Openingswoord Hirsch Ballin - Orthodoxie versus fundamentalisme

Congres Orthodoxie versus Fundamentalisme; wat is je heilig in het
levensbeschouwelijk onderwijs?
Openingswoord van Ernst Hirsch Ballin, universiteitshoogleraar aan Tilburg
University
Het onderwerp van dit congres is belangrijk en urgent. De vrijheid om in de
samenleving een verscheidenheid van religieuze overtuigingen uit te dragen, is ons
dierbaar. Die vrijheid geldt ook voor ons onderwijs, maar onderwijs heeft óók tot taak
jonge mensen toe te rusten voor een samenleven als verantwoordelijke staatsburgers.
Rechtgelovigheid is daarvoor geen beletsel, integendeel, zo leert ook de Nederlandse
ervaring, mist men het geloof als een stimulans ziet om anderen met respect tegemoet
te treden. Als men de ander slechts aanvaardt nadat deze zich heeft bekeerd (en hem
of haar anders uitstoot of een kopje kleiner maakt), overschrijdt men de grens naar
onverdraagzaam fundamentalisme. (En voor alle duidelijkheid: er bestaat ook
atheïstisch fundamentalisme.)
Onder invloed van gewelddadige fundamentalistische bewegingen, zoals Daesh,
krijgen velen hier en elders in de wereld de indruk dat fundamentalisme eigen is aan
de islam. Maar de pretenties van deze zogenaamde islamitische staat en van de
zogenaamde kalief Al-Bagdadi worden door serieuze moslimgeleerden collectief, met
theologische bronnen beargumenteerd, verworpen (http://www.lettertobaghdadi.com).
Het gaat bij zulk fundamentalisme – en andere fundamentalismen – dan ook niet om
iets dat per se eigen is aan een bepaald geloof, bijvoorbeeld de islam. Het gaat wel om
de verhouding van mensen/medeburgers tot de voor hen heilige teksten. Daarin kan
men zich scholen, zodat men de eigen verhouding tot de bronnen leert bepalen. Er is
alle reden om dit te verdisconteren bij een bezinning op de relatie tussen onderwijs in
een democratische samenleving, en godsdienstige overtuigingen. In 2010 was
daarvoor al gepleit en een beleidsvoornemen kenbaar gemaakt (Kamerstuk 29754, nr.
194), dat echter in het politieke getij van dat jaar werd weggespoeld.
De waarden van ideële pluriformiteit bieden bescherming aan een plaats van
godsdienst en levensovertuiging in het onderwijs – maar het omgekeerde moet ook
het geval zijn.