Anatomie voor Helpenden

Werkboek
Inleiding tot de
Anatomie & Fysiologie
Bouw en Werking
van het Menselijk Lichaam
Cees Swagerman
2
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
3
Anatomie & Fysiologie
Inhoudsopgave
Voorwoord en uitleg van de methode ...................................................... 6
Begrippen, cellen, weefsels en organen .................................................. 7
Definities & woordbetekenissen .......................................................................................... 8
De opbouw van het lichaam ............................................................................................ 8
Orgaanstelsels............................................................................................................... 8
De cel ...................................................................................................... 9
De bouw van de cel ........................................................................................................ 9
Chromosomen ............................................................................................................... 9
Samenhang van de orgaanstelsels ........................................................ 10
Weefsels en huid ................................................................................... 11
Hoofdgroepen van weefsels ............................................................................................ 12
Dekweefsel .................................................................................................................. 12
Bindweefsel ................................................................................................................. 12
Kraakbeen ................................................................................................................... 13
Beenweefsel = botweefsel ................................................................................................ 13
Groeischijf ................................................................................................................... 13
Het rode beenmerg ....................................................................................................... 13
Spierweefsel ................................................................................................................... 14
Soorten spierweefsel en hun kenmerken .......................................................................... 14
Bouw van het dwarsgestreepte spierweefsel..................................................................... 14
Glad spierweefsel.......................................................................................................... 14
Hartspierweefsel ........................................................................................................... 14
Zenuwweefsel .............................................................................................................. 14
De mate van doorbloeding van de weefsels ...................................................................... 15
Huid en temperatuurregulatie ........................................................................................... 15
Functies van de huid ..................................................................................................... 15
Warmteregulatiecentrum ............................................................................................... 15
Bouw van de huid ......................................................................................................... 15
Lagen van de huid ........................................................................................................ 15
Bijzondere vormsels van de huid .................................................................................... 16
Lederhuid .................................................................................................................... 16
Onderhuidse bindweefsel ............................................................................................... 16
Beenderstelsel....................................................................................... 17
Functies van het beenderstelsel ...................................................................................... 18
Soorten beenderen (en voorbeeld) .................................................................................. 18
Wervelkolom ................................................................................................................... 18
Bouw van de wervel ...................................................................................................... 18
Het wervelkanaal .......................................................................................................... 18
De tussenwervelgaten ................................................................................................... 19
Atlas en draaier ............................................................................................................ 19
Tussenwervelschijf ........................................................................................................ 19
Borstkas ......................................................................................................................... 19
Schoudergordel ............................................................................................................ 19
Bekken = pelvis of bekkengordel .................................................................................... 19
Heupbeen .................................................................................................................... 19
Arm ............................................................................................................................ 19
Been ........................................................................................................................... 19
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
4
Spierstelsel ........................................................................................... 21
Functies van het spierstelsel .......................................................................................... 22
Begrippen .................................................................................................................... 22
Indeling van spiergroepen.............................................................................................. 22
Bloed en bloedsomloop ......................................................................... 23
Samenstelling van het bloed .......................................................................................... 24
Plasma ........................................................................................................................ 24
Serum ......................................................................................................................... 24
Functie van het bloed .................................................................................................... 24
Bloedcellen .................................................................................................................. 24
Bloedstolling ................................................................................................................ 24
Bloedgroepen .................................................................................................................. 24
Bloedsomloop ................................................................................................................. 25
Belangrijkste kenmerken van de slagaders....................................................................... 25
Belangrijkste kenmerken van de haarvaten ...................................................................... 25
Belangrijkste kenmerken van de aders ............................................................................ 25
Hart ............................................................................................................................... 26
Spijsvertering........................................................................................ 27
Mond........................................................................................................................... 28
Speeksel ...................................................................................................................... 28
Slikken ........................................................................................................................ 28
Slokdarm ..................................................................................................................... 28
Maag ........................................................................................................................... 28
Duodenum ................................................................................................................... 29
Pancreas...................................................................................................................... 29
Gal ............................................................................................................................. 29
Dunne darm ................................................................................................................. 29
Dikke darm .................................................................................................................. 30
Lever .......................................................................................................................... 30
Uitscheiding .......................................................................................... 31
Bouw van de nieren ......................................................................................................... 32
Werking van de nieren ..................................................................................................... 32
De urinewegen ................................................................................................................ 32
Ademhaling ........................................................................................... 33
Functies van het ademhalingsstelsel .................................................................................. 34
Delen van het ademhalingsstelsel ...................................................................................... 34
Functies van de neus..................................................................................................... 34
Strottenhoofd ............................................................................................................... 34
Het vertakkingspatroon van de luchtwegen ......................................................................... 35
Longen ........................................................................................................................ 35
Ademhalingsbewegingen ............................................................................................... 35
Gevaar van zuurstof ...................................................................................................... 35
Zenuwstelsel ......................................................................................... 36
Indeling van het zenuwstelsel......................................................................................... 37
Schematische indeling van de hersenen ........................................................................... 37
De kleine hersenen ....................................................................................................... 38
Het ruggenmerg ........................................................................................................... 38
Hersen en ruggenmergvocht .......................................................................................... 38
Kruising van de zenuwbanen .......................................................................................... 38
Reflexen ...................................................................................................................... 38
Het autonome zenuwstelsel = het onwillekeurige zenuwstelsel ........................................... 38
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
5
Zintuigen ............................................................................................... 39
Zintuiglijke waarnemingen ............................................................................................. 40
Pijn ............................................................................................................................. 40
Reuk ........................................................................................................................... 40
Smaak ........................................................................................................................ 40
Smaakzones van de tong ............................................................................................... 40
Het oog .......................................................................................................................... 40
Harde oogrok ............................................................................................................... 40
Vaatvlies ..................................................................................................................... 40
Iris.............................................................................................................................. 40
Pupil ........................................................................................................................... 40
Netvlies ....................................................................................................................... 40
Staafjes ....................................................................................................................... 40
Kegeltjes ..................................................................................................................... 41
Vitamine-a ................................................................................................................... 41
Lens ............................................................................................................................ 41
Glasachtig lichaam ........................................................................................................ 41
Traanklier en traanbuis .................................................................................................. 41
Kruising van de oogzenuwbanen ..................................................................................... 41
Brekingsafwijkingen van het oog .................................................................................... 41
Gehoor- en evenwichtsorgaan ........................................................................................... 42
Buitenoor..................................................................................................................... 42
Trommelvlies ............................................................................................................... 42
Middenoor.................................................................................................................... 42
Hamer, aambeeld en stijgbeugel..................................................................................... 42
Buis van eustachius ...................................................................................................... 42
Binnenoor .................................................................................................................... 42
Evenwicht .................................................................................................................... 42
Geslachtsorganen .................................................................................. 43
Primaire geslachtskenmerken ......................................................................................... 44
Secundaire geslachtskenmerken ..................................................................................... 44
Vrouwelijke geslachtsorganen ........................................................................................... 44
De uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen .................................................................... 44
De inwendige vrouwelijke geslachtsorganen ..................................................................... 44
Menstruele cyclus ............................................................................................................ 44
Innesteling van de bevruchte eicel .................................................................................. 44
Mannelijke geslachtsorganen ............................................................................................ 45
Testis .......................................................................................................................... 45
Prostaat....................................................................................................................... 45
Zaadblaasjes ................................................................................................................ 45
Sperma ....................................................................................................................... 45
Levensduur van de zaadcel en de eicel ............................................................................ 45
Hormonen ............................................................................................. 46
Wat zijn hormonen ....................................................................................................... 47
Hormoonvormende organen ........................................................................................... 47
Hypothalamus .............................................................................................................. 47
Hypofyse = hersenaanhangsel ........................................................................................ 47
Hypofyse-voorkwab-hormonen ....................................................................................... 47
Hypofyse-achterwab-hormonen ...................................................................................... 47
Schildklier .................................................................................................................... 47
Bijschildkliertjes ........................................................................................................... 47
Alvleesklier = pancreas ................................................................................................. 47
Bijnieren ...................................................................................................................... 47
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
6
Voorwoord en uitleg van de methode
Dit werkboek heeft als doel om de leerling kennis te laten maken met de bouw en werking van het
menselijk lichaam.
Elk hoofdstuk begint met oefenvragen waardoor je een beeld krijgt van wat er in het hoofdstuk
behandeld wordt en waarmee je moet oefenen om kennis en inzicht te verkrijgen.
Er wordt voor de oefenvragen geen antwoordmodel verstrekt; alle antwoorden zijn in de
tekst van het hoofdstuk te vinden!
Succes met de studie!
Cees Swagerman
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
7
Begrippen, Cellen, Weefsels en Organen
Oefenvragen
Basisbegrippen
1. Wat betekenen de woorden: Anatomie en Fysiologie
2. Vul de ontbrekende begrippen in:
1. Het organisme bestaat uit . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Deze bestaan uit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Deze zijn opgebouwd uit . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Weefsels bestaan uit . . . . . . . . . . . . . . .
De cel
3. Wat is de kleinste levende eenheid van het menselijk lichaam.
4. Wat zijn chromosomen.
5. Hoeveel chromosomen bevinden zich in de menselijke lichaamscel.
6. In welk gedeelte van de cel bevinden zich de chromosomen.
7. Wat zijn genen.
8. Wat zijn geslachtschromosomen.
9. Welk geslachtschromosoom bevindt zich in een eicel.
10. Welke geslachtschromosomen kunnen zich in de zaadcel bevinden.
11. Welke geslachtschromosomen heeft de man.
12. Welke geslachtschromosomen heeft de vrouw.
13. Wordt het geslacht van het kind door de man of door de vrouw bepaald en waarom.
Samenhang van de orgaanstelsels.
14. Uit welke vloeistof halen de lichaamscellen hun voedingsstoffen.
15. Op welke wijze wordt deze vloeistof ververst.
16. Via welke orgaanstelsels worden voedingsstoffen en zuurstof aan het bloed toegevoegd.
17. Noem drie organen die een functie hebben bij de uitscheiding van afvalstoffen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
8
LEERSTOF
DEFINITIES & WOORDBETEKENISSEN
ANATOMIE = "De leer van de bouw van het (menselijk) lichaam"
Vaak wordt in één adem met het woord anatomie het woord fysiologie gebruikt
FYSIOLOGIE = “De leer van de levensverrichtingen”
Anatomie beschrijft “hoe het in elkaar zit”
Fysiologie beschrijft "hoe het werkt"
Bijvoorbeeld:

Als je beschrijft dat de maag links boven in de buikholte onder het middenrif ligt, dan ben
je bezig met anatomie.

Als je beschrijft dat er zich in het maagsap zoutzuur bevindt en dat dit bacteriën doodt die
zich in het voedsel kunnen bevinden, dan ben je bezig met fysiologie.
DE OPBOUW VAN HET LICHAAM
1. Het lichaam is opgebouwd uit zeer veel cellen.
2. Deze cellen vormen samen “weefsels” (bijvoorbeeld bindweefsel en dekweefsel).
3. Organen (bijvoorbeeld de maag of het hart) zijn opgebouwd uit verschillende soorten
weefsels.
4. Orgaanstelsels (bijvoorbeeld het spijsverteringsstelsel) bestaan uit verschillende organen
(bijvoorbeeld de slokdarm de maag en de alvleesklier).
5. Het totale lichaam wordt het organisme
genoemd; het organisme bestaat uit een
aantal orgaanstelsels.
Het lichaam bestaat uit
ORGAANSTELSELS
We onderscheiden de volgende orgaanstelsels
1. Ademhalingsstelsel
2. Spijsverteringsstelsel
3. Bloed en bloedsomloop
4. Hormoonstelsel
5. Zenuwstelsel en Zintuigen
6. Beenderstelsel
7. Spierstelsel
8. Uitscheidingsstelsel
9. Voortplantingsstelsel
10. Huid
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
9
De cel
Het menselijk lichaam (het organisme) is opgebouwd uit zeer veel cellen.
Je kunt de cellen van het lichaam vergelijken met de medewerkers van een groot bedrijf.
Doordat de cellen met elkaar samenwerken kan het lichaam functioneren.
De definitie van de cel luidt:
"De cel is de kleinste levende bouwsteen van het organisme."
DE BOUW VAN DE CEL
Cel met Nederlandse benamingen
celwand
cellichaam waarin
celvloeistof
xxx
xx
x
kernwand
kern waarin
kernvocht en
kleurbare
lichaampjes
De cel bestaat uit een cellichaam en een
celkern. In de celkern bevinden zich de
chromosomen of kleurbare lichaampjes.
De chromosomen zijn de dragers van de
erfelijke eigenschappen. Een erfelijke
eigenschap (bijvoorbeeld de kleur van de
ogen) wordt bepaald door de genen die zich
op de chromosomen bevinden.
Via de buitenste celwand vindt de
uitwisseling van voedingsstoffen en
afvalstoffen van en naar de cel plaats. Deze
uitwisseling wordt de celstofwisseling of ook
wel de celademhaling genoemd. Deze
stofwisseling is een wezenlijk kenmerk van
het leven.
CHROMOSOMEN

Er bevinden zich 46 chromosomen in de menselijke cellen.


In een eicel bevinden zich 23 chromosomen waarvan er één een X-chromosoom is.
In een zaadcel bevinden zich ook 23 chromosomen.
Één van die chromosomen is een X-chromosoom of een Y-chromosoom.
De zaadcel kan dus of een X-chromosoom of een Y-chromosoom bevatten.
De X- en Y-chromosomen zijn de geslachtschromosomen.





Als de eicel bevrucht wordt met een
ontwikkelt deze bevruchte eicel zich
Als de eicel bevrucht wordt met een
ontwikkelt deze bevruchte eicel zich
zaadcel waarin zich een X-chromosoom bevindt, dan
tot een vrouw.
zaadcel waarin zich een Y-chromosoom bevindt, dan
tot een man.
De vrouw heeft dus een X-chromosoom van haar moeder en een X-chromosoom van haar
vader; daarnaast heeft zij nog 44 andere chromosomen.
De man heeft dus een X-chromosoom van z’n moeder en een Y-chromosoom van z’n vader;
daarnaast heeft hij nog 44 andere chromosomen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
10
Samenhang van de orgaanstelsels
De lichaamscellen moeten voorzien worden van voedingsstoffen en zuurstof; daarbij moeten ze
hun afvalstoffen kunnen afvoeren.
Voor een ééncellig diertje dat in het slootwater leeft is de voorziening van voedingsstoffen een
eenvoudige zaak. Hij haalt zijn voedingsstoffen uit het slootwater en deponeert zijn afvalstoffen
ook in dit slootwater.
Voor de cellen van een meercellig
organisme zoals de mens vervult de
weefselvloeistof de functie van het
'slootwater'. De weefselvloeistof
omspoelt de cellen van het lichaam. De
cellen halen hun voedingsstoffen uit het
weefselvocht. Daarnaast geven ze hun
afvalstoffen af aan de weefselvloeistof.
De weefselvloeistof wordt ververst door
het BLOED.
Voedingsstoffen en zuurstof worden via
het SPIJSVERTERINGSSTELSEL en het
ADEMHALINGSSTELSEL aan het bloed
gegeven.
Het HART zorgt ervoor dat het BLOED door het hele lichaam wordt gepompt.
De LEVER, NIEREN en LONGEN zuiveren het bloed en scheiden afvalstoffen uit naar de
buitenwereld.
Het lichaam heeft nog een aantal orgaanstelsels zoals het HORMOONSTELSEL en het
ZENUWSTELSEL; deze zorgen voor het regelen van de lichaamsfuncties.
Het zenuwstelsel is samen met de ZINTUIGEN van belang voor de waarneming, het contact met de
buitenwereld, het bewustzijn en het sociaal functioneren.
Het SPIERSTELSEL en het BEENDERSTELSEL maken de bewegingen mogelijk en zorgen ervoor dat
de kwetsbare inwendige organen tegen mechanisch geweld beschermd worden.
Het organisme beschikt over een AFWEERSYSTEEM tegen ziekmakende invloeden zoals bacteriën
en virussen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
11
Weefsels en Huid
Oefenvragen
ALGEMEEN
1.
Welke vijf hoofdgroepen van weefsels kun je onderscheiden.
2.
De cellen van dekweefsel liggen aaneengesloten; juist/onjuist?
3.
De cellen van de bindweefsels liggen aaneengesloten; juist/onjuist?
BINDWEEFSEL
4.
Welke weefsels behoren tot de groep van bind en steunweefsels.
5.
Welke bindweefselsoorten kun je onderscheiden en waar bevinden zij zich.
6.
Uit welke soort bindweefsel zijn pezen opgebouwd.
7.
Op welke plaats(en) van het lichaam vind je losmazig bindweefsel.
8.
Noem drie functies van het vetweefsel.
KRAAKBEEN
9.
Wat zijn de eigenschappen van kraakbeen.
10.
Noem plaatsen in het lichaam waar zich kraakbeen bevindt.
BEENWEEFSEL
11.
Wat zijn de eigenschappen van het beenweefsel.
12.
Wat is de functie van de groeischijf in het bot.
13.
Welk soort weefsel bevindt zich in de holten van het beenmerg.
14.
Wat is de functie van dit weefsel.
SPIERWEEFSEL
15.
Welke soorten spierweefsel zijn er, noem hun kenmerken.
16.
Welke soort spierweefsel kan de grootste kracht ontwikkelen.
17.
Welke soort(en) spierweefsel zijn niet rechtstreeks met de wil te beïnvloeden.
18.
Noem vier organen die in de wand glad spierweefsel bevatten.
ZENUWWEEFSEL
19.
Wat is de functie van de zenuwcellen.
BLOEDVOORZIENING VAN DE WEEFSELS
20.
Waarom wordt medicijn dat in een spier wordt geïnjecteerd snel in het bloed opgenomen.
21.
Insuline wordt onder de huid geïnjecteerd; waarom op die plaats?
HUID & TEMPERATUURREGULATIE
22.
Wat zijn de functies van de huid.
23.
Onder invloed van welke soort straling wordt er in de huid vitamine-D gevormd.
24.
Op welke wijzen kan het lichaam warmte afvoeren.
25.
Op welke wijze verliest het lichaam gewoonlijk de meeste warmte.
26.
Op welke wijzen kan het lichaam warmte produceren.
27.
Hoeveel transpiratievocht produceert een mens gemiddeld per 24 uur, in het Nederlandse
klimaat.
28.
Hoe groot is ongeveer de oppervlakte van de huid.
29.
Beschrijf hoe de huid is opgebouwd.
30.
Welke bijzondere vormsels komen uit de huid voort.
31.
Welke soort vezels bevinden zich in de lederhuid.
32.
Wat bedoelen we met de splijtlijnen van de huid.
33.
Waar bestaat het onderhuidse bindweefsel uit.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
12
LEERSTOF




Het menselijk lichaam is een organisme.
Een organisme is opgebouwd uit orgaanstelsels zoals het spijsverteringstelsel.
Orgaanstelsels bestaan uit organen.
Een orgaan zoals bijv. de maag is opgebouwd uit meerdere soorten weefsels.
HOOFDGROEPEN VAN WEEFSELS
1.
2.
3.
4.
5.
Dekweefsel (zoals de huid)
Bindweefsel en steunweefsel (zoals botten, kraakbeen en pezen)
Spierweefsel
Zenuwweefsel en zintuigweefsel
Bloed (vloeibaar weefsel); dit wordt behandeld bij het hoofdstuk 'circulatie'.
DEKWEEFSEL
Dekweefsels bedekken het lichaamsoppervlak en ze bekleden de inwendige holten van het lichaam.
Een belangrijk kenmerk van dekweefsel is dat de cellen aaneengesloten liggen (zoals de tegels van
de stoep), er blijft dus geen ruimte tussen de cellen over.
BINDWEEFSEL
De GROEP VAN BIND EN STEUNWEEFSELS bestaat uit de
volgende soorten:
1. Bindweefsel (in engere zin)

collageen bindweefsel

elastisch bindweefsel

losmazig bindweefsel (bevat zowel collagene - als
elastische vezels)

vetweefsel
2. Kraakbeen
3. Beenweefsel = bot
Een belangrijk kenmerk van de bindweefsels is: "De bindweefselcellen liggen niet aaneengesloten
doch zijn via VEZELS en TUSSENSTOF met elkaar verbonden."
Bindweefsel bevindt zich overal in het lichaam; het doordrenkt de organen en verbindt deze met de
naburige weefsels.
SOORTEN BINDWEEFSEL
VOORBEELDEN VAN PLAATSEN WAAR HET ZICH BEVINDT
Collageen bindweefsel
Pezen; peesplaten; spierkapsels
Losmazig bindweefsel
Onder de huid en tussen de organen
Elastisch bindweefsel
In de wand van de grote slagaders. In de stembanden.
Vetweefsel
Als reserve en warmte-isolatie onder de huid.
Als steunvet om de nieren, in de gewrichten, oogkassen,
wangen, handpalmen, voetzolen, borsten, billen.
VETWEEFSEL HEEFT DE VOLGENDE FUNCTIES
1. Reservevoedsel
2. Vorm- en steungeving aan het lichaam
3. Warmte-isolatie
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
13
KRAAKBEEN
Kraakbeen is elastisch maar ook stevig bindweefsel.
De kraakbeencellen liggen meestal in groepjes van twee tot vier cellen bij elkaar.
De tussenstof van het kraakbeen is veerkrachtig en doorschijnend.
Kraakbeen bevindt zich onder andere op de volgende plaatsen in het lichaam:
op de gewrichtsvlakken; tussen de ribben en borstbeen; in de ringen van luchtpijp; het
neustussenschot; de oorschelpen; het strotklepje; de tussenwervelschijven.
BEENWEEFSEL = BOTWEEFSEL
Beenweefsel of botweefsel bestaat uit collagene vezels en kalkzouten.
Beenweefsel verandert steeds en past zich voortdurend aan de belasting aan.
Het beenweefsel heeft een sterke stofwisseling, doorbloeding en celdeling.
Beenweefsel en beenweefselcellen worden regelmatig vervangen; daartoe zijn er botoplossende
cellen of "botvreters" en botvormende cellen in een beenstuk aanwezig.
GROEISCHIJF
In de pijpbeenderen van een kind bevinden zich groeischijven.
De groeischijf bestaat uit kraakbeen en maakt lengtegroei van het been mogelijk doordat hij naar
de uiteinden van het beenstuk toe, bot afzet.
Het kraakbeen van de groeischijf verbeent aan het eind van de puberteit (16 - 20 jr); dan stopt de
lengtegroei.
De diktegroei van het bot (en de genezing van een beenbreuk) gaat uit van het beenvlies.
Diktegroei is tot op hoge leeftijd mogelijk.
Het beenvlies bestaat uit bindweefsel dat is voorzien van veel bloedvaten en zenuwen, het is sterk
pijngevoelig (denk aan een schop tegen je schenen).
HET RODE BEENMERG
In de holten van de botten bevindt zich rood beenmerg; in het rode beenmerg worden bloedcellen
gevormd.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
14
SPIERWEEFSEL
SOORTEN SPIERWEEFSEL EN HUN KENMERKEN
SOORT
SNELHEID
KRACHT
VERMOEIBAARHEID
Dwarsgestreept
Snel
Groot
Spoedig
Glad
Langzaam
Redelijk
Onvermoeibaar
Hart
Snel
Redelijk
Onvermoeibaar
PLAATSEN WAAR HET ZICH BEVINDT
Dwarsgestreept Aan het skelet
Glad
In de wand van de holle organen zoals: darm, blaas, baarmoeder, bloedvaten
en in de huid.
Hart
In de wand van het hart.
BOUW VAN HET DWARSGESTREEPTE SPIERWEEFSEL
Het dwarsgestreepte spierweefsel is opgebouwd uit zeer veel spiervezels. Elke spiervezel wordt
omgeven door bindweefsel.
Vele spiervezels vormen met elkaar spierbundels. Deze spierbundels worden ook omgeven door
bindweefsel.
Vele spierbundels vormen met elkaar een spierbuik. De spierbuik wordt ook omgeven door
bindweefsel; dit bindweefsel is het spierkapsel.
Het spierkapsel gaat over in de pees. De pees zit vast aan het bot.
GLAD SPIERWEEFSEL
Bestaat uit spoelvormige cellen met één kern. Bij glad spierweefsel is
geen dwarsstreping te zien.
HARTSPIERWEEFSEL
Bestaat uit een netwerk van spiercellen die in hun bouw lijken op
dwarsgestreepte spiercellen; ze vertonen dus wel een dwarse streping.
ZENUWWEEFSEL
Zenuwweefsel vinden we vooral in de hersenen, het ruggenmerg en de zenuwbanen.
Het zenuwweefsel bestaat uit zeer veel zenuwcellen en een speciaal soort bind- en steunweefsel.
Zenuwcelen hebben als functie: het doorgeven van zenuwprikkels of juist het tegenhouden van
prikkels.
De zenuwcel heeft verschillende uitlopers (als de takken van een boom); deze uitlopers van de
zenuwcel zijn de zenuwvezels.
Er zijn vezels die de prikkel naar het cellichaam van de zenuwcel toevoeren en er zijn zenuwvezels
die de prikkel van het cellichaam afvoeren. Zij voeren de prikkel dan af naar een volgende
zenuwcel, of naar een spier of een klier.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
15
DE MATE VAN DOORBLOEDING VAN DE WEEFSELS
Dekweefsels (huid); kraakbeen;
bindweefsel.
Niet tot weinig doorbloed. Deze weefsels krijgen hun
voeding voornamelijk uit de aangrenzende weefsels.
Losmazig (onderhuidse) bindweefsel.
Matig doorbloed. Medicijn dat geïnjecteerd wordt in dit
weefsel wordt langzaam opgenomen.
Spierweefsel en beenweefsel.
Sterk doorbloed.
HUID EN TEMPERATUURREGULATIE
FUNCTIES VAN DE HUID
1. Bescherming tegen mechanisch geweld; uitdroging; bacteriën; schadelijke stoffen;
UV-straling.
2. Warmteregulatie.
3. Uitscheiding van zweet.
4. Zetel v.d. zintuigen (tast, temperatuur, pijn).
5. Vetopslag.
6. Vorming van vitamine-D onder invloed van ultra violet licht.
WARMTEREGULATIECENTRUM
Het warmteregulatiecentrum bevindt zich in de hersenen.
Warmteregulatie vindt plaats door middel van:
1. Regeling van de huiddoorbloeding.
2. Uitstraling; het lichaam verliest z'n warmte voor ± 75% via uitstraling.
3. Rillen.
4. Kippenvel.
5. Isolatie door vet in onderhuidse bindweefsel.
6. Regeling van het stofwisselingsniveau (een hogere verbranding betekent meer
warmteproductie).
7. Zweten; het lichaam verliest z'n warmte voor ± 25% via zweten (bij ons klimaat), dit
betekent ± 3/4 liter transpiratie-vocht per 24 uur.
Je produceert minimaal 1/4 liter per 24 uur aan transpiratie-vocht en je kunt maximaal ongeveer 6
liter per 24 uur aan transpiratie-vocht produceren. Dit laatste als je je bijvoorbeeld in een droge,
hete woestijn bevindt. Dan moet je dus ook 6 liter per dag meer drinken dan normaal!
De huid heeft een oppervlakte van ongeveer 1,7 m2.
BOUW VAN DE HUID
LAGEN VAN DE HUID
van buiten naar binnen

OPPERHUID

LEDERHUID

ONDERHUIDSE BINDWEEFSEL
De opperhuid bestaat uit een HOORNLAAG en een KIEMLAAG en bevat geen bloedvaten. De
voeding van de levende cellen van de opperhuid vindt plaats vanuit het weefselvocht dat door de
bloedvaten van de lederhuid ververst wordt.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
16
In de kiemlaag bevinden zich ook pigmentvormende cellen, deze vormen - onder invloed van
ultraviolet licht - pigmentkorrels.
BIJZONDERE VORMSELS VAN DE HUID
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
haren
nagels
zweetklieren
geurklieren
talgklieren
oorsmeerklieren
melklieren
Deze vormsels worden voortgebracht door de opperhuid, ze kunnen zich in de lederhuid of het
onderhuidse bindweefsel bevinden:
LEDERHUID
De lederhuid bestaat uit collagene en elastische
bindweefselvezels. Deze vezels zijn gerangschikt volgens een
langgerekt ruitvormig patroon. Hierdoor ontstaan de
zogenaamde splijtlijnen van de huid; deze lopen in de
lengterichting van het lichaam. (Een chirurg zal een snede door
de huid zoveel mogelijk in de richting van de splijtlijnen
maken; hij snijdt in dit geval minder vezels door om een minder lelijk litteken te veroorzaken.)
DE LEDERHUID BEVAT DE VOLGENDE ONDERDELEN

bloedvaten

lymfevaten

zenuwvezels

zintuigorgaantjes
ONDERHUIDSE BINDWEEFSEL
Het onderhuidse bindweefsel bestaat uit losmazig bindweefsel waarin zich meestal veel vetcellen
bevinden; het bevat bloedvaten, lymfevaten en zenuwvezels.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
17
Beenderstelsel
Oefenvragen
BEENDERSTELSEL
1. Wat zijn de functies van het beenderstelsel.
2. Welke soorten beenderen zijn er en geef twee voorbeelden van elke soort.
3. Uit hoeveel wervels bestaat de wervelkolom.
4. Welke soorten wervels kun je aan de wervelkolom onderscheiden.
5. Beschrijf de bouw van de wervel.
6. Wat is het verschil tussen het wervelgat en het tussenwervelgat.
7. Wat bevindt er zich in het wervelkanaal.
8. Beschrijf hoe het "ja knikken" en het "nee schudden" tot stand komt, welke halswervels
bewegen er dan.
9. Hoeveel tussenwervelschijven bevat de wervelkolom.
10. Waaruit bestaat een tussenwervelschijf.
11. Welke botstukken behoren tot de borstkas.
12. Hoeveel ribben bevat de borstkas.
13. Uit welke delen bestaat de schoudergordel.
14. Noem de onderdelen van de bekkengordel.
15. Noem de botstukken van het heupbeen.
16. Wat zijn de benamingen van de beenderen van de arm.
17. Hoeveel kootjes hebben de handen en voeten bij elkaar.
18. Noem de beenderen van de hand.
19. Noem de beenderen van het been.
20. Noem de beenderen van de voet.
21. Welke delen kunnen we aan de schedel onderscheiden.
22. Wat zijn fontanellen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
18
LEERSTOF
FUNCTIES VAN HET BEENDERSTELSEL
1.
2.
3.
4.
Maakt bewegingen mogelijk.
Geeft vorm en steun aan het lichaam.
Beschermt inwendige organen (hersenen, longen e.d.).
Aanmaak van bloedcellen (in rode beenmerg).
SOORTEN BEENDEREN (en voorbeeld)
1. Pijpbeenderen (dijbeenbeen, vingerkootje)
2. Platte beenderen (borstbeen, schouderblad)
3. Onregelmatig gevormde beenderen (wervel, handwortelbeentje)
WERVELKOLOM
bestaat van boven naar beneden uit:
Aantal Naam
7
Halswervels
12
Borstwervels
5
Lendenwervels
5
Heiligbeenwervels
Deze zijn met elkaar vergroeid tot het heiligbeen
4
Staartbeenwervels zijn met elkaar vergroeid tot het
stuitje = staartbeen = koekoeksbeen
BOUW VAN DE WERVEL
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Doornuitsteeksel
Dwarsuitsteeksel
Wervellichaam
Wervelboog
Wervelgat
Tussenwervelgat
Gewrichtsvlakje voor rib
Gewrichtsvlakje voor rib
Gewrichtsvlakje voor
bovenliggende wervel
10. Gewrichtsvlakje voor
onderliggende wervel
HET WERVELKANAAL
Het wervelkanaal wordt gevormd door de boven elkaar liggende wervelgaten. In het wervelkanaal
ligt het ruggenmerg.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
19
DE TUSSENWERVELGATEN
De tussenwervelgaten dienen voor doorlaten van de uit het ruggenmerg tredende zenuwwortels.
ATLAS EN DRAAIER
De bovenste halswervel is de "ATLAS". Deze heeft twee gewrichtsvlakjes waarop de
achterhoofdsknobbels rusten. Bij het "ja-knikken" beweegt het hoofd ten opzichte van de
gewrichtsvlakjes van de atlas.
De "DRAAIER" (axis) is de tweede halswervel. Bij het "nee-schudden" draait de atlas om de tand
van de draaier. (Draaier is dus eigenlijk een onjuiste benaming omdat bij het "nee-schudden" de
atlas draait en de draaier stilstaat).
TUSSENWERVELSCHIJF
De tussenwervelschijven bevinden zich tussen de opeenvolgende wervellichamen, vanaf de 2 e
halswervel tot het heiligbeen; dit is 23 stuks!
Tussen de atlas en de draaier, in het heiligbeen en het staartbeen bevinden zich geen
tussenwervelschijven.
De tussenwervelschijf bestaat uit een kapsel van vezelig kraakbeen en uit een waterrijke kern.
Bij beschadiging van het kapsel kan er een uitpuiling aan de tussenwervelschijf optreden. Dit is een
HERNIA NUCLEI PULPOSI = HNP.
BORSTKAS
De borstkas bestaat uit de ribben, het borstbeen en de borstwervels.
De mens heeft 12 paar ribben.
SCHOUDERGORDEL
Deze bestaat uit de schouderbladen en de sleutelbeenderen.
BEKKEN = PELVIS of BEKKENGORDEL
bestaat uit het heiligbeen en de heupbeenderen.
HEUPBEEN
Dit bestaat uit drie met elkaar vergroeide botstukken:
1. DARMBEEN
2. ZITBEEN
3. SCHAAMBEEN
Het bekken wordt onderverdeeld in het GROTE en het
KLEINE BEKKEN.
ARM
BEEN
Bestaat uit:
1. opperarmbeen.
2. ellepijp (aan pinkzijde).
3. spaakbeen (aan duimzijde).
Bestaat uit:
1. dijbeen.
2. scheenbeen.
3. kuitbeen.
HAND
VOET
Bestaat uit:

8 handwortelbeentjes

5 middenhandsbeentjes

14 vingerkootjes (vingers 3, duim 2)
Bestaat uit:

7 voetwortelbeenderen

5 middenvoetsbeentjes

14 teenkootjes (grote teen 2, andere
tenen 3)
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
20
SCHEDEL
Aan de schedel onderscheiden we:

De hersenschedel; dit is als het
ware "de doos waar de hersenen in
liggen."

De aangezichtsschedel; dit zijn de
botstukken van het gezicht onder het
voorhoofd.
SCHEDEL VAN DE PASGEBORENE
Bij de schedel van de pasgeborene zijn de botstukken
van het schedeldak nog niet met elkaar vergroeid. De
open ruimten tussen de botstukken van het
schedeldak zijn de FONTANELLEN. De grote fontanel
ligt tussen het voorhoofdsbeen en de beide
wandbeenderen. De kleine fontanel ligt tussen de
wandbeenderen en het achterhoofdsbeen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
21
Spierstelsel
Oefenvragen
1. Wat zijn de functies van het spierstelsel.
2. Wat zijn synergisten en antagonisten.
3. In welk geval leidt contractie van een spier 'niet' tot
verkorting van deze spier. Bedenk dit antwoord zelf!
4. Wat is de betekenis van de begrippen hypertrofie en
hypotrofie.
5. Welke spiergroepen behoren tot de romp.
6. Welke spier vormt de scheiding tussen de borstholte
en de buikholte.
7. Welke doorgangen bevinden er zich in de
bekkenbodemspieren bij de man en bij de vrouw.
8. Welke spier zorgt vooral voor de adembewegingen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
22
LEERSTOF
FUNCTIES VAN HET SPIERSTELSEL
1. Het zorgt voor handhaving van de lichaamshouding.
2. Het maakt samen met het beenderstelsel de bewegingen
mogelijk.
3. Het beschermt de kwetsbare inwendige organen.
4. Het produceert warmte.
BEGRIPPEN






SPIER = MUSCULUS (meervoud: musculi)
SYNERGISTEN zijn spieren die tezamen een bepaalde
beweging uitvoeren (bijv. de buigers van de arm).
ANTAGONISTEN zijn spieren die tezamen de beweging van
de synergisten kunnen tegenwerken (in dit voorbeeld de
strekkers van de arm).
CONTRACTIE = aanspanning van een spier; contractie leidt
niet altijd tot verkorting van een spier.
HYPERTROFIE overmatige ontwikkeling van spierweefsel
(bodybuilders).
HYPOTROFIE slinking van spierweefsel.
INDELING VAN SPIERGROEPEN
1. Hoofd- en halsspieren:
a. Spieren van het aangezicht; deze zorgen onder andere voor de gezichtsuitdrukking.
b. Spieren van de hals.
2. Rompwandspieren:
a. Spieren van de borstwand.
b. Spieren van de buikwand; deze beschermen de kwetsbare buikorganen.
c. Rugspieren.
d. Middenrif; dit is de belangrijkste ademhalingsspier en het vormt de scheiding tussen de
borstholte en de buikholte.
e. Bekkenbodemspieren; deze sluiten de onderzijde van het bekken af en bevatten
doorgangen voor de urinebuis, de vagina en de anus.
3. Spieren van de ledematen:
a. Spieren van de schoudergordel.
b. Armspieren.
c. Spieren van de bekkengordel.
d. Beenspieren.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
23
Bloed en bloedsomloop
Oefenvragen
1. Wat is het verschil tussen bloed, plasma en serum.
2. Wat zijn de functies van het bloed.
3. Noem de soorten bloedlichaampjes met hun Nederlandse en Latijnse benamingen.
4. Wat is de functie van hemoglobine.
5. Hoe hoog is het Hb gehalte ongeveer bij de man en bij de vrouw.
6. Wat is de functie van de witte bloedcellen.
7. Wat is fagocytose.
8. Wat zijn antistoffen.
9. Welke bloedgroepen zijn er; in welke mate komen ze ongeveer voor in Nederland.
10. In welk gedeelte van het hart begint de grote bloedsomloop.
11. Wat bedoelen we met de kleine bloedsomloop.
12. Wat zijn kenmerken van slagaders.
13. Wat zijn kenmerken van aders.
14. Wat zijn kenmerken van haarvaten.
15. Beschrijf de ligging van het hart.
16. Via welke bloedvaten wordt de hartspier van bloed voorzien; wat is het gevolg van afsluiting
van een van deze vaten.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
24
LEERSTOF
SAMENSTELLING VAN HET BLOED
Hoeveelheid ± 5 liter.
Bloed bestaat voor ± 45% uit bloedcellen en voor 55% uit plasma.
Bij de bloedcellen onderscheiden we:

Rode bloedcellen

Witte bloedcellen

Bloedplaatjes
PLASMA
= bloed zonder bloedcellen. Plasma bestaat voor 90% uit water.
SERUM
= plasma zonder stollingseiwitten.
FUNCTIE VAN HET BLOED
Transport van: zuurstof, koolstofdioxide, voedingsstoffen, afvalstoffen, hormonen, antistoffen en
warmte.
BLOEDCELLEN
1. De rode bloedcellen bevatten veel HEMOGLOBINE (Hb). Hemoglobine bevat ijzer, dit heeft een
sterke bindingskracht voor zuurstof. Zuurstof wordt - gebonden aan Hb - via het bloed naar de
weefsels vervoerd en daar afgegeven aan de weefselvloeistof. Via de weefselvloeistof wordt
zuurstof dan aan de lichaamscellen afgegeven.
Hb GEHALTE = hemoglobinegehalte van het bloed.
NORMAALWAARDE van het Hb: voor mannen ± 10 mmol/liter, voor vrouwen ± 9 mmol/liter.
2. De witte bloedcellen hebben een functie bij de afweer van het lichaam tegen ziekteverwekkers.
Witte bloedcellen kunnen bacteriën en andere ongewenste stoffen fagocyteren (opvreten).
3. De bloedplaatjes zijn van belang voor de BLOEDSTOLLING.
BLOEDSTOLLING
DUUR: 3 tot 6 minuten.
BLOEDGROEPEN
Bloedgroep en mate van
voorkomen in Nederland
0 = nul
46%
A
42%
B
9%
AB
3%
We onderscheiden de bloedgroepen A, B, AB of 0 (men zegt voor
deze laatste bloedgroep vaak “oo” maar het is “nul”)
De RESUSFACTOR kan tezamen met bloedgroep 0, A, B, of AB
voorkomen. Het aantal mogelijke bloedgroepen bedraagt dus:
8 BLOEDGROEPEN; te weten: 0+, 0-, A+, A-, B+, B-, AB+, AB-.
Het bloed van een donor kan niet aan een 'ontvanger' gegeven
worden als er in het bloed van de ontvanger antistoffen gevormd
Geen resusfactor
15% worden (of al in het bloed van de ontvanger aanwezig zijn) die
gericht zijn tegen het bloed van de donor.
Als deze antistoffen wel aanwezig zijn treedt er een levensgevaarlijke klontering van het bloed van
de ontvanger op.
Wanneer er resuspositief bloed gegeven wordt aan een ontvanger met resusnegatief bloed zal deze
ontvanger antistoffen gaan maken tegen de resusfactor.
Resusfactor
85%
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
25
BLOEDSOMLOOP
We onderscheiden de GROTE en de KLEINE
BLOEDSOMLOOP. De grote bloedsomloop begint
in de linker kamer van het hart; hieruit ontspringt
de aorta wiens vertakkingen = slagaders =
arteriën het hele lichaam van zuurstofrijk bloed
voorzien. Het naar het hart terugstromende
zuurstofarme bloed gaat via aders = venen naar
de bovenste en onderste holle ader; deze monden
uit in de rechter boezem van het hart. Hier begint
de kleine bloedsomloop. Via de rechter kamer gaat
het zuurstofarme bloed naar de longslagader;
deze vervoert het bloed naar de longen. De longen
halen koolstofdioxide uit het bloed en voegen
zuurstof aan het bloed toe. Via vier longaders gaat
het zuurstofrijke bloed naar de linker boezem van
het hart en van daaruit naar de linker kamer, hier
begint weer de grote bloedsomloop.
BELANGRIJKSTE KENMERKEN VAN DE
SLAGADERS
1. Het bloed stroomt in de slagaders van het hart af (behalve bij de kransslagaders).
2. Slagaders hebben een dikke elastische wand.
3. Ze liggen voornamelijk dieper in het lichaam.
BELANGRIJKSTE KENMERKEN VAN DE HAARVATEN
1. Het bloed stroomt van het slagaderlijk deel naar het aderlijk deel.
2. Haarvaten hebben een zeer dunne doorlaatbare wand.
3. Haarvaten hebben een kleine diameter zodat bijvoorbeeld rode bloedcellen er alleen achter
elkaar in de rij doorheen kunnen.
4. Ze zorgen voor de uitwisseling van stoffen van en naar het weefselvocht.
5. Ze vormen een zeer uitgebreid netwerk in de verschillende weefsels en organen.
BELANGRIJKSTE KENMERKEN VAN DE ADERS
1.
2.
3.
4.
Het bloed stroomt in de aders naar het hart toe.
Aders hebben een dunne wand.
Ze liggen ook oppervlakkiger in het lichaam.
Ze zijn talrijker (je hebt er een groter aantal van dan van slagaders).
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
26
HART
Ligging: in de borstholte, direct achter het borstbeen, de rechter kamer ligt op het middenrif, de
punt van het hart is naar links gericht. Het hart is ongeveer zo groot als je vuist.
HET HART BESTAAT UIT:

Rechter boezem

Rechter kamer

Linker boezem

Linker kamer
Tussen de linker en de rechter helft van het hart bevindt zich het harttussenschot.
Om het hart bevindt zich het hartzakje = pericard.
1.Rechter boezem. 2.Rechter kamer. 3.Linker boezem. 4.Linker kamer. 5.Bovenste holle ader.
6.Onderste holle ader. 7.Longslagader. 8.Aorta. 9.Longaders. 10.Linker AV-klep. 11.Aortaklep.
12.Rechter AV-klep. 13.Pulmonaalklep.
De BLOEDVOORZIENING van het hartspierweefsel zelf vindt plaats via de kransslagaderen, dit
zijn de eerste aftakkingen van de aorta, ze ontspringen direct achter de aortaklep. Vernauwing van
de kransslagaderen leidt tot krampachtige, uitstralende pijn op de borst = angina pectoris. Bij
afsluiting van een kransslagader ontstaat een hartinfarct.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
27
Spijsvertering
Oefenvragen
1. Geef de onderdelen van het spijsverteringsstelsel op
de afbeelding aan.
2. Wat is de functie van de mond.
3. Welke soorten speekselklieren zijn er.
4. Wat is amylase en wat is z'n functie.
5. Wat is de functie van het strotklepje en de huig.
6. Wat is de functie van de slokdarm en wat is z'n
Latijnse benaming.
7. Wat is peristaltiek.
8. Welke stoffen bevinden zich in het maagsap en welke
functie hebben ze.
9. Wat is de pylorus.
10. Wat is de Latijnse benaming voor de twaalf vingerige
darm.
11. Waar bevindt zich de papil van Vater en welke buizen
monden er op uit.
12. Welke werking heeft het pancreassap.
13. Welke hormonen worden door de pancreas gemaakt.
14. Wat is de werking van deze hormonen.
15. Door welk orgaan wordt gal gemaakt.
16. Wat is de functie van gal.
17. Wat gebeurt er met het voedsel in de dunne darm.
18. Wat is resorptie.
19. Wat is de functie van de darmplooien en darmvlokken in de dunne darm.
20. Wat is de Latijnse naam van de dikke darm.
21. Waar bevindt zich de blinde darm en de appendix.
22. Wat zijn de functies van de dikke darm.
23. Welke bacteriën produceren vitamine K; waar is vitamine K voor nodig.
24. Beschrijf 3 functies van de lever.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
28
LEERSTOF
Het spijsverteringsstelsel bestaat van boven naar beneden uit:
Mond
Keel
Slokdarm
Maag
Dunne darm; deze bestaat uit drie delen:
1.
twaalfvingerige darm
2.
nuchtere darm
3.
kronkeldarm
Dikke darm = colon
Het begin van de dikke darm heet 'blinde darm'; hieraan bevindt
zich een wormvormig aanhangsel = appendix.
Endeldarm = rectum
Anus
Tot het spijsverteringsstelsel behoren ook twee zogenaamde hulporganen, dit zijn de:
Lever
Alvleesklier = pancreas
MOND
In de mond vindt door het kauwen, vermaling en vermenging met speeksel van het voedsel
plaats. Daarbij proef je het voedsel.
SPEEKSEL
Speekselklieren vinden we vóór de oren, onder en opzij van de tong en in de wangen. We
onderscheiden daarom de volgende speekselklieren:
Oorspeekselklieren
Ondertongspeekselklieren
Onderkaakspeekselklieren
In de wang bevinden zich veel kleine speekselkliertjes.
In het speeksel bevindt zich het enzym amylase. Amylase zorgt ervoor dat koolhydraten gesplitst
worden in twee-waardige suikers. (Zij gaan dan zoeter smaken; doe maar eens een droog stukje
brood in je mond en laat je speeksel er twee minuten op inwerken; de smaak wordt dan licht zoet)!
SLIKKEN
Het slikken vindt plaats doordat de tong het voedsel naar achteren drukt; dan trekken de
keelwandspieren samen; het strottenhoofd gaat omhoog, daardoor sluit het strotklepje de luchtpijp
af; het zachte gehemelte met de huig (de huig is een aanhangsel van het zachte gehemelte) wordt
omhoog geduwd en sluit de neusholte af; het voedsel wordt dan de slokdarm ingeduwd.
SLOKDARM
De slokdarm = oesophagus is een gespierde buis. De wand van de slokdarm vertoont een soort
golvende beweging = peristaltiek waardoor het voedsel naar de maag geduwd wordt.
MAAG
In het maagsap bevinden zich de volgende stoffen, met de volgende werking:
1.
Zoutzuur; doodt bacteriën en maakt een begin met de vertering van eiwitten.
2.
Pepsine; verteert eiwitten tot kleinere eiwitten.
3.
Slijm; beschermt de wand van de maag tegen de verterende werking van zoutzuur en
pepsine.
De uitgang van de maag is de maagportier = pylorus, deze bevat een sluitspier. Als het voedsel in
de maag voldoende bewerkt is gaat de pylorus open en laat een gedeelte van het voedsel uit de
maag doorgaan naar het begin van de dunne darm.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
29
DUODENUM
Het begin van de dunne darm heeft een lengte van ongeveer twaalf vingerbreedtes naast elkaar,
het heet daarom de twaalfvingerige darm = duodenum.
In de wand van het duodenum bevindt zich een opening die voorzien is van een sluitspier, deze
opening is de papil van Vater. Op de papil van Vater monden de afvoerbuis van de alvleesklier en
de afvoerbuis van de galblaas uit.
PANCREAS
De alvleesklier = pancreas bevindt zich achter de maag.
Hij produceert spijsverteringssap met de volgende werking:
1.
Het maakt het zoutzuur uit de maag onschadelijk.
2.
Vertering van koolhydraten.
3.
Vertering van vetten.
4.
Vertering van eiwitten.
De alvleesklier produceert ook hormonen; deze hormonen hebben de volgende werking:
1.
Glucagon verhoogt het glucosegehalte van het bloed.
2.
Insuline verlaagt het glucosegehalte van het bloed.
GAL
Gal wordt door de lever gemaakt en in de galblaas opgeslagen. Na een vetrijke maaltijd trekt de
galblaas zich samen zodat de gal via de galbuis en de papil van Vater in het duodenum terecht
komt. Gal zorgt ervoor dat de vetten gemakkelijker worden verteerd.
Het voedsel gaat vanuit het duodenum naar de volgende delen van de dunne darm; deze delen
heten de nuchtere darm en de kronkeldarm.
DUNNE darm
In de dunne darm wordt het voedsel tot zeer kleine deeltjes verteerd.
In de dunne darm worden:

De koolhydraten omgezet in glucose.

De vetten omgezet in vetzuren en glycerol.

De eiwitten omgezet in aminozuren.
De deeltjes glucose, vetzuren, glycerol en aminozuren zijn zo klein dat ze door de darmwand heen
opgenomen kunnen worden in het bloed. Dit opnemen in het bloed noemen we resorptie.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
30
De wand van de dunne darm vertoont veel plooien en uitstulpingen. Deze uitstulpingen noemen we
darmvlokken. De darmvlokken zijn met het blote oog net te zien (ze hebben een afmeting van ±
0,1 x 2mm). De oppervlakte van de wand van de dunne darm wordt door de aanwezigheid van de
plooien en darmvlokken sterk vergroot (ongeveer 200 keer).
DIKKE DARM
De onverteerbare en onverteerde voedselresten komen dan in de dikke darm = colon. De dunne
darm gaat niet aan het begin van de dikke darm naar binnen, maar iets boven dit begin. Het
gedeelte van de dikke darm dat zich onder de inmondingsplaats van de dunne darm bevindt heet
de blinde darm. Aan de blinde darm bevindt zich een wormvormig aanhangsel = appendix (bij
een zogenaamde blinde darmontsteking is de appendix ontstoken = appendicitis).
De dikke darm heeft de volgende functies:
1.
Onttrekken van vocht uit de voedselresten.
2.
Opslag.
3.
Uitscheiding.
4.
Productie van vitamine K.
De colibacteriën die in de dikke darm leven produceren vitamine K uit de cellulose die zich in de
voeding bevindt. Vitamine K wordt door de lever gebruikt om producten te maken die van belang
zijn voor de bloedstolling.
LEVER
De lever kan glucose opslaan en later weer afgeven aan het bloed. Tevens is de lever in staat om
uit vetten en uit aminozuren glucose te produceren. (Glucose is de belangrijkste brandstof voor het
lichaam). Daarbij kan de lever een aantal giftige producten afvoeren of onschadelijk maken.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
31
Uitscheiding
Oefenvragen
1. Welke organen hebben een functie bij de uitscheiding van afvalstoffen uit het lichaam.
2. Waar liggen de nieren in het lichaam en waarom ligt de rechter nier lager dan de linker nier.
3. Wat is een nefron.
4. Hoeveel nefronen bevat één nier ongeveer.
5. Hoeveel urine wordt er ongeveer per dag geproduceerd.
6. Wat is het verschil tussen een ureter en een urethra; waar bevinden zij zich.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
32
LEERSTOF
De volgende organen/orgaanstelsels hebben een functie bij de
uitscheiding van afvalproducten en giftige stoffen uit het
lichaam:
1. Nieren en urinewegen.
2. Lever en maagdarmkanaal.
3. Longen.
4. Huid.
In dit gedeelte besteden we alleen aandacht aan de nieren en
de urinewegen.
BOUW VAN DE NIEREN
De nieren liggen boven-achter in de buikholte ter hoogte van de lendenstreek, aan weerszijden van
de wervelkolom. De rechter nier ligt lager doordat de lever erboven ligt.
Nier
Urineleider
Blaas
De nier is omgeven door een kapsel van steunvet. Elke nier bevat ongeveer één miljoen
microniertjes die nefronen worden genoemd. Elk nefron zorgt voor de urineproductie.
De urineverzamelbuizen van de nefronen monden uit op de nierpapillen in het nierbekken.
WERKING VAN DE NIEREN
In de nieren wordt het bloed gefilterd en worden de afvalstoffen tezamen met water - uitgescheiden naar de urineleiders.
DE URINEWEGEN
Vanaf de nieren lopen de urineleiders = URETERS naar de blaas.
Vanaf de blaas loopt de urinebuis = plasbuis = URETHRA naar de
uitmonding. Deze uitmonding bevindt zich bij de man midden op de
top van de penis en bij de vrouw ongeveer in het midden tussen de
clitoris en de vagina.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
33
Ademhaling
Oefenvragen
1. Wat zijn de functies van het ademhalingsstelsel.
2. Noem de delen van het ademhalingsstelsel van neus t/m longblaasjes.
3. Noem de functies van de neus.
4. Beschrijf het vertakkingspatroon van de luchtwegen.
5. Hoeveel kwabben hebben de longen.
6. Waar bestaat een ademhaling uit.
7. Wat gebeurt er met het middenrif tijdens de inademing; wordt de borstholte dan groter of
kleiner.
8. Waarom kan de toediening van zuurstof gevaarlijk zijn.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
34
LEERSTOF
FUNCTIES VAN HET ADEMHALINGSSTELSEL
Het ademhalingsstelsel dient voor opname van O2 = zuurstof
en uitscheiding van CO2 = koolstofdioxide van en naar de buitenlucht.
Tevens maakt het ruiken en praten mogelijk.
DELEN VAN HET ADEMHALINGSSTELSEL
De delen van het ademhalingsstelsel (van neus tot en met longblaasjes) zijn:

Neus

Keel

Strottenhoofd

Grote luchtpijp = trachea

Grote luchtpijpvertakkingen = bronchiën

Kleinere luchtpijpvertakkingen

Longtrechtertjes

Longblaasjes
FUNCTIES VAN DE NEUS


Verwarming, bevochtiging en reiniging van de inademingslucht.
Ruiken.
STROTTENHOOFD
Het strottenhoofd heeft een kraakbenig skelet.
Tijdens het slikken sluit het strotklepje de luchtpijp af.
In het strottenhoofd bevinden zich de stembanden.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
35
HET VERTAKKINGSPATROON VAN DE LUCHTWEGEN
De grote luchtpijp = TRACHEA ligt vóór de slokdarm (oesofagus).
De trachea vertakt zich in de RECHTER EN LINKER HOOFDBRONCHUS.
De hoofdbronchus vertakt zich in drie rechter - en twee linker BRONCHIËN.
De bronchiën vertakken zich in kleinere bronchiën, deze eindigen in LONGTRECHTERTJES, deze zijn
omgeven door LONGBLAASJES.
LONGEN
De rechter long heeft drie kwabben. De linker long heeft twee kwabben.
ADEMHALINGSBEWEGINGEN
Één ademhaling bestaat achtereenvolgens uit:
1. Inademing
2. Uitademing
3. Pauze
De inademing en de uitademing volgen elkaar dus direct op.
Tijdens de inademing wordt het middenrif platter en worden de ribben geheven; daardoor wordt
de borstholte groter en gaat de buikwand naar voren.
Het middenrif is de belangrijkste ademhalingsspier; tijdens rust adem je vrijwel alleen met je
middenrif, bij inspanning gaan ook de tussenribspiertjes meedoen met de ademhaling.
Gevaar van zuurstof
Het kan levensgevaarlijk zijn om een patient extra zuurstof toe te dienen, omdat daardoor de
ademhaling kan worden geremd, zodat de patient te weinig CO2 = koolstofdioxide uitademt.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
36
Zenuwstelsel
Oefenvragen
ZENUWSTELSEL
1. Welke twee regelsystemen bevat het lichaam
2. Hoe wordt het zenuwstelsel anatomisch ingedeeld.
3. Hoe wordt het zenuwstelsel fysiologisch ingedeeld.
4. Wat is het centrale zenuwstelsel.
5. Wat is het het perifere zenuwstelsel.
6. Wat is de functie van de groeven en windingen van de hersenschors.
7. Uit welke delen bestaan de hersenen.
8. Uit welke delen bestaat de hersenstam.
9. Wat is de benaming van het onderdeel dat de beide grote hersenhelften (hemisferen) met
elkaar verbindt.
10. Waar bevinden zich de kleine hersenen.
11. Wat is de functie van de kleine hersenen.
12. Teken een dwarsdoorsnede van het ruggenmerg, benoem de verschillende delen, geef aan
waar de zenuwprikkels het ruggenmerg ingaan en waar ze het ruggenmerg verlaten.
13. Noem twee functies van de vloeistof die zich rond de hersenen en het ruggenmerg bevindt.
14. Verklaar hoe het komt dat mensen met een aandoening in de linker hersenhelft over het
algemeen neurologische verschijnselen in de rechter helft van het lichaam vertonen.
15. Wat is een reflex; geef een voorbeeld.
16. Beschrijf de functie van het sympathisch deel van het autonome zenuwstelsel.
17. Beschrijf de functie van het parasympathisch deel van het autonome zenuwstelsel.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
37
LEERSTOF
INLEIDING
Het zenuwstelsel is een van de twee regelsystemen
van het lichaam. Het andere regelsysteem is het
hormoonstelsel.
Beide stelsels zorgen ervoor dat de lichamelijke en
geestelijke functies zoals: regeling van de
bloeddruk, de afscheiding van spijsverteringssappen, bewegen, denken etc. op de juiste wijze
verlopen.
Het zenuwstelsel bestaat uit de hersenen, het
ruggenmerg en zenuwen die van en naar de
hersenen en het ruggenmerg verlopen.
INDELING VAN HET ZENUWSTELSEL
ANATOMISCHE INDELING = indeling naar 'waar het
zich bevindt'.
1.
CENTRAAL ZENUWSTELSEL.
Dit is het deel van het zenuwstelsel dat
binnen de hersenschedel en in het
wervelkanaal ligt.
2.
PERIFEER ZENUWSTELSEL.
Dit is het deel van het zenuwstelsel dat
buiten de hersenschedel en buiten het
wervelkanaal ligt.
FYSIOLOGISCHE INDELING = indeling naar 'hoe het werkt'.
1.
WILLEKEURIG ZENUWSTELSEL.
Dit staat onder invloed van de wil.
2.
ONWILLEKEURIG ZENUWSTELSEL.
Dit werkt automatisch en staat niet onder invloed van de wil.
De hersenschors bevat veel GROEVEN EN WINDINGEN (bergen en
dalen); hierdoor wordt de oppervlakte van de hersenschors sterk
vergroot zodat de schors meer hersencellen kan bevatten.
SCHEMATISCHE INDELING VAN DE HERSENEN
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Twee grote hersenhelften (hemisferen).
Verbindingsbalk tussen de grote hersenhelften.
Tussenhersenen.
Middenhersenen.
Pons of brug van Varol, dit is de verbinding tussen de
kleine hersenen en de hersenstam.
Verlengde merg, gaat over in het ruggenmerg.
Hersenstam; bestaat uit 4, 5 en 6.
Kleine hersenen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
38
DE KLEINE HERSENEN
Deze bevinden zich aan de onder- achterkant van de grote hersenen.
Ze zorgen voor de coördinatie van houding en beweging, dat wil
zeggen dat de bewegingen soepel en zonder schokken verlopen.
HET RUGGENMERG
Bevindt zich in het wervelkanaal. Uit het ruggenmerg ontspringen ±
31 paar ruggenmergzenuwen. Op doorsnede bevat het ruggenmerg
de zogenaamde vlinderfiguur. Zenuwprikkels komen bij de
ACHTERHOORN het ruggenmerg in en verlaten het ruggenmerg bij
de VOORHOORN.
HERSEN EN RUGGENMERGVOCHT
De hersenen en het ruggenmerg zijn omgeven door een VLOEISTOF.
Deze vloeistof werkt als een stootkussen om schokken op te vangen.
Tevens bevat het voeding voor het oppervlak van de hersenen en
het ruggenmerg.
KRUISING VAN DE ZENUWBANEN
Prikkels uit rechter hersenhelft komen in de de linker lichaamshelft
terecht.
Prikkels uit de linker hersenhelft komen in de rechter lichaamshelft
terecht.
REFLEXEN
Een REFLEX is een onwillekeurige reactie op een prikkel, bijv. de kniepeesreflex of de
knipperreflex van de oogleden. Reflexen gaan dus buiten de wil om. Een aantal reflexen zijn wel
met de wil te beïnvloeden, je kunt bijvoorbeeld de knipperreflex onderdrukken.
HET AUTONOME ZENUWSTELSEL = HET ONWILLEKEURIGE ZENUWSTELSEL
Dit bestaat uit:
1.
Het SYMPATHISCH DEEL van het autonome zenuwstelsel
Dit heeft een stimulerende invloed op die functies van het lichaam welke het lichaam nodig
heeft als het actief is zoals: vechten, vluchten en bang zijn (fight, flight, fright,)
2.
Het PARASYMPATHISCH DEEL van het autonome zenuwstelsel
Dit heeft een stimulerende invloed op die functies van het lichaam welke het lichaam heeft
als het in rust is zoals: eten, spijsvertering en slapen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
39
Zintuigen
Oefenvragen
1. Welke soorten pijn kun je onderscheiden.
2. In welk gedeelte van de neus bevindt zich het reukslijmvlies.
3. Welke functies heeft het reukvermogen.
4. Maak een tekening van de tong en geef de smaakzones erop aan.
5. In welke gedeelten van de mond bevinden zich smaakreceptoren.
6. Uit welke drie lagen bestaat de wand van het oog.
7. Welk vlies bevat de bloedvaten die zorgen voor de bloedvoorziening van het oog.
8. In welk deel van het oog bevinden zich de staafjes en de kegeltjes.
9. Wat is de functie van de staafjes.
10. Wat is de functie van de kegeltjes.
11. Wat is de oorzaak van nachtblindheid.
12. Wat is de functie van de lens van het oog.
13. Is bij 'staren' de lens plat of bol van vorm.
14. Waar bestaat het glasachtig lichaam voor het grootste gedeelte uit.
15. In welke volgorde passeert een lichtstraal de onderdelen van het oog voordat hij het netvlies
bereikt.
16. Beschrijf de ligging van de traanklier.
17. Waar mondt de traanbuis in uit.
18. Wat is de functie van de oogzenuw.
19. Op welke manier bereiken de zenuwprikkels van de zintuigcellen de gezichtscentra in de
hersenen.
20. Leg uit wat er bij hemianopsie aan de hand is.
21. In welk botstuk ligt het gehoor en evenwichtsorgaan.
22. In welke drie delen wordt het gehoororgaan ingedeeld.
23. Welke onderdelen bevinden zich in het middenoor.
24. Wat is de functie van de buis van Eustachius.
25. Waar bestaat het binnenoor uit.
26. Beschrijf de weg die de geluidstrillingen in het oor afleggen, welke onderdelen worden daarbij
achtereenvolgens in trilling gebracht.
27. Welke organen werken samen bij het bewaren van het evenwicht.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
40
LEERSTOF
De zintuigen stellen je in staat om waar te nemen.
ZINTUIGLIJKE WAARNEMINGEN
PIJN
Er zijn twee soorten pijn:
1.
Stekende, scherpe, snijdende, snelle, goed aan te wijzen pijn.
2.
Zeurende, kloppende, doffe, slecht aan te wijzen pijn.
REUK
De functie van het reukvermogen is het OPWEKKEN van: eetlust, genot; WAARSCHUWING tegen
giftige stoffen en slechte lichaamshygiëne en AFKEER (stinkdier).
De reuk heeft ook een belangrijke functie bij de SMAAKWAARNEMING, als je niet kunt ruiken proef
je ook heel weinig (verkoudheid). Het reukslijmvlies bevindt zich in de bovenste neusgangen.
SMAAK
LOKALISATIE: Smaakknoppen bevinden zich op de tong, het gehemelte en in de keelwand.
SMAAKZONES VAN DE TONG
ZOET wordt het beste waargenomen door de punt van de tong. (Let wel: ook de achterkant van de
tong kan zoet waarnemen; maar de punt kan het beter!)
ZUUR en ZOUT worden het beste waargenomen door de zijrand van de tong.
BITTER wordt het beste waargenomen door de achterkant van de tong.
De smaakwaarneming komt voor een belangrijk deel tot stand door het REUKVERMOGEN.
HET OOG
Het oog ligt in de oogkas. De oogkas is naast
het oog ook gevuld met oogspieren en
vetweefsel.
De wand van het oog bestaat van buiten naar
binnen uit:
HARDE OOGROK
Dit is het 'wit' van het oog, het bestaat uit
stevig bindweefsel. De harde oogrok gaat aan
de voorzijde van het oog over in het
HOORNVLIES.
VAATVLIES
Deze bevat veel bloedvaten die zorgen voor de
bloedvoorziening van het oog.
Hij gaat aan de voorzijde van het oog over in de
IRIS
Bij bruine ogen bevat de iris meer pigment dan bij blauwe ogen. De opening in de iris is de
PUPIL
De grootte van de pupil wordt geregeld door spiertjes.
NETVLIES
Dit is het eigenlijke zintuigblad van het oog. Deze is bezet met staafjes en kegeltjes.
STAAFJES
Aantal ongeveer 100 miljoen. Deze zijn voor het zien van grijsnuances en het zien bij weinig licht.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
41
KEGELTJES
Aantal ongeveer 20 miljoen. Deze zijn voor kleuren zien, ze hebben veel licht nodig. Er zijn drie
soorten kegeltjes namelijk voor: blauw, groen en rood.
VITAMINE-A
Om goed te kunnen zien is Vitamine-A nodig; bij een gebrek aan vitamine-A ontstaat de zogenaamde nachtblindheid, dit wil zeggen dat je dan in de schemering zeer slecht kan zien.
LENS
Achter de pupil ligt de LENS.
De accommodatiespier kan de bolling van de lens veranderen zodat het oog zich scherp stelt aan
de afstand tot hetgeen je ziet. Als je in de verte kijkt is de lens plat van vorm; bij dichtbij zien
heeft de lens een bollere vorm.
GLASACHTIG LICHAAM
De rest van de oogbol wordt opgevuld door het glasachtig lichaam; dit bestaat voor 98 % uit
water.
TRAANKLIER EN TRAANBUIS
De traanklier ligt achter de wenkbrauw, boven de oogbol. De traanbuis mondt uit in de onderste
neusgang (vandaar dat je "snotterig" wordt als je huilt).
Aan de voorzijde van het oog wordt dit bekleed met de OOGLEDEN. Aan de binnenzijde van de
oogleden bevindt zich het OOGBINDVLIES.
KRUISING VAN DE OOGZENUWBANEN
Aan de achterzijde van het oog zit de OOGZENUW.
De oogzenuwen verlopen via een kruising naar de beide gezichtscentra in de
grote hersenen.
Het beeld dat je links vóór je ziet komt rechts in de hersenen terecht; Het
beeld dat je rechts vóór je ziet komt links in de hersenen terecht.
Bij uitval van bijvoorbeeld het rechter gezichtscentrum kan men met beide
ogen het linker gezichtsveld niet meer zien. Men is aan beide ogen half blind.
Deze aandoening heet HEMIANOPSIE; hemi = half, an = niet, opsie = zien.
BREKINGSAFWIJKINGEN VAN HET OOG




Bijziendheid; correctie door negatieve glazen.
Verziendheid; correctie door positieve glazen.
Ouderdomsverziendheid.
Cilindrische afwijking, het hoornvlies is dan niet helemaal bolrond; correctie door cilindrische (speciaal geslepen) glazen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
42
GEHOOR- en EVENWICHTSORGAAN
Het gehoororgaan wordt ingedeeld in: het BUITENOOR, het
MIDDENOOR en het BINNENOOR.
BUITENOOR
Het buitenoor bestaat uit de oorschelp en de gehoorgang.
TROMMELVLIES
Op de overgang van het buitenoor naar het middenoor
vinden we het trommelvlies. Dit is een rond plat bindweefselvliesje met een grootte van ± 1 cm. De functie van het trommelvlies is het overbrengen van
luchttrillingen (geluid) op de gehoorbeentjes.
MIDDENOOR
Het middenoor = trommelholte bevat de drie gehoorbeentjes:
HAMER, AAMBEELD en STIJGBEUGEL
Tevens bevat het: de opening van de
BUIS VAN EUSTACHIUS
De buis van Eustachius is een verbinding (gangetje) tussen de trommelholte en de neuskeelholte;
hij zorgt ervoor dat de luchtdruk aan de binnenkant en de buitenkant van het trommelvlies gelijk
aan elkaar blijft.
De gehoorbeentjes zijn door middel van gewrichtjes met elkaar verbonden; ze brengen de
geluidstrillingen over op het binnenoor. In het binnenoor wordt daardoor de gehoorzenuw
geprikkeld; via de gehoorzenuw gaan de prikkels naar de hersenen.
BINNENOOR
Dit bestaat uit:
1. HET SLAKKENHUIS; dit behoort tot het gehoororgaan.
2. DE DRIE HALFCIRKELVORMIGE KANALEN; deze behoren tot het evenwichtsorgaan.
EVENWICHT
Dit ontstaat door samenwerking van:

Het evenwichtsorgaan;

Het zien;

Het gevoel in de spieren en de gewrichten.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
43
Geslachtsorganen
Oefenvragen
1. Wat zijn primaire geslachtskenmerken.
2. Wat zijn secundaire geslachtskenmerken.
3. Welke delen behoren tot de inwendige vrouwelijke geslachtsorganen.
4. Welke delen behoren tot de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen.
5. Wat is de functie van de bacillen van Döderlein.
6. Waar vindt de bevruchting van de eicel meestal plaats.
7. Beschrijf de menstruele cyclus en de ontwikkeling van de eicel.
8. Welke delen behoren tot de mannelijke geslachtsorganen.
9. In welk gedeelte van de testis worden de zaadcellen geproduceerd.
10. Door welke cellen wordt testosteron gevormd.
11. Wat is de functie van de zaadblaasjes.
12. Wat is de functie van de prostaat.
13. Hoeveel zaadcellen bevinden zich ongeveer in 1ml sperma.
14. Wat is ongeveer de duur van de bevruchtingsmogelijkheid.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
44
LEERSTOF
PRIMAIRE GESLACHTSKENMERKEN
zijn de geslachtskenmerken die reeds direct na de geboorte
aanwezig zijn (waaraan je kunt zien dat het een jongen of
een meisje is).
SECUNDAIRE GESLACHTSKENMERKEN
ontwikkelen zich onder invloed van de geslachtshormonen
in de puberteit (borsten, baard etc.).
VROUWELIJKE GESLACHTSORGANEN
De vrouwelijke geslachtsorganen worden ingedeeld in
uitwendige en inwendige vrouwelijke geslachtsorganen. (Bij
de man wordt deze indeling niet gebruikt).
De uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen
Deze worden de VULVA genoemd. Ze bestaan uit:
1. Grote schaamlippen = Labia majora.
2. Kleine schaamlippen = Labia minora.
3. Kittelaar = Clitoris.
4. Uitmonding van de urethra (plasbuis).
5. Uitmonding van de vagina.
De inwendige vrouwelijke geslachtsorganen
Deze bestaan uit:
1. Uterus = Baarmoeder.
2. Eileiders.
3. Eierstokken = Ovaria.
4. Schede = Vagina.
In de vagina bevinden zich de bacillen van Döderlein, deze produceren melkzuur uit glucose en
maken daardoor het milieu in de vagina zuur. In dit zure milieu worden veel bacteriën gedood.
MENSTRUELE CYCLUS
Ongeveer één keer per maand komt er een eicel vrij uit de eierstokken, dit is de eisprong. De
eicel wordt opgevangen door de eileider en naar de baarmoeder vervoerd. Als de eicel bevrucht
wordt door een zaadcel nestelt de bevruchte eicel zich in de baarmoederwand in. Als de eicel niet
bevrucht wordt dan wordt de binnenwand van de baarmoeder afgestoten; dit is de menstruatie of
ongesteldheid. Het tijdstip van de menstruatie is ongeveer twee weken na de eissprong. Na de
menstruatie vormt er zich weer een nieuwe binnenwand in de baarmoeder.
Innesteling van de bevruchte eicel
De bevruchting van de eicel door de zaadcel vindt meestal plaats in de eileider. Ongeveer 5 dagen
na de bevruchting vindt dan de in-nesteling (ingroei) in de baarmoederwand plaats.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
45
MANNELIJKE GESLACHTSORGANEN
TESTIS
Een testis = teelbal bevat zaadkanaaltjes met een totale lengte
van ± 200 meter. De wand van de zaadkanaaltjes bestaat uit
cellen die de zaadcellen maken. Tussen de zaadkanaaltjes
liggen cellen die het mannelijk hormoon testosteron maken.
PROSTAAT
Deze produceert een vloeistof die de zaadcellen beschermt
tegen het zuur in de vagina.
ZAADBLAASJES
Deze produceren vocht waarin zich voedingsstoffen bevinden
die energie leveren voor de zweepstaartjes van de zaadcellen.
SPERMA
Hoeveelheid: ongeveer 2-4ml. per zaadlozing. Het bestaat uit:

1% zaadcellen, dit is ongeveer 100.000.000 zaadcellen per ml.

4% vocht uit zaadkanaaltjes

5% vocht uit slijmkliertjes

30% vocht uit zaadblaasjes

60% vocht uit prostaat
Levensduur van de zaadcel en de eicel
(deze getallen zijn naar schatting)
Levensduur van de zaadcel 1 - 3 dagen.
Levensduur van de eicel max. 1 dag.
Bevruchtingsmogelijkheid max. ± 3 dagen per menstruele cyclus.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
46
Hormonen
Oefenvragen
1. Zoek in een anatomieboek op waar de organen liggen die zich in het produceren van hormonen
hebben gespecialiseerd.
2. Welke hormonen worden door de voorkwab van de hypofyse gevormd en wat is de functie van
deze hormonen.
3. Welke hormonen worden door de achterkwab van de hypofyse gevormd en wat is de functie
van deze hormonen.
4. Wat is de functie van het schildklierhormoon.
5. Wat is de functie van het hormoon uit de bijschildkliertjes.
6. Welke hormonen worden door de pancreas geproduceerd.
7. Wat is de naam van de groepjes cellen die deze hormonen produceren.
8. Wat is de functie van insuline.
9. Wat is de functie van glucagon.
10. Welke hormonen worden door de bijnierschors geproduceerd en wat is de functie van deze
hormonen.
11. Welke hormonen worden door het bijniermerg geproduceerd en wat is de functie van deze
hormonen.
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman
47
LEERSTOF
Het lichaam bezit twee regelsystemen:
1. Het zenuwstelsel werkt snel.
2. Het hormoonstelsel werkt langzaam doch
is onmisbaar voor het leven.
Schildklier
De schildklier ligt vóór in de hals aan de
vooronderzijde van het strottenhoofd.
Schildklierhormoon verhoogt de verbranding
in de cellen.
Wat zijn hormonen
Hormonen zijn prikkelstoffen die via het
bloed en de weefselvloeistof naar organen
gebracht worden, deze organen worden dan
geprikkeld om aan het werk te gaan.
Hormoonvormende organen
Er zijn veel organen en weefsels die
hormonen vormen; de volgende organen
zijn gespecialiseerd in het maken van
hormonen:
1. Hypothalamus
2. Hypofyse
3. Schildklier
4. Bijschildkliertjes
5. Bijnierschors
6. Bijniermerg
7. Eilandjes van Langerhans
in de alvleesklier
8. Geslachtsklieren
Hypothalamus
Deze maakt stimulerende
en remmende hormonen
voor de hypofyse.
Hypofyse =
Hersenaanhangsel
De hypofyse geeft hormonen af die
andere hormoonklieren stimuleren.
Hypofyse-Voorkwab-Hormonen
1. Groeihormoon
2. Schildklier stimulerend hormoon
3. Bijnierschors stimulerend
hormoon
4. Eicel-groei stimulerend hormoon
5. Eisprong stimulerend hormoon
6. Melkproductie stimulerend hormoon
Bijschildkliertjes
Aantal: ± 4. Het hormoon uit de
bijschildkliertjes verhoogt het calciumgehalte
van het bloed.
Alvleesklier = Pancreas
Deze ligt achter de maag, hij bestaat voor
2% uit de eilandjes van Langerhans.
De eilandjes van Langerhans produceren de
hormonen:
1.
Insuline, dit verlaagt het
glucosegehalte van het bloed.
2.
Glucagon, dit verhoogt
het glucosegehalte van het bloed.
Bijnieren
Deze liggen als een kapje op de
nier, ze bestaan uit de
bijnierschors en het
bijniermerg.
De bijnierschors produceert
de hormonen:
1.
Aldosteron, dit
vermindert – net als ADH - de
urineproductie.
2.
Cortisol, dit is
noodzakelijk voor de normale werking
van de lichaamscellen; in grote
hoeveelheid remt het alle
ziekteverschijnselen en de afweer tegen
ziekten. (Medicijnen zoals prednison
hebben een cortisolachtige werking).
Het bijniermerg produceert de
hormonen adrenaline en noradrenaline;
deze brengen het lichaam in een staat
van opwinding en verhogen het
glucosegehalte van het bloed.
Hypofyse-Achterwab-Hormonen
1. Anti Diuretisch Hormoon = ADH, dit
vermindert de urineproductie
2. Melkuitdrijving stimulerend hormoon
Inleiding Anatomie & Fysiologie
Cees Swagerman