Literatuur Duits: Verlichting en Sturm und Drang

Literatuur Duits: Verlichting en Sturm und
Drang.
Verlichting:
Centraal → ‘Handelen naar verstand.’
Tegen: Bijgeloof, heksenvervolging
Tolerantie voor: religie van alle soorten en maten
De Dichters van de Sturm und Drang: Handelen naar gevoel, ook wel de Preromantiek genoemd. De heftige
handeling naar het gevoel is in deze culturele stroming (1770 - 1786) belangrijk. Deze stroming (de verlichting)
wordt ook wel ‘Het tijdperk van de Genie.’ genoemd, omdat de ratio centraal stond.
Achtergrondinformatie - Geschiedenis:
In de Middeleeuwen leefden de mensen naar de waarden van de kerk en naar de regels van de heersende adel
/ klasse. Mensen hebben dus niet de mogelijkheid om zelf te handelen naar verstand. Want, zo werd er
gedacht: ‘God heeft het zo gewild.’
De verlichting liet een totaal andere kant zien van deze ‘stroming’. Immanuel Kant, filosoof, sprak de volgende
zin uit, die later de hoofdgedachte werd van de Verlichting (of 1 van de hoofdgedachten):
Heb de moed om naar je verstand te leven. Ieder mens moest zelf beslissen, wat juist en onjuist is. De mens
moest simpelweg zelf geloven ongeacht wat mensen zeiden, want een waarneming is geen waarneming,
volgens Kant.
Verlichting had, in beperkte mate, invloed op vorsten en regenten. Schoolpicht werd ingevoerd door Frederik
de Grote van Pruisen (Friederich dem Großen von Preußen). Ook voerde hij een grondwet in, waarin stond:
‘Ieder mens is gelijk aan elkaar, ongeacht zijn stand of religie.’ De vorst had daarbij ingevoerd dat hij deze wet
over heel het land zou uitspreiden. De verlichting breidde zich in de 18e eeuw verder uit in heel Europa.
Gedurende de 17e en de 18e eeuw had de handel zich sterk uitgebreid in Europa en over de wereldoceanen.
Vooral de konloniale machten Frankrijk, Engeland en Nederland stonden in deze ontwikkeling vooraan. Banken,
fabrieken en handel begonnen de ontstaan. Door deze ontwikkelingen werd de burgerij machtiger, omdat ze
meer kapitaal bezaten. Ze konden de adelijke en kerkelijke heerschappij in twijfel trekken. De
natuurwetenschappen ontwikkelden zich (Isaac Newton). Steeds meer mensen konden lezen en er ontstonden
biblioteken.
De mensen kregen meer onderwijs en ontwikkelden meer zelfbewustzijn. Met de Franse Revolutie (1789 tot
1799) werden de gedachten van de Verlichting in de praktijk omgezet.
In de Literatuur staan de problemen van de burger centraal. Bijna alle dichters van de Verlichting waren
geleerden. Zo ook Gotthold Ephraim Lessing, die in zijn werken de gedachten van de verlichting behandelde.
Hij schreef onder andere Mevrouw Sara, het eerste drama, waarin een conflict van burgers centraal staat
(burgerlijk tragedie).
Sturm und Drang:
‘Het gevoel is waardevoller dan de ratio.’ verkondigde Jean-Jacques Rousseau in Frankrijk en had daarmee een
sterke invloed op de dichters van de Sturm und Drang in Duitsland.
Het handelen naar het verstand was een must in de Verlichting. Als reactie daarop hadden de dichters van de
Sturm und Drang de uiting van de betekenis van het gevoel. In plaats van het koude, nuchtere verstand moest
de dichter zijn werk laten inspireren door zijn echte, heftige gevoel.
‘De terugkeer naar de natuur!’ sprak Rousseau, want naar zijn mening had de heersende cultuur de
oorspronkelijke, ‘natuurlijke’ mensen (die zijn gevoel volgde) verdorven. Degene die de Sturm und Drang
(Stürmer und Dänger) volgde interesseerden zich in de politieke en sociale problemen en eisden vrijheid in alle
bereiken: politiek, kunst en wetenschappen. Zij eisden tevens vrije liefde en verachtten wetten, regels en
moraal. Ze verafschuwden de cultuur, de kerk en de staat en hadden bewondering (zonder vooroordelen) voor
de natuur, de vrijheid en de passie.
1
Karateristiek voor de Sturm und Drang is ook de Geniecult. Per definitie betekent dit dat de ‘held’ van de Sturm
und Drang een genie is (een stabiele, sterke man) die geen grenzen kent. Hij streeft zijn eigen regels en wensen
na zonder aandacht te nemen aan de samenleving die andere normen, tradities en/of religie hanteert. Hij
bepaald zelf wat goed of slecht is. Zelfs als hij daaraan ten onder gaat, vogt hij zijn eigen passie.
De leidende vorm in de Sturm und Drang is het drama en het diende om mensen op te voeden. Nieuw was bij
een drama van de Sturm und Drang dat actuele onderwerpen/problemen in de samenleving behandeld
werden. De held komt in conflict met de samenleving en ziet geen andere uitweg dan moord, zelfmoord of
zelfverminking . In 1774 verschijnt de eerste burgelijke roman: Die Leiden des jungen Werther door Johann
Wolgang von Goethe. Het had in zijn tijd een enorme effecten en maakte Goethe in heel Europa beroemd. Het
thema van de Lyrik in de Sturm und Drang waren vooral de natuur en de liefde. De beschrijving van het gevoel
stond in het middelpunt. Johann Gottfried Herder ziet de literatuur niet als bezit van enkele geleerden van de
Verlichting, maar de literatuur is ook het bezit van het hele volk. Het volkslied is een voorbeeld van
onbedorven, natuurlijke, poëzie. Het geef een verzameling van volksliederen van verschillende landen weer . Zo
kwam er, niet alleen in Duitsland, een nationalistisch bewustzijn.
2A
2B
3
4
1: Vrije liefde in de zin van liefde voor elkander, zonder restricties zoals uithuwelijken.
2: Voorbeelden:
A: Drama: ‘Die Räuber (Friedrich von Schiller) → Letterlijk: De Rover
B: Roman: ‘Die Leiden des junger Werther.’ is letterlijk vertaald ‘Het lijden van de jonge Werther.’ Deze roman verteld het
verhaal in briefvorm (briefroman) en gaat over hoe Werther zijn gevoelens over een specifiek, onbereikbaar meisje (genaamd
Lotte) deelt met zijn beste vriend Albert. Uiteindelijk kan hij het niet meer aan en zendt een brief naar Lotte waarin hij verteld
dat hij zelfmoord pleegt als hij niet met haar kan leven.
3: Van het vroegere Duitsland, dat vroeger in stadsstaten, vorstendommen etc.was ingedeeld, maar blijkbaar ook voor andere landen. Het
volkslied is een poëtisch lied, voor elk land.
4: In dit geval de stadsstaten en volksliederen van het vroegere Duitsland.