Dieet met extra energie en eiwit

VOEDING & DIEET
Dieet met extra
energie en eiwit
ADVIES
Dieet met extra energie en eiwit
Goed eten is voor iedereen belangrijk. Daarmee krijgen we alle
energie (calorieën), eiwitten, vetten, vitamines en mineralen
binnen die het lichaam nodig heeft. Soms lukt het niet om
voldoende te eten. U valt dan onbedoeld af en uw conditie
verslechtert. In deze folder leggen we uit wat gezonde voeding
inhoudt en vindt u praktische adviezen over hoe u uw voeding
van meer energie en eiwit kunt voorzien.
Wij hopen dat u met behulp van deze adviezen beter kunt eten
en uw voedingstoestand kunt verbeteren.
Gezonde voeding
Een gezonde voeding bevat alle voedingsstoffen die uw lichaam dagelijks nodig
heeft. Op de volgende pagina vindt u een
tabel die een hulpmiddel kan zijn bij het
samenstellen van een gezonde voeding.
1
Voedingsmiddel
Brood
Kaas
Vleeswaren
Melk of melkproducten
Fruit
Vlees, vis, gevogelte, ei of
vegetarische vervangers
Aardappelen, pasta, rijst of peulvruchten
Groente
Boter, margarine, halvarine, olie
Vocht
Hoeveelheid per dag
5-6 sneden
2 plakken
2 plakken
3 bekers of schaaltjes
2 stuks
100 gram
Variatiemogelijkheden
• Vlees, vis, gevogelte, ei of vegetarische
vervangers: alle soorten, ook als ragout,
door saus of in een maaltijdsoep;
• Aardappelen, pasta, rijst en peulvruchten: alle bereidingsmethoden, ook als
salade, maar ook brood, pizza en graanproducten (zoals couscous en Tarly);
• Groenten: alle soorten (vers, diepvries
of uit blik/pot), bij de warme maaltijd,
in soep, door saus over pasta of rijst, als
salade, op brood en als groentesap (vers
of kant-en-klaar);
• Boter, margarine, halvarine, olie: op
brood, voor de bereiding of verwerkt in
gerechten.
3 stuks of 3 opscheplepels
200 gram (4 opscheplepels)
30 gram/30 ml
Minimaal 1,5 liter
Bent u 65 jaar of ouder?
Dan minimaal 1,7 liter
Van bovenstaande voedingsmiddelen kunt u
verschillende soorten gebruiken.
• Brood: alle soorten brood, maar ook
(volkoren)beschuit, knäckebröd, crackers, rijstwafels, ontbijtbiscuits, graanproducten (zoals muesli en cornflakes),
grove papsoorten (zoals havermout en
Brinta) en drinkontbijt;
• Kaas: alle soorten op brood, uit het
vuistje, door soep, saus of pasta;
• Vleeswaren en beleg: alle soorten
vleeswaren op brood of uit het vuistje,
maar ook: ragout, vis, ei,
pindakaas en notenpasta;
• Melk en melkproducten: alle soorten
melk, maar ook: ijs, milkshake, vla, pudding, pap, kwark, yoghurt, sojaproducten en toetjes;
• Fruit: alle soorten fruit (vers, uit blik
of pot), vruchtensap (vers of kant-enklaar), fruit op brood, of fruit door een
toetje en gepureerd fruit;
2
veel eiwit. Ook zit er veel eiwit in noten
en peulvruchten, zoals kapucijners, bruine
bonen en linzen.
Slechte conditie door
gewichtsverlies
Als gevolg van ziekte of behandeling kan
het zijn dat u minder eet dan u gewend bent
en dat uw lichaam een grotere behoefte
aan voedingsstoffen heeft. Als het lichaam
onvoldoende energie binnenkrijgt, valt u af.
Door dit onbedoelde gewichtsverlies (bij
gemiddeld 3 kilo in een maand of 6 kilo in
6 maanden) kan uw conditie verslechteren.
Dat wordt een slechte voedingstoestand
genoemd. Hierdoor voelt u zich slap en
moe. Uw weerstand tegen infecties vermindert en u herstelt minder snel van een
behandeling.
Door u regelmatig te wegen,
kunt u eenvoudig zien of u
voldoende eet. Eenmaal per
week op dezelfde weegschaal,
op hetzelfde tijdstip, is meer
dan voldoende. Bedenk dat
aankomen in gewicht een tijd
kan duren.
In de tabel op pagina 10 ziet u hoeveel eiwit
er in verschillende eiwitrijke producten zit.
Als de aanbevolen hoeveelheden uit de
tabel niet haalbaar zijn voor u, of u valt af
ondanks een goede voeding, dan is het
raadzaam om voedingsmiddelen te gebruiken met extra energie en eiwit of eventueel
het gebruik van dieetproducten te overwegen.
Adviezen bij voedingsproblemen
Slechte voedingstoestand
Om uw voedingstoestand te verbeteren, is
het belangrijk om zowel voldoende calorieën als eiwitten te nemen. Daarover adviseren we het volgende:
• Verdeel de maaltijden over de dag. Eet
naast 3 hoofdmaaltijden ook tussendoortjes.
• Als u tussendoortjes gebruikt, kies dan
voor energie- en eiwitrijke tussendoortjes.
-Voorbeelden van zoete tussendoortjes zijn: koek, chocolade, ijs, vla,
milkshake, pudding, (volle) yoghurt/
kwark.
-Voorbeelden van hartige tussendoortjes: kant-en-klare blokjes kaas,
Om uw voedingstoestand te verbeteren, is
het nodig dat u meer gaat eten en drinken
dan u nu doet. Ook is het een mogelijkheid
om uw eten en drinken te voorzien van
extra energie of eiwit.
Waarom juist eiwit?
Eiwitten zijn bouwstenen voor het lichaam
en spelen onder andere een belangrijke
rol bij de wondgenezing en opbouw van
de spieren. Als u te weinig eiwit eet verliest u spierweefsel, waardoor uw conditie
verslechtert. Mensen die ziek zijn hebben
daarom meer eiwitten nodig. Melk en melkproducten, kaas, vlees, vis, kip en ei leveren
3
•
•
•
•
•
•
•
•
•
stukjes worst, noten, zoutjes, saucijzenbroodje, toastje met paté, kanten-klare salade, haring.
Neem tussendoortjes mee als u op pad
gaat.
Gebruik ruim volle melkproducten, zoals:
volle melk, volle yoghurt, roomkaas,
(slagroom)vla, roomijs.
Gebruik bij voorkeur royaal roomboter of
(dieet)margarine in plaats van halvarine
op uw brood, en doe een extra klontje
door de warme pap, aardappelpuree,
groente, jus of ragout.
Gebruik royaal hartig beleg op brood,
zoals kaas, vleeswaren, vis of ei.
Ongeklopte slagroom, crème fraîche,
zure room of koffieroom kunt u verwerken in koffie, melk, chocolademelk,
karnemelk, vla, yoghurt, kwark, pap,
milkshake, gebonden soep, saus, ragout,
jus, groente, aardappelpuree en pastagerechten.
Ongeklopte slagroom geeft u minder
snel een vol gevoel dan geklopte slagroom, zodat u er meer van kunt eten.
Kies in plaats van de magere vlees- en
vissoorten voor de vettere soorten. Voorbeelden van vetter vlees zijn: spek, paté,
gehakt, schouderkarbonade, slavink.
Voorbeelden van vettere vissoorten zijn:
makreel, paling, haring, zalm, lekkerbekje.
Probeer, als vlees u tegenstaat, of koud
vlees wel smaakt. Voorbeelden zijn: fricandeau, rollade, ham, kipfilet of rosbief.
Voeg ruim suiker (of honing of stroop)
toe aan dranken of gerechten. U kunt ook
gebruik maken van een voedingssuiker,
zoals Fantomalt, of een eiwitpoeder,
•
•
•
•
•
•
•
zoals Protifar. In het hoofdstuk ‘Drinkvoedingen en energie- en eiwitrijke
toevoegingen’ leest u meer hierover.
Pas op met grote hoeveelheden rauwkost, fruit of grof volkorenbrood. Deze
producten geven snel een vol gevoel.
Kies liever gekookte groente (met
boter), vruchtensap of vruchtenmoes
en lichtbruin brood met ruim boter en
beleg. Gebruik bouillon en soep met
mate. Deze producten geven snel een
vol gevoel maar leveren geen of weinig
calorieën.
Neem rustig de tijd om te eten en goed
te kauwen.
Zorg voor variatie. Wissel koude en
warme, zoete en hartige gerechten met
elkaar af.
Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk
uitzien.
Maak eten klaar dat makkelijk te bereiden is, bijvoorbeeld kant-en-klaarmaaltijden en kant-en-klare nagerechten.
Stem de grootte van uw maaltijd af op
uw eetlust. De aanblik van een te vol
bord doet de eetlust verdwijnen. Neem
liever tussendoor iets extra’s en maak
datgene wat u eet energierijker door
bovenstaande tips op te volgen.
Ook met dranken, zoals frisdrank, sap of
melk en melkproducten, kunt u uw inname van energie en eiwit aanvullen.
Om u te helpen met het bereiden van energierijke dranken, pappen en vla, vindt u in
het hoofdstuk ‘Recepten’ voorbeelden van
hoe u dit kunt doen. Als het zelf bereiden
van energierijke dranken te vermoeiend
voor u is, kunt u gebruik maken van kanten-klare drinkvoedingen.
4
• Eet kleine maaltijden, meerdere keren
per dag.
• Drink voldoende. Te weinig vocht maakt
een misselijk gevoel nog erger.
Probeer per dag 1,5 tot 2 liter (10-15
kopjes) te drinken.
• Vaak veroorzaken warme voedingsmiddelen met een sterke geur (bijvoorbeeld
vlees of koffie) meer problemen dan
koude voedingsmiddelen.
• Als de warme maaltijd u tegenstaat, dan
kunt u deze vervangen door een broodmaaltijd.
• Vaak wordt koud vlees beter verdragen,
zoals plakjes rosbief of fricandeau. Ook
eten zonder vlees is mogelijk. Neem dan
kaas, ei, noten, vegetarische vleesvervangers, vis, melk of peulvruchten.
• Als u misselijk wordt van de lucht van
eten, blijf dan zo mogelijk uit de keuken
als er gekookt wordt.
• Als u zelf kookt, gebruik dan de magnetron, dan hebt u minder last van etensgeuren.
Daarover vindt u meer onder het kopje
‘Drinkvoedingen en dieetpoeders’.
Smaak- en reukveranderingen
Door medicatie of behandeling kan eten en
drinken meer of minder zout, zoet, zuur of
bitter voor u smaken of ruiken. Wat u voorheen lekker vond, staat nu misschien tegen.
• Voedingsmiddelen waar u eerst niet van
hield, kunnen nu wel smaken. Het is belangrijk dat u dat uitprobeert.
• Producten waarvan u echt een afkeer
hebt gekregen, kunt u beter weglaten.
• Blijf zo mogelijk uit de keuken als er
gekookt wordt. Als u zelf kookt, gebruik
dan de magnetron, dan hebt u minder
last van etensgeuren.
• Een vieze smaak in de mond kan worden veroorzaakt door te weinig drinken.
Drink daarom voldoende (1,5 tot 2 liter).
Een goede mondverzorging kan (tijdelijk) een vieze smaak verminderen.
Vermoeidheid
• Zorg dat u een voorraad (lang houdbare)
levensmiddelen in huis hebt, zodat u niet
altijd eerst de deur uit moet voor boodschappen. Of vraag of iemand voor u de
boodschappen doet en kookt, of maak
gebruik van een maaltijdservice.
• Gebruik kant-en-klaarproducten of
-maaltijden uit de koeling van de supermarkt. Of gebruik producten uit pak, blik
of glas.
• Kook meerdere porties tegelijk en vries
ze in.
• Vloeibare voeding, zoals toetjes, vla en
pap zijn er in vele variaties kant-en-klaar.
Soms smaakt niets. Probeer dan
toch iets te eten. Houd voor
ogen dat het nodig is voor uw
herstel of om uw conditie op
peil te houden.
Misselijkheid
• Hebt u last van misselijkheid? Als u niet
eet hebt u een lege maag en wordt de
misselijkheid erger. Probeer daarom
toch (kleine beetjes) te eten of te drinken.
5
Bij vermoeidheid gaat vloeibaar eten
soms makkelijker dan vaste voeding.
• Verdeel het eten over de dag. Vaak een
klein beetje eten is minder vermoeiend
dan een uitgebreide maaltijd in één
keer.
of thee.
• Zuig op ijsblokjes, pepermunt, zuurtjes
of neem kauwgom.
Kauw- en slikproblemen
• Snijd het voedsel heel fijn of maal het
met behulp van een staafmixer, keukenmachine of blender. U kunt het beste uw
voeding klaarmaken zoals u dat gewend
bent. Voeg wat extra vocht toe in de
vorm van melk, jus, room of bouillon.
Daarna maalt u het eten.
• Kook groente goed gaar.
• Gebruik brood zonder korst met smeuïg
beleg zoals smeerkaas, paté, vlees-, visof eiersalade, jam of honing en gebruik
veel boter of margarine.
• Vervang brood door pap, drinkontbijt, vla
of andere vloeibare voeding. U kunt ook
brood of beschuit in soep, bouillon, melk
of thee dopen.
• Gebruik bij de warme maaltijd ruim jus
of saus. Probeer pasta of rijst met saus,
ragout of een maaltijdsoep.
• Kies zacht vlees, zachte vis, ragout, ei
of een kroket. Vettere vleessoorten zijn
zachter dan magere.
• Als u zich regelmatig verslikt, raadpleeg
dan uw arts.
Slijmvorming
Slijm in de mond wordt nooit veroorzaakt
door voeding, maar kan soms veroorzaakt
worden door een ziekte of behandeling.
Veel mensen denken dat slijmvorming toeneemt na het gebruik van melk en suikerrijke producten. Deze laten wel een plakkerig
gevoel in de mond achter dat als slijmerig
wordt ervaren, maar van echte slijmvorming
is geen sprake. Probeer of de volgende tips
u helpen:
• Spoel uw mond met water bij hinderlijke slijmvorming.
• Zure melkproducten (zoals karnemelk
en (drink)yoghurt) geven een minder
plakkerig gevoel.
• Probeer friszure producten (zoals augurk, komkommer, appel).
Droge mond
• Neem bij het eten voortdurend kleine
slokjes drinken.
• Zorg dat u altijd drinken bij de hand
hebt.
• Gebruik bij de warme maaltijd ruim jus
of saus. Probeer pasta of rijst met saus,
ragout of een maaltijdsoep.
• Besmeer brood ruim met veel boter
of margarine en gebruik smeuïg beleg
zoals smeerkaas, paté, vlees-, vis- of
eiersalade, jam of honing.
• Vervang brood door pap, drinkontbijt,
vla of andere vloeibare voeding. Of doop
brood of beschuit in soep, bouillon, melk
Drinkvoedingen en
dieetpoeders
Als het u ondanks voorgaande adviezen
niet lukt om uw voedingstoestand op peil
te houden, dan kunt u gebruik maken van
poedervormige dieetpreparaten en drinkvoedingen. Deze producten bevatten veel
energie en/of eiwit en soms zijn er ook vitamines en mineralen aan toegevoegd.
6
Drinkvoeding
Voedingssuiker lost goed op in warme
dranken. Het lost wat moeilijker op in koude
dranken. Los de voedingssuiker daarom
eerst op in een klein beetje heet water en
voeg daarna pas de sap, vla, karnemelk, yoghurt enz. toe.
Ook is het handig om 1 liter vruchtensap
met 20 maatschepjes voedingssuiker klaar
te maken en in de koelkast te bewaren. Dit
kunt u dan in bijvoorbeeld 2 dagen opdrinken. Fantomalt kan worden meegekookt en
meegebakken in bijvoorbeeld een gerecht
uit de oven of koekenpan. Fantomalt is te
koop bij drogist en apotheek. Gebruik per
dag 10-20 maatschepjes (50-100 gram),
dat komt overeen met 1-2 blikken per week.
Er zijn veel soorten drinkvoedingen in
verschillende smaken verkrijgbaar. Drinkvoedingen op melkbasis hebben een zoete
smaak, drinkvoedingen op yoghurtbasis zijn
wat frisser van smaak en vaak minder zoet.
Er zijn ook drinkvoedingen op sapbasis;
deze dranken hebben een fruitige smaak en
zijn helder.
Houdt u niet zo van zoet, dan zijn er ook
producten op basis van soep verkrijgbaar.
Drinkvoeding kunt u gebruiken om uw dagelijkse voeding aan te vullen. Het is ook
mogelijk uw volledige voeding door deze
preparaten te vervangen. Overleg hierover
altijd met een diëtist.
Dieetpoeders
Enkele voorbeelden:
• Koffie en thee
2-3 schepjes per kopje
• (Karne)melk of yoghurt
3-4 schepjes per glas
• Vruchtensap
3 schepjes per glas
• Vla
3 schepjes per schaaltje
• Pap
5 schepjes per schaaltje
• Soep of bouillon
2-3 schepjes per kom
Naast de kant-en-klare drinkvoedingen zijn
er ook dieetproducten in poedervorm. Het
poeder kan, vanwege de neutrale smaak,
worden toegevoegd aan koude en warme
dranken, soepen en gerechten. Overleg met
uw arts of diëtist welk product voor u het
beste is.
Fantomalt
Om uw voeding van extra energie te voorzien, kunt u gebruik maken van zogenaamde voedingssuikers. Een voorbeeld van zo’n
voedingssuiker is Fantomalt. Voedingssuiker bevat evenveel calorieën als suiker, maar
smaakt nauwelijks zoet. Het kan daarom in
vrij grote hoeveelheden worden gebruikt.
Voedingssuiker kunt u toevoegen aan alle
warme en koude dranken zoals thee, koffie,
melk, karnemelk, yoghurt, vruchtensap, vla,
pap, kwark, pudding en soep. Het is zelfs
mogelijk voedingssuiker te gebruiken naast
gewone suiker als u dat gewend bent.
Protifar
Voor extra eiwit kunt u uw voeding verrijken
met een eiwitrijk preparaat, bijvoorbeeld
Protifar. Ook dit poeder is redelijk neutraal
van smaak en kan in zoete en hartige producten worden verwerkt. Het mag worden
verwarmd, maar niet worden meegekookt.
U kunt Protifar toevoegen aan melk, karnemelk, yoghurt, vruchtensap, vruchtenmoes,
7
vla, pap, kwark, pudding, aardappelpuree en
soep. Het is gemakkelijk om de Protifar voor
gebruik op te lossen in een kleine hoeveelheid warm water.
Recepten
Enkele voorbeelden:
• (Karne)melk of yoghurt
3-4 schepjes per glas
• Vruchtensap
3-4 schepjes per glas
• Vla
3 schepjes per schaaltje
• Pap
5 schepjes per schaaltje
• Aardappelpuree
4 schepjes per portie
• (gebonden) soep
4 schepjes per kom
Energierijke vla
(bevat per portie 300 kcal en 16 gram eiwit)
• 1 schaaltje vla
• 1 eetlepel ongeklopte slagroom
• 3 maatschepjes Fantomalt
• 4 maatschepjes Protifar
• scheutje melk
Hieronder vindt u een aantal recepten waarmee u extra energie en eiwit aan uw dranken, pappen en vla toevoegt.
Roer de toevoegingen goed door de (verwarmde) melk. Meng dit samen met de
slagroom door de vla. Varieer door verschillende smaken vla te kiezen.
Energierijke pap
(bevat per portie 350 kcal en 17 gram eiwit)
• 1 schaaltje pap (kant-en-klaar of zelf bereid)
• 1 eetlepel ongeklopte slagroom
• 5 maatschepjes Fantomalt
• 4 maatschepjes Protifar
• scheutje melk
Uit deze dieetproducten kunt u, samen met
de diëtist, kiezen welk product voor u het
meest geschikt is. Soms is het mogelijk om
dieetonkostenvergoeding bij de ziektekostenverzekeraar aan te vragen. Om voor
vergoeding in aanmerking te komen, hebt u
een verklaring nodig van uw arts of diëtist.
Roer de toevoegingen goed door de (verwarmde) melk. Meng dit samen met de
slagroom door de warme pap. Voeg suiker
naar smaak toe. Varieer door verschillende
soorten pap te kiezen.
Dieetproducten zijn
verkrijgbaar bij de apotheek
en facilitaire bedrijven.
Deze bedrijven bezorgen de
dieetvoedingen kosteloos
thuis. De zorgverzekeraar heeft
vaak met 1 facilitair bedrijf
afspraken gemaakt. Vraag uw
arts of diëtist naar de details.
Energierijke vruchtendrank
(bevat per glas 150 kcal en 1 gram eiwit)
Voeg aan een glas appelsap, sinaasappelsap,
druivensap en ander sap naar keuze 3 maatschepjes Fantomalt toe of maak 1 liter
tegelijk met 20 maatschepjes Fantomalt.
8
Vragen
Milkshake
Een algemeen recept voor milkshake kan
bestaan uit:
• 100 gram ijs
• 50 ml (vol) melkproduct
• 2 eetlepels toevoegingen
• 3 maatschepjes Fantomalt
• 4 maatschepjes Protifar
Hebt u vragen? Neem dan gerust
contact op met de poli Voeding & Dieet.
U vindt ons telefoonnummer in het grijze
kader achter in deze folder.
Deze verhouding kunt u naar wens aanpassen. Enkele suggesties voor de samenstelling:
Melkproduct
Melk
Karnemelk
Yoghurt
Bulgaarse yoghurt
Kwark
Hangop
Umer
IJs
Roomijs
Vanille-ijs
Aardbeienijs
Chocolade-ijs
Mokka-ijs
Hazelnootijs
Snijd het ijs in grove stukken. Voeg het
melkproduct en andere ingrediënten toe
(vruchten klein gesneden of geprakt) en
mix het geheel met behulp van een mixer of
mengbeker.
Als uw eetlust weer terug is, het weer lukt
om gewoon te eten en uw gewicht na een
tijdje weer op het gewenste peil is, kunt u
de hoeveelheid extra energie in uw voeding
weer afbouwen. Het is dan goed om over te
stappen op een gezonde voeding (zoals in
de tabel op pagina 2 is aangegeven).
9
Toevoegingen
Vruchten (evt. uit blik)
Vruchtenmoes
Limonadesiroop
Blanke vla, chocoladevla
Citroenvla, hopjesvla
Slagroom, koffieroom
Sterke koffie, koffiepoeder
Cacao
Suikerstroop, honing, jam
Eiwitrijke producten
Producten die veel eiwit bevatten zijn bijvoorbeeld:
• melkproducten (vooral kwark)
• vlees(waren)
• vis
• kaas
• eieren
• peulvruchten
• pinda’s en noten
In de onderstaande tabel ziet u hoeveel eiwit er in verschillende eiwitrijke
producten zit.
ProductPer…Eiwit (gram)
Bonen, bruine/witte, gekookt
1 lepel = 60 gram
5
Chocolademelk
1 beker = 250 ml
9
Ei
1 stuk = 50 gram
7
Huzarensalade
50 gram
3
Kaas
voor 1 snee = 20 gram
5
Kwark, naturel
1 schaaltje = 150 ml
15
Melk
1 beker = 250 ml
10
Noten en pinda’s
1 eetlepel = 20 gram
5
Pap
1 schaaltje = 150 ml
5
Vis
100 gram
18
Vla
1 schaaltje = 150 ml
5
Vlees
100 gram
20
Vleeswaren
voor 1 snee = 20 gram
4
Yoghurt
1 schaaltje = 150 ml
6
Yoghurtdrank
1 beker = 250 ml
8
10
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Voeding & Dieet
088 - 320 78 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
11
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
DIE 18/11-’14
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis