veel meer dan (gebruikelijk in) de reguliere sector, onderkent de natuurgeneeskunde het belang van een niet-optimale
spijsvertering als oorzaak van veel aandoeningen. de spijsvertering, en de darmen in het bijzonder, is een systeem dat
direct en indirect bepalend is voor onze gezondheid. onze vitaliteit, afweer, verwerkingskracht en zelfs ons psychisch
welbevinden staat of valt met een goede maag- en darmfunctie. maag en darmen kunnen minder functioneren door
dysbalans van het systeem zelf of indirect door zwakte van de lever (galaanmaak) of pancreas (enzymaanmaak). deze
oorzaken hebben betrekking op het proces van opname versus uitscheiding en de verwerking van toxinen (afvalstoffen).
een evenwichtig voedingspatroon, een gezonde flora, maar ook een goede mentaal/emotionele balans zijn essentieel voor
een goed functioneren van de darmen. de darmen hebben het moeilijk in de geïndustrialiseerde westerse maatschappij.
een welvaartsmaatschappij waarin heel veel mensen zich meer ‘vullen’ dan ‘voeden’, zonder zich echt te realiseren dat dit
consequenties kan hebben voor de gezondheid. er wordt steeds meer bekend over de ontstaansvormen van verschillende
chronische aandoeningen en de connectie met het darmstelsel. onze darmen staan niet alleen fysiek, maar ook mentaal/
emotioneel onder druk voor wat betreft het verwerken van ‘indrukken’. Het hebben van darmklachten kunnen we ook zien
als een protest van de stofwisseling. een signaal, dat ons wil zeggen dat er iets niet in balans is en dat we daar iets aan
moeten doen. vaak zijn het symptomen van een proces dat al een tijdje gaande is en dat zich uiteindelijk manifesteert als
klacht (denk in dit verband aan het irritable bowel syndrome of spastisch colon). als ‘hulpverlener’ is het zaak dit proces te
herkennen en bij te sturen, zodat lichaam en geest kunnen ‘helen’.
We beschikken over een scala aan planten die maag en darmen positief
Erythrea centaurium (duizendguldenkruid) is een sterke Amara pura
kunnen beïnvloeden. Afhankelijk van onder andere de diagnose, het
die ‘vuur en beweging’ brengt in de gehele spijsvertering. Het acti-
klachtenpatroon, en het type patiënt, kan de behandelaar kiezen uit een
veert alle spijsverteringsklieren door amarogentine en gentianine en
aantal plantengroepen voor de therapie.
versterkt de doorbloeding in de slijmvliezen van maag en darm. Duizendguldenkruid is geschikt in situaties waarbij sprake is van ‘stagna-
de zwakke sapaanmaak
tie’. Het verbetert de opname van vitale stoffen waardoor bloedbeeld,
Een uitgesproken zwakke secretie van maag- en darmsappen kan de
afweersysteem en zenuwstelsel worden opgewaardeerd. Duizendgul-
basis vormen voor verscheidene klachten. De beschermende slijm-
denkruid past bij de zogenaamde ‘leptosoom’, de mens met een wat
vlieswand kan sneller geïrriteerd raken, reageren met misselijkheid,
mager, tanig postuur, neigend naar ondergewicht, afstandelijkheid en
maagzuurklachten, pijn of kramp, obstipatie of diarree (soms zelfs
de behoefte zich terug te trekken. Er kan aanleg zijn voor ‘verbittering
onverteerd voedsel in de ontlasting). Daarnaast zal de opname van
of teleurstelling’ als mentaal-emotionele component.
vitale stoffen en de uitscheiding van toxische stoffen niet sterk zijn.
Er is aanleg voor bleekheid, moeheid, bloedarmoede, kouwelijkheid,
Rosmarinus officinalis (rozemarijn) heeft als Amara aromaticum naast
voedselgevoeligheid/allergie en een zwakker afweersysteem. Zeker
de bitterstofwerking carminatieve (gasafdrijvend door etherische oliën)
op de lange duur ligt hier een basis voor chronische klachten door
en spasmolytische (o.a. cineol en camphor) eigenschappen. Het onder-
‘acidose’, een sterke verzuringstendens die zeer belastend is voor
steunt en versterkt de werking van duizendguldenkruid en heeft daar-
veel stofwisselingsprocessen (in een vroeg stadium oogdiagnostisch
naast door de flavonoïden een krachtige werking op de bloedcirculatie.
waar te nemen als zogenaamde ‘melkzuurring’). Het belangrijkste
Rozemarijn kan gezien worden als een tonicum voor de gehele spijsver-
uitgangspunt in de therapie is het versterken van de secretie van zo-
tering en bloedcirculatie.
wel maag als darmen, zoalsde aanmaak van gal- en pancreasenzymen.
Zowel bij de behandeling als bij het voorkomen van klachten kunnen
De combinatie van duizendguldenkruid en rozemarijn is zeer geschikt
we gebruik maken van Erythrea centaurium en Rosmarinus officinalis,
bij anorexie (gebrek aan eetlust), hypo-aciditeit (matig maagzuur),
eventueel in combinatie.
dyspepsie, krampen en kolieken in de darm, obstipatie en als ondersteuning bij onder andere nervositeit, stress, vermoeidheidsklachten,
bloedarmoede en een te zwakke afweer.
24
nr. 3 ­ 2006
tradItIonele fytotHerapIe
Groepen van planten
Bij het behandelen van maag- en darmklachten kan gebruik worden
gemaakt van enkele belangrijke groepen van planten.
1. Amara pura, aromatica (bitterstofplanten)
De bitterstofplanten prikkelen de secretie (reflectoir via bitterreceptoren
in de mond en de reactie van de nervus vagus) en productie van speeksel, maag-, gal-, pancreas- en darmsappen. Tevens zorgen ze voor een
toename van de peristaltiek van maag en darmen en zo ook voor een
betere passage van de voedselbrij. Amara pura bevatten het hoogste
gehalte aan bitterstoffen. Amara aromatica zijn bitterstofplanten met
daarbij een hoog gehalte aan etherische oliën. Bekende Amara pura:
Erythrea centaurium (duizendguldenkruid), Taraxacum officinalis
(paardenbloem), Gentiana lutea (gele gentiaan). Bekende Amara
aromatica: Achillae millefolium (duizendblad), Angelica archangelica
Matricaria recutita (kamille)
Taraxacum officinalis(paardebloem)
(engelwortel) en Rosmarinus officinalis (rozemarijn).
2. Antiseptica
foto’s: www.plantaardigheden.nl
Antiseptica zijn planten met een hoog gehalte aan etherische oliën (o.a.
Allium cepa/sativum (ui en knoflook) en een sterk antiparasitaire werking. Deze planten zijn onder andere inzetbaar bij schimmels, bacteriën
gisting en rotting als basis voor klachtontwikkelingen
en parasieten.
Een dikke, opgeblazen buik. Een postuur dat er aan de achterkant nog
3. Mucilaginosa (slijmstofhoudende planten)
normaal uitziet, maar aan de voorkant veel weg heeft van een ‘grote
De slijmstofhoudende planten beschermen de darmwand, zorgen voor
trom’: het is bij veel mannen geen uitzondering meer. In het algemeen
een betere passage van de voedselbrij en verminderen de gevoeligheid
is hier sprake van koolhydratendyspepsie of eiwitdyspepsie (gasvorming
voor prikkelende stoffen in de darmen. Voorbeelden zijn onder andere
door gisting en/of rotting in de darmen). Dit gaat vaak gepaard met
Linum utitatissimum (lijnzaad), Plantago major (grote weegbree) en
symptomen als flatulentie, vol gevoel, boeren, brandend maagzuur en
Cetraria islandica (IJslands mos).
wisselend obstipatie of brijachtige ontlasting. In veel gevallen wordt dit
4. Adstringentia (looistofhoudende planten)
niet als directe klacht ervaren en blijft men er gewoon mee doorlopen.
De looistofhoudende planten hebben vooral een samentrekkende, ver-
De huisarts wordt meestal pas geraadpleegd als er secundaire klachten
dichtende werking op slijmvliezen door een onoplosbare verbinding met
ontstaan. Dit proces kan leiden tot klachten die variëren van krampen,
eiwitten aan te gaan. Hierdoor ontstaat een antiflogistische (ontstekings-
hypertensie, kortademigheid bij inspanning met benauwdheid op de
werend), mild antiseptische en hemostyptische (bloedstelpend), alsmede
borst, onrustgevoel in de benen en huidklachten tot vermoeidheid,
een spasmolytische werking. Voorbeelden zijn onder andere Potentilla
hoofdpijnen of hoesten met slijm. Het lichaam probeert immers op
tormentilla (tormentil) en Achillae millefolium (duizendblad).
allerlei manieren een belemmering te compenseren, via de uitscheiding,
5. Regenerantia (weefselherstellende planten)
via opslag in de weefsels of door andere ontgiftende orgaanstelsels
De weefselherstellende planten bevatten xanthophylstoffen en allantoïne
(lever, lymfe, nieren, luchtwegen) meer te belasten. Rotting en gisting
die het granulatieproces van de weefsels bevorderen. Deze planten
in de darmen leveren een enorme toevoer van toxinen op en zorgen voor
kunnen gezien worden als herstelplanten voor beschadigd slijmvlies en
een milieu waarin ernstigere aandoeningen zich kunnen ontwikkelen.
huidweefsel. Voorbeelden zijn onder andere Calendula officinalis (goudsbloem), Sanicula officinalis (heelkruid) en Arnica montana (valkruid).
6.Laxantia (darmstimulerende planten)
Oorzaken van deze klachten zijn zowel fysiek als mentaal/emotioneel.
Een belangrijke factor is het voedingspatroon, denk aan de onevenwich-
De laxantia bevatten emodine glycosiden, die invloed uitoefenen op
tige eetcultuur met ondermeer veel suikers, frisdranken, alcohol en
vooral de dikke darm door prikkeling van de darmwand en het ver-
vlees. Daarnaast spelen zwakte van galaanmaak (lever), enzymaanmaak
minderen van de waterresorptie. Voorbeelden zijn onder andere Cassia
(pancreas) en een niet te onderschatten psychische component die we
angustifolia (senneblad) en Rhamnus frangulae (vuilboombast).
met ‘onverteerbare zaken’ (o.a. angsten, boosheid, teleurstelling, con-
7. Sedativa (rustgevende planten)
De seditiva hebben specifiek een spasmolytische invloed op de dar-
flicten) kunnen aanduiden, een rol. Voor wat betreft de therapie is het
voor de therapeut (en de patiënt) belangrijk hier inzicht in te krijgen. >>
men. Voorbeelden zijn onder andere Matricaria chamomilla (kamille),
Melisse officinalis (citroenmelisse) en Passiflora incarnata (passiebloem).
In veel gevallen heeft een maag/darmplant meerdere van bovengenoemde
eigenschappen in zich.
Het
dossIer
25
t radIt Ionele fytotHerapI e
Als voorbeeld volgen twee combinaties van planten bij dyspepsie, gisting
Mentha piperita (pepermunt) versterkt de werking van Taraxacum, is
en rotting. Eén combinatie met Angelica archangelica als hoofdkeus
door zijn etherische oliën een sterk ‘carminativum’ en brengt rust in de
bij het ‘melancholische’ temperament. Het tweede voorbeeld heeft als
‘oververhitte’ spijsvertering. Pepermunt is specifiek geschikt om zwaar
uitgansgpunt de inzet van Taraxacum officinale bij de zogenaamde
verteerbare zaken te verwerken. Het is vooral bij krampen en spasmen
‘cholericus’.
(spastisch colon) heilzaam vanwege de etherische oliën en looistoffen.
Angelica archangelica (engelwortel) heeft als ‘Amara aromatica’ diverse
Hypericum perforatum (St. Janskruid) is als sedativum met een breed
eigenschappen in zich verenigd. De bitterstoffen activeren de secretie
werkingsgebied zowel werkzaam in de spijsvertering als in de psyche.
van sappen (maag, darm, lever, pancreas). Antiseptisch, anti-inflamma-
Hypericum heeft in zijn werking een zogeheten ‘cholinergisch’ effect,
toir, carminatief en zeer spasmolytisch door de etherische oliën (o.a.
dat wil zeggen een versterkte werking op de spijsverteringsactiviteit en
bisabolol, angelicine), mag deze plant gezien worden als sterke op-
een rustgevend effect op de hartfrequentie door beïnvloeding van de
ruimer en versterker van de totale spijsvertering door verbetering van
‘cholinergische’ zenuwen (prikkelgeleiding). Zowel Mentha als Hyper-
eiwit- en vetvertering. De engelwortel past specifiek bij diegenen met
icum hebben tevens galaanmaak-bevorderende eigenschappen.
aanleg voor spasmen, krampachtigheid (oogdiagnostiek: larviert tetanische diathese) en spanning, die zich uit in het middengebied (spijs-
gastro-enteritis, ulcusvorming in de darmen
vertering). Zo’n persoonlijkheid voelt zich vaak gevoelsmatig in de kou
Bij zowel de zwakke sapaanmaak met ‘acidose’, als bij de ‘oververhitte’
staan. De compensatie voor dit gevoel is vaak een vergrote behoefte aan
dyspepsieklachten ontstaat een milieu waarin ontstekingsprocessen
zoet en het ‘weg eten’ van moeilijk verteerbare indrukken. Klachten als
en/of zweervorming zich kunnen ontwikkelen. In dit geval is het raad-
hoesten met slijm, vooral in de ochtend (uitscheiding), gevoeligheid
zaam, naast bovenstaande mogelijkheden, gebruik te maken van twee
voor schimmels, opgeblazenheid na het eten met veel flatulentie en
belangrijke ‘regenerantia’.
slapeloosheid kunnen de keus voor Angelica versterken.
Calendula officinalis (goudsbloem). Calendula heeft met zijn slijmstofTaraxacum officinalis (paardenbloem)
fen, looistoffen, bitterstoffen en etherische oliën een uitgebreide in-
De tegenhanger van bovenstaand beeld (dyspepsie bij ‘melancholicus’)
vloed op de spijsvertering en heeft in het bijzonder een regenererende
is de ‘dyspepsie’ bij de stressvolle, driftige of ongeduldige mens met een
werking door de ‘xanthophyl’glycosiden. Goudsbloem kan hierdoor ge-
overmatige behoefte aan ‘prikkels’ als koffie, alcohol, hartige snacks en
zien worden als een specifieke herstelplant voor de darmslijmvliezen en
pittig gekruid voedsel. Hier kan sprake zijn van teveel belaste darmen.
kan zowel gebruikt worden als thee als in tinctuur.
Er moet constant gewerkt worden om alles te verteren en er is geen
rust. Mentaal/emotioneel is er aanleg voor geïrriteerdheid, drift, on-
Natuurlijk zijn er nog zeer veel andere keuzemogelijkheden bij diverse
geduld en boosheid. Vooral de boosheid kan een belangrijk gegeven
darmaandoeningen. Ik heb mij hier beperkt tot het aangeven van enkele
zijn. Hij of zij wordt niet boos, maar is eigenlijk al boos en zoekt (en
veel voorkomende mogelijkheden.
vindt) steeds kapstokken om zijn boosheid aan op te hangen. Ook hier
kan de compensatie gezocht worden in het weg eten van emoties. Er
attentie
is aanleg voor overbelasting in de darmen, die zich kan uiten in opris-
Bij alle klachten van de spijsvertering is het belangrijk te letten op
pingen, zuurbranden, wisselende ontlasting en zweervorming. Belang-
regulier medicijngebruik. In veel gevallen zijn er bijwerkingen in het
rijk is hier het ‘teveel’ af te voeren en de onderliggende boosheid op
maagdarmkanaal mogelijk. Soms kan er zelfs sprake zijn van interactie
te zoeken en te herkennen zodat het uiteindelijk losgelaten (connectie
met fytofarmaca. Vooral het herhaaldelijk gebruik van antibiotica kan
colon/dikke darm) kan worden. Taraxacum officinalis is een ‘Amara
schade toebrengen aan de darmflora. Dit betekent een verzwakking in
pura’ (soms Amara latex genoemd), die naast het activeren van de
de spijsvertering en geeft ziekmakende bacteriestammen meer kans
secretie van maag- en darmsappen ook de galaanmaak activeert. Hier-
zich te ontwikkelen. In een dergelijke situatie is het raadzaam om naast
door is er een opwaardering van de gehele spijsvertering. Daarnaast
fytotherapie probiotica in te zetten om de flora weer op te bouwen. <<
bezit Taraxacum diuretische eigenschappen, waardoor toxinen sneller
door de nieren afgevoerd kunnen worden.
de cholericus
de melancholicus (leptosoom)
literatuur
•
Groot Handboek Geneeskrachtige planten. Dr. Geert Verhelst. IsBN 90­8077­8427
•
Dodoens cruydtboeck 1554. Jubileumuitgave uitgeverij De Driehoek
•
Hellemond v. J. Fytotherapeutisch compendium. uitgave Bohn, scheltema en Holkema.
IsBN 90­3130905­2
•
Korthuis J. oog in oog. uitg. Homeovisie; IsBN 90­7166901­7
•
schaaf vd HJ. Vademecum voor de Fytotherapie; IsBN 90­9001144­7, uitgeverij
•
Lumen Naturae B.V., rheden
•
Madaus G. Lehrbuch der biologischen heilmittel. Georg olms Verlag, Hildesheim. IsBN
3 487 05891, X Band 1­2­3
•
Markgraf A. Die Genetischen Informationen in de Visuellen Diagnostiek. Energetik­
Verlag GmbH, Bruchsal 1988. IsBN 3­ 925806­05­9.
26
nr. 3 ­ 2006