Handeczeem

Dermatologie
Handeczeem
Dermatologie
Wat is handeczeem?
Handeczeem is de meest voorkomende huidaandoening aan de
handen.
Het is een ontsteking van de huid, die niet wordt
veroorzaakt door een bacterie, maar door factoren die zowel van
buitenaf als van binnenuit op de huid inwerken. Handeczeem is
niet besmettelijk, zelfs niet als er vocht uit de huid komt. Sommige
vormen van handeczeem zijn moeilijk te behandelen en kunnen
lang blijven bestaan.
Deze folder geeft u informatie over handeczeem, hoe
het ontstaat en wat u er (zelf) aan kunt doen de aandoening te
verminderen.
Wat zijn de verschijnselen?
De zichtbare verschijnselen bij handeczeem zijn, afhankelijk van
het stadium waarin het eczeem zich bevindt, acuut of chronisch.
Acuut eczeem kenmerkt zich door roodheid, zwelling,
bultjes en blaasjes. In zijn hevigste vorm is het eczeem nattend,
doordat de blaasjes openbarsten. Daarna drogen de blaasjes in tot
korstjes, gaat de huid schilferen (vervellen) en neemt de roodheid
af.
In de chronische fase neemt de roodheid verder af, is de huid
droog en schilferig, wordt de huid wat dikker en de huidlijnen
grover. Doordat de huid stug en droog is kunnen gemakkelijk
kloven ontstaan. Al deze verschijnselen van handeczeem kunnen
naast en na elkaar optreden.
Naast de zichtbare verschijnselen zijn er ook niet zichtbare
verschijnselen: jeuk en pijn. Jeuk kan in elk stadium van eczeem
voorkomen en is zeer hinderlijk. Jeuk leidt tot krabben, waardoor
de huid stuk gaat. Meestal neemt door het krabben de jeuk niet af,
maar juist toe.
1
Handeczeem
Pijn kan in elk stadium voorkomen, maar vooral kloven
worden als erg pijnlijk ervaren.
Wat zijn de gevolgen?
Handelingen die we vaak doen zonder er bij stil te staan, zoals de
knoop van je broek dichtdoen of een fles open draaien worden
lastig. Handeczeem kent vele oorzaken en uitingsvormen, maar de
overeenkomst tussen alle vormen is, dat ernstig handeczeem
invaliderend kan zijn en op termijn ook gevolgen kan hebben in de
relationele sfeer.
Bij handeczeem kunnen de handen er erg onaantrekkelijk
en zelfs ‘vies’ uitzien. Als de omgeving hierop afwijzend en met
onbegrip reageert, kan dit schaamtegevoelens oproepen. Een
veelgehoord voorbeeld van dergelijk afwijzend gedrag is een
caissière die met een vies gezicht het wisselgeld in de eczeemhand
gooit.
Hoe ontstaat handeczeem?
Er zijn verschillende vormen van handeczeem, met verschillende
oorzaken. Hieronder volgt een overzicht van de meest
voorkomende vormen van handeczeem:
1.
Allergisch contacteczeem wordt veroorzaakt door
contact van de huid met een stof waar een contact­
allergie voor bestaat. De stof die een allergische reactie
veroorzaakt wordt een allergeen genoemd. Zodra de
huid in contact komt met een allergeen, wordt het
afweersysteem actief en ontstaat eczeem op de plek
waar contact tussen huid en allergeen is geweest. Het
eczeem wordt niet direct na contact met een allergeen
zichtbaar, maar meestal na twee of drie dagen. Als de
huid direct na contact met een stof reageert, dan is de
2
Dermatologie
2.
kans klein dat sprake is van allergisch contacteczeem.
Allergisch contacteczeem kan op iedere leeftijd ontstaan,
maar komt het meest voor bij volwassenen. Er zijn veel
stoffen waarvoor een contactallergie kan optreden:
chromaat, epoxy, haarverf, permanentvloeistof,
conserveringsmiddelen, parfumstoffen, rubber,
enzovoort. Een eenmaal opgebouwde allergie blijft
levenslang aanwezig.
Irritatief contacteczeem komt veel vaker voor dan
allergisch contacteczeem. De medische diagnose is
ortho-ergisch contacteczeem. Het eczeem ontstaat
doordat de huid regelmatig en/of langdurige in contact
komt met een of meerdere huidirriterende stoffen.
Bekende huidirriterende stoffen zijn water, zeep,
schoonmaakmiddelen, sap van groente, fruit, vlees en
vis. Ook wrijving en lage luchtvochtigheid kunnen een rol
spelen.
Contact met huidirriterende stoffen veroorzaakt een
onzichtbare beschadiging van de huid. Na de
beschadiging zal de huid spontaan herstellen. Als de
volgende beschadiging echter komt voordat de huid
volledig is hersteld van het vorige contact, dan neemt de
schade toe. Na verloop van tijd wordt dan eczeem
zichtbaar. Zodra het eczeem zichtbaar is, kan contact
met bijvoorbeeld zeep of afwasmiddelen het eczeem
verergeren. Vaak wordt daardoor gedacht dat sprake is
van een allergie voor de zeep of het afwasmiddel. Het
eczeem neemt echter toe, doordat dergelijke producten
de huid ‘plagen’.
Irritatief contacteczeem komt vooral voor bij mensen
met een ‘nat’ beroep: huishoudelijk werk, kappersvak,
verzorgende beroepen, horeca, voedingsmiddelen
industrie, veeteelt, bloemisterij, metaalindustrie,
enzovoort.
3
Handeczeem
3.
4.
Constitutioneel eczeem is een chronische huid­
aandoening. Het is een veel voorkomende vorm van
eczeem. Het komt vaak voor in combinatie met
hooikoorts en allergisch astma. Constitutioneel eczeem
wordt veroorzaakt door een combinatie van erfelijke
aanleg en omgevingsfactoren. Belangrijk probleem bij
constitutioneel eczeem is de zogenaamde verminderde
barrièrefunctie van de huid. Hierdoor is de huid erg
gevoelig voor omgevingsprikkels.
Het eczeem komt vooral voor op baby- en kinderleeftijd.
Hoewel constitutioneel eczeem vaak voorkomt in
elleboogplooien en knieholten, kan het ook op de
handen voorkomen. Van de kinderen met ernstig
constitutioneel eczeem, krijgt circa 50% als volwassene
last van handeczeem. Iemand die constitutioneel eczeem
heeft of heeft gehad, heeft een veel grotere kans op
handeczeem als hij werkzaam is in een beroep waarin de
handen vaak nat en/of gewassen worden. Dit verhoogde
risico is zeer waarschijnlijk te wijten aan de verminderde
barrièrefunctie van de huid, waardoor de huid gevoeliger
is voor contact met huidirriterende stoffen.
Blaasjeseczeem. De medische diagnose is acrovesiculeus
eczeem, pompholyx of dishydrotisch eczeem. Het zijn
verschillende benamingen voor dezelfde aandoening.
Het eczeem wordt gekenmerkt door acuut optredende
heldere blaasjes aan de handpalmen en aan de flanken
van de vingers. De aandoening kan tegelijkertijd
voorkomen aan de voetzolen. De diepliggende blaasjes
komen vaak in groepjes voor. De blaasjes, die heftig
kunnen jeuken, kunnen samenvloeien tot blaren. Meestal
treedt spontaan herstel op binnen twee tot drie weken.
Dit gaat gepaard met schilfering van de huid. De oorzaak
van blaasjeseczeem is onduidelijk. Als mogelijke
oorzaken worden genoemd een reactie op een
schimmelinfectie aan de voeten, een allergisch
4
Dermatologie
5.
contacteczeem aan de handen of elders op het lichaam
en uiting van constitutioneel eczeem. Emotionele stress
kan het eczeem verergeren.
Eelt- en kloofjeseczeem. De medische diagnose is hyper­
keratotisch eczeem, tylotisch eczeem of hyperkeratotisch
en rhagadiform eczeem. Het eczeem kenmerkt zich door
een droge, schilferende huid met eeltvorming en kloven
aan de palmzijde van de handen. Dezelfde verschijnselen
kunnen ook aan de voeten optreden. Blaasjes komen niet
(meer) voor.
Eelt- en kloofjes eczeem komt vooral voor bij mannen in
de leeftijd tussen 40 en 60 jaar. De oorzaak van dit
eczeem is onbekend, maar er wordt wel eens gedacht
dat dit het ‘eindstadium’ is van blaasjeseczeem of
irritatief contacteczeem.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt gesteld door kijken, vragen en testen.
Handeczeem wordt herkend aan de uiterlijke kenmerken van de
aandoening. Eén blik op de handen kan dus voldoende zijn om
handeczeem te herkennen. Daarnaast zal de arts vragen stellen
over het beloop van het eczeem, beroep en hobby’s, huis­
houdelijke taken en het voorkomen van huidziekten of allergieën
in de familie. Als op basis hiervan de diagnose niet vastgesteld kan
worden vindt allergieonderzoek plaats.
De behandeling
De behandeling van handeczeem hangt af van de diagnose. Als het
eczeem wordt veroorzaakt door een contactallergie (allergisch
contacteczeem) of door irritatie (irritatief contacteczeem), dan is
het vermijden van allergenen en/of irriterende stoffen van groot
5
Handeczeem
belang. Meestal is echter sprake van meerdere oorzaken en is
behandeling noodzakelijk. Handeczeem kan op verschillende
manieren worden behandeld:
1.
Hormoonzalven (corticosteroïden) zijn er in vier
verschillende klassen: klasse I tot en met IV. Klasse I
hormoonzalven zijn de minst sterk werkzame en klasse
IV de meest sterk werkzame hormoonzalven. Afhankelijk
van de ernst van het eczeem zal de arts hieruit een keus
maken. De hormoonzalf wordt 1-2 keer daags dun op de
huid aangebracht.
2.
Teerzalven zijn er in drie soorten: houtteer, ichthammol
en koolteer. Koolteer wordt van deze drie het meest
toegepast. Teerzalven worden vooral gebruikt als het
eczeem wordt gekenmerkt door schilfering, eeltvorming
en kloven. Bij blaasjeseczeem is het minder geschikt.
Teerzalven worden tegenwoordig minder vaak gebruikt
vanwege de onaangename geur, de kleur (varieert van
beige tot grijszwart) en het soms optreden van irritatie
van de huid.
3.
Lichttherapie is behandeling van de huid met UV-licht.
4.
Waterbadjes kunnen worden toegepast bij blaasjes­
eczeem. Door de handen twee tot drie keer daags
gedurende 10 tot 15 minuten onder te dompelen in water
en vervolgens aan de lucht te laten drogen (dus niet
afdrogen), drogen de blaasjes sneller in. Zodra de
blaasjes indrogen moet hier mee worden gestopt, omdat
de huid anders teveel uitdroogt.
5.
Neutrale zalven/crèmes vormen een zeer belangrijk
onderdeel van de behandeling van handeczeem, omdat
ze de conditie van de huid verbeteren en de huid
beschermen. Neutrale zalven/crèmes worden meerdere
keren per dag gebruikt, ook als het beter gaat met het
eczeem. Meer over het gebruik van neutrale zalven/
crèmes, vindt u onder het kopje huidverzorging.
6
Dermatologie
Preventie
Om te voorkomen dat het eczeem telkens opvlamt is preventie
van belang. Preventie bestaat uit bescherming, reiniging en
verzorging van de huid.
Bescherming
Beschermende handschoenen bieden, mits van het juiste
materiaal, de meeste bescherming tegen contact met irriterende
stoffen en allergenen. Hoewel er handschoenen van verschillende
materialen voor verschillende omstandigheden en beroepen te
koop zijn, is de ideale handschoen nog niet ontwikkeld. Om veilig
gebruik te maken van beschermende handschoenen gelden
daarom de volgende vuistregels:
•
Gebruik een goed passende handschoen, omdat een niet
passende handschoen eerder aanleiding zal zijn tot het
niet dragen van de handschoenen.
•
De handen moeten schoon, maar vooral ook droog zijn
voordat de handschoenen worden aangetrokken, een
natte huid onder handschoenen geeft namelijk eerder
irritatie.
•
Gebruik handschoenen zo kortdurend als mogelijk is.
•
Draag bij langdurig gebruik van vloeistofdichte
handschoenen (>10 min.) ook een dunne katoenen
binnenhandschoen, om verweking van de huid door
transpiratie te voorkomen.
•
Voorkom dat irriterende stoffen in de handschoen
dringen door een beschadigde handschoen direct te
verwisselen. Het irriterende effect van bijvoorbeeld
water dat door een kapotte handschoen heendringt
neemt toe doordat de handschoen de huid afsluit.
Reiniging
Beperk het handen wassen tot een minimum, omdat water en zeep
de huid irriteren. Als de handen toch gewassen moeten worden,
7
Handeczeem
doe dit dan met lauwwarm water en een milde zeep. Gebruik geen
zeep waar korrels inzitten (garagezeep), omdat dit erg irriterend is
voor de huid. Spoel de handen goed af en droog ze grondig, vooral
tussen de vingers. Gebruik bij voorkeur zo weinig mogelijk
papieren handdoekjes, maar een droge schone handdoek. Het is
beter de huid droog te deppen dan te wrijven.
Huidverzorging
Een huid die al beschadigd is, zal door het gebruik van een
verzorgende crème of zalf sneller herstellen. Voor het gebruik van
huidverzorgingsproducten gelden een aantal aandachtspunten:
•
Gebruik niet teveel crème of zalf per keer, omdat de huid
maar een bepaalde mate aan vet op kan nemen. De rest
blijft er bovenop liggen en vormt een vette laag die het
werken bemoeilijkt.
•
Het is zinvoller een aantal keren per dag een dunne laag
crème of zalf aan te brengen dan één of twee keer een
dikke laag. Handen wassen, maar ook het aanraken van
allerlei materialen, verwijdert de aangebrachte vetlaag.
•
Probeer van het invetten van de handen een gewoonte te
maken op vaste tijden, bijvoorbeeld altijd voorafgaand/
na het werk en tijdens pauzes, of na het wassen van de
handen.
•
Verzorgende crème of zalf kan onbeperkt worden
gebruikt, te vaak is niet mogelijk.
•
Gebruik de crème of zalf ook als de huid (bijna) is
hersteld.
•
Een zalf beschermt de huid langer dan een crème, omdat
er (bijna) geen water in zit, maar voornamelijk vetten.
Crèmes bevatten veel meer water dan vet. Het water
verdampt nadat de crème op de huid is aangebracht en
er blijft maar een dun laagje vet achter. Crèmes moeten
daarom vaker worden aangebracht.
8
Dermatologie
•
•
Gebruik in de winter een vettere crème of zalf dan in de
zomer. Door de lagere luchtvochtigheid tijdens de
wintermaanden, droogt de huid in de winter meer uit.
Zorg dat u altijd een tube zalf of crème bij u hebt en dat
er op verschillende plekken in huis een tube ligt, zodat u
nooit misgrijpt.
Handeczeem en beroep
Als het handeczeem wordt veroorzaakt door het werk, is het van
belang dat er overleg plaatsvindt met de bedrijfsarts en
leidinggevende, om na te gaan hoe contact met allergenen en/of
irriterende stoffen vermeden kan worden. Om het eczeem de kans
te geven te herstellen, kan het soms nodig zijn tijdelijk ander werk
te verrichten. Als het eczeem voldoende hersteld is om het eigen
werk te hervatten moeten de handen voldoende beschermd zijn
door de juiste handschoenen.
De handschoenen dienen geschikt te zijn voor het werk
dat wordt verricht en te beschermen tegen de stoffen waarmee
wordt gewerkt. Ze moeten goed passen, omdat een niet goed
passende handschoen kan leiden tot gevaarlijke situaties vooral als
met machines wordt gewerkt.
Als aanvulling op het gebruik van handschoenen, kan een
barrièrecrème worden gebruikt. Barrièrecrèmes worden wel
aangeduid met de term ‘onzichtbare handschoen’. Deze term is
echter niet juist omdat ze, in tegenstelling tot een echte
handschoen, de huid nooit volledig kunnen beschermen tegen de
stoffen waarmee wordt gewerkt. Door het gebruik van een
barrièrecrème hecht vuil en vet minder goed aan de huid,
waardoor de huid gereinigd kan worden met minder agressieve
zepen. Er zijn specifieke barrièrecrèmes voor verschillende typen
blootstelling in de handel: metaalbewerkingvloeistoffen, olie en
vetten, oplosmiddelen, enzovoort.
9
Handeczeem
Handeczeem en huishouden
Een groot deel van het huishoudelijk werk zoals schoonmaken,
ramen lappen en het eten (voor)bereiden gaan gepaard met
contact met irriterende stoffen als water, schoonmaakmiddel,
groentesap en vlees- of vissap. Dergelijke contacten kunnen
handeczeem verergeren. Hieronder volgen een aantal tips om het
huishouden minder huidbelastend te maken:
•
Kijk kritisch naar de manier waarop u het huishouden
doet. Het dagelijks schoonmaken van toilet en douche is
bijvoorbeeld niet (altijd) nodig.
•
Het verwijderen van stof kan met een natte doek, maar
net zo goed met een (speciaal geïmpregneerde
wegwerp) stofdoek. Nat afnemen van meubels, venster­
banken en dergelijke is alleen nodig als sprake is van
zichtbare vervuiling.
•
Dweilen kan met de hand, maar er zijn ook dweilen
(moppen) te koop die aan een stok zitten, zodat u niet
met uw handen in het water hoeft.
•
Veel groente is tegenwoordig gewassen en gesneden te
koop of overweeg vooral diepvriesgroente te gebruiken.
•
Als u een huisgenoot hebt, probeer dan afspraken te
maken over de verdeling van het werk. U kunt dan vooral
de droge huishoudelijke klussen doen (de was, afstoffen,
stofzuigen, afdrogen, etc.) en uw huisgenoot vooral de
natte klussen.
•
Als bovenstaande niet mogelijk is, draag dan tijdens
natte werkzaamheden huishoudhandschoenen. Bij
bovenhandse werkzaamheden (ramen lappen) kunt u de
manchet van de handschoen omvouwen, zodat een soort
gootje ontstaat dat het water opvangt. U voorkomt
daarmee dat water van de handschoen op uw arm en
vervolgens in de handschoen loopt. Meer over het
gebruik van handschoenen, vindt u onder het kopje
bescherming.
10
Dermatologie
Handeczeem en hobby’s
Sommige hobby’s zoals tuinieren en onderhoud van auto of motor
zijn belastend voor de handen. Onderstaande maatregelen helpen
om de huidbelasting te beperken:
•
Maak tijdens het tuinieren zoveel mogelijk gebruik van
tuingereedschappen. Onkruid verwijderen kan hand­
matig, maar schoffelen is net zo effectief.
•
Contact met aarde, vooral kleigrond, droogt de huid
sterk uit. Probeer contact zoveel mogelijk te vermijden.
Als dat niet mogelijk is, draag dan tuinhandschoenen.
Deze zijn te koop bij bouwmarkten en tuincentra.
•
Draag tijdens auto- en motoronderhoud dunne vinyl of
nitril wegwerphandschoenen. Deze zijn te koop bij onder
andere bouwmarkten. Verwissel de handschoenen zodra
ze stuk zijn.
•
Als ondanks handschoengebruik de handen toch vies en
vet worden, gebruik dan geen agressieve (garage)zeep
om de handen te reinigen, maar een bad- of doucheolie.
Vet lost vet op, dus door de handen in te smeren met
bad- of doucheolie lost het vuil van de handen op en kan
gemakkelijk worden afgespoeld.
•
Huis geschilderd en verf op de handen? Gebruik geen
terpentine maar boter of olie om de (verse) verf te
verwijderen. Het duurt iets langer, maar is net zo
effectief.
Overige tips
Jeuk
Een van de meest vervelende verschijnselen van eczeem is jeuk.
Jeuk leidt vaak tot krabben, waardoor de huid stuk gaat en het
eczeem toeneemt. Onderstaande tips kunnen u mogelijk helpen
krabben en wrijven te voorkomen:
11
Handeczeem
•
•
•
•
•
•
Een droge huid is gevoelig voor jeuk. Vet de handen dus
in met een neutrale zalf of crème als u jeuk hebt. Nog
beter is het de zalf of crème zo vaak te gebruiken dat de
huid niet (meer) droog wordt. Een bijkomend voordeel
van ingevette handen is, dat het krabben op een
ingevette huid minder plezierig is dan op een droge huid.
Kou helpt tegen jeuk. U kunt hiervan gebruik maken
door de handen te koelen met bijvoorbeeld coldpacks,
ijsblokjes in een plastic zakje of een zakje diepvries­
doperwtjes, gerold in een handdoek of theedoek.
Menthol 2% in carbomeerhydrogel 1% FNA heeft een
verkoelend effect als het op de huid wordt gesmeerd.
Gebruik het alleen als er echt sprake is van jeuk, want te
vaak gebruiken droogt de huid uit. Nadeel van deze
mentholgel is dat het bij wondjes pijnlijk kan zijn.
Als u ’s morgens vaak wakker wordt met kapot gekrabde
handen, draag dan ’s nachts katoenen verband­hand­
schoenen. Om te voorkomen dat u de handschoenen in
uw slaap uittrekt, kunt u ze met een stukje tape rondom
de pols (niet op de huid) vastzetten. Bijkomend voordeel
van het gebruik van handschoenen is, dat u voorkomt dat
uw beddengoed vies wordt.
Zoek afleiding, het liefst iets waarbij u beide handen
moet gebruiken. Tv kijken is niet geschikt als afleiding,
omdat u daarbij ongemerkt kunt krabben.
Probeer na te gaan wanneer of waardoor u jeuk krijgt en
gaat krabben. Kijk daarbij ook of er sprake is van
‘gewoontekrabben’. Bij gewoontekrabben krabt iemand
terwijl er niet altijd sprake is van jeuk, maar meer omdat
krabben onderdeel is geworden van een bepaalde
omstandigheid. Als u de omstandigheden kent waar­
onder u jeuk krijgt, kunt u ze misschien vermijden.
12
Dermatologie
Ringen
Ringen zijn verzamelplaatsen van irriterende stoffen zoals water en
zeep, omdat die zich onder een ring kunnen ophopen. Het is
daarom verstandig geen ringen te dragen of in ieder geval de
ringen af te doen voor het wassen van de handen.
Weersomstandigheden
Koud en schraal weer heeft een negatieve invloed op de handen,
omdat het de huid uitdroogt. Bescherm de handen daarom tijdig
door handschoenen te dragen als u naar buiten gaat. Daarnaast is
het soms nodig een vettere zalf of crème te gebruiken om de
handen vet te houden.
Huismiddeltjes
Wees voorzichtig met het gebruik van huis-, tuin-, en keuken­
middeltjes. Deze kunnen stoffen bevatten die irriterend zijn voor
uw huid. Uw arts kan u een goede neutrale zalf of crème
voorschrijven voor dagelijks gebruik.
13
Handeczeem
Aantekeningen
14
Dermatologie
15
Handeczeem
16
Patiënteninformatie vlk 306/1402