ASC-075287668-2500

Master Class Politiek 2015
Ontwikkelingssamenwerking
10 november 2007
Ton Dietz
Hoogleraar sociale geografie Universiteit van Amsterdam,
oud-directeur van de onderzoekschool CERES en lid van de
Stuurgroep van de Worldconnectors
EERST: HET GOEDE NIEUWS: NL WEER NR 1
Score
Nl
aid
trade
Investm.
Migrat.
environ
security
Technol.
Cetre for Global Development www.cgdev.org
Sterke positie Nederland
• Door breed gedragen ‘commitment’ voor
ontwikkelingssamenwerking, zij het onder druk, zich
uitend in grote OS sector
• Met o.a. sterke, geografisch en sectoraal brede NGO
sector
• Door sterke handels- en investeringspositie Nederlandse
bedrijven, met daarbij innovatieve rol in maatschappelijk
verantwoord ondernemen
• Door internationaal zichtbare Nederlandse ISwetenschap en regio-expertise
• Door genereuze steun vanuit Nederland aan VN en BW
instituties, aan CGIAR en - tot voorkort - aan een aantal
toonaangevende mondiale NGOs
Landelijk: ontwikkelingsstudies
• Bijeengebracht in de onderzoekschool Ceres (kantoor Utrecht, zie
http://ceres.fss.uu.nl)
• Verder belangrijke plekken bij het Institute of Social Studies in Den
Haag, bij het Cidin in Nijmegen en bij AMIDSt in Amsterdam
• Wereldpositie Wageningen Universiteit en Wageningen International
• Interessante organisaties in Maastricht: ECDPM en UNU-MERIT
• Koninklijk Instituut voor de Tropen Amsterdam (heel goede
bibliotheek)
• En regionale kenniscentra: Afrika = ASC Leiden, Latijns Amerika =
Cedla Amsterdam en Utrechtse antropologen, Cariben en Indonesie
= KITLV. Leiden, Azie: IIAS Leiden/Amsterdam, islamitische wereld:
ISIM Leiden/Amsterdam/Utrecht/Nijmegen, Oceanie en Indonesie:
Nijmeegse antropologen; Oost Europa/Centraal Azie: ISS Den
Haag.
• Binnen NWO: speciale aandacht bij NWO-WOTRO, met grote
onderzoeksprogramma’s
Info
• Europees: European Association of
Development Institutes www.eadi.org
• Expertiseoverzicht in Nederland: zie
www.dprn.nl onder publikaties en
www.globalconnections.nl
• Zie ook www.worldconnectors.nl
• Absolute aanrader: abonneer je op the
Broker (via www.thebrokeronline.eu)
Ontwikkeling: het concept
• Ontwikkeling = proces van verbeterende
levensomstandigheden, maar hoe breed
gedefinieerd?
• Vaak ook: ontwikkeling = interventies die
zouden moeten leiden tot betere
leefomstandigheden,
Interventies van wie?
- van mondiale inter-goevernementele organisaties (VN,
Wereldbank, IMF, WTO) en mondiaal opererende NGOs
(bv Oxfam, IUCN)
- Van bilaterale donororganisaties (bv DGIS, DFiD,
USAID, GTZ, etc etc)
- Van nationale overheden
- Van nationaal, of lokaal opererende NGOs
- Van NGO-ondersteunende organisaties uit het Noorden
(in Nederland: de medefinancieringsorganisaties OxfamNOVIB, HIVOS, ICCO, Cordaid, Plan, Terre des
Hommes), en de thematische
medefinancieringsorganisaties, bv Woord en Daad,
Rode Kruis, Both Ends, ETC Foundation en vele andere
steunende organisaties uit gemeentes, bedrijven, etc.
Mondiale ontwikkelingshulp
• Wereld: nu: 110 miljard dollar per jaar officiele
ontwikkelingshulp (in 2001 nog maar 52 miljard)
• Donoren (2005):
- Europese Unie: 56 miljard
- USA: 27 miljard
- Japan: 13 miljard
- Overige OECD-DAC landen: 10 miljard
- Opkomend: China!
Binnen Europese Unie:
1 UK 11 mrd, 2 Frankrijk 10 mrd, 3 Duitsland 10 mrd,
4 Nederland 5 mrd, 5 Italie 5 mrd.
De Nederlandse
Ontwikkelingsindustrie
• Nederland: 4-5 miljard euro, waarvan ca 35%
multilateraal, 40% bilateraal, 25% via NGOs:
samen 0,8% van BNP van Nederland (topgroep,
samen met Luxemburg, Denemarken, Zweden
en Noorwegen; rijke wereld bij elkaar: slechts
0,2 % van hun BNP, ondanks ‘belofte’ 0,7%)
• In Nederland onderdeel van Ministerie van
Buitenlandse Zaken
• Steeds meer harmonisatie donoren, rondom
Europese Unie (Europaid); belangrijke rol OECD
(‘Paris Declaration’)
Actoren in Nederland
• DGIS, ambassades, FMO
• SNV em PSO
• De brede en thematische (‘medefinancierings’)
organisaties op het terrein van Internationale
Ontwikkeling
• Ontwikkelingsconsultants (bv MDF, KIT)
• Internationaal opererend bedrijfsleven, deels
werkend met ‘Maatschappelijk Verantwoord
Ondernemen’ principes
• Migrantenorganisaties
• WOTRO en andere onderdelen van NWO
Controverses
• Ontwikkeling: illusie van maakbaarheid
• Ontwikkeling: “neokolonialisme in
cadeauverpakking”
• Ontwikkeling: bestendigt arhankelijkheid
• Ontwikkeling: illusie van duurzaamheid
• Ontwikkeling: van de ene mode naar de andere
• Ontwikkeling: slechte meetbaarheid van
resultaten en/of onvoldoende verantwoording
• Ontwikkeling: i.p.v. noden elders, eigen volk
eerst (“Er is ook armoede in Nederland”)
Procesgang
• 1945-1962: wederopbouw Europa zelf; dekolonisatie
• 1963-1973: modernisatie, diffusie van innovaties,
technische hulp
• 1973-1987: dependencia (structuralisme), antiimperialisme, anti-apartheid, ‘self reliance’, grassroots
development, empowerment, gender & development;
maar ook : opkomst “tijgers” en lage-lonen
industrialisatie
• 1987-2000: duurzame ontwikkeling; strukturele
aanpassing, neoliberale agenda van
handelsliberalisering en privatisering; teloorgang sovjetimperium: transitielanden en communistische “wezen”;
opening China; maar ook ‘post-colonialism’
Na 2000
• Nadruk op mondialisering (plus antiglobalisme, en
radikaal mondialisme)
• Aandacht voor migranten en ‘remittances’ (nu > 200
miljard $ per jaar)
• Aandacht voor de Millennium Development Goals
• Beleidsaandacht voor ‘coherentie’ (bv verminderen
landbouwsubsidies; mensenrechten)
• Harmonisatie tussen (westerse) donoren
• ‘Allignment’ met plannen nationale overheden, rondom
(afgedwongen?) Poverty Reduction Strategy Plans
• Centrale plaats voor ‘good governance’ en voor
‘maatschappelijk verantwoord mondiaal ondernemen’.
Sterke verschuivingen in de
Nederlandse IS-inspanningen
• Tot 2000 veel Nederlandse OS inspanningen in marginale rurale
gebieden (‘integrated rural development’)
• Daarna nadruk op sector- en budgetsteun ‘good governance’
landen: directe steun aan centrale overheden, ten koste van
(marginaal) platteland en landbouw
• 2002-2006 veel nadruk op basisonderwijs en
basisgezondheidszorg, maar ook: integratie met veiligheid,
mensenrechten, coherentie
• Vanaf 2007 meer aandacht voor fragiele staten, energie,
vrouwenrechten en eerlijke handel
• Verwacht: grotere aandacht (weer) voor rurale ontwikkeling en
landbouw (World Development Report 2007!).
Maar ook mondiale context
verandert drastisch:
• Vanaf 2001 enorme expansie
wereldhandel (exportinkomsten
ontwikkelingslanden nu 4.600 miljard $)
• Sterke groei overmakingen migranten naar
‘zuiden’ (> 200 miljard $)
• Sterke groei investeringen in
ontwikkelingslanden (2006: >600 miljard $)
• Armste landen: rentekwijtscheldingen; veel
andere landen: versnelde aflossing
En:
• Sterke groei vraag naar produkten uit China en India en sterke
toename productie en export biobrandstoffen: prijsexplosies
• Mede door impact climate change aandacht
• Resultaat: nieuwe politiek-economische actoren, ook in
ontwikkelingsindustrie (China!)
• Afgeleide groei ook tot diep in Afrika
• Nieuwe aandacht voor landbouw en plattelandsontwikkeling
• Maar nu ook veel armoede in de sterk groeiende megasteden
• Wereldverhoudingen grondig op de schop
• Hulp voor een deel weer sterk politieke rol (Afghanistan, Iraq,
Pakistan), m.n. vanuit de VS:
• US-motto: foreign policy = defence+diplomacy+development
Mondiaal-politieke consequenties
• Verminderde macht/belang Wereldbank
• In groeiregio’s steeds minder betekenis hulp, in plaats
daarvan handel, investeringen en ‘remittances’
• Maar: grote delen van de wereld nog geisoleerd van
deze ontwikkelingen, ook delen van India en China!
Zones of poverty/zones of stagnation/zones of disasters
and violent conflict
• En: gooi geen instituties weg die je mondiaal nodig hebt
bij een volgende recessie en bij noodsituaties (bv: wees
zuinig op de Wereldbank en op de VN).
• Discussiepunt: schaalniveau: Nederlandse hulp of EUhulp of VN hulp?
Net FDI flows 2006
• Totaal: 325 miljard $
• Daarvan:
– China 76
– Rusland 28
– Turkije 19
– Brazilie 19
– Mexico 19
– India 8
8 Millennium Development Goals
1990-2015 periode
• 1 halveer de armoede (<1$/d van 30% naar 15%) en halveer de
ondervoeding
• 2 ieder kind naar lagere school
• 3 evenveel jongens als meisjes in het onderwijs en ‘empower’
vrouwen
• 4 reduceer kindersterfte met 2/3
• 5 reduceer moedersterfte met 2/3
• 6 verminder het aantal mensen met HIV-AIDS en bestrijd tbc en
malaria
• 7 zorg voor betere milieuduurzaamheid: alle landen hebben een
milieubeleid, halveer aantal mensen zonder toegang tot drinkwater,
verbeter het leven van 100 miljoen slumbewoners
• 8 zorg voor een mondiaal ontwikkelingspartnerschap; verhoog de
ODA (maak er nu echt 0,7% van) en verbeter de toegang tot
markten
Armoede: < 1$/dag,
in miljoenen mensen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Regio
Oost + ZO Azie
Europa en C.Azie
Latijns Am. & Car
Midd Oosten & NAfr
Zuid Azie
SS Afrika
Totaal
% ontw.landen
1990
472
2
49
6
462
227
1219
29
2001
271
17
50
7
431
313
1089
23
2004
192
5
48
9
460
316
1030
20
2004
•
•
•
•
De spreiding van de armoede in de wereld
Zuid Azie: 45%
Sub-Sahara Afrika: 31%
Oost Azie: 19%
Armoedebegrip steeds ruimer
gedefinieerd
• 1$/day = inkomen en consumptie (PPP
dollars)
• Inkomen + bezit (‘assets’)
• + vaardigheden (human capital)
• + sociaal-culturele waardigheid
• + politieke zeggenschap
• + veiligheid
Relatieve armoede
• Ten opzichte van nabije anderen
• Ten opzichte van nationale of
internationale gemiddeldes/standaarden
• Ten opzichte van beelden van elders
• Ten opzichte van vroeger (vorig jaar,
vorige generatie)
• Ten opzichte van persoonlijke ambitie
Meten van ‘rijkdom’
• Bruto inkomen versus netto inkomen:
investeringen eraf,
• Green accounting: ook milieu-uitputting en
milieuschade meerekenen
• Social accounting: ook aandacht voor
sociale inputs (kosten opleiding), sociale
misstanden meeberekenen,
inkomensongelijkheid, exploitatie
Meten van inkomen
• Monetaire transacties, met koopkrachtcorrectie
• Deels ook productie voor zelfvoorziening, m.n.
voedsel
• Maar: illegale inkomsten? Smokkel? Drugs?
Prostitutie?
• Zelfvoorziening in de fysieke sfeer? Brandhout?
Huizenbouw? Waterplekken?
• Zelfvoorziening in de sociale sfeer? Kinderzorg?
Opvoeding? Opleiding? Ouderenzorg?
Huishoudelijke arbeid? Sexualiteit? Religieuze
functies? ‘Álternatieve’ medische zorg?
Inkomensverschillen
• Meten met Lorentzcurves
• Rijkste 10%:
• Meer dan 40% van het totale inkomen in
bv Brazilie (48%), Kenya (48%), Zuid
Afrika (47%)
• Laagst: Slowakije: 18%
• Nederland: 25% (UK 25%, VS 29%, India
25%, China 31%)
Armste 10%
• Minder dan 1% in Brazilie, Guatemala,
Guinee, Lesotho, Guinee Bissao,
Mauretanie, Panama, Sierra Leone
• Relatief veel in Slowakije: 5%
• In Nederland: 2,9%
Waarom hebben mensen een lage
consumptie-1?
• Omdat ze weinig bezit hebben van waaruit
inkomen wordt gevormd en omdat ze een lage
bruto opbrengst, lage lonen hebben
• Omdat ze een relatief lage capaciteit hebben:
slechte gezondheid, ondervoeding, slechte
opleiding, verslavingen, handicaps
• Omdat ze weinig toegang hebben tot
assistentienetwerken van overheid, familie of
vrienden (lage sociale zekerheid); vaak sociaal
isolement (onzichtbaarheid, schaamte,
zelfverwijt, ‘culture of poverty’)
Waarom hebben mensen een lage
consumptie-2?
• Omdat ze weinig toegang hebben tot de macht
om dingen te veranderen
• Omdat ze slecht beschermd zijn tegen geweld,
afpersing, diefstal, natuurrampen
• Omdat ze hoge prijzen moeten betalen voor
consumptiegoederen en diensten die ze van de
‘markt’ moeten betrekken (slechte ‘ruilvoet’,
‘terms of trade’); hoge transactiekosten, bv door
geografisch isolement
Hoe komt het dat mensen een laag
productieinkomen hebben-1?
• Omdat ze weinig (effectieve) arbeidsuren
hebben (bv veel inactieven, veel
‘vermorste’ tijd, lage arbeidsethos, veel
niet-productieve tijdsbesteding
• Omdat ze per uur gewerkte tijd weinig
opbrengst hebben, bv door slechte
productieomstandigheden, slechte
arbeidsorganisatie, gebrek aan
hulpmiddelen, gebrek aan steun
Hoe komt het dat mensen een laag
productieinkomen hebben-2?
• Omdat ze per gewerkt uur heel weinig betaald
krijgen: door lage reele lonen (deels door
afroming), door uitsluiting van de lucratieve
banen (afstand, discriminatie, illegaliteit), door
slechte markttoegankelijkheid, duur transport,
hoge handelsmarges
• Omdat ze in hun onderhandeling met
werkgevers alleen staan, geen vakbonden, geen
boerenbonden, geen vrijheid van associatie
Terug naar de ontwikkelingssamenwerking: veel recente
nadruk op het meten van ‘impact’
• Veel recente nadruk op effectiviteit van de hulp: output,
effect/outcome en impact.
• Grote discussie over geeigende methodes
• IS-organisaties: lerende organisaties met eigen
onderzoeksactiviteiten naar relevantie, effectiviteit, efficiency,
duurzaamheid van interventies
• Methodologisch probleem: attributie
• Nieuwe allianties IS organisaties-academie (bv DGIS-IS academie;
VU-economen en DGIS-DEK; CIDIN en Cordaid; ISS en HIVOS;
AMIDSt/UvA en ICCO/Prisma/Woord en Daad
• Evalueren = waarderen, waardetoekennen: aandacht voor de
culturele duiding van verandering en nastrevenswaardige doelen.
• Concurrerende wereldbeelden en scenarios
Basisvragen-1
• Verdere mondialisering lijkt onontkoombaar, maar welke
richting gaat dat uit?
• Alleen maar opening markten en vrijere speelruimte
private belangen en m.n. grote bedrijven?
• Mondiale economische regelgeving vanuit USA als
metropool, of meerdere economische machtsblokken
(EU, Russische regio, China, India, Zuid Amerika,
Islamblok)?
• Of ook mondiale sociale en veiligheidspolitiek om
ongelijkheid en oorlogsdreiging in te dammen?
• En hoe democratisch en gelegitimeerd wordt de
besluitvorming daarover dan?
Basisvragen-2
• En moet dan niet alleen de goederen-, kennis- en
kapitaalstroom worden geliberaliseerd, maar ook de
mensenstroom?
• En wat doen we met de spanning tussen verdere
mondiale groei en de mondiale en lokale
milieubedreigingen die daaruit voortkomen (climate
change as an inconvenient truth)?
• En wat met de wens om lokale identiteiten te borgen,
ruimte te geven aan diversiteit in wereldbeelden en
religies, en ruimte te geven aan afwijkende systemen
van ‘governance’?
• En hoe gaat de ‘ontwikkelde wereld’ dan om met de
wens van ontwikkelingslanden om een grotere toegang
tot de hulpbronnen in de wereld
En Nederland?
• Mondiale hub en innovatie-voorloper in mondiale
activiteiten, rondom een cosmopolitische elite,
gedragen door een cosmopolitieke publieke
opinie?
• Of terugtrekken in de parochiale schulp; ‘eigen
identiteit’ centraal stellend; afgekeerd van de
wereld; angstig wegkruipend voor de gevaren
van mondialisering en multi-cultureel
transnationalisme?
Tegenstellingen
• De links-rechts
tegenstelling (meer vs
minder overheid;
democratische controle
op kapitaal vs vrijheid
voor ondernemers)
• De tegenstelling
cosmopolitisch vs
lokalistisch (‘parochiaal’)
• Geeft een matrix van vier
cellen:
Nationaal
sociaal
(SP?,
delen
CDA?)
Mondiaal
sociaal
GL, delen
PvdA,
delen
CDA?
Nationaal
liberaal
(PVV,
TON?)
Mondiaal
liberaal
D66, delen
VVD?
Bundeling van de ‘mondialen’
• www.worldconnectors.nl
•
•
•
•
•
•
Andere nuttige websites:
www.dprn.nl
www.global-connections.nl
www.thebrokeronline.eu
www.cgdev.org
www.eadi.org