Successions internationales: Aperçu du Règlement 650

Internationale
nalatenschappen:
Overzicht van de Verordening
650/2012:
Patrick Wautelet
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
Plan
•
1) De Verordening: algemene
principes
•
2) Toepassing van de Verordening:
voorbeelden
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
Verordening Erfopvolging
(650/2012)
– Inwerkingtreding: 16 augustus
2012 (art. 84)
–
Toepassing: nalatenschappen
opengevallen op en na 17
augustus 2015 (art. 83)
→ In tussentijd: huidig recht blijft
relevant
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
In afwachting: toepassing van de
nationale/internationale regels van het
internationaal privaatrecht:
–
Nationaal IPR
–
•
NL: Boek 10 NBW
•
BE: WIPR (art. 77-84)
•
DE: §§ 25-26 EGBGB...
Internationale conventies:
•
Conventie Den Haag 1961 (vorm van
testamenten)
•
Andere conventies (bv.:
Nachlaβabkommen DE-TU 1929)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
Impact van de Verordening
650/2012 tegen 17 augustus 2015?
– Geen enkele, als de
nalatenschap openvalt vóór 17
augustus 2015...
–
Als de nalatenschap openvalt op
of na 17 augustus 2015:
volledige toepassing van de
Verordening, zelfs op de
daarvóór verworven
akten/situaties
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
•
•
•
bv.: een Belgische onderdaan woont in
Spanje waar hij sinds 2010 van een vredig
pensioen geniet, maar behoudt een
onroerend goed in België
2013: schenking van de naakte eigendom
van het Belgisch onroerend goed, ten
behoeve van zijn neef
Quid inbreng van de schenking naar
aanleiding van de nalatenschap?
Erfrecht bepaalt de inbreng en de
inkorting van giften (art. 80 § 1-10 WIPR/
art. 23 par. 2 onder i Verordening)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
Erfrecht?
–
Overlijden in april 2014: geen toepassing van de
Verordening → onroerende nalatenschap geregeld
door het Belgisch recht
–
•
Indien vereffening in België: recht van de
plaats waar het goed zich bevindt (art. 78
WIPR)
•
Indien vereffening in Spanje: recht van de
plaats waar het goed zich bevindt door
terugverwijzing naar het nationaal recht
van de erflater (art. 9-8 Burgerlijk
Wetboek ES)
Overlijden in sept. 2015: toepassing van de
Verordening → nalatenschap beheerst door het
Spaans recht (gewone verblijfplaats van de
erflater - art. 21)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
→ Noodzakelijk de Verordening
650/2012 te beheersen om te
anticiperen op haar toepassing op
de toekomstige (maar vandaag
voorbereide...) nalatenschappen
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
Verordening 650/2012?
–
Burgerlijke benadering (geen fiscaal luik)
–
Geen eenheid van het erfrecht
–
Coördinatiebenadering: regels van het
internationaal privaatrecht:
•
Toepasselijk recht
•
Bevoegdheid (rechtbanken en
notarissen)
•
Verkeer - samenwerking (bv.:
Europese erfrechtverklaring)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
I. Verordening 650/2012:
algemene principes
•
Basisprincipes van de Verordening:
–
Bevoegdheid: gewone verblijfplaats (art. 4)
–
Erfopvolging geregeld door één recht - geen
versnippering
–
Welk recht?
–
•
Recht van de gewone verblijfplaats
(art. 21)
•
Of recht gekozen door de erflater (art.
22)
Aanzienlijke invloed - toepassing van het
erfrecht op alle erfkwesties
(opvolging/overdracht goederen/vereffeningverdeling)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
Scenario 1: Dhr. Durant, een
Belgisch onderdaan die in België
woont, bezit een tweede
verblijfplaats in Frankrijk
Alternatief: een
Nederlands/Duits/Luxemburgs
onderdaan bezit een tweede
verblijfplaats in het zuiden - Italië,
Spanje, Frankrijk, ...
Welk recht voor de erfopvolging?
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
Eenheid/
splitsing
Belangrijkste
aanknoping
Tweede
aanknoping
Terugverwij
zing?
BE/
FR
Splitsing
(art. 78 WIPR –
art. 3 BW FR)
Gewone verblijfplaats/
woonplaats
Locatie
onroerend
goed
Ja onroerend
goed (BE) /
indien
eenheid
(FR)
NL
Eenheid
(Verdrag Den
Haag 1989)
Gewone verblijfplaats
(als nationaliteit of GV 5
jaar)
Nationaliteit
Neen
DE
Eenheid (§ 251 EGBGB)
Nationaliteit
/
Ja
LU
Splitsing (art. 3
lid 3 BW)
Woonplaats
Locatie
onroerend
goed
Ja
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
Verordening?
Principe: gewone verblijfplaats (art. 21)
Voordelen?
– Één recht voor het geheel van de
nalatenschap (geen splitsing)
–
Gemeenschappelijke regel voor alle
Lidstaten (behalve DK/UK/IRL)
–
Geen terugverwijzing (behalve indien
derde staat)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
•
Scenario 2: Dhr. en Mevr. Janssens,
Belgische gepensioneerden, verblijven
jaarlijks 6 maanden in Tarragona (ES) en
6 maanden in Lier (BE)
In Lier zijn de sociale betrekkingen nog
zeer sterk (kinderen, kleinkinderen,
vrienden, ...)
In Tarragona, investering in het lokale
leven - Dhr. werkt als vrijwillig gids en op
het festival Santa Tecla
Dhr. en Mevr. Janssens vragen zich af
welk recht van toepassing is op hun
nalatenschap
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
•
Principe: toepassing van het recht
van de laatste gewone verblijfplaats
van de erflater
Gewone verblijfplaats van Dhr. en
Mevr. Janssens?
Geen definitie
Inleiding: overweging 23 → "nauwe
en duurzame band met de
betrokken staat"
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Principes voor de bepaling van de
gewone verblijfplaats?
–
Globale benadering - "oordeel over
alle aspecten van het leven van de
erflater in de jaren voor zijn
overlijden en op het tijdstip van zijn
overlijden..." (overweging 23)
–
Één gewone verblijfplaats
–
Fiscale woonplaats - grond van
vermoeden, niet bepalend
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Quid gewone verblijfplaats van Dhr. en
Mevr. Janssens?
Overweging 24: als de erflater
afwisselend in verschillende lidstaten
heeft gewoond of van staat naar staat is
gereisd zonder zich voor langere tijd in
een ervan te vestigen → als de erflater
onderdaan was van een van deze staten
of in een van deze staten al zijn
voornaamste goederen had, kunnen we
rekening houden met zijn nationaliteit of
de plaats waar deze goederen zich
bevinden
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
In talrijke gevallen, geen probleem om de locatie
van de gewone verblijfplaats te achterhalen-bv.:
–
Nederbelg/Fransman van België: gewone
verblijfplaats in België, zelfs al behoudt hij
een deel van het vermogen, activiteiten en
familiebanden met land van oorsprong
–
'Poolse Loodgieter' die 10 maanden per jaar
in Frankrijk woont: emigrant om
professionele reden die nauwe en duurzame
band behoudt met land van oorsprong,
behoudt gewone verblijfplaats in land van
oorsprong indien gezinsleven en centrum van
zijn belangen (overweging 24)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Probleem met locatie van de gewone
verblijfplaats: wel reëel maar
beperkt tot bepaalde situaties
Bv.: grens BE-DE:
– Werk, school van de kinderen,
sociale contacten, ...: DE
–
•
Fysieke verblijfplaats
('slaapgebied'): BE
Oplossing voor probleemsituaties →
Rechtskeuze (infra)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
•
Scenario 3: Dhr. Jean-Pierre Frieden,
Luxemburgs onderdaan geëmigreerd naar
Marokko waar hij sinds 13 jaar woont met
zijn echtgenote, raadpleegt u
Dhr. Frieden voelt zich nog Luxemburger,
maar de enige band met zijn vaderland:
effectenrekening beheerd door een
Luxemburgse bankinstelling
Dhr. Frieden heeft twee kinderen (meisje
en jongen) uit een vorige relatie
Welk recht zal zijn erfopvolging
beheersen?
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
Toepassing van de Verordening bij
niet-Europese erfopvolging en
toepasselijk recht van een derde staat?
Ja: Verordening niet beperkt tot enkel
de 'Europese' erfopvolgingen
'Universele' toepassing van de
Verordening (art. 20) → zelfs al leidt
dit naar de toepassing van het recht
van de derde staat (gevolg: geen
ondergeschikte plaats voor de
toepassing van het nationaal IPR)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
Bevoegdheid van de Europese
autoriteiten om te beslissen over de
erfopvolging?
Art. 10: bevoegdheid indien
aanwezigheid goederen van de
nalatenschap en andere
voorwaarden
Luxemburg: bevoegdheid voor de
hele nalatenschap aangezien erflater
nationaliteit van die lidstaat bezit
(art. 10 par. 1-a)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Recht van toepassing volgens Verordening?
Toepassing van het recht van de gewone
verblijfplaats (art. 21) → recht van Marokko
Marokkaans recht?
–
Erfrechtelijk statuut van de langstlevende
echtgenoot in het Marokkaans recht weinig
gunstig als de erflater afstammelingen
nalaat: 1/8ste van het vermogen (art. 344
Wetboek van het Persoonlijk Statuut)
–
Probleem tussen afstammelingen:
geprivilegieerde status van afstammeling van
het mannelijk geslacht (art. 351(1)
Wetboek)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Terugverwijzing?
–
In principe terugverwijzing uitgesloten
–
•
Uitzondering als erfrecht dat van een
derde staat is en IPR van de derde staat
naar het recht van een Lidstaat verwijst
(art. 34-1-a)
In casu: art. 18 van het Dahir van 12.08.1913
over het burgerschap van buitenlanders in
Marokko - erfopvolging wordt geregeld door
het recht van de Staat waarvan de erflater de
nationaliteit bezat → terugverwijzing naar het
Luxemburgs recht
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Scenario 4: een Frans onderdaan die
sinds 5 jaar in België woont, verschijnt
voor een Belgische notaris en wil een
testament opstellen dat het grootste
beschikbare deel nalaat aan een
verdienstelijke neef die in Frankrijk
woont
Niet uitgesloten dat Franse onderdaan
zich op een dag opnieuw wil vestigen in
Frankrijk of elders, ook al is hier
momenteel geen enkel concreet
voornemen toe
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Testamenten en uiterste
wilsbeschikkingen?
Principe: toepassing van het erfrecht
(art. 23 par. 2 h: erfrecht regelt
"het beschikbare deel van de
nalatenschap, de wettelijke erfdelen
en andere beperkingen van de
vrijheid om bij uiterste wil te
beschikken...")
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Probleem: erfrecht = gewone
verblijfplaats van de erflater "op het
tijdstip van zijn overlijden" (art. 21
par. 1 in fine)
Gewone verblijfplaats kan worden
verplaatst tussen het tijdstip van de
uiterste wilsbeschikkingen en het
overlijden
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
•
Oplossing? Rechtskeuze!
Verordening laat rechtskeuze toe door de
(toekomstige) erflater (art. 22)
Rechtskeuze laat toe het recht vast te
stellen dat toepasselijk is op de
nalatenschap
Strikte beperkingen:
– Keuze van één enkel recht (unitair
recht)
–
Keuze slechts in het voordeel van het
nationaal recht (vgl. art. 79 WIPR)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Verschillende hypotheses waarin
rechtskeuze nuttig is:
–
Twijfel over gewone verblijfplaats
(mobiele decujus)
–
Buitenlander gevestigd in België (bv.:
Engelsman gevestigd in België keuze van het Engels recht testament aangepast aan de
'juridische cultuur' van de erflater)
–
Belg gevestigd in het buitenland
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
Clausule van rechtskeuze?
"Ik verklaar dat krachtens art. 22
van de Verordening erfopvolgingen
650/2012, mijn nalatenschap door
het Belgisch recht zal worden
geregeld. Ik bezit de Belgische
nationaliteit op de dag van deze
verklaring"
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
•
•
Scenario 5: Twee Duitse echtgenoten
wonen in Eupen
Ze hebben een gezamenlijk testament
opgesteld toen ze in Duitsland woonden
("Berlijns" testament: testament voorziet
dat de langstlevende echtgenoot het
geheel van de nalatenschap verkrijgt, dat
iedere echtgenoot de andere aanduidt als
algemene legataris, en dat de kinderen
pas erven bij het tweede overlijden)
Echtgenote is eigenaar van een onroerend
goed in Duitsland
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Bij overlijden van de 1ste echtgenoot: quid
geldigheid van het gezamenlijk testament?
–
Testament onderworpen aan het Belgisch
recht (art. 21/23 Verordening)
–
Formele geldigheid van een testament
onder de Verordening? Verwijzing naar de
Conventie van Den Haag (art. 75 § 1 lid
2)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Probleem: noch de Verordening, noch de
Conventie van Den Haag spreken zich uit over
de rechtmatigheid (toelaatbaarheid) van het
gezamenlijk testament - verschillende
benaderingen:
–
België: geen rechtspraak; Belgische
rechtsleer: wezenlijke kwalificatie
meerderheid → erfrecht (aanvaardbaar
onder Verordening?)
–
Frankrijk: Cass. 2013: vraag naar
rechtmatigheid van een gezamenlijk
testament is geen vraag omtrent de
inhoud maar omtrent de vorm
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Conclusie:
–
Nalatenschap van de erflater geregeld door
het Belgisch recht
–
Lotsbestemming van het gezamenlijk
testament onzeker - mogelijke
invraagstelling:
•
Hetzij indien rechtmatigheid van het
testament onderworpen aan het
Belgisch erfrecht
•
Hetzij indien unilateraal karakter van
het testament van openbare orde (art.
968 BW)
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
II. De Verordening 650/2012 in
de praktijk: voorbeelden
•
Oplossing: rechtskeuze - keuze voor
Duits recht
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014
Conclusie
•
•
•
Niet wachten tot 17 augustus 2015
Verordening kan internationale
planning/vereffening
vereenvoudigen
Goede praktijken voorbereiden:
– Model rechtskeuzeclausule
–
Model van Europese
Erfrechtverklaring
–
Coördinatie van de akten
CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014