Overlijden en uitvaart Huisartsencongres 18 september en 2

De huisarts en de dood
Begeleiden bij overlijden en rouw
8e Congres van de Landelijke Organisatie van Aspirant Huisartsen, 10 juni 2016
Vragen vooraf?
Kennistest
Waar of niet waar ?
Een kindje jonger dan 24 weken zwangerschap
valt niet onder de Wet op de lijkbezorging
WAAR
Vrucht jonger dan 24 weken
Vrucht ouder dan 24 weken
Levenloos geboren
Wet op de lijkbezorging NIET van
toepassing
Geen aangifte van geboorte
Geen aangifte van overlijden
Wet op de lijkbezorging WEL van
toepassing
Geen aangifte van geboorte
Wel aangifte van overlijden
Geleefd, binnen 24 uur
overleden
Wet op de lijkbezorging NIET van
toepassing
Wel aangifte van geboorte
Wel aangifte van overlijden
Wet op de lijkbezorging WEL van
toepassing
Wel aangifte van geboorte
Wel aangifte van overlijden
Geleefd, na 24 uur
overleden
Wet op de lijkbezorging WEL van
toepassing
Wel aangifte van geboorte
Wel aangifte van overlijden
Wet op de lijkbezorging WEL van
toepassing
Wel aangifte van geboorte
Wel aangifte van overlijden
Waar of niet waar ?
Een overledene mag alleen vervoerd
worden door een daarvoor erkende
vervoerder
NIET WAAR
In de wet zijn geen bepalingen opgenomen wat
betreft het vervoeren van een overledene.
Waar of niet waar ?
Nagels groeien nog ongeveer 24 uur na
het overlijden door
NIET WAAR
Doordat de huid indroogt lijkt het alsof nagels
en haren doorgroeien. Dit is dus feitelijk niet
het geval.
Voor het overlijden
Palliatieve fase
• Terugtrekken van stervenden
• Hulp inschakelen
• Ziekteontwikkelingen
• Uitvaart voorbespreken
Palliatieve fase met kinderen in het gezin
• Stabiliteit thuis
• Doorgang van activiteiten
• Duidelijkheid en structuur handhaven
• Open en duidelijke communicatie
Na het overlijden
Het lichaam schouwen
• Rigor Mortis (lijkstijfheid)
• Temperatuur
• Ontbinding van het lichaam
• Vochtverlies
• Verkleuring van de huid
Rigor Mortis
• Rigor Mortis treedt in 4-36 uur na overlijden.
• Na ca 72 uur neemt de Rigor Mortis weer af.
• Rigor Mortis kan worden opgeheven door de gewrichten te
buigen
• Na het opheffen van de Rigor Mortis keert deze niet meer
terug.
Temperatuur
• Snelheid waarmee het lichaam afkoelt ligt tussen de 0,5
en 1 graad per uur
• Snelheid van afkoeling hangt af van:
- omgevingstemperatuur
- gewicht van de overledene
- hoeveelheid kleding en dekens om de overledene
• Tip: als je komt schouwen laat de dekens weg en draai
de radiatoren uit
Ontbinding van het lichaam
• Bacteriën zorgen voor de ontbinding: start in de darmen
• Ontbindingsgeur is een zoete, weeë lucht.
• Tip: als je gaat schouwen sluit dan de ramen en deuren
naar buiten (vooral in de zomer). Vliegen/insecten
kunnen dan niet naar binnen om zich in het lichaam te
nestelen.
Vochtverlies
• Door afbraak van weefsel wordt vocht geproduceerd
• Door indrogen lijkt het alsof haren en nagels doorgroeien
•
• Vochtverlies na ziekte
• Tip: raad naasten aan de ziektegeschiedenis te melden bij de
uitvaartbegeleider en niet te lang te wachten met de laatste
verzorging/opbaring
Verkleuring van de huid
• Lijkvlekken
• Ontbindingsverkleuring
• Tip: leg de overledene op zijn rug en met het hoofd
hoger dan de rest van het lichaam
Opbaren
• Plaats van opbaring
• Koelen
• Thanatopraxie
• Balsemen
Bij voldoende tijd
Bijzondere situaties
• Orgaandonatie
• Ter beschikking stellen aan de wetenschap
• Obductie
• Zelfmoord of dood door geweld
Orgaandonatie (1)
• Orgaandonatie
• Weefseltransplantatie
• De arts die het overlijden heeft vastgesteld zet de
donatieprocedure in gang
• Orgaandonatie bij (vermoeden van) een niet-natuurlijke
dood
Orgaandonatie (2)
• Orgaandonatie jonger is dan 16 jaar
• Laatste verzorging en thuisopbaring na donatieprocedure
• Coördinator Orgaandonatie Deventer Ziekenhuis: Els Schaap,
[email protected]
• Bij vragen kun je bellen met NTS (Nederlandse Transplantatie
Stichting) 071-5795795 (24 uur per dag)
www.transplantatiestichting.nl
Ter beschikking stellen aan de
wetenschap (1)
• Wilsbeschikking
• Het lichaam moet gesloten zijn
• Overledene moet binnen 24 uur worden overgebracht
Ter beschikking stellen aan de
wetenschap (2)
• Laatste verzorging kan gewoon plaatsvinden
• Een afscheidsdienst
• Ter beschikking stellen èn een donorcodicil. Wat dan?
Obductie
• Toestemming naasten
• Aparte toestemming schedelobductie
• Kosten obductie
• Verzorging en opbaring na obductie
Zelfmoord of dood door geweld
• Het lichaam komt minder snel in handen van nabestaanden en
de communicatie met hulpverleners en de buitenwereld is
moeilijker
• Restauratie / reconstructie
• Procedure na zelfdoding
• Procedure na een geweldsdelict
Nazorg
Vier rouwtaken (William Worden)
• Onder ogen zien van de werkelijkheid
• Ervaren van de pijn van het verlies
• Aanpassen aan de werkelijkheid zonder de ander
• Opnieuw leren houden van het leven
Niet-erkend verlies/niet-erkende rouw
• De relatie wordt niet erkend
• Het verlies wordt maatschappelijk gezien niet als
betekenisvol beschouwd
• De nabestaande wordt niet als nabestaande beschouwd
• Het type sterven wordt als beschamend beleefd
Kinderen en rouw
• Psychische ontwikkeling
• Denken
• Voelen
• Gedrag
• Informatievoorziening
• Schuldvraag
Aandachtspunten huisartsen bij
rouw (1)
• Normaliseren van gevoelens en gedrag
• Betrek kinderen zoveel mogelijk in de gesprekken die je met
een gezin hebt
• Verlies verwerken is rouwARBEID
Aandachtspunten huisartsen bij
rouw (2)
• Mensen in rouw zijn niet of nauwelijks in staat dingen
te onthouden.
• Stimuleer mensen hun eigen netwerk aan te spreken
voor hulp.
• Gebruik zo min mogelijk het woord therapie als je
iemand verwijst naar hulp bij verliesverwerking. Voor
verdriet hoef je niet in therapie!
Literatuurtips
• Helpen bij verlies en verdriet. Manu Keirse
• Als ik er niet meer ben. Kinderen voorbereiden op het overlijden van
hun ouder, Riet Fiddelaers-Jaspers
• Vingerafdruk van verdriet. Manu Keirse
• Herbergen van verlies. Thuiskomen in het land van rouw. Riet
Fiddelaers-Jaspers en Sabine Noten
Voor meer literatuur: www.in-de-wolken.nl
Advies nodig?
• Heb je advies nodig voor de begeleiding van een patiënt?
• Twijfel je over een aanpak en/of jouw rol als huisarts en wil je overleggen?
Schaf het “Advies-rondom-de-dood” abonnement aan.
Per huisartsenkring per jaar: € 1500,00.
Per huisartsenpraktijk: afhankelijk van de grootte van de praktijk.
Voor meer informatie:
www.inliefdeloslaten.nl/training-advies
info@inliefdeloslaten | 06-41371373