Wat is nu Mindfulness

Wat is nu Mindfulness?
Voor zover nodig een korte uitleg over mindfulness. MS-Link berichtte er al eerder
over en vandaag de dag vind je in de boekenrekken allerhande uitgaven over mindfulness.
Ook in de wetenschappelijke literatuur verschijnen talrijke artikels en studies over deze
meditatietechniek. Inderdaad, de trainingsvorm die aangeboden wordt, is gebaseerd op een
eeuwenoude oosterse meditatievorm en de boeddhistische psychologie. Deze vormde voor
Jon Kabat-Zinn, van oorsprong een moleculair bioloog, een inspiratiebron vanuit de
overtuiging dat meditatie en de kwaliteit van aandacht een cruciale rol kunnen spelen in een
helingsproces. Hij maakte een vertaalslag naar een wetenschappelijk onderbouwde training
(MBSR, Mindfulness Based Stress Reduction) en naar oefeningen die de westerse mens kan
toepassen, aangepast aan zijn mogelijkheden, ook bij ziekte en lichamelijke beperkingen.
Tijdens de training leren mensen hun eigen kracht in te zetten om anders met zichzelf, met
angst, stress, pijn en vermoeidheid om te gaan. Juist door het (h)erkennen van dergelijke
fenomenen wijzigt de omgangsvorm. Als het gaat om emotionele problemen, komt de nadruk
steeds meer te liggen op mindfulness en minder op pillen of praten als probleemoplossende
methode. Mindfulness is helemaal niet zweverig of religieus. Je leert eigenlijk op een zeer
nuchtere manier naar de dingen kijken, zoals ze werkelijk zijn.
Waarom een programma voor personen met MS?
Zolang je ademt is er meer goed dan fout met je.
Jon Kabat-Zinn
Mindfulness is nuttig voor iedereen. Iedereen kent zeker het effect van stress en heeft
het reeds aan den lijve ondervonden. Ieder ervaart periodes van onvrede en ongemak mentaal
en/of fysiek. Dit is eigen aan het leven en de menselijke conditie. Soms is dergelijke
onwelkome beleving duidelijk aanwezig voor een korte periode, soms langer of welhaast
insluipend. Nu is MS op zich een soort van insluiper die sowieso stress met zich meebrengt.
Personen met MS worden vaak geconfronteerd met uitdagingen en -niet zelden- gewijzigde
levensomstandigheden
vanwege
de
ziekte.
Denken
we
bijvoorbeeld
aan
beroepsomstandigheden, financiële zekerheid, recreatieve en sociale activiteiten en
persoonlijke relaties. En dan spreken we nog niet over de onzekerheid en de angst in verband
met de huidige of toekomstige symptomen en mogelijke handicaps die de vormen van MS
kenmerken. MS is een onvoorspelbare ziekte. Soms voelen personen met MS zich
maandenlang goed en plots is er een opstoot of herval die het vermogen om te werken of om
voor het gezin te zorgen lijkt aan te tasten. De algehele levenskwaliteit van de patiënt komt in
het gedrang.
Jammer genoeg kunnen de medische behandelingen op dit terrein niet altijd soelaas bieden.
Het is trouwens ook een kunst om het leed van het leven te accepteren en daarbij aandacht te
hebben voor het positieve ondanks de beperking, vermoeidheid, pijn of depressie. Elke
complementaire hulp in de zorgrelatie met personen met MS is dus welkom. En net daarom is
er momenteel het aanbod voor een mindfulnesstraining voor personen met MS.
Mindfulness biedt personen met MS de kans om via eigen beoefening kalm bewustzijn te
ontwikkelen en de frustratie, de onvrede, het lijden dat geassocieerd wordt met de
onwelkome veranderingen los te laten. Mindfulness leert door de vaardigheid van “niet
oordelend gewaar zijn” de pijn herkennen en erkennen; een eerste stap in het
acceptatieproces. Acceptatie bevordert dit loslaten en het zich niet automatisch identificeren
met de pijn. In het ganse ervaringsproces dat eigen is aan een mindfulnesstraining ontwart de
beoefenaar de associatieve keten van pijn, weerstand, ontreddering en angst door telkenmale
waar te nemen wat is, welke ervaring er is. De beoefenaar leert door eigen ervaring
omgaan met wat aanwezig is. Zo ontdekt en ontwikkelt zich een andere benadering
waardoor er ruimte en mildheid ontstaat voor de aanwezigheid van een gezonde kern.
Het mindfulnessprogramma is een trainingsprogramma.
Tijdens de training wordt er vooral gewerkt met praktische ‘ervaringsgerichte’
opdrachten. Deze zijn onder anderen:
o Gebruik van de adem om de aandacht te richten op het hier & nu;
o Bewust worden van het lichaam;
o Milde vorm van Yoga;
o Situationeel stress gewaarzijn.
De klemtoon ligt hierbij telkens op de eigen ervaring en richt zich op het bevorderen, het
voeden en vasthouden van ‘juiste’ aandacht. Dit is een milde, open aandacht (tegenstelling
van verzet, starheid) voor de eigen ervaring, hoe deze ook is. Dit in contrast met de vaak
automatische, normale reactie om in de tegenaanval te gaan bij ongewenste ervaringen zoals
pijn, angst, intense vermoeidheid, onmacht,…. Deze reactie is normaal, maar door deze
tegenreactie ontstaat vaak extra spanning. Er ontstaat mogelijk piekergedrag, er is boosheid en
het lichaam spant zich onbewust op. Deze reacties hebben een nadelige invloed op het
ziekteverloop.
Mathematisch vertaald kan je stellen dat LIJDEN = PIJN X WEERSTAND.
Samenvattend is mindfulness de praktijk van het ontwikkelen van een niet oordelende
aandacht voor alle aspecten van het dagelijkse leven. Het is de cultivering van de vaardigheid
om gedachten, lichamelijke sensaties, gevoelens, emoties en overtuigingen ongekleurd op te
merken en adequaat te antwoorden vanuit keuze en vrijheid.
Het mindfulness programma voor personen met MS ondersteunt de beoefenaars in het kunnen
onderscheid maken tussen functionele en disfunctionele omgangsvormen en helpt om vanuit
eigen ervaring een milde benadering ontdekken om met pijn of onvrede om te gaan, de relatie
ermee te veranderen zodat een waardevolle levenskwaliteit niet verstoken blijft. Aanvullend
en niet onbelangrijk hierbij is tevens het contact met lotgenoten tijdens de groepsessies.
Wat houdt een training in?
Tijdens negen sessies van 3 uur (één oriëntatiesessie en vervolgens één oefensessie per
week) leert de deelnemer de kracht van opmerkzaamheid en bewustwording trainen. Bekende
formele meditatieoefeningen zijn de lichaamsscan, de zit- en loopmeditatie. De lichaamsscan
vergroot het lichaamsbewustzijn door zonder oordeel sensaties in het lichaam op te merken en
te benoemen. De lichaamsscan helpt ook om te verankeren in het huidige moment ondanks
alle pijn, verdriet, onmacht of frustratie, zodoende wordt het geen lijden. In de zitmeditatie
volgt de beoefenaar de ademhaling, bijvoorbeeld door het rijzen en dalen van de buik of borst
op te merken. Veel mensen zullen afdwalen met hun aandacht. De kunst van mindfulness is
dan juist om dit op te merken en op een vriendelijke manier terug te keren met de aandacht
naar het object van meditatie, zo oefen en scherp je de concentratie. In de informele
oefeningen gaat het om het ontwikkelen en toepassen van opmerkzaamheid in het dagelijks
leven. Een oefening kan zijn om een dagelijkse activiteit als theedrinken, tandenpoetsen,
douchen of groenten snijden met aandacht te doen. Een andere oefening is om gedurende de
dag regelmatig enkele minuten een korte lichaamsscan te doen. Uiteindelijk gaat het erom
opmerkzaamheid als een soort tweede natuur te ontwikkelen, als een vanzelfsprekende
levenswijze. Er is ook aandacht voor communicatietechnieken en het in kaart brengen en
erkennen van de persoonlijke grenzen. De persoonlijke energiebalans optimaliseren is een
rode draad in de training voor PmMS. De deelnemers leren ook dat gedachten geen feiten
zijn. Ze (h)erkennen de neiging gevangen te raken in een pieker-, angst- of depressieve
stemming en die in de kiem te smoren met neutrale helpende gedachten. Ondanks alle
beperkingen zien wat werkt, vraagt om een actieve aandachtsvolle focus, is heilzaam en vlot
inzetbaar met mindfulness. Aangepaste eenvoudige Yogaoefeningen ondersteunen dit proces.
De methode is laagdrempelig en bouwt de vaardigheden op. De periode tussen de sessies
oefenen de deelnemers dagelijks thuis (zeer belangrijk) en kunnen ze daarbij gebruik maken
van begeleiding-CD’s. Tevens is er een ondersteunende syllabus.
Enkele getuigenissen van deelnemers.
“Ik heb van deze sessies meer opgestoken dan ik ervan had verwacht.”
“Ik ben blij dat mindfulness op mijn weg gekomen is; ik kan nu beter aanvaarden en bewuster
genieten van zo vele kleine dingen.”
“Ik besef ten volle dat ik MS heb, maar ook dat ik het niet ben!”
“Het is niet vanzelfsprekend om regelmatig te oefenen, maar vaak als ik mediteer voel ik me
als nieuw.”
“De pijn is er nog steeds, momenten van verdriet ook; maar ze blijven minder lang hangen.”